Du lịch Thiền - Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh

Nguyễn Thị Phương – VH1002 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC DÂN LẬP HẢI PHÒNG ------------------------------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP NGÀNH: VĂN HOÁ – DU LỊCH HẢI PHÒNG – 2010 Sinh viên : Nguyễn Thị Phƣơng Ngƣời hƣớng dẫn : TS. Nguyễn Ngọc Khánh ISO 9001:2008 Nguyễn Thị Phương – VH1002 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC DÂN LẬP HẢI PHÒNG -------------------------------------- DU LỊCH THIỀN – HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN Ở QUẢNG NINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH: VĂN HOÁ - DU LỊCH HẢI PHÒNG - 2010 Sinh viên : Nguyễn Thị Phƣơng Ngƣời hƣớng dẫn : TS. Nguyễn Ngọc Khánh Nguyễn Thị Phương – VH1002 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC DÂN LẬP HẢI PHÒNG -------------------------------------- NHIỆM VỤ ĐỀ TÀI TỐT NGHIỆP Sinh viên: Nguyễn Thị Phƣơng Mã số: 100798 Lớp : VH 1002 Ngành: Văn hóa du lịch Tên đề tài: Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH1002 NHIỆM VỤ ĐỀ TÀI 1. Nội dung và các yêu cầu cần giải quyết trong nhiệm vụ đề tài tốt nghiệp (về lý luận, thực tiễn, các số liệu…) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 2. Các tài liệu, số liệu cần thiết: ………………………………………………. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 3. Địa điểm thực tập tốt nghiệp .………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… Nguyễn Thị Phương – VH1002 CÁN BỘ HƢỚNG DẪN ĐỀ TÀI TỐT NGHIỆP Ngƣời hƣớng dẫn thứ nhất: Họ và tên: …………………………………………………………………….. Học hàm, học vị: ……………………………………………………………… Cơ quan công tác: …………………………………………………………….. Nội dung hƣớng dẫn: …………………………………………………………. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. Ngƣời hƣớng dẫn thứ 2: Họ và tên: …………………………………………………………………….. Học hàm, học vị: ……………………………………………………………… Cơ quan công tác: ……………………………………………………………. Nội dung hƣớng dẫn: ………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Đề tài tốt nghiệp đƣợc giao ngày……tháng……năm 2010 Yêu cầu phải hoàn thành xong trƣớc ngày……tháng……năm 2010 Hải Phòng, ngày……tháng……năm 2010 HIỆU TRƢỞNG GS.TS.NGƢT Trần Hữu Nghị Đã nhận nhiệm vụ ĐTTN Sinh viên Đã giao nhiệm vụ ĐTTN Người hướng dẫn Nguyễn Thị Phương – VH1002 PHẦN NHẬN XÉT TÓM TẮT CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN 1. Tinh thần thái độ của sinh viên trong quá trình làm đề tài tốt nghiệp: ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. .………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. .………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. .………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. .………………………………………………………………………………… 2. Đánh giá chất lƣợng của đề tài(so với nội dung yêu cầu đã đề ra trong nhiệm vụ Đ.T.T.N trên các mặt lý luận, thực tiễn, tính toán số liệu…): ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………….……………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………….…………………………… ………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………….… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 3. Cho điểm của cán bộ hƣớng dẫn (ghi cả số và chữ): ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Hải Phòng, ngày……tháng……năm 2010 Cán bộ hƣớng dẫn (Ký và ghi rõ họ tên) Nguyễn Thị Phương – VH1002 NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA NGƢỜI CHẤM PHẢN BIỆN ĐỀ TÀI TỐT NGHIỆP Tên đề tài: Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh của sinh viên: Nguyễn Thị Phƣơng Lớp: VH 1002 1. Đánh giá chất lƣợng đề tài tốt nghiệp về các mặt thu thập và phân tích tài liệu, số liệu ban đầu; cơ sở lý luận chọn phƣơng án tối ƣu, cách tính toán chất lƣợng thuyết minh bản vẽ, giá trị lý luận và thực tiễn của đề tài. 2. Cho điểm của ngƣời chấm phản biện: (Điểm ghi bằng số và chữ) Ngày tháng năm 2010 Ngƣời chấm phản biện Nguyễn Thị Phương – VH1002 Lời cảm ơn! Khóa luận tốt nghiệp đƣợc coi là một công trình nghiên cứu khoa học của sinh viên sau 4 năm học, tạo điều kiện cho sinh viên có cơ hội nâng cao khối kiến thức và kỹ năng đã đƣợc trang bị tại trƣờng và phát huy sở trƣờng của mình trong công trình nghiên cứu khoa học. Khóa luận chính là việc mang các kiến thức lý luận, kỹ năng vận dụng chúng vào thực tiễn một cách có khoa học và sáng tạo, rèn luyện khả năng tƣ duy, đặt vấn đề và giải quyết vấn đề một cách độc lập, rèn luyện cho sinh viên tính tự vận động trong nghiên cứu. Để hoàn thành khóa luận này đòi hỏi sự cố gắng rất lớn của bản thân cũng nhƣ sự giúp đỡ của giáo viên hƣớng dẫn cùng sự cổ vũ động viên to lớn từ gia đình, bạn bè. Trong quá trình làm khóa luận em đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn chỉ bảo tận tình của TS. Nguyễn Ngọc Khánh. Em xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy. Đồng thời em cũng xin đƣợc cảm ơn Ban giám hiệu nhà trƣờng, các thầy cô giáo, gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, ủng hộ em suốt quá trình để em có thể hoàn thành tốt khóa luận này của mình. Tuy nhiên, do kiến thức, kinh nghiệm thực tế còn nhiều hạn chế và thời gian nghiên cứu ngắn nên khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp của thầy giáo, cô giáo và các bạn, những ai quan tâm đến đề tài này để em có thể rút ra đƣợc những kinh nghiệm và trong tƣơng lai em có thể có những đề tài tốt hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Sinh viên Nguyễn Thị Phƣơng Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH1002 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1.Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 3 3. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................... 3 4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 4 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 4 6. Kết cấu của đề tài ...................................................................................... 4 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ DU LỊCH THIỀN ........................................................................................................................... 5 1.1.Khái niệm Thiền ...................................................................................... 5 1.1.1.Thiền tông Việt Nam ........................................................................ 6 1.1.2.Khái niệm Thiền ............................................................................... 8 1.1.3.Vai trò của Phật giáo trong đời sống tâm linh ngƣời Việt ............. 13 1.2.Khái niệm du lịch và du lịch Thiền ....................................................... 17 1.2.1.Khái niệm du lịch ........................................................................... 17 1.2.2.Khái niệm du lịch Thiền ................................................................. 19 1.3.Các sản phẩm du lịch Thiền .................................................................. 19 1.4.Vai trò du lịch Thiền trong hoạt động du lịch ....................................... 20 1.5.Du lịch Thiền ở một số nƣớc Châu Á và một số tỉnh, thành phố Việt Nam……….. ............................................................................................... 21 1.5.1.Du lịch Thiền ở một số nƣớc Châu Á ............................................ 21 1.5.2.Du lịch Thiền ở một số tỉnh, thành phố Việt Nam ......................... 23 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG KHAI THÁC SẢN PHẨM DU LỊCH THIỀN Ở QUẢNG NINH ........................................................................................... 