Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất dưa hấu ở xã Cẩm Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HUẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN    KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT DƯA HẤU Ở XÃ CẨM SƠN, HUYỆN ANH SƠN, TỈNH NGHỆ AN HỒ THỊ TRANG Khóa học 2007 - 2011 Đại học Kin h tế Hu ế ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HUẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN    KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT DƯA HẤU Ở XÃ CẨM SƠN, HUYỆN ANH SƠN, TỈNH NGHỆ AN Sinh viên: Hồ Thị Trang Giáo viên hướng dẫn: Lớp: K41 KTNN ThS. Nguyễn Ngọc Châu Niên khóa: 2007 - 2011 Huế, 5/2011 Đại học Kin h tế Hu ế Lời Cảm Ơn Đề tài khóa luận tốt nghiệp này là kết quả của bốn năm học tập, nghiên cứu tại trường Đại Học Kinh Tế - Đại Học Huế và hơn 3 tháng thực tập tại xã Cẩm Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An. Để hoàn thành khóa luận này tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều tập thể, cá nhân và qua đây cho phép tôi gửi tới họ những lời cảm ơn chân thành nhất. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn sự dìu dắt, dạy dỗ của tập thể cán bộ, giảng viên Trường Đại Học Kinh Tế Huế - Những người đã cho tôi hành trang bước vào đời. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo Th.S Nguyễn Ngọc Châu, đã tận tình hướng dẫn, chỉ dạy tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cảm nhận được hình ảnh người thầy mẫu mực, giản dị và gần gũi nhất trong tôi. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các anh, chị, cô, chú cán bộ đang làm việc tại xã Cẩm Sơn, trân trọng cảm ơn bà con nông dân xã Cẩm Sơn đã nhiệt tình cung cấp thông tin giúp tôi hoàn thành được đề tài khóa luận này. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn thiêng liêng nhất tới bố mẹ và anh chị tôi, cảm ơn tất cả những người bạn của tôi. Họ đã và sẽ luôn bên cạnh tôi trong suốt chặng đường đời, tôi luôn sống tốt vì có họ. Lời cuối, tôi xin cầu chúc cho họ luôn sống tốt, và hạnh phúc, vui vẻ và thành công trong cuộc sống. Xin chân thành cảm ơn tất cả mọi người! Huế, ngày 21 tháng 05 năm 2011 Hồ Thị Trang Đại học Kin h tế Hu ế MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................. i MỤC LỤC....................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT ............................................................. vi ĐƠN VỊ QUY ĐỔI .......................................................................................................vii DANH MỤC BẢNG BIỂU .........................................................................................viii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU ............................................................................................ ix PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................................... 2 4. Phương pháp nghiên cứu đề tài................................................................................... 3 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ....................................................................... 5 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................... 5 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN.................................................................................................... 5 1.1.1. Lý luận cơ bản về hiệu quả kinh tế ....................................................................... 5 1.1.1.1. Khái niệm hiệu quả kinh tế ................................................................................ 5 1.1.1.2. Bản chất của hiệu quả kinh tế ............................................................................ 6 1.1.1.3. Các phương pháp xác định hiệu quả kinh tế ...................................................... 7 1.1.2. Đặc điểm và giá trị cây dưa hấu ............................................................................ 