Đề tài Xây dựng bài tập đọc hiểu có ứng dụng công nghệ thông tin cho hs lớp 1 mắc chứng khó đọc

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN GIÁO DỤC TIỂU HỌC XÂY DỰNG BÀI TẬP ĐỌC HIỂU CÓ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN CHO HS LỚP 1 MẮC CHỨNG KHÓ ĐỌC Giảng viên hƣớng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Thị Ly Kha Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Ngọc Hạnh Mã số sinh viên: 35.901.013 Tp. Hồ Chí Minh, năm 2013 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN GIÁO DỤC TIỂU HỌC XÂY DỰNG BÀI TẬP ĐỌC HIỂU CÓ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN CHO HS LỚP 1 MẮC CHỨNG KHÓ ĐỌC Giảng viên hƣớng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Thị Ly Kha Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Ngọc Hạnh Mã số sinh viên: 35.901.013 Tp. Hồ Chí Minh, năm 2013 LỜI CẢM ƠN Sau 4 năm học tập tại khoa Giáo dục Tiểu học trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh tôi đã được học hỏi những kiến thức bổ ích, được trải nghiệm thực tế đầy ý nghĩa và biết được phần nào trách nhiệm của một người GV đứng lớp cũng như là một GV chủ nhiệm trong tương lai sắp tới. Đó sẽ là hành trang vững chắc để tôi sẵn sàng cho một quá trình giảng dạy thực thụ. Bốn năm học là một khoảng thời gian tuy không ngắn nhưng đã giúp tôi có thể được học hỏi các kinh nghiệm, bài học quý giá mà các thầy/cô đi trước với bề dày kinh nghiệm đã trải qua và khóa luận này sẽ là cột mốc quan trọng giúp tôi đánh dấu việc hoàn thành bốn năm đại học. Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến cô Nguyễn Thị Ly Kha, người đã tận tình chỉ bảo tôi từ lúc hình thành ý tưởng cho đến khi hoàn thành khóa luận. Nhiều lúc tôi cảm thấy chùn bước nhưng chính những lời khuyên chân thành cùng những lời dạy bảo của cô đã giúp tôi bước tiếp con đường nghiên cứu này. Và có lẽ nhờ cô mà tôi có được nhiều cơ hội trải nghiệm trong thực tế cũng như trên con đường nghiên cứu. Tôi sẽ không bao giờ quên sự ân cần, niềm nở, giúp đỡ tận tình của cô đối với tôi. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô Khoa Giáo dục Tiểu học, các thầy cô trong trường đã tận tình dạy bảo tôi ngay từ những ngày đầu bước vào giảng đường đại học. Những kinh nghiệm thực tiễn, kiến thức vô cùng quý giá mà thầy cô đã truyền đạt lại sẽ là những hành trang vô cùng quý báu cho tôi bước vào con đường đầy chông gai trước mặt. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến thầy Trần Đức Thuận, người đã tận tình giúp đỡ tôi không chỉ trong cách ứng dụng công nghệ thông tin mà thầy đã hướng dẫn tôi xử lí số liệu để bài khóa luận có thể hoàn thiện hơn. Bên cạnh đó tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám Hiệu, cô Nguyễn Đăng Thủy Tiên, cô Bùi Thị Hồng Lý và các thầy cô trường T.Q.T cũng như các em học sinh thân yêu đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa luận một cách tốt đẹp. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình thân yêu - nơi tôi nép vào mỗi khi mệt mỏi, nản lòng; là nơi luôn động viên, cổ vũ tinh thần cho tôi để bước tiếp con đường mà tôi đã chọn. Ngoài ra tôi xin cảm ơn đến sự quan tâm, chia sẻ của các bạn K35 khoa Giáo dục Tiểu học đã giúp tôi hoàn thành khóa luận này. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 17 tháng 5 năm 2013 BẢNG DANH MỤC VIẾT TẮT GV: Giáo viên PH: Phụ huynh HS: Học sinh CNTT: Công nghệ thông tin TĐĐ: Tốc độ đọc MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN BẢNG BIỂU DẪN NHẬP 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................. 3 3. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 5 4. Đối tượng, phạm vi, giả thuyết, nhiệm vụ nghiên cứu ....................................... 5 5. Cách tiếp cận, phương pháp, phương tiện nghiên cứu ........................................ 6 6. Bố cục của khoá luận .......................................................................................... 