Giải pháp phát triển xuất khẩu một số sản phẩm cơ khí của Việt Nam đến năm 2015

Bé th−¬ng m¹i ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i §Ò tµi nghiªn cøu Khoa häc CÊp Bé M· sè: 2006 - 78 - 005 Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015 6706 28/12/2007 Hµ néi, 2007 Bé th−¬ng m¹i ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i §Ò tµi nghiªn cøu Khoa häc CÊp Bé M· sè: 2006 - 78 - 005 Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt nam ®Õn n¨m 2015 C¬ quan chñ qu¶n: C¬ quan chñ tr×: Chñ nhiÖm ®Ò tµi: C¸c thµnh viªn: Bé Th−¬ng m¹i ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i Ths. Ph¹m ThÞ C¶i Ths. §ç Kim Chi Ths. NguyÔn ViÖt H−ng CN. Hoµng ThÞ H−¬ng Lan Hµ néi, 2007 Môc lôc Trang Lêi Nãi ®Çu 1 Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ thÞ tr−êng c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ thÕ giíi 5 I Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i s¶n phÈm c¬ khÝ 5 1 Kh¸i niÖm 5 2 Ph©n lo¹i c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ 5 II Kh¸i qu¸t t×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ trªn thÕ giíi 8 1 §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ khi tham gia thÞ tr−êng 8 2 T×nh h×nh xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y 11 3 T×nh h×nh nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi 22 III Kinh nghiÖm ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi 33 1 Kinh nghiÖm ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu thiÕt bÞ ®iÖn cña Malaysia 33 2 Kinh nghiÖm ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu d©y ®iÖn vµ c¸p ®iÖn cña Hµn Quèc 35 3 Kinh nghiÖm ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña Trung Quèc 37 4 Mét sè bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam 39 Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001 - 2006 41 I Mét sè nÐt vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt m¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn ë ViÖt Nam 41 II Thùc tr¹ng xuÊt khÈu m¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn ë ViÖt Nam 44 2.1 §èi víi m¸y ®éng lùc 44 2.2 §èi víi c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn 48 2.3 §èi víi thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn 51 III Thùc tr¹ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ nãi chung vµ 3 nhãm s¶n phÈm lùa chän nªu trªn cña ViÖt Nam 56 3.1 C¬ chÕ, chÝnh s¸ch hç trî s¶n xuÊt, t¹o nguån hµng cho xuÊt khÈu 56 3.2 C¬ chÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu 60 IV §¸nh gi¸ chung vÒ thùc tr¹ng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam nãi chung vµ cô thÓ ®èi víi 3 nhãm s¶n phÈm lùa chän 62 4.1 Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc 62 4.2 Nh÷ng tån t¹i, h¹n chÕ 63 4.3 Nguyªn nh©n vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra 65 Ch−¬ng 3: Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015 68 I Bèi c¶nh vµ dù b¸o kh¶ n¨ng ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam 68 1.1 Bèi c¶nh quèc tÕ vµ trong n−íc ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam 68 1.2 Dù b¸o kh¶ n¨ng ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam thêi kú ®Õn n¨m 2015 72 II Quan ®iÓm vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015 74 2.1 Quan ®iÓm ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®Õn 2015 74 2.2 §Þnh h−íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®Õn 2015 77 III C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu m¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn ë