27 2.1.Khái quát về tỉnh Quảng Ninh .............................................................. 27 2.2.Tài nguyên du lịch Thiền ở Quảng Ninh .............................................. 29 2.2.1.Hệ thống các chùa, thiền viện ........................................................ 29 2.2.1.1.Đặc điểm chung ...................................................................... 29 Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH1002 2.2.1.2.Một số chùa, thiền viện tiêu biểu ............................................ 30 2.2.2.Các loại hình nghệ thuật Thiền ...................................................... 44 2.3.Hiện trạng khai thác sản phẩm du lịch Thiền ở Quảng Ninh ............... 53 2.3.1.Tình hình hoạt động du lịch Quảng Ninh trong thời gian qua ...... 53 2.3.2.Hiện trạng khai thác du lịch Thiền ở Quảng Ninh ......................... 56 2.3.2.1.Thiền viện và chùa ở Quảng Ninh .......................................... 56 2.3.2.2.Các loại hình nghệ thuật Thiền trong các chùa và thiền viện Quảng Ninh ......................................................................................... 62 2.3.3.Đánh giá chung về hoạt động du lịch Thiền ở Quảng Ninh .......... 63 CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH THIỀN Ở QUẢNG NINH ............................................................................................... 66 3.1.Phƣơng hƣớng phát triển du lịch Quảng Ninh trong thời gian tới ........ 66 3.2.Một số giải pháp phát triển du lịch Thiền ở Quảng Ninh ..................... 70 3.2.1.Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc trong hoạt động du lịch, hợp tác phát triển du lịch ................................................................................ 71 3.2.2.Bảo vệ và tôn tạo các tài nguyên du lịch Thiền vốn có của Quảng Ninh….. ................................................................................................... 71 3.2.3.Xây dựng nhận thức khai thác du lịch Thiền ................................. 74 3.2.4.Đào tạo nguồn nhân lực du lịch Thiền ........................................... 75 3.2.5.Quy hoạch không gian Thiền ......................................................... 77 3.2.6.Đẩy mạnh công tác tuyên truyền quảng bá hình ảnh du lịch Thiền…. ................................................................................................... 78 3.2.7.Xây dựng sản phẩm du lịch Thiền ................................................. 79 3.2.7.1.Mở các khóa tu tập Thiền cho mọi đối tƣợng ......................... 79 3.2.7.2.Xây dựng các chƣơng trình cho du lịch Thiền ........................ 80 3.2.8.Kêu gọi khuyến khích đầu tƣ vốn cho du lịch Thiền ..................... 90 3.2.9.Tăng cƣờng liên kết các tuyến điểm du lịch Thiền ........................ 91 3.2.10.Tăng cƣờng phối hợp du lịch Thiền với các loại hình du lịch khác…… ................................................................................................. 92 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 94 Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH 1002 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài Từ xa xƣa trong lịch sử nhân loại, du lịch đã đƣợc ghi nhận nhƣ một sở thích, một hoạt động nghỉ ngơi tích cực của con ngƣời. Ngày nay du lịch trở thành một nhu cầu không thể thiếu đƣợc trong đời sống văn hóa – xã hội của các nƣớc. Về mặt kinh tế, du lịch đã trở thành một trong những ngành kinh tế quan trọng của nhiều nƣớc công nghiệp phát triển. Du lịch đƣợc coi là một ngành công nghiệp – công nghiệp du lịch – công nghiệp không khói và hiện nay ngành công nghiệp này chỉ đứng sau công nghiệp dầu khí và ô tô. Đối với các nƣớc đang phát triển, du lịch