8 1.1.2.1. Đặc điểm sinh học của cây dưa hấu ................................................................... 8 1.1.2.2. Vị trí và giá trị của cây dưa hấu ....................................................................... 13 1.1.3 Nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất dưa hấu ............................................. 14 1.1.3.1 Nhóm nhân tố về điều kiện tự nhiên ................................................................. 14 1.1.3.2 Nhóm nhân tố về điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................... 15 1.1.4. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá kết qủa và hiệu quả sản xuất dưa hấu ...................... 16 1.1.4.1 Hệ thống chỉ tiêu đánh giá kết quả sản xuất ..................................................... 16 1.1.4.2 Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sản xuất ................................................... 17 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN .............................................................................................. 17 Đại học Kin h tế Hu ế 1.2.1. Tình hình sản xuất dưa hấu trong nước............................................................... 17 1.2.2. Tình hình sản xuất dưa hấu của tỉnh Nghệ An và trên địa bàn huyện Anh Sơn .......19 CHƯƠNG II: KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT DƯA HẤU Ở XÃ CẨM SƠN, HUYỆN ANH SƠN, TỈNH NGHỆ AN..........................................................21 2.1. TÌNH HÌNH CƠ BẢN CỦA XÃ CẨM SƠN, HUYỆN ANH SƠN, TỈNH NGHỆ AN .............................................................................................................21 2.1.1. Điều kiện tự nhiên............................................................................................... 21 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội .................................................................................... 22 2.1.3 Vài nét về tình hình tiêu thụ sản phẩm dưa hấu của xã ....................................... 29 2.1.4 Đánh giá chung về tình hình cơ bản của xã ......................................................... 30 2.2 TÌNH HÌNH CHUNG VỀ SẢN XUẤT DƯA HẤU .............................................. 31 2.2.1. Tình hình sản xuất dưa hấu ở xã Cẩm Sơn ......................................................... 31 2.2.2. Tình hình diện tích gieo trồng một số cây hàng năm ở xã.................................. 32 2.3. NĂNG LỰC SẢN XUẤT CỦA CÁC HỘ ĐIỀU TRA......................................... 33 2.3.1. Tình hình dân số lao động, đất đai của các nông hộ được điều tra ..................... 33 2.3.2 Tình hình trang bị vật chất kĩ thuật phục vụ sản xuất của các nông hộ ............... 36 2.3.3 Tình hình sử dụng các loại giống dưa hấu của các nông hộ điều tra ................... 38 2.4. KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT DƯA HẤU........................................... 41 2.4.1. Kết quả sản xuất dưa hấu .................................................................................... 41 2.4.1.1 Chi phí sản xuất và cơ cấu chi phí sản xuất ...................................................... 41 2.4.1.2. Một số chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất dưa hấu ......................................... 46 2.4.2 Hiệu quả sản xuất dưa hấu ................................................................................... 49 2.4.2.1 Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sản xuất dưa hấu ............................................. 51 2.4.2.2. So sánh hiệu quả sản xuất dưa hấu với một số cây trồng phổ biến trên địa bàn ............................................................................................................................................51 2.5. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT DƯA HẤU ........................................................................................................ 53 2.5.1. Ảnh hưởng của quy mô đất đai ........................................................................... 53 2.5.2. Ảnh hưởng của chi phí trung gian....................................................................... 55 2.5.3 Ảnh hưởng của thời tiết khí hậu........................................................................... 58 2.6. TÌNH HÌNH TIÊU THỤ DƯA HẤU CỦA CÁC HỘ ĐIỀU TRA ....................... 58 Đại học Kin h tế Hu ế CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT DƯA HẤU Ở XÃ CẨM SƠN .......................................................................... 62 3.1. ĐỊNH HƯỚNG ...................................................................................................... 62 3.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT DƯA HẤU TRÊN ĐỊA BÀN XÃ CẨM SƠN .................................................................................................... 62 3.2.1 Giải pháp về kĩ thuật ............................................................................................ 63 3.2.2. Giải pháp về đất đai............................................................................................. 64 3.2.3 Giải pháp về vốn .................................................................................................. 64 3.2.4. Giải pháp về đầu tư cơ sở hạ tầng ....................................................................... 65 3.2.5. Giải pháp về công tác khuyến nông .................................................................... 65 3.2.6. Giải pháp về thị trường ....................................................................................... 65 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................. 67 1. KẾT LUẬN ............................................................................................................... 67 2. KIẾN NGHỊ .............................................................................................................. 68 2.1. Đối với nhà nước.................................................................................................... 68 2.2. Đối với chính quyền địa phương............................................................................ 68 2.3. Đối với người nông dân ......................................................................................... 69 Đại học Kin h tế Hu ế DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT DT : Diện tích SL : Số Lượng DTCT : Diện tích canh tác BQ : Bình quân BQC : Bình quân chung ĐVT : Đơn vị tính LĐ : Lao động IC : Chi phí trung gian GO : Giá trị sản xuất VA : Giá trị gia tăng C : Chi phí Q : Kết quả thu được UBND : Ủy ban nhân dân NTTS : Nuôi trồng thủy sản LN : Lợi nhuận TC : Chi phí Đại học Kin h tế Hu ế ĐƠN VỊ QUY ĐỔI 1 sào 500 m2 1 ha 10.000 m2 1 tạ 100 kg 1 tấn 1.000 kg Đại học Kin h tế Hu ế DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1: Tình hình dân số, lao động của xã Cẩm Sơn trong giai đoạn 2008 - 2010 .......... 25 Bảng 2: Tình hình sử dụng đất đai tại địa bàn nghiên cứu giai đoạn 2008 - 2010 ............ 28 Bảng 3: Tình hình sản xuất dưa hấu của xã Cẩm Sơn qua 3 năm 2008 - 2010 ................. 31 Bảng 4: Diện tích gieo trồng một số cây hàng năm ở xã Cẩm Sơn qua 3 năm 2008 - 2010 .....................................................................................................................................................32 Bảng 5: Tình hình đất đai, lao động của các hộ được điều tra........................................... 34 Bảng 6: Tình hình trang bị vật chất - kĩ thuật của các nông hộ ......................................... 36 Bảng 7: Tình hình sử dụng các giống dưa ở nông hộ điều tra ........................................... 39 Bảng 8: Chi phí sản xuất và cơ cấu chi phí sản xuất của các nông hộ đuợc điều tra ....................................................................................................................................... 42 Bảng 9: Một số chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất dưa hấu của các nông hộ ................... 