Đề tài Bảo Hiểm Xã Hội & chế độ Bảo Hiểm Xã Hội ở VN

Më ®Çu Trong cuéc sèng sinh ho¹t còng nh­ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hµng ngµy dï lu«n chó ý ng¨n ngõa vµ ®Ó ý phßng ngõa nh­ng con ng­êi vÉn cã nguy c¬ gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro bÊt ngê x¶y ra. Cã ng­êi cã thÓ vuît qua nh­ng cã nh÷ng ng­êi kh«ng thÓ v­ît qua khái,chÝnh v× vËy b¶o hiÓm ra ®êi. Do nhu cÇu cña con ng­êi cña con ng­êi, ho¹t ®éng b¶o hiÓm ngµy cµng ph¸t triÓn vµ kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi mçi c¸ nh©n, doanh nghiÖp vµ mçi quèc gia. Ngµy nay, sù giao l­u kinh tÕ, v¨n ho¸ gi÷a c¸c quèc gia ngµy ph¸t triÓn th× b¶o hiÓm còng ngµy cµng më réng. H×nh thøc b¶o hiÓm x· héi còng kh«ng ngo¹i lÖ. Nã ®­îc kh¸ sím vµ ®Õn nay ®· ®­îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ n­íc trªn thÕ giíi. BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng­êi vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. Sau h¬n 10 n¨m më cöa thÞ tr­êng b¶o hiÓm, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm t¹i ViÖt Nam ®ã ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tröëng rÊt cao, tæng doanh thu phÝ baá hiÓm toàn thÞ tr­êng t¨ng b×nh qu©n 26,5% trong giai ®o¹n 1993 - 2005 c¬ cÊu tû träng doanh thu dÞch vô b¶o hiÓm trong GDP còng t¨ng nhanh tõ 0,37% GDP n¨m 1993 lªn 2,03%/GDP n¨m 2005. Vµ gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng cña ®Êt n­íc th× BHXH ViÖt Nam còng kh«ng ngõng ®­îc ph¸t triÓn. Ngay sau khi bé luËt lao ®éng cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/01/1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 12/ CP ngµy 26/01/1995 vÒ ®iÒu lÖ BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.Néi dung cña b¶n ®iÒu lÖ nµy gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu cña §¶ng vµ nhµ n­íc ®Ò ra gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng vµ sù tiÕn bé x· héi, gãp phÇn lµm l¹nh ho¸ thÞ tr­êng lao ®éng vµ ®ång thêi ®¸p øng ®­îc sù mong mái cña ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña c¶ n­íc. Vµ trong suèt 10 n¨m ho¹t ®éng BHXH ®· thùc hiÖn tèt vai trß cña m×nh: thay thÕ, bï ®¾p thu nhËp cho ng­êi lao ®éng khi gÆp rñi ro, tiÕn hµnh ph©n phèi phÊn phèi lai thu nhËp gi÷a nh÷ng tham gia BHXH, gãp phÇn kÝch thÝch ng­êi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng, g¾n bã lîi Ých gi÷a ng­êi lao ®éng víi ng­êi sö dông lao ®éng, gi÷a ng­êi lao ®éng víi x· héi. Tr­íc nh÷ng biÕn ®éng lín cña t×nh kinh tÕ ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ khi ViÖt Nam gia nhËp WTO nhËn thÊy luËt BHXH cò cßn nhiÒu thiÕu sãt, t¹i kú häp thø 9 Quèc héi kho¸ XI, ngµy 29 th¸ng 6 n¨m 2006, Quèc héi th«ng qua mét sè LuËt quan träng trong ®ã cã luËt BHXH sè 71/2006/ QH11 vµ Chñ tÞch n­íc NguyÔn Minh TriÕt ®· ký lÖnh sè 13/2006/ L- CTN ban hµnh ngµy 12/7/2006. Víi 11 ch­¬ng, 141 ®iÒu LuËt BHXH quy ®Þnh vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH : quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi lao ®éng, cña c¬ quan tæ chøc , c¸ nh©n tham gia BHXH, tæ chøc BHXH, quü BHXH , thñ tôc thùc hiÖn BHXH vµ qu¶n lý nhµ n­íc vÒ BHXH cã lîi cho ng­êi lao ®éng. Néi dung 1.B¶n chÊt cña