ViÖt Nam thêi kú ®Õn 2015 80 3.1 Nhãm c¸c gi¶i ph¸p ®èi víi ChÝnh phñ vµ c¸c Bé, Ngµnh cã liªn quan 80 3.2 Nhãm c¸c gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu m¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn 86 3.3 Nhãm gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña c¸c HiÖp héi ngµnh hµng vµ HiÖp héi doanh nghiÖp trong viÖc thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ lùa chän nªu trªn ë ViÖt Nam 91 IV Mét sè kiÕn nghÞ 95 4.1 Mét sè kiÕn nghÞ víi ChÝnh phñ, c¸c Bé Th−¬ng m¹i, Bé C«ng nghiÖp vµ c¸c Bé, Ngµnh liªn quan 95 4.2 Mét sè kiÕn nghÞ víi doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu m¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn 96 4.3 Mét sè kiÕn nghÞ víi HiÖp héi doanh nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam vµ HiÖp héi doanh nghiÖp nhá vµ võa ViÖt Nam 97 4.4 Víi c¸c tæ chøc khoa häc c«ng nghÖ cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ nªu trªn 97 KÕt luËn 98 Phô lôc 100 1 Lêi Nãi ®Çu Trong nh÷ng n¨m qua, thùc hiÖn c«ng cuéc “§æi míi” kinh tÕ, cïng víi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam ®ang cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn míi, kh¼ng ®Þnh néi lùc cña m×nh b»ng viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao, ®¸p øng mét c¸ch hiÖu qu¶ cho yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, quèc phßng vµ phôc vô tiªu dïng cña nh©n d©n. MÆt kh¸c, ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam còng ®ang tõng b−íc chøng tá tiÒm lùc cña m×nh th«ng qua viÖc xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ ra thÞ tr−êng n−íc ngoµi. Theo sè liÖu cña Bé C«ng nghiÖp, tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña ngµnh c¬ khÝ giai ®o¹n 1995 - 2005 ®¹t møc trªn 40%/n¨m. KÕt qu¶ trªn thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn kh¸ m¹nh mÏ cña ngµnh c¬ khÝ. Ngµy 26/12/2002, Thñ t−íng ChÝnh phñ ký QuyÕt ®Þnh sè 186/2002/Q§/TTg phª duyÖt ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam ®Õn 2010, tÇm nh×n tíi 2020 kh¼ng ®Þnh “C¬ khÝ lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp nÒn t¶ng, cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, cñng cè an ninh, quèc phßng cña ®Êt n−íc” vµ x¸c ®Þnh môc tiªu “−u tiªn ph¸t triÓn 8 chuyªn ngµnh vµ s¶n phÈm c¬ khÝ träng ®iÓm ®Ó ®¸p øng vÒ c¬ b¶n nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ”. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ ®· tù v−¬n lªn t×m kiÕm nguån vèn ®Çu t− më réng s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao nªn s¶n phÈm cña hä ®· chiÕm ®−îc thÞ phÇn lín ë trong n−íc, víi c¸c th−¬ng hiÖu ®· quen thuéc víi ng−êi tiªu dïng nh−: Vanappro, Vikino, B«ng Sen, Futul… Bªn c¹nh viÖc ®¸p øng nhu cÇu tiªu thô trong n−íc, thêi gian qua, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ chÕ t¹o cña ViÖt Nam ®· th©m nhËp vµ t¨ng thÞ phÇn trªn thÞ tr−êng c¸c n−íc kh¸c trªn thÕ giíi, ®em vÒ cho ®Êt n−íc mçi n¨m kho¶ng 500 triÖu USD. Trong 8 nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ träng ®iÓm, c¸c nhãm s¶n phÈm cã kim ng¹ch xuÊt khÈu t−¬ng ®èi lín vµ thÞ phÇn trªn thÞ tr−êng thÕ giíi ngµy cµng t¨ng lµ: M¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn... 2 C¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh ®èi víi c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam lµ: NhËt B¶n, c¸c n−íc Trung §«ng, Nam Mü, c¸c n−íc Ch©u Phi, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc trong khu vùc ASEAN nh− : Philipin, In®«nªxia, Th¸i Lan... Cã thÓ nãi, ®©y lµ nh÷ng b−íc