47 Bảng 10: Một số chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sản xuất dưa hấu.......................................... 49 Bảng 11: Kết quả và hiệu quả sản xuất dưa hấu so với các cây trông khác ...................... 51 Bảng 12: Ảnh hưởng của qui mô diện tích tới kết quả, hiệu quả sản xuất dưa hấu .......... 53 Bảng 13: Ảnh hưởng của chi phí trung gian đến kết quả và hiệu quả sản xuất dưa hấu .......... 56 Đại học Kin h tế Hu ế TÓM TẮT NGHIÊN CỨU * Mục đích nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là nhằm điều tra thực trạng tình hình sản xuất dưa hấu của các nông hộ trên địa bàn xã Cẩm Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An. Qua đó phân tích đánh giá kết quả và hiệu quả sản xuất dưa hấu của các nông hộ và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất dưa hấu trên địa bàn. * Dữ liệu phục vụ nghiên cứu - Điều tra 60 hộ sản xuất lúa trên địa bàn xã, thu thập số liệu sơ cấp. Thu thập số liệu thứ cấp từ UBND xã, phòng thống kê xã Cẩm Sơn - Sử dụng tài liệu tham khảo của các giáo sư, tiến sĩ, các báo cáo, tài liệu và các website liên quan đến đề tài. * Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp điều tra, thu thập số liệu - Phương pháp phân tổ thống kê - Phương pháp tổng hợp và phân tích kinh tế - Phương pháp chuyên gia chuyên khảo * Kết quả nghiên cứu được Sau một thời gian nghiên cứu tôi đã thu được kết quả sau: Đánh giá được thực trạng sản xuất, kết quả và hiệu quả sản xuất dưa hấu xã Cẩm Sơn, huyện Anh sơn, tỉnh Nghệ An Đánh giá được những thuận lợi cũng như hạn chế của người dân trong việc đẩy mạnh phát triển dưa hấu tại xã Cẩm Sơn. Sản xuất dưa hấu mang lại hướng phát triển mới cho sản xuất nông nghiệp ở xã Cẩm Sơn, tăng thu nhập, giải quyết lượng lao động nông thôn, nâng cao mức sống cho người dân. Đại học Kin h tế H ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Hồ Thị Trang - Lớp K41A KTNN Trang 1 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đang thực hiện quá trình CNH-HĐH đất nước, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp- nông thôn theo hướng giảm dần tỉ trọng nông nghiệp tăng dần tỉ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ. Song ngành nông nghiệp vẫn chiếm một vai trò quan trọng trong nền kinh tế nước ta. Trong cơ cấu kinh tế quốc dân, GDP do nông nghiệp tạo ra vẫn chiếm tỷ trọng khá lớn. Nông nghiệp nông thôn còn là nơi tập trung sinh sống của đại bộ phận dân cư trong cả nước. Chính vì những lí do đó mà thúc đẩy phát triển nông nghiệp nông thôn luôn là ưu tiên cao nhất trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nước ta. Sự phát triển của đất nước không chỉ tác động mạnh mẽ tới đời sống của người dân mà nó còn tác động rất lớn tới nhận thức cũng như trình độ sản xuất của nông hộ. Hiện nay, họ không ngừng tìm tòi, áp dụng các tiến bộ khoa học kĩ thuật tiên tiến vào trong sản xuất, chuyển dịch cơ cấu cây trồng và lựa chọn những cây trồng phù hợp mạng lại hiệu quả kinh tế cao. Nhiều mô hình chuyển đổi cơ cấu cây trồng của nông dân đã góp phần đưa nền sản xuất nông nghiệp dần dần chuyển đổi sang nền nông nghiệp sản xuất hàng hoá. Một trong số những mô hình được lựa chọn đó là mô hình sản xuất dưa hấu. Hiện nay việc trồng dưa ở một số địa phương đang ngày càng tỏ ra hiệu quả kinh tế cao, dưa hấu là loại trái cây rất được người tiêu dùng ưa chuộng đặc biệt là vào mùa hè. Nó không chỉ cung cấp năng lượng dinh dưỡng cho cơ thể mà còn tạo nên sự phong phú đa dạng và hấp dẫn cho các bữa ăn hàng ngày của con người. Không những thế nó còn phù hợp với thị hiếu và túi tiền của người tiêu dùng. Chính vì vậy, thị trường tiêu thụ dưa hấu ngày càng được mở rộng và phát triển mạnh mẽ, tạo cơ hội cho người sản xuất dưa hấu có cơ hội mở rộng và phát triển. Xã Cẩm Sơn là một xã miền núi thuộc miền tây Nghệ An, địa bàn nằm dọc theo sông Lam hằng năm được bồi đắp một lượng phù sa lớn nên đất đai rất tốt cho sản xuất nông nghiệp. Thực hiện chủ trương chung của tỉnh về chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, trong những năm qua, xã Cẩm Sơn đã đẩy mạnh công tác chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, đưa nhiều giống cây trồng có năng suất chất lượng mới vào sản xuất. Đại ọ Kin h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Hồ Thị Trang - Lớp K41A KTNN Trang 2 Với việc nắm bắt nhu cầu tiêu thụ của thị trường và khai thác lợi thế đất đai, UBND xã Cẩm Sơn đã chỉ đạo bà con nông dân chuyển đổi những diện tích trồng lúa và hoa màu kém hiệu quả sang trồng dưa hấu. Thực tế sản xuất cho thấy cây trồng này đã giúp nhiều hộ dân có nguồn thu nhập cao hơn so với các cây trồng khác trên cùng đơn vị diện tích. Phát triển sản xuất cây dưa hấu đã góp phần tạo công ăn việc làm cho người lao động, sử dụng hợp lý và hiệu quả vùng đất phù sa và đất ruộng kém hiệu quả đem lại thu nhập cao, từ đó tạo điều kiện phát triển kinh tế xã hội. Song bên cạnh đó việc trồng dưa hấu cũng gặp nhiều vấn đề: chi phí đầu tư cao khiến cho người nông dân khó mở rộng thêm qui mô, vấn đề thời tiết, hạn hán và mưa lớn khi thu hoạch dưa thành phẩm, vấn đề tiêu thụ dưa hấu. Việc đánh giá hiệu quả kinh tế của mô hình sản xuất dưa hấu ở địa phương là cơ sở cho việc định hướng phát triển trong thời gian tới, qua thời gian thực tập tại địa phương tôi đã lựa chọn đề tài: “Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất dưa hấu ở xã Cẩm Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An” 2. Mục tiêu nghiên cứu  Hệ thống hoá cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất dưa hấu nói riêng.  Đánh giá thực trạng sản xuất, xác định các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất dưa hấu và tìm hiểu thêm về tiềm năng sản xuất dưa của các nông hộ ở xã. Xác định những thuận lợi và khó khăn mà nông hộ gặp phải trong quá trình sản xuất dưa hấu.  Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất dưa hấu trên địa bàn xã. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Các hộ nông dân sản xuất dưa hấu tại xã Cẩm Sơn, huyện Anh sơn, tỉnh Nghệ An. - Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi không gian: địa bàn xã Cẩm Sơn, huyện Anh sơn, tỉnh Nghệ An. Phạm vi thời gian: phân tích thực trạng sản xuất dưa hấu của các nông hộ tại thời Đại ọc Kin h ế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Hồ Thị Trang - Lớp K41A KTNN Trang 3 điểm năm 2010 và của địa bàn xã giai đoạn 2008 - 2010. 4. Phương pháp nghiên cứu đề tài Để thực hiện đề tài này tôi sử dụng các phương pháp sau: Phương pháp điều tra, thu thập số liệu: - Chọn địa điểm điều tra: Căn cứ vào tình hình thực tế tại địa phương nghiên cứu, tôi đã lựa chọn địa điểm điều tra ở các thôn 2, thôn 4, thôn 5, thôn 8, thôn 9 thuộc xã Cẩm Sơn, Anh Sơn, Nghệ An. Đây là những thôn trồng Dưa hấu điển hình của xã. - Chọn mẫu điều tra: Tổng số mẫu điều tra là 60 mẫu tương đương với 60 hộ thuộc các thôn trên địa bàn xã, các mẫu này được điều tra theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên không lặp. - Thu thập số liệu: + Số liệu sơ cấp: thông qua các phiếu điều tra phỏng vấn trực tiếp được thiết kế sẵn phục vụ cho mục đích nghiên cứu. + Số liệu thứ cấp: Được thu thập thông qua các nguồn tài liệu như: báo cáo tình hình kinh tế-xã hội của xã, báo cáo tổng kết sản xuất kinh doanh của xã, thông tin từ các nguồn khác: sách báo, internet  Phương pháp phân tổ thống kê: Hiệu quả kinh tế chịu tác động của nhiều yếu tố do đó việc phân tổ thống kê nhằm phân tích ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quả kinh tế. Căn cứ vào đặc điểm sản xuất của các nông hộ ở các thôn trong xã tôi tiến hành phân chia thành hai nhóm để nghiên cứu, đánh giá. Nhóm 1 gồm các hộ thuộc hai thôn: thôn 2 và thôn 5 Nhóm 2 gồm các thôn: thôn 4, thôn 8 và thôn 9  Phương pháp tổng hợp và phân tích kinh tế: Tôi sử dụng phương pháp này nhằm tổng hợp các số liệu đã điều tra được trên cơ sở đó để phân tích sự khác nhau về mức độ đầu tư thâm canh giữa các vụ sản xuất, mối quan hệ giữa các yếu tố riêng biệt như: quy mô sử dụng đấ