b¶o hiÓm x· héi 1.1 Sù ra ®êi cña b¶o hiÓm x· héi B¶o hiÓm x· héi lµ lo¹i h×nh x· héi ra ®êi muén h¬n so víi b¶o hiÓm th­¬ng m¹i tuy nhiªn cho ®Õn nay nã ®· ®­îc triÓn khai ë tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Sù ra ®êi cña b¶o hiÓm x· héi (BHXH) phï hîp víi nhu cÇu kh¸ch quan khi nÒn hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Khi nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ra ®êi ë hÇu hÕt c¸c n­íc Ch©u ¢u th× viÖc thuª m­íc lao ®éng lµm thuª ®· ra ®êi vµ ngµy cµng trë lªn phæ biÕn. ViÖc thuª m­ín h×nh thµnh mèi quan hÖ chñ thî mét c¸ch rÊt tù nhiªn . Mèi quan hÖ nµy lóc ®Çu t­ëng rÊt su«n sÎ nh­ng dÇn ®· ph¸t sinh mét lo¹t c¸c m©u thuÉn trong ®ã m©u thuÉn lín vµ chñ yÕu nhÊt lµ vÊn ®Ò tiÒn c«ng ,tiÒn l­¬ng, vÊn ®Ò thêi gian lµm viÖc vµ ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò khi ng­êi lao ®éng kh«ng may bÞ tai n¹n èm ®au , khi ng­êi lao ®éng n÷ sinh ®Î … chñ cã tr¶ tiÒn hay kh«ng. Lóc ®Çu giíi chñ tuyªn bè kh«ng tr¶ l­¬ng cho nªn ng­êi lao ®éng ph¶i tù lo.Vµ ng­êi lao ®éng tù gi¶i quyÕt b»ng c¸ch h×nh thµnh nh÷ng héi t­¬ng hç ®Ó gióp ®ì lÉn nhau trong lóc khã kh¨n . Nh­ng c¸ch thøc nµy hoµn toµn mang tÝnh chÊt tù ph¸t . Tuy nhiªn giíi chñ ngµy cµng bãc lét c«ng nh©n thËm tÖ h¬n b»ng c¸ch kÐo dµi thêi gian lµm viÖc ,t¨ng c­êng ®é lµm viÖc …. Tõ ®ã lµm cho ng­êi lao ®éng bÞ tai n¹n , èm ®au ngµy cµng nhiÒu , tõ ®ã lµm bïng ph¸t nh÷ng cuéc ®Êu tranh biÓu t×nh ®ßi giíi chñ ph¶i tr¶ tiÒn c«ng tiÒn l­¬ng cho hä trong nh÷ng ngµy èm, nghØ thai s¶n. Cuéc ®Êu tranh ngµy cµng lan réng buéc chÝnh phñ c¸c n­íc ph¶i can thiÖp . ChÝnh phñ yªu cÇu ph¶i thùc hiÖn theo ®óng yªu cÇu cña ng­êi lao ®éng nh­ng giíi chñ vÉn kh«ng nghe . ChÝnh v× vËy cuéc ®Êu tranh ®· trë nªn cao trµo vµ lan réng kh¾p thÕ giíi buéc chÝnh phñ ph¶i can thiÖp b»ng c¸ch: + Yªu cÇu thî ph¶i trÝch tõ tiÒn l­¬ng cña m×nh hµng th¸ng mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh ®Ó ®ãng gãp vµo quü chung. + Yªu cÇu chñ còng ph¶i ®ãng gãp vµo quü nµy. + Nhµ n­íc lµ ng­êi ®øng ra bo¶ trî vµ qu¶n lý quü vµ ding quü ®ã trî cÊp cho ng­êi lao ®éng trong nh÷ng tr­êng hîp nãi trªn . Toµn bé nh÷ng mèi quan hÖ nãi trªn ®­îc thÕ giíi lóc ®ã gäi lµ BHXH cho ng­êi lao ®éng. Sù xuÊt hiÖn cña BHXH lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan khi mµ mäi thµnh viªn trong x· héi ®Òu c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i tham gia hÖ thèng BHXH vµ sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh b¶o hiÓm cho ng­êi lao ®éng .V× vËy , BHXH ®· trë thµnh nhu cÇu vµ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng vµ ®­îc thõa nhËn lµ mét nhu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan, mét trong nh÷ng quyÒn lîi cña con ng­êi nh­ trong Tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc häp th«ng qua ngµy 10-12-1948; ®· nªu: “TÊt c¶ mäi ng­êi víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn h­ëng B¶o hiÓm x· héi” 1.2 B¶n chÊt cña BHXH Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ BHXH nh­ng nh×n trung cã thÓ hiÓu BHXH lµ sù bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt khi gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro x· héi