8 NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Chƣơng Một: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lí luận .............................................................................................................. 9 1.1.1. Khái quát về bài tập đọc hiểu ............................................................................. 9 1.1.2. Khái quát về bài tập đọc hiểu có ứng dụng CNTT ............................................. 12 1.1.3. Đặc điểm tâm sinh lí, ngôn ngữ của HS mắc chứng khó đọc ............................ 13 1.1.4. Lý thuyết dạy học theo nhóm nhỏ, dạy học cá thể hóa ...................................... 17 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................................... 19 1.2.1. Chương trình, SGK Tiếng Việt 1, yêu cầu đọc hiểu đối với HS lớp 1 .............. 19 1.2.2. Thực trạng dạy đọc hiểu cho HS lớp 1 mắc chứng khó đọc .............................. 23 Chƣơng Hai: BÀI TẬP ĐỌC HIỂU CÓ ỨNG DỤNG CNTT CHO HS LỚP 1 MẮC CHỨNG KHÓ ĐỌC 2.1. Nguyên tắc, phƣơng pháp xây dựng bài tập ......................................................... 30 2.1.1. Nguyên tắc .......................................................................................................... 30 2.1.2. Phương pháp ....................................................................................................... 30 2.2. Các bài tập đọc hiểu đƣợc xây dựng ...................................................................... 31 2.2.1. Bài tập đọc hiểu ở cấp độ từ ngữ ........................................................................ 31 2.2.2. Bài tập đọc hiểu ở cấp độ câu ............................................................................. 35 2.2.3. Bài tập đọc hiểu ở cấp độ đoạn, bài .................................................................... 38 2.3. Độ khó, độ tin cậy và độ giá trị của bài tập ........................................................... 47 2.3.1. Độ khó ................................................................................................................ 47 2.3.2. Độ tin cậy............................................................................................................ 47 2.3.3. Độ giá trị ............................................................................................................ 48 Chƣơng Ba: THỰC NGHIỆM BÀI TẬP ĐỌC HIỂU CÓ ỨNG DỤNG CNTT 3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ........................................................................................... 49 3.1.1. Phương pháp chọn mẫu ...................................................................................... 49 3.1.2. Mô tả mẫu ........................................................................................................... 52 3.2. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................................... 54 3.2.1. Nguyên tắc thực nghiệm ..................................................................................... 54 3.2.2. Quy trình thực nghiệm ........................................................................................ 54 3.2.3. Phương pháp thực nghiệm .................................................................................. 55 3.3. Kết quả thực nghiệm và bàn luận kết quả ............................................................. 55 3.3.1. Kết quả thực nghiệm đợt 1 và bàn luận kết quả ................................................. 55 3.3.2. Kết quả thực nghiệm đợt 2 và bàn luận kết quả ................................................. 61 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ............................................................................................. 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH ............................................................ 71 PHỤ LỤC .......................................................................................................................... 75 BẢNG BIỂU 1. Bảng 1.2.1.1.1: Thống kê độ hứng thú đối với 2 dạng bài luyện đọc âm, vần ............. 