tiÕn ®¸ng kÓ cña ngµnh c¬ khÝ nãi chung vµ cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ nãi riªng. Tuy nhiªn, nh×n vÒ tæng thÓ, ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. TØ lÖ gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña c¸c mÆt hµng c¬ khÝ cßn ë møc thÊp, míi chØ ®¹t 0,15% tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña c¶ n−íc. MÆt kh¸c, Nhµ n−íc ch−a cã kÕ ho¹ch ph¸t triÓn mét c¸ch tæng thÓ, l©u dµi, do ®ã ch−a cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu vÒ ®Çu t− nghiªn cøu khoa häc, thiÕt bÞ chÕ t¹o, vÒ vèn, gi¸ c¶ nh»m t¹o m«i tr−êng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña ngµnh c¬ khÝ, ®Æc biÖt c¸c gi¶i ph¸p kÝch cÇu, trî gi¸, cho vay vèn trung vµ dµi h¹n víi l·i suÊt thÊp ®Ó khuyÕn khÝch doanh nghiÖp ®Çu t− mua s¾m m¸y mãc, thiÕt bÞ, ®æi míi c«ng nghÖ vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc phôc vô ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ ViÖt Nam trªn tr−êng quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp vµ c¹nh tranh, ®· cã mét sè dù ¸n, mét sè cuéc héi th¶o ®−îc tæ chøc nh−: (1) Prof Ohno, XuÊt khÈu s¶n phÈm chÕ t¹o cña ViÖt Nam, 2003; (2) Ths. §ç Hång H¹nh, XuÊt khÈu s¶n phÈm c«ng nghiÖp: C¬ héi vµ th¸ch thøc, Dù ¸n GRIPS - NEU, 2004... vµ mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu nh−: (1) Héi KHKT C¬ khÝ ViÖt Nam, §¸nh gi¸ tæng qu¸t hiÖn tr¹ng c¬ khÝ ViÖt Nam, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ trong giai ®o¹n 2000 - 2010 , 2000; (2) Héi KHKT C¬ khÝ ViÖt Nam, Kh¶o s¸t, nghiªn cøu lùa chän s¶n phÈm c¬ khÝ träng ®iÓm ®Õn n¨m 2010 vµ h−íng ®Õn 2020. §Ò xuÊt m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt, 2001; (3) TS. NguyÔn Xu©n ChuÈn, Th¸ch thøc vµ c¬ héi cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam sau WTO, T¹p chÝ C¬ khÝ ViÖt Nam, th¸ng 4/2006... Mét vÊn ®Ò cÇn ®−îc quan t©m lµ b¾t ®Çu tõ n¨m 2006, theo tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA còng nh− sau khi ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn WTO th× c¸c −u ®·i vÒ thuÕ ®èi víi c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam sÏ bÞ huû bá. Sù c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cïng lo¹i ®−îc s¶n xuÊt ë c¸c n−íc kh¸c trªn thÞ tr−êng quèc tÕ vµ ngay c¶ trªn thÞ tr−êng néi ®Þa sÏ lµ th¸ch thøc lín ®èi víi ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam. 3 §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®· ®Ò ra trong ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam ®Õn 2010, tÇm nh×n tíi 2020 vµ phÊn ®Êu “§Õn n¨m 2020, n−íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp theo h−íng hiÖn ®¹i” th× nhiÖm vô ®Æt ra cho ngµnh c¬ khÝ vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ trong thêi gian tíi lµ rÊt nÆng nÒ. V× vËy, cïng víi sù nç lùc vµ n¨ng ®éng cña c¸c doanh nghiÖp vµ toµn ngµnh c¬ khÝ, ®ßi hái cÇn cã sù quan t©m ®Çu t− thÝch ®¸ng cña Nhµ n−íc còng nh− c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« ®Ó thùc hiÖn. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do c¬ b¶n nªu trªn, Bé Th−¬ng m¹i ®· duyÖt vµ cho phÐp tæ chøc nghiªn cøu §Ò tµi: “Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015”. Môc tiªu chÝnh cña ®Ò tµi lµ: - §−a ra ®−îc nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr−êng c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ thÕ giíi - Tæng kÕt thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ quan träng vµ cã tiÒm n¨ng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh−: M¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn... vµ t×m ra c¸c vÊn ®Ò bøc xóc cÇn quan t©m gi¶i quyÕt. - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ nãi trªn cña ViÖt Nam thêi kú ®Õn 2015. §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ - C¸c s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam, trong ®ã tËp trung vµo 3 nhãm s¶n phÈm lµ: M¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn... §©y lµ c¸c nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ ®−îc ®¸nh gi¸ lµ ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®¸p øng tèt yªu cÇu tiªu thô trong n−íc vµ cã kim ng¹ch xuÊt khÈu t−¬ng ®èi lín, thÞ tr−êng xuÊt khÈu t−¬ng ®èi æn ®Þnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. - C¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh ®èi víi c¸c nhãm s¶n phÈm nªu trªn cña ViÖt Nam 4 - ChÝnh s¸ch, c¬ chÕ cña Nhµ n−íc ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ nãi chung vµ c¸c nhãm s¶n phÈm lùa chän nªu trªn nãi riªng. Do giíi h¹n vÒ ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu, vÒ néi dung, §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn xuÊt khÈu ®èi víi 3 nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ lµ: M¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn... VÒ kh«ng gian vµ thêi gian, §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®èi víi 3 nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ lµ: M¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn... cña c¶ n−íc giai ®o¹n 2001 - 2006 vµ dù b¸o ®Õn n¨m 2015. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu ®−îc sö dông lµ: - Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, thu thËp th«ng tin, t− liÖu - Ph−¬ng ph¸p tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh - Tham kh¶o ý kiÕn chuyªn gia vµ héi th¶o chuyªn ®Ò Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ c¸c phô lôc, b¶ng biÓu, ®Ò tµi ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ thÞ tr−êng c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ thÕ giíi Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001 - 2006 Ch−¬ng 3: Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2015 5 Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ thÞ tr−êng c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ thÕ giíi I - Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i s¶n phÈm c¬ khÝ 1- Kh¸i niÖm C«ng nghÖ c¬ khÝ hay kü thuËt c¬ khÝ lµ ngµnh øng dông c¸c nguyªn lý vËt lý ®Ó t¹o ra c¸c lo¹i m¸y mãc hoÆc c¸c vËt dông h÷u Ých. C¬ khÝ ¸p dông c¸c nguyªn lý nhiÖt ®éng lùc häc, ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng vµ n¨ng l−îng ®Ó ph©n tÝch c¸c hÖ vËt lý tÜnh vµ ®éng, phôc vô cho c«ng t¸c thiÕt kÕ trong c¸c lÜnh vùc nh− « t«, m¸y bay vµ c¸c ph−¬ng tiªn giao th«ng kh¸c, c¸c hÖ thèng gia nhiÖt vµ lµm l¹nh, ®å dïng gia ®×nh, m¸y mãc thiÕt bÞ, s¶n xuÊt vò khÝ... Trªn thùc tÕ, ®èi víi mçi lo¹i s¶n phÈm c¬ khÝ riªng biÖt, ng−êi ta ®Òu ®−a ra ®Þnh nghÜa hay kh¸i niÖm riªng phï hîp víi tÝnh n¨ng, c«ng dông cña lo¹i s¶n phÈm ®ã. MÆc dï ®· tham kh¶o nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt, tiªu thô vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ kü thuËt vµ quy tr×nh s¶n xuÊt, chÕ t¹o, c¸c b¸o c¸o kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ... nh−ng ch−a cã mét tµi liÖu nµo ®−a ra kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ s¶n phÈm c¬ khÝ. Theo quan niÖm cña nhãm nghiªn cøu, chóng t«i cho r»ng, c¸c s¶n phÈm do ngµnh c¬ khÝ chÕ t¹o ra ®Òu ®−îc gäi lµ c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ. 