nh­ èm ®au tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghª nghiÖp dÉn ®Õn bÞ gi¶m hoÆc mÊt søc lao ®éng , mÊt viÖc lµm th«ng qua mét quü tµi chÝnh tËp trung tõ sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®ång thêi cã thªm sù hç trî mét phÇn cña nhµ n­íc .Tõ ®ã ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä æn ®Þnh ®­îc cuéc sèng . Tõ ®Þnh nghi· trªn b¶n chÊt cña b¶o hiÓm ®ù¬c thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: + BHXH lµ sù ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi sù ph©n phèi l¹i thu nhËp nµy ®­îc thùc hiÖn theo c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang( theo thêi gian vµ kh«ng gian) . Ng­êi sö dông lao ®éng vµ nhµ n­íc kh«ng ®­îc trùc tiÕp h­ëng mµ chØ cã ng­êi lao ®éng míi ®­îc h­ëng .Ng­êi lao ®éng mÆc dï lµ ng­êi trùc tiÕp ®­îc h­ëng nh­ng phÇn lín sè tiÒn ®ãng gãp chñ yÕu lµ cña ng­êi sö dông lao ®éng vµ mét phÇn cña nhµ n­íc ng­êi lao ®éng ph¶i ®ãng rÊt Ýt. + C¸c rñi ro x· héi ®­îc b¶o hiÓm trong chÝnh s¸ch x· héi th­êng lµ nh÷ng rñi ro liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh lao ®éng nh­ tai n¹n lao ®éng , bÖnh nghÒ nghiÖp hoÆc lµ nh÷ng rñi ro biÕn cè hoÆc sù kiÖn cã tÝnh chÊt tÊt yÕu c¬ b¶n trong cuéc sèng con ng­êi nh­ èm ®au , thai s¶n. +Môc ®Ých cña BHXH lµ gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro x· héi, gãp phÇn vµo sù an toµn chung vµ sù æn ®Þnh kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi cña ®Êt n­íc +BHXH lµ tÊt yÕu kh¸ch quan ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ ®Æc biÖt. 1.3 §èi t­îng cña BHXH §èi t­îng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng , mÊt viÖc lµm cña nh÷ng ng­êi lao ®éng tham gia BHXH. §èi t­îng tham gia BHXH lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. 1.4 T¸c dông cña BHXH + Ng­êi lao ®éng : thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng­êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm. §ång thêi kÝch thÝch ng­êi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. +X· héi : tiÕn hµnh ph©n phèi va ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia BHXH. Tham gia BHXH kh«ng chØ cã ng­êi lao ®éng mµ c¶ nh÷ng ng­êi sö dông sö dông lao ®éng, BHXH gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. G¾n bã lîi Ých gi÷a ng­êi lao ®éng –ng­êi sö dông lao ®éng , gi÷a ng­ßi lao ®éng –x· héi. §èi víi nhµ n­íc chi cho BHXH lµ c¸ch thøc chi Ýt nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt nh­ng vÉn gi¶i quyÕt ®­îc khã kh¨n vÒ ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt æn ®Þnh, kinh tÕ chÝnh trÞ ®­îc ph¸t triÓn vµ an toµn h¬n. Gióp gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc ®ång thêi quü b¶o hiÓm cßn lµ nguån ®Çu t­ ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. + Ng­êi sö dông lao ®éng : khi ng­êi lao ®éng ®­îc ®ãng b¶o hiÓm th× sÏ kÝch thÝch ng­êi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng h¬n tõ ®ã lµm n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng vµ lîi nhuËn cña ng­êi sö dông lao ®éng t¨ng. Sù tham gia ®ãng gãp BHXH kh«ng chØ ng­êi sö dông lao ®éng mµ cßn ng­êi lao ®éng vµ nhµ n­íc. Cã sù san xÎ bít g¸nh nÆng cho ng­êi sö dông lao ®éng. 