20 2. Bảng 1.2.1.1.2: Thống kê về đánh giá đối với các kiểu bài luyện đọc âm vần ............ 21 3. Bảng 1.2.1.1.3: Thống kê về đánh giá đối với nội dung kiểu bài luyện đọc ................ 21 4. Bảng 1.2.3.1.1: Ý kiến của GV, PH về biểu hiện của chứng khó đọc .......................... 24 5. Biểu đồ 1.2.3.1.1a: Ý kiến của GV, PH về biểu hiện của chứng khó đọc .................... 26 6. Biểu đồ 1.2.3.1.1b: Ý kiến GV, PH có HS mắc chứng khó đọc về biểu hiện của chứng khó đọc ....................................................................................................................... 26 7. Bảng 1.2.3.1.2: Ý kiến GV, PH về việc cần thực hiện giúp HS mắc chứng khó đọc .... 27 8. Biểu đồ 1.2.3.1.2a: Ý kiến của GV, PH về việc cần thực hiện giúp HS mắc chứng khó đọc .............................................................................................................................. 27 9. Biểu đồ 1.2.3.1.2b: Ý kiến của của GV, PH có HS mắc chứng khó đọc về việc cần thực hiện giúp HS mắc chứng khó đọc .............................................................................. 28 10. Bảng 3.1.1.4.1: Thống kê tốc độ đọc lưu loát của các nhóm nghiên cứu trước khi thực nghiệm ........................................................................................................................ 50 11. Biểu đồ 3.1.1.4.1: Tốc độ đọc lưu loát của các nhóm nghiên cứu trước khi thực nghiệm ........................................................................................................................ 50 12. Bảng 3.1.1.4.2: Khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu trước thực nghiệm .... 52 13. Bảng 3.3.1.1: So sánh độ chú ý, tính tự giác của HS với bài tập đọc hiểu ................. 55 14. Bảng 3.3.1.2: Thống kê tốc độ đọc lưu loát của các nhóm nghiên cứu sau khi thực nghiệm đợt 1 ............................................................................................................... 56 15. Biểu đồ 3.3.1.2: Tốc độ đọc lưu loát của các nhóm nghiên cứu sau khi thực nghiệm đợt 1 ............................................................................................................................ 56 16. Bảng 3.3.1.3: Khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu sau thực nghiệm đợt 1 . 56 17. Bảng 3.3.1.4: So sánh tốc độ đọc lưu loát và khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu sau khi tác động đợt 1 .......................................................................................... 59 18. Biểu đồ 3.3.1.4: So sánh độ chênh lệch về tốc độ đọc lưu loát và khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu sau khi thực nghiệm đợt 1 ................................................ 60 19. Bảng 3.3.2.1: So sánh độ chú ý, tính tự giác của HS với bài tập đọc hiểu ................. 61 20. Bảng 3.3.2.2: Thống kê tốc độ đọc lưu loát của các nhóm nghiên cứu sau khi thực nghiệm đợt 2 ............................................................................................................... 61 21. Biểu đồ 3.3.2.2: Tốc độ đọc lưu loát của các nhóm nghiên cứu sau khi thực nghiệm đợt 2 ............................................................................................................................ 62 22. Bảng 3.3.2.3: Khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu sau thực nghiệm đợt 2 . 62 23. Bảng 3.3.2.4: Bảng so sánh tốc độ đọc lưu loát và khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu sau khi thực nghiệm đợt 2 ....................................................................... 64 24. Biểu đồ 3.3.2.4a: So sánh độ chênh lệch về tốc độ đọc lưu loát và khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu giữa 2 đợt thực nghiệm ..................................................... 65 25. Biểu đồ 3.3.2.4b: So sánh độ chênh lệch về tốc độ đọc lưu loát và khả năng đọc hiểu của các nhóm nghiên cứu sau khi thực nghiệm ......................................................... 