đƣợc coi là cứu cánh để vực dậy nền kinh tế chậm tiến của quốc gia. Cuộc sống ngày càng phát triển, đời sống của con ngƣời càng ngày càng đƣợc nâng cao, mặt khác khoa học kĩ thuật công nghệ ngày càng hiện đại nên con ngƣời ngoài nhu cầu lao động, làm việc thì còn có nhu cầu không thể thiếu đó là nhu cầu nghỉ ngơi, nâng cao tầm hiểu biết, tìm hiểu khám phá thế giới xung quanh, tìm hiểu các nền văn hóa khác nhau… và con ngƣời có nhu cầu đi du lịch ngày càng cao với các loại hình du lịch khác nhau: du lịch thăm quan, du lịch thể thao, du lịch MICE, du lịch mạo hiểm, du lịch khám phá, du lịch văn hóa…. Dƣờng nhƣ các loại hình du lịch trên đã khá quen thuộc với chúng ta, để phát triển hơn nữa, tận dụng những tài nguyên sẵn có của đất nƣớc hơn nữa,các loại hình du lịch mới phải đƣợc nghĩ tới. Trên thế giới, đặc biệt các nƣớc có nền Phật giáo phát triển nhƣ Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc, Ấn Độ…với nguồn tài nguyên nhân văn – hệ thống các chùa chiền, các loại hình nghệ thuật nhƣ trà đạo, ẩm thực, thƣ pháp hội họa Thiền - họ đã phát triển một loại hình du lịch mới, khác hẳn với các loại hình du lịch quen thuộc đó là du lịch Thiền và loại hình du lịch này khá Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH 1002 2 phát triển. Nhƣng ở Việt Nam, một đất nƣớc cũng có trên 13.900 ngôi chùa trong đó có nhiều ngôi chùa cổ kính, nhiều Thiền viện thì đây lại là loại hình du lịch mới xuất hiện chủ yếu ở một số thành phố nhƣ Đà Lạt, Nha Trang, Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên loại hình du lịch này cũng là nhu cầu tất yếu vì khi đời sống vật chất đƣợc nâng cao, cuộc sống hiện đại bận rộn chịu nhiều sức ép, khiến ngƣời ta cần có những phƣơng tiện thƣ giãn, xoa dịu tinh thần, có nhu cầu tìm đến những chỗ tĩnh tại và khám phá những nét đặc sắc của Phật giáo, con ngƣời lại muốn trở về với văn hoá mang tinh thần phƣơng Đông - Thiền tông, tìm lại sự thăng bằng và yên ổn trong tâm trí để nhìn cuộc sống rõ ràng và vị tha hơn…Và du lịch Thiền là một giải pháp thích hợp và hiệu quả. Đến với Thiền không phải chúng ta đến với một tƣ thế ngồi im lặng mà chính là để tìm đến một lối sống bình dị, đơn giản, ung dung, tự tại, không cuốn theo bởi dòng đời. Trên thế giới đã có rất nhiều tác phẩm viết về Thiền nhƣ: Thiền Luật - Suzuki, Chén trà Nhật Bản - Okakura kakuro… Ở Việt Nam, cũng có nhiều tác giả nghiên cứu về Thiền tiêu biểu nhƣ: Hƣơng Thiền - Thiền sƣ Nhật Quang, Thiền tông Việt Nam cuối thế kỉ XX - Hoà thƣợng thiền sƣ Thích Quang Từ, Hƣớng dẫn Thiền – chùa Phật Quang, Thiền Nhật Bản và đời sống ngƣời Nhật – Trần Thị Minh Tâm, Giáo trình Thiền học – Tỳ kheo Thích Chân Quang… Nhƣng hầu hết các tác phẩm chỉ dừng lại ở chỗ nghiên cứu về lịch sử Thiền tông, cách hành Thiền thế nào? Ý nghĩa của hành Thiền ra sao? Thực sự chƣa có tác phẩm nào đi sâu vào nghiên cứu về Thiền trong du lịch, phục vụ cho du lịch và du lịch Thiền vì đây là loại hình khá mới mẻ. Ở Quảng Ninh, nơi đƣợc coi là có điều kiện để phát triển du lịch, nhƣng trên địa bàn tỉnh hiện nay hầu hết là phát triển loại hình du lịch tự nhiên với tài nguyên du lịch biển (Vịnh Hạ Long, Trà Cổ, Vân Đồn…). Loại hình du lịch lễ hội chùa chiền (Yên Tử, Cửa Ông, Quỳnh Lâm, Cái Bầu…) cũng khá phát triển nhƣng đơn giản chỉ là thăm quan, vãn cảnh chùa, đền và làm lễ Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH 1002 3 dâng hƣơng để cầu xin những điều may mắn, tốt đẹp cho bản thân, gia đình...Loại hình du lịch Thiền hầu nhƣ chƣa phát triển ở Quảng Ninh mặc dù Quảng Ninh – Yên Tử là nơi xuất phát của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, nơi có hệ thống chùa chiền phong phú gắn liền với cảnh quan rừng núi tƣơi đẹp, nơi có hai Thiền viện là Thiền viện Trúc