2- Ph©n lo¹i c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ S¶n phÈm c¬ khÝ ®−îc s¶n xuÊt tõ c«ng nghÖ c¬ khÝ vµ kü thuËt c¬ khÝ, v× vËy, cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ kh¸c nhau, dùa trªn c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau. Cô thÓ lµ: - NÕu c¨n cø vµo c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ ®−îc ph©n lo¹i thµnh: + S¶n phÈm c¬ khÝ chÝnh x¸c + S¶n phÈm c¬ khÝ chÕ t¹o + S¶n phÈm c¬ khÝ l¾p r¸p - NÕu c¨n cø vµo môc ®Ých sö dông trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ ®−îc ph©n lo¹i thµnh: + C¬ khÝ giao th«ng 6 + C¬ khÝ x©y dùng + C¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp + C¬ khÝ ®ãng tµu - NÕu c¨n cø vµo c«ng dông cña s¶n phÈm trong c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ ®−îc ph©n lo¹i thµnh: + M¸y c«ng cô: M¸y khoan, dËp, tiÖn, phay, bµo... + M¸y n«ng, l©m, ng− nghiÖp: M¸y kÐo, gieo h¹t, gÆt ®Ëp, nghiÒn thøc ¨n gia sóc, m¸y c−a, m¸y thuû... + Dông cô cÇm tay vµ ®å c¬ kim khÝ gia dông: Xe ®¹p, nåi xoong, dao, kÐo, l−ìi c−a, khoan cÇm tay, k×m, bóa... ë ViÖt Nam, Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· cã quyÕt ®Þnh sè 186/2002/Q§ - TTg ngµy 26/12/2002 phª duyÖt ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam ®Õn 2010 vµ tÇm nh×n 2020, trong ®ã tËp trung ph¸t triÓn 8 chuyªn ngµnh vµ s¶n phÈm c¬ khÝ träng ®iÓm ®Ó ®¸p øng vÒ c¬ b¶n nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ: (1) ThiÕt bÞ toµn bé; (2) M¸y ®éng lùc; (3) C¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn; (4) M¸y c«ng cô; (5) C¬ khÝ x©y dùng; (6) C¬ khÝ ®ãng tµu thñy; (7) ThiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn - ®iÖn tö; (8) C¬ khÝ «t« - c¬ khÝ giao th«ng vËn t¶i. Víi ®iÒu kiÖn cô thÓ, ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña 3 nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ quan träng vµ cã tiÒm n¨ng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lµ: M¸y ®éng lùc, c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn. §Ó thuËn tiÖn trong nghiªn cøu th−¬ng m¹i quèc tÕ, hiÖn nay c¸c n−íc th−êng sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i HS. §©y còng lµ mét träng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i ®−îc C¬ quan Thèng kª cña Liªn hiÖp quèc (UN Comtrade Statistic) sö dông trong thèng kª th−¬ng m¹i thÕ giíi. Trong khu«n khæ ®Ò tµi nµy, nhãm nghiªn cøu sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i HS 4 sè ®Ó nghiªn cøu thÞ tr−êng c¸c s¶n phÈm thuéc 3 nhãm s¶n phÈm ®−îc lùa chän trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 7 C¸c s¶n phÈm sÏ ®−îc nghiªn cøu bao gåm: (1) Nhãm c¸c s¶n phÈm m¸y ®éng lùc HS S¶n phÈm 8402 Nåi h¬i 8404 M¸y phô trî sö dông víi c¸c lo¹i nåi h¬i 8406 Turbin h¬i n−íc vµ turbin khÝ 8407 §éng c¬ ®èt trong kiÓu piston 8408 §éng c¬ ®èt trong 8409 C¸c bé phÇn dïng cho ®éng c¬ ®èt trong 8410 Turbin thuû lùc 8411 Turbin ph¶n lùc 8412 §éng c¬ vµ m«t¬ kh¸c 8413 B¬m chÊt láng, m¸y ®Èy chÊt láng 8414 B¬m kh«ng khÝ, b¬m ch©n kh«ng, m¸y nÐn vµ qu¹t kh«ng khÝ (2) Nhãm s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô n«ng, l©m ng− nghiÖp HS S¶n phÈm 8432 M¸y n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp dïng cho viÖc lµm ®Êt 8433 M¸y thu ho¹ch hoÆc m¸y ®Ëp, lµm s¹ch hoÆc ph©n lo¹i n«ng s¶n 8434 M¸y v¾t s÷a vµ m¸y chÕ biÕn s÷a 8435 M¸y Ðp, nghiÒn vµ c¸c lo¹i dïng trong chÕ biÕn rau qu¶ 8436 C¸c lo¹i m¸y kh¸c dïng trong n«ng, l©m nghiÖp 8437 M¸y lµm s¹ch, tuyÓn chän hay ph©n lo¹i ngò cèc 8438 M¸y chÕ biÕn dïng cho c«ng nghiÖp thùc phÈm 8478 M¸y chÕ biÕn hay ®ãng gãi thuèc l¸ 8701 M¸y kÐo (3) Nhãm s¶n phÈm thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn HS S¶n phÈm 8501 §éng c¬ ®iÖn vµ m¸y ph¸t ®iÖn (trõ tæ m¸y) 8502 Tæ m¸y ph¸t ®iÖn 8503 C¸c bé phËn dïng cho 8501 vµ 8502 8504 BiÕn thÕ ®iÖn vµ cuén c¶m 8507 ¾c quy ®iÖn 8508 ThiÕt bÞ c¬ ®iÖn gia dông ®iÒu khiÓn b»ng tay hay m« t¬ ®iÖn 8509 ThiÕt bÞ c¬ ®iÖn gia dông cã l¾p ®éng c¬ 8511 M¸y ph¸t ®iÖn 8533 §iÖn trë 8544 D©y, c¸p ®iÖn 8 II - Kh¸i qu¸t t×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ trªn thÕ giíi 1 - §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ khi tham gia thÞ tr−êng a/ §Æc ®iÓm vÒ yªu cÇu kü thuËt S¶n phÈm c¬ khÝ lµ lo¹i s¶n phÈm ®−îc l¾p r¸p tõ nhiÒu bé phËn, chi tiÕt ®−îc s¶n xuÊt theo c¸c c«ng nghÖ kh¸c nhau, víi c¸c ®Æc ®iÓm vµ yªu cÇu kü thuËt kh¸c nhau. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm nªu trªn nªn mét s¶n phÈm c¬ khÝ dï ë d¹ng b¸n thµnh phÈm hay thµnh phÈm ®Òu ®ßi hái ®é chÝnh x¸c vµ kh¶ n¨ng l¾p lÉn rÊt cao. MÆt kh¸c, mét s¶n phÈm c¬ khÝ hoµn chØnh sÏ lµ tæ hîp cña nhiÒu bé phËn, chi tiÕt ®−îc s¶n xuÊt ë c¸c doanh nghiÖp kh¸c nhau, thËm chÝ ë c¸c n−íc kh¸c nhau. §iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng ®ßi hái vÒ yªu cÇu kü thuËt ®èi víi c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ lµ hÕt søc nghiªm ngÆt nh»m t¹o sù ®ång bé cao trong viÖc tËp hîp c¸c chi tiÕt, phô tïng vµ kh¶ n¨ng cã thÓ vËn hµnh mét c¸ch an toµn trong sö dông s¶n phÈm. Ngoµi ra, khi sö dông c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ, kh¸ch hµng ®Æc biÖt quan t©m xem c¸c nhµ s¶n xuÊt cã thùc hiÖn ®óng quy tr×nh s¶n xuÊt hay kh«ng, c¸c s¶n phÈm ®−a ra thÞ tr−êng cã ®¸p øng ®−îc c¸c tiªu chuÈn vÒ kÝch th−íc hoÆc sai sè kü thuËt hay kh«ng, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®−îc c¸c tiªu chuÈn vÒ ®é bÒn trong sö dông hay kh«ng... Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã rÊt nhiÒu quy ®Þnh liªn quan ®Õn yªu cÇu kü thuËt cña c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ. Nh÷ng yªu cÇu nµy mét mÆt ®−îc c¸c n−íc sö dông nh− nh÷ng rµo c¶n kü thuËt ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong n−íc, mÆt kh¸c ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho ng−êi sö dông hoÆc c«ng nh©n vËn hµnh. Cã thÓ nªu mét sè vÝ dô nh− sau: - D©y vµ c¸p ®iÖn lµ mét mÆt hµng kh«ng khã s¶n xuÊt. Tuy vËy, nÕu muèn xuÊt khÈu ra thÞ tr−êng n−íc ngoµi, doanh nghiÖp ph¶i nghiªn cøu, t×m hiÓu c¸c quy ®Þnh vÒ yªu cÇu kü thuËt ®èi víi lo¹i s¶n phÈm nµy cña c¸c n−íc nhËp khÈu nh−: Lo¹i vËt liÖu c¸ch ®iÖn cã thÓ dïng ®−îc, tÝnh chÊt ch¸y cña vËt liÖu c¸ch ®iÖn, ®é dµy cña líp c¸ch ®iÖn, ®é mÒm dÎo cña s¶n phÈm... Trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh vÒ yªu cÇu kü thuËt ®ã, c¸c doanh nghiÖp ph¶i t×m ®−îc nguån nguyªn liÖu ®Çu vµo phï hîp ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm thùc sù ®¸p øng ®−îc c¸c quy ®Þnh cña thÞ tr−êng. 9 - Yªu cÇu ®èi víi c¸c thiÕt bÞ kü thuËt ®iÖn lµ ph¶i ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn b¾t buéc nh−: Kh«ng g©y nhiÔm tõ, kh«ng lµm nhiÔu sãng c¸c thiÕt thÞ radio hoÆc c¸c thiÕt bÞ viÔn th«ng… - Còng cã rÊt nhiÒu thÞ tr−êng kh«ng cã yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ. Tuy nhiªn, thùc tÕ bu«n b¸n s¶n phÈm c¬ khÝ trªn thÕ giíi cã nh÷ng quy ®Þnh tù nguyÖn. Trªn thÞ tr−êng NhËt B¶n, ®èi víi m¸y ®éng lùc, ngoµi tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n (JIS) nhiÒu doanh nghiÖp khi muèn l−u th«ng s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng th× cÇn ph¶i cã t