65 26. Bảng 3.3.2.5: Kiểm nghiệm giả thuyết kết quả giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, nhóm bình thường .......................................................................................... 67 27. Bảng 3.3.2.5: Nhận xét của GVCN về khả năng đọc của HS trong nhóm thực nghiệm trước và sau quá trình thực nghiệm ............................................................................ 68 - Trang 1 - DẪN NHẬP 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngôn ngữ là phương tiện đặc trưng để con người giao tiếp với nhau hoặc bằng khẩu ngữ hoặc bằng bút ngữ. Trong đó, đọc là một hoạt động giao tiếp bằng khẩu ngữ, là hành vi tiếp nhận thông tin qua văn bản. Mục đích cuối cùng của việc đọc là để hiểu và vận dụng những điều đã được đọc vào cuộc sống. Kĩ năng đọc bao gồm hoạt động giải mã và hiểu - mục tiêu chính của hoạt động đọc. Đọc hiểu là một trong những hoạt động cơ bản của con người để chiếm lĩnh văn hóa. Kĩ năng đọc hiểu đã được đưa vào rèn luyện từ những năm đầu tiên của quá trình giáo dục. Và ở mỗi năm học mục tiêu, mức độ rèn luyện kĩ năng đọc hiểu cho HS sẽ khác nhau, phạm vi áp dụng cũng sẽ khác nhau góp phần vào việc thực hiện mục tiêu chung của bậc Tiểu học về tất cả các mặt Đức -Trí - Lao - Thể - Mỹ. Nó có khả năng gián tiếp phát huy năng lực tư duy của HS, giúp HS cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong mỗi bài học, hiểu được nghĩa của tiếng, từ mình vừa đọc, hiểu được các lệnh yêu cầu trong các môn học khác,... Sách Tiếng Việt 1 hiện nay phần luyện tập tổng hợp 13 tuần liên tục phát triển các kĩ năng nghe - đọc - nói - viết cho HS thông qua các bài tập đọc. Về nội dung, các chủ điểm tập đọc lớp 1 được lặp lại theo logic nhà trường, gia đình, thiên nhiên đất nước. Những yêu cầu về kĩ năng đọc là đọc đúng và đọc rõ ràng bài văn, bài thơ đơn giản, hiểu được nghĩa các từ thông thường và ý của câu. Nhìn chung, các ý kiến của GV đều cho rằng dạy tập đọc ở lớp 1 là dạy cho HS đọc to, đọc đúng, đọc rõ ràng là đạt yêu cầu còn vấn đề đọc hiểu và bước đầu đọc diễn cảm chưa chú trọng. Trong các sách hướng dẫn, sách GV hay thiết kế bài dạy vẫn chú trọng phần đọc trơn, đọc lưu loát hơn là đọc hiểu. Hậu quả dẫn đến là HS đọc trơn khá tốt nhưng khi trả lời các câu hỏi HS chỉ lấy nguyên văn bài đọc mà không thể chủ động trả lời theo ngôn ngữ cá nhân. Qua các tài liệu về chứng khó đọc, các nhà nghiên cứu đã khái quát các bài tập thực hành và nội dung gồm 6 nhóm và mối quan hệ giữa bài tập đọc hiểu và 5 nhóm bài tập (Nhóm bài tập nhận thức âm vị, nhóm bài tập nhận thức âm thanh, nhóm bài tập nhận thức chính tả, nhóm bài tập đọc lưu loát, nhóm bài tập mở rộng vốn từ) là không thể tách rời. Để HS có thể đọc hiểu thì phải đọc lưu loát, và để đọc lưu loát tốt thì khả năng nhận - Trang 2 - thức âm vị nhận thức âm thanh và chính tả của các em phải được bồi dưỡng kĩ càng, chu đáo. Khi các kĩ năng ấy được bồi dưỡng tốt thì khả năng giải mã của HS sẽ không gặp bất cứ khó khăn nào góp phần quan trọng vào đọc hiểu. Nhóm bài tập đọc hiểu có thể xem là nhóm bài tập gây khó khăn nhất đối với HS mắc chứng khó đọc tuy nhiên nó cũng giữ một vai trò quan trọng. Bài tập đọc hiểu không chỉ rèn luyện kĩ năng đọc hiểu những gì đang đọc mà còn giúp HS rèn luyện khả năng liên kết giữa các ý và ghi nhớ chúng. Bên cạnh đó nhóm bài tập đọc hiểu còn nâng cao sự tự tin và niềm hứng thú thông qua các ngữ liệu dạy đọc hiểu. Với những HS bình thường, đọc là một việc không hề dễ dàng và hiểu được những điều mình vừa đọc lại càng khó hơn. Hoạt động này lại càng khó khăn hơn đối với HS mắc chứng khó đọc (Dyslexia) và đặc biệt là HS lớp 1. Kĩ năng giải mã và/hoặc kĩ năng nhận diện từ, đọc lưu loát của HS mắc chứng khó đọc rất yếu; khó nắm được nguyên tắc thứ tự các chữ cái và kĩ năng giải mã cơ bản (âm thanh của chữ cái), thường suy nghĩ bằng hình ảnh; cần phải nhìn nhiều lần mới có thể đọc được; bộ nhớ kém. Tất cả sự tập trung của HS dùng để giải mã kí tự nên việc hiểu nội dung vừa đọc là một thách thức