Lâm Yên Tử và Thiền viện Giác Tâm – yếu tố quan trọng để phát triển du lịch Thiền. Phát triển du lịch Thiền không làm mất đi vẻ thanh tịch, tính chất thiêng liêng, bản sắc văn hóa dân tộc và đang đòi hỏi nghiêm túc đƣợc đặt ra cho rất nhiều ngành, cấp, cá nhân những ngƣời làm du lịch và văn hóa. Là một ngƣời con sinh ra và lớn lên trên quê hƣơng Quảng Ninh, lại may mắn đƣợc học chuyên ngành Văn hóa du lịch tại Đại học Dân lập Hải Phòng, đã thôi thúc ngƣời viết lựa chọn đề tài “Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh” để đóng góp một phần sức lực nhỏ bé của mình vào sự nghiệp phát triển du lịch Quảng Ninh. 2. Mục đích nghiên cứu - Luận giải những vấn đề về Thiền và du lịch Thiền nói chung - Các loại hình du lịch thiền và thực trạng khai thác loại hình du lịch này ở Quảng Ninh - Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm phát triển loại hình du lịch thiền ở Quảng Ninh - Nâng cao hiệu quả hoạt động du lịch Thiền ở Quảng Ninh, xây dựng sản phẩm du lịch Thiền. Từ đó phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động du lịch Thiền của những địa phƣơng có điều kiện. 3. Đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Các tài nguyên về thiền,giá trị thiền nhƣ hệ thống các chùa chiền,danh thắng cảnh,văn hoá ẩm thực,trà đạo….có thể khai thác và phát triển du lịch Thiền ở Quảng Ninh. - Đối tƣợng nghiên cứu: Hiện trạng và giảp pháp phát triển du lịchThiền ở Quảng Ninh. Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH 1002 4 4. Phạm vi nghiên cứu - Không gian nghiên cứu: đề tài giới hạn trong lãnh thổ tỉnh Quảng Ninh - Nội dung nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu một số chùa tiêu biểu ở Quảng Ninh, trong đó chú trọng đến hiện trạng khai thác sản phẩm du lịch Thiền, từ đó đƣa ra một số giải pháp khai thác có hiệu quả du lịch Thiền của Quảng Ninh. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp phân tích tổng hợp lý thuyết - Phƣơng pháp phân loại, hệ thống hóa lý thuyết - Phƣơng pháp thu thập số liệu và xử lý số liệu - Phƣơng pháp thống kê - Phƣơng pháp thực địa 6. Kết cấu của đề tài Ngoài lời mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, phần nội dung gồm 3 chƣơng: Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về du lịch Thiền Chương 2: Hiện trạng khai thác sản phẩm du lịch Thiền ở Quảng Ninh Chương 3: Một số giải pháp phát triển du lịch Thiền ở Quảng Ninh Du lịch Thiền – Hiện trạng và giải pháp phát triển ở Quảng Ninh Nguyễn Thị Phương – VH 1002 5 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ DU LỊCH THIỀN 1.1. Khái niệm Thiền Theo truyền thuyết Phật giáo thì đạo Phật ra đời vào thế kỉ VI TCN, ngƣời sáng lập đạo Phật là Xitđácta Gôtama (Siddharta Gautama), sau khi thành Phật đƣợc đệ tử gọi là Xakia Muni ( Thích ca Mâuni), là một hoàng tử, con vua Sutđôđana ( Suddhodana) nƣớc Kapilavaxtu ở chân núi Hymalaya (vùng đất bao gồm một phần miền Nam nƣớc Nêpan và một phần các bang Utta, Prađesơ và Biha của Ấn Độ ngày nay). Về niên đại của Phật, hiện nay đang có những ý kiến khác nhau. Có một số ngƣời cho rằng Phật sinh năm 563 và mất năm 483 TCN; một số ngƣời khác thì cho rằng Phật sinh năm 624 và mất năm 544 TCN. Tín đồ Phật giáo lấy năm 544 làm ngày Phật nhập Niết bàn. Sau khi Phật tịch, đạo Phật đƣợc truyền bá nhanh chóng ở miền Bắc Ấn Độ. Để soạn thảo giáo lí, quy chế và chấn chỉnh về tổ chức, từ thế kỉ V – III TCN, đạo Phật đã triệu tập 3 cuộc đại hội ở nƣớc Magađa, quốc gia lớn nhất ở Ấn Độ lúc bấy giờ. Từ nửa sau thế kỉ III TCN, tức là sau đại hội lần thứ ba, đạo Phật trƣớc tiên đƣợc truyền sang Xri Lanca, sau đó truyền đến các nƣớc khác nhƣ Myanma, Thái Lan, Inđônêxia, Campuchia, Lào…. Phật giáo du nhập vào Việt Nam rất sớm. Có nhiều ý kiến khác nhau về sự du nhậ