1.5 TÝnh chÊt cña BHXH TÝnh b¶o hiÓm Ng­êi tham gia b¶o hiÓm kh«ng chØ lµ ng­êi ®ãng gãp duy nhÊt mµ cßn c¶ ng­êi sö dông lao ®éng vµ nhµ n­íc +Nh»m gióp c¸c thµnh viªn trong x· héi æn ®Þnh thu nhËp khi gÆp rñi ro. + ThÓ hiÖn sù san xÎ rñi ro. + Ho¹t ®éng trªn c¬ së sè ®«ng bï sè Ýt. B¶o ®¶m nguyªn t¾c cã ®ãng míi cã h­ëng TÝnh x· héi Mang ®Çy ®ñ tÝnh chÊt x· héi nãi chung. Ng­êi lao ®éng ®ãng vai trß quan träng vµ ®«ng ®¶o nhÊt trong x· héi, cã ¶nh h­ëng lín nhÊt ®Õn sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc.Mäi ng­êi trong x· héi ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng tham gia b¶o hiÓm x· héi vµ BHXH ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm cho mäi ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä kÓ c¶ khi hä cßn ®ang trong ®é tuæi lao ®éng. 2.Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ b¶o hiÓm x· héi 2.1. ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi lµ mét bé phËn cÊu thµnh vµ lµ bé phËn quan träng nhÊt trong chÝnh s¸ch x· héi Môc ®Ých chñ yÕu cña chÝnh s¸ch nµy nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho mäi ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, khi ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng , mÊt viÖc lµm. Thùc chÊt , ®©y lµ mét trong nh÷ng chÝnh ®èi víi con ng­êi, nh»m ®¸p øng mét trong nh÷ng quyÒn vµ nhu cÇu hiÓn nhiªn cña con ng­êi . ChÝnh s¸ch BHXH cßn thÓ hiÖn tr×nh ®é v¨n minh, tiÒm lùc vµ søc m¹nh kinh tÕ , kh¶ n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý cña mçi quèc gia. 2.2. Ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i cã nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm BHXH cho ng­êi lao ®éng. Ng­êi sö dông lao ®éng thùc chÊt lµ c¸c tæ chøc, c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c c¸ nh©n cã thuª m­ín lao ®éng. Hä ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp vµo quü BHXH vµ cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng mµ m×nh sö dông theo ®óng luËt ph¸p quy ®Þnh. Ng­êi lao ®éng lµm viÖc b×nh th­êng th× ph¶i tr¶ l­¬ng tho¶ ®¸ng cho hä .Khi hä gÆp rñi ro , bÞ èm ®au , tai n¹n lao ®éng … c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm BHXH cho hä. 2.3. Ng­êi lao ®éng ®­îc b×nh ®¼ng vÒ nghi· vô vµ quyÒn lîi ®èi vèi BHXH. Mäi ng­êi lao ®éng trong x· héi ®Òu ®­îc h­áng BHXH nh­ tuyªn ng«n nh©n quyÒn ®· nªu, ®ång thêi b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô ®ãng gãp vµ quyÒn lîi trî cÊp BHXH . Ng­êi lao ®éng khi gÆp rñi ro nÕu muèn ®­îc b¶o hiÓm th× b¶n th©n ng­êi lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tham gia BHXH ®Ó tù b¶o vÖ m×nh. 2.4. Møc trî cÊp BHXH phô thuéc vµo c¸c yÕu tè - T×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng - TiÒn l­¬ng lóc ®ang ®i lµm - Ngµnh nghÒ c«ng t¸c vµ thêi gian c«ng t¸c - Tuæi thä b×nh qu©n cña ng­êi lao ®éng - §iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt n­íc trong tõng thêi kú VÒ nguyªn t¾c møc trî cÊp BHXH ph¶I thÊp h¬n møc l­¬ng lóc ®ang ®i lµm, nh­ng vÉn ph¶i ®¶m b¶o møc sèng tèi thiÓu. Quan ®iÓm nµy võa ph¶n ¸nh tÝnh cén ®éng x· héi, võa ph¶n ¸nh nguyªn t¾c ph©n phèi l¹i quü BHXH cho nh÷ng ng­êi tham gia BHXH. Trî cÊp BHXH lµ lo¹i trî cÊp thay thÕ tiÒn l­¬ng. Mµ tiÒn l­¬ng lµ kho¶n tiÒn mµ ng­êi lao ®éng tr¶ cho ng­êi lao ®éng khi hä thùc hiÖn ®­îc nh÷ng c«ng viÖc hoÆc ®Þnh møc c«ng viÖc nµo ®ã. NÕu møc trî cÊp trî cÊp b»ng hoÆc cao h¬n tiÒn l­¬ng th× kh«ng mét ng­êi lao ®éng nµo ph¶i cè g¾ng t×m kiÕm viÖc lµm vµ tÝch cùc lµm viÖc ®Ó cã l­¬ng , mµ ng­îc l¹i sÏ lîi dông BHXH ®Ó ®­îc nhËn trî cÊp. H¬n n÷a , c¸ch lËp quü BHXH theo ph­¬ng thøc dµn tr¶I rñi ro còng kh«ng cho phÐp tr¶ trî cÊp BHXH b»ng tiÒn l­¬ng lóc ®ang ®i lµm. 2.5. Nhµ n­íc qu¶n lý thèng nhÊt chÝnh s¸ch BHXH , tæ chøc bé m¸y thùc hÞªn chÝnh s¸ch BHXH Thùc tÕ cho thÊy nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc , nÕu kh«ng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc th× mèi quan hÖ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng sÏ kh«ng ®­îc duy tr× bÒn v÷ng. Nhµ n­íc ph¶i qu¶n lý toµn bé quy tr×nh qu¶n lý mét c¸ch chÆt chÏ vµ th«ng nhÊt.Tr­íc hÕt ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch BHXH lµ kh©u ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt. Sù qu¶n lý nµy cña nhµ n­íc vÒ vÊn ®Ò nµy thÓ hiÖn ë viÖc x©y dung c¸c dù ¸n luËt, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ BHXH vµ ban hµnh thùc hiÖn . Sau ®ã lµ h­íng dÉn , kiÓm tra, thanh tra c¸c tæ chøc , c¸ nh©n thùc hiÖn chÝnh s¸ch. §Ó qu¶n lý BHXH, nhµ n­íc sö dông c¸c c«ng cô chñ yÕu nh­ luËt ph¸p vµ bé m¸y tæ chøc. Nh×n chung ,hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi , viÖc qu¶n lý vÜ m« BHXH ®Òu ®­îc nhµ n­íc giao cho bé lao ®éng hoÆc bé x· héi trùc tiÕp ®iÒu hµnh 3. Quü BHXH 3.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi tuy nhiªn kh¸c víi c¸c chÝnh s¸ch ë chç chi tiªu th­êng ®­îc lÊy tï ng©n s¸ch nhµ n­íc cßn ®èi víi BHXH lÊy tõ quü BHXH. BHXH lµ mét quü tËp trung ®éc lËp n»m ngoµi ng©n s¸ch , chØ ®¶m b¶o cho viÖc chi tr¶ trong néi bé cña hÖ thèng ®Ó c©n b»ng thu chi ,cã chi cã h­ëng. Quü b¶o hiÓm cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: + Quü ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn g¾n víi môc ®Ých ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp ph¶i c¸c biÕn cè, rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp tõ lao ®éng. +Ph©n phèi quü BHXH võa mang tÝnh chÊt hoµn tr¶ võa mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶. TÝnh chÊt hoµn tr¶ : ng­êi lao ®éng lµ ®èi t­îng tham gia vµ ®ãng gãp BHXH ®ång thêi hä còng lµ ®èi t­îng ®­îc nhËn trî cÊp . TÝnh kh«ng hoµn tr¶ : cïng tham gia ®ãng BHXH nh­ng cã ng­êi ®­îc h­ëng trî cÊp nhiÒu lÇn vµ nhiÒu chÕ ®é kh¸c nhau , nh­ng còng cã nh÷ng ng­êi ®­îc nhËn Ýt lÇn h¬n, thËm chÝ kh«ng ®­îc nhËn . Møc trî cÊp th­êng lín h¬n so víi møc ®ãng gãp cña hä. + Qu¸ tr×nh tÝch luü ®Ó b¶o tån gi¸ trÞ vµ b¶o ®¶m an toµn vÒ tµi chÝnh ®èi víi quü BHXH lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh nguyªn t¾c. §Æc ®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH lµ ®¶m b¶o an toµn vÒ thu nhËp cho ng­êi lao ®éng.V× vËy ®Õn l­ît m×nh, BHXH ph¶i tù b¶o vÖ m×nh tr­íc nguy c¬ mÊt an toµn vÒ tµi chÝnh. + Quü BHXH lµ h¹t nh©n , lµ néi dung vËt chÊt cña tµi chÝnh BHXH. Nã lµ kh©u tµi chÝnh trung gian cïng víi ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp h×nh thµnh nªn hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. + Sù ra ®êi , vµ tån t¹i ph¸t triÓn quü BHXH phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña tõng quèc gia vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh cña ®Êt n­íc. 3.2. Nguån h×nh thµnh Quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc h×nh thµnh tõ nh÷ng nguån c¬ b¶n sau: +VÒ phÝa ng­êi lao ®éng : sù ®ãng gãp mét phÇn ®Ó BHXH cho m×nh võa biÓu hiÖn sù tù g¸nh chÞu trùc tiÕp rñi ro cña m×nh , võa cã thÓ hiÖn ý nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt chÏ. +VÒ phÝa ng­êi sö dông lao ®éng: sù ®ãng gãp mét phÇn BHXH cho ng­êi lao ®éng sÏ tr¸nh ®­îc thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra mét kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi lao ®éng mµ m×nh thuª m­ín. §ång thêi nã cßn gãp phÇn gi¶m bít t×nh tr¹ng tranh chÊp , kiÕn t¹o ®­îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a chñ vµ thî. +VÒ phÝa nhµ n­íc: BHXH kh«ng thÓ thiÕu ®­îc sù ®ãng gãp cña nhµ n­íc.Tr­íc hÕt c¸c luËt lÖ cña nhµ n­íc vÒ BHXH lµ nh÷ng chuÈn mùc ph¸p lý mµ c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sñ dông lao ®éng ®Òu ph¶i tu©n theo, nh÷ng tranh chÊp chñ thî trong lÜnh vùc BHXH cã c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt. Ngoµi ra b»ng nhiÒu h×nh thøc , biÖn ph¸p vµ møc ®é can thiÖp kh¸c nhau ®· lµm chç dùa cho ho¹t ®éng BHXH ch¾c ch¾n vµ æn ®Þnh. VÒ møc ®ãng gãp BHXH mét sè nø¬c quy ®Þnh ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i chôi toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng. ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y tÕ vµ trî cÊp gia ®×nh,c¸c chÕ ®é cßn l¹i c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng cung ®ãng gãp mçi bªn b»ng nhau. §èi víi n­íc ta: + Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng tæng quü tiÒn l­¬ngcña nh÷ng ng­êi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ .Trong ®ã , 10% chi tr¶ c¸c chÕ ®é h­u trÝ, rö tuÊt vµ 5% ®Ó chi c¸c chÕ ®é thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghª nghiÖp. + Ng­êi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l­¬ng th¸ng ®Ó chi c¸c chÕ ®é h­u trÝ vµ tö tuÊt. +Nhµ n­íc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm ®èi víi ng­êi lao ®éng + C¸c nguån kh¸c Møc ®ãng BHXH thùc chÊt lµ phÝ BHXH. PhÝ BHXH lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù c©n ®èi thu chi quü BHXH. Khi x¸c ®Þnh phÝ BHXH vÉn ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c : C©n b»ng thu chi, lÊy sè ®«ng bï sè Ýt vµ cã dù phßng. Møc phÝ x¸c ®Þnh ph¶i ®­îc c©n ®èi víi møc h­ëng, víi nhu cÇu BHXH vµ ®iÒu chØnh sao cho tèi ­u nhÊt. PhÝ BHXH ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: P = f1 + f1 + f3 Trong ®ã: P: PhÝ BHXH f1: PhÝ thuÇn tuý trî cÊp BHXH f2 : PhÝ dù phßng f3 : PhÝ qu¶n lý 3.3. Môc ®Ých sö dông Quü BHXH tr­íc hÕt ®­îc sö dông ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho ng­êi lao ®éng khi gÆp ph¶i c¸c rñi ro x· héi. Chi tr¶ cho c¸c chi phÝ qu¶n lý cña bé m¸y hµnh chÝnh c«ng ®øng ra tæ chøc thùc hiÖn BHXH. Chi ®Çu t­ t¨ng tr­ëng quü BHXH. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh sö dông quü BHXH mµ phÇn sö dông nhiÒu nhÊt lµ ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é cßn phô thuéc vµo viÖc thµnh lËp quü BHXH theo ph­¬ng thøc nµo: + NÕu chØ thµnh lËp mét quü BHXH tËp trung thèng nhÊt th× viÖc chi tr¶ còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt theoc¸c néi dung chi tr¶. + NÕu quü BHXH ®­îc h×nh thµnh 2 lo¹i : Quü BHXH ng¾n vµ quü BHXH dµi h¹n th× viÖc chi tr¶ vµ vµ qu¶n lý sÏ cô thÓ h¬n. Ph­¬ng thøc nµy ®¶m b¶o cho c«ng t¸c chi tr¶ s¸t thùc tÕ vµ ®óng môc ®Ých h¬n. + NÕu quü BHXH ®­îc thµnh lËp theo tõng chÕ ®é th× viÖc chi tr¶ sÏ cµng trë nªn ®¬n gi¶n vµ ®¶m b¶o ®óng môc ®Ých. Theo c«ng ø¬c quèc tÕ Gi¬nev¬ sè 102/1952 cña tæ chøc lao ®éng ILO rñi ro x· héi ®· khuyÕn nghÞ c¸c n­íc thùc hiÖn theo 9 chª ®é. §©y cßn ®­îc gäi lµ hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH bao gåm: +Ch¨m sãc y tÕ: HiÖn nay ph¸t triÓn lªn mét bËc cao h¬n ®ã chÝnh lµ b¶o hiÓm y tÕ, nã tr¶ cho phÝ kh¸m ch÷a bÖnh. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm y tÕ: Bï ®¾p chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh ph¸t sinh khi ng­êi lao ®éng bÞ èm ®au bÖnh tËt Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm y tÕ ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ sá ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi trong viÖc kh¸m ch÷a bÖnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong x· héi thuéc c¸c tÇng líp d©n c­ kh¸c nhau ®Æc biÖt ®¶m b¶o cho ng­êi nghÌo kh¸m ch÷a bÖnh ®Çy ®ñ Khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®êi sèng con ng­êi ®­îc n©ng cao vµ nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh ®­îc n©ng cao, vµ chi phi kh¸m ch÷a bÖnh còng t¨ng lªn, c¸c trang thiÕt bÞ y tÕ ngµy mét hiÖn ®¹i vèn ®Çu t­ lín vµ ®Ó bï ®¾p chi phi t¨ng lªn. Ngoµi ra sù xuÊt hiÖn cña c¸c bÖnh nan y ®ßi hái c¸c chi phÝ biÖt d­îc t¨ng va chi phÝ tiÒn c«ng cho thÇy thuèc còng t¨ng lªn. VÊn ®Ò ch¨m sãc søc khoÎ cho ng­êi d©n lu«n ®ù¬c coi lµ mét ch­¬ng tr×nh quan träng ë c¸c nø¬c trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn tuú thuéc vµo tõng ®iÒu kiÖn cña tõng n­íc mµ mçi n­íc sö dông nh÷ng ph­¬ng thøc kh¸c nhau : Nhµ n­íc trî gióp mét phÇn. Nhµ n­íc trî cÊp hoµn toµn chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh. Nhµ n­íc chi tr¶ toµn bé chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh. §èi t­îng tham gia b¶o hiÓm: lµ toµn bé ng­êi d©n cã nhu cÇu b¶o hiÓm y tÕ cho søc khoÎ cña m×nh hoÆc còng cã thÓ lµ mét ng­êi ®¹i diÖn cho mét tËp thÓ…®øng ra ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm y tÕ. Ho¹t ®éng y tÕ bao gåm: phßng bÖnh, ch÷a bÖnh, vµ phôc håi chøc n¨ng. Nguån h×nh thµnh: do ng­êi sö dông lao ®éng, ng­êi lao ®éng vµ nhµ n­íc. Th«ng th­êng ng­êi lao ®éng ®ãng 34 – 50% va ng­êi sö dông lao ®éng 50 – 66%. PhÝ b¶o hiÓm th­êng ®­îc tÝnh trªn c¬ së c¸c d÷ liÖu thèng kª: P = f + d P – phÝ b¶o hiÓm y tÕ/ng­êi /n¨m f - phÝ thuÇn d – phô phÝ Môc ®Ých: Chi thanh to¸n chi phÝ y tÕ, ®©y lµ kho¶n chi th­êng xuyªn vµ lín nhÊt. Chi dù tr÷, dù phßng dao ®éng lín. Chi ®Ó phßng h¹n chÕ tæn thÊt. Chi qu¶n lý Tû lÖ vµ quy m« c¸c kho¶n chi nµy th­êng ®­îc quy ®Þnh tr­íc bëi c¬ quan b¶o hiÓm y tÕ