lớn. Tất cả các yếu tố này đều ảnh hưởng trực tiếp đến việc học tập và hoạt động giao tiếp của HS bởi đọc hiểu là hoạt động cơ bản, nó có vai trò quan trọng trong tất cả các môn học và cả trong giao tiếp hàng ngày. Ở bậc Tiểu học tại Việt Nam, các nhà nghiên cứu đã phát hiện không hiếm trường hợp HS đã và đang mắc chứng khó đọc. Tuy nhiên, PH và GV vẫn lúng túng và không biết cách giải quyết giúp HS khắc phục. Hiện tượng này nếu kéo dài và không có biện pháp khắc phục kịp thời sẽ gây hậu quả đối với HS. Trong giáo dục, công nghệ thông tin (CNTT) có tác dụng mạnh mẽ làm thay đổi phương pháp, phương thức dạy học phù hợp với yêu cầu của hội nhập Quốc tế. Để đạt được mục tiêu đó, những năm gần đây, với việc sử dụng CNTT để công nghệ hóa quá trình dạy học đã trở thành một xu thế phát triển mạnh mẽ ở các nhà trường. Qua việc giảng dạy sử dụng đồ dùng bằng CNTT, GV giúp HS từng bước phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp và kĩ năng logic, khêu gợi và tập dượt khả năng quan sát phỏng đoán, tìm tòi. Bên cạnh đó, giờ học được diễn ra một cách nhẹ nhàng, sinh động, cụ thể nhằm tích cực hóa các hoạt động nhận thức của HS. - Trang 3 - Xuất phát từ thực tiễn trên và với mong muốn có thể góp phần xây dựng được bài tập khắc phục được chứng khó đọc ở HS lớp 1 tôi chọn đề tài “Xây dựng bài tập đọc hiểu có ứng dụng CNTT cho HS lớp 1 mắc chứng khó đọc” nhằm giúp HS khắc phục được chứng khó đọc và ngày càng đạt hiệu quả cao trong học tập. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Hiện nay, trẻ em bị khuyết tật học tập chiếm khoảng 15 – 25%. Theo kết quả điều tra của Viện Nghiên cứu Sức khỏe Quốc gia Hoa Kỳ, trong 15% trẻ được giáo dục chuyên biệt thì có đến 80 – 85% thiểu năng cơ bản về đọc và ngôn ngữ. Theo Tổ World Dyslexia – UNESCO đã ước tính có 8% đến 10%, có những nơi lên đến 17% trẻ em (trong đó có 90% là trẻ em nam) ở độ tuổi đến trường mắc chứng khó đọc. Chứng khó đọc đã được ông Oswald Berkhan phát hiện vào năm 1881. Thuật ngữ “chứng khó đọc” được ông Rudolf Berlin đặt ra vào năm 1887. Năm 1896, W. Pringle Morgan đã đưa ra một bài viết về chứng rối loạn đọc trên tạp chí Y học Anh. Sau đó lịch sử nghiên cứu về “chứng khó đọc” dần phát triển và có thể nói giai đoạn 1950 – 1970 là giai đoạn phát triển nhất. Nó mở ra hàng loạt các cuộc nghiên cứu lâm sàng về chứng khó đọc cũng như hệ thống bài tập khắc phục chứng khó đọc. Tác giả Nguyễn Thị Ly Kha, Phạm Hải Lê (2013a) đã chỉ ra 6 nhóm bài tập là nhận thức âm vị, nhận thức âm thanh, nhận thức chính tả và viết, đọc lưu loát, mở rộng vốn từ và đọc hiểu. Mỗi nhóm bài tập có đặc điểm, chức năng riêng tuy nhiên vẫn có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Vì thế vẫn có các nguyên tắc chung khi hướng dẫn cho HS mắc chứng khó đọc. Theo nhiều nghiên cứu từ Joanna Kellogg Uhry, Diana Brewster Clark (2005), nhóm nghiên cứu Department for Education and Skills (2004) cho thấy quá trình rèn luyện nhằm khắc phục chứng khó đọc cần áp dụng phương pháp đa giác quan, cường độ luyện tập cao hơn bình thường, Trong các nhóm bài tập, nhóm bài tập đọc hiểu là quan trọng và gây khó khăn nhiều nhất đối với HS mắc chứng khó đọc. Đối với HS bình thường thì việc nắm được ý nghĩa của một câu là rất nhanh chóng nhưng đối với HS mắc chứng khó đọc thì đó là sự đấu tranh bởi sự ảnh hưởng của não bộ. Trong các nghiên cứu của Faith Hickman Brynie (2008), Laurie E. Cutting (2006) đã so sánh hoạt động não bộ giữa 2 nhóm HS bình thường và HS mắc chứng khó đọc có sự khác biệt nhau trong quá trình giải mã để đọc - Trang 4 - trơn và đọc hiểu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi đọc hoạt động của não ở các vùng bán cầu não trái và các khu vực ngược lại, HS mắc chứng khó đọc có xu hướng để hiển thị kích hoạt trong bán cầu não phải, so với bán cầu não trái, vùng sau. Tuy nhiên “Chúng tôi nhận thấy bộ não của những đứa trẻ này rất dễ uốn nắn và có khả năng thích nghi cao. Chúng ta có thể hy vọng rằng các chương trình can thiệp tích cực có thể thay đổi bộ não