Khóa luận Các định chế tài chính và vai trò đối với thị trường chứng khoán Việt Nam - Thực trạng và đề xuất

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHUYÊN NGÀNH TÀI CHÍNH QUỐC TẾ -------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÒ ĐỐI VỚI THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM - THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT Sinh viên thực hiện : Nguyễn Mai Anh Lớp : Anh 4 Khóa : 45 Giáo viên hướng dẫn : ThS. Phan Trần Trung Dũng Hà Nội, tháng 5 năm 2010 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................... 1 CHƢƠNG I: CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÕ ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN ............................................... 3 I. Tổng quan về thị trƣờng tài chính ................................................................ 3 1. Thị trƣờng tài chính .................................................................................. 3 1.1. Khái niệm và chức năng ..................................................................... 3 1.2. Cấu trúc .............................................................................................. 4 1.2.1. Theo cơ cấu của thị trường........................................................... 4 1.2.2. Theo thời hạn luân chuyển vốn ..................................................... 4 1.2.3. Theo cách thức tổ chức ................................................................. 4 2. Giới thiệu về thị trƣờng chứng khoán ....................................................... 5 2.1. Khái niệm ........................................................................................... 5 2.2. Vai trò ................................................................................................ 5 2.3. Nguyên tắc hoạt động ......................................................................... 6 2.4. Cấu trúc .............................................................................................. 6 2.4.1. Theo phương thức giao dịch ......................................................... 6 2.4.2. Theo phương thức tổ chức và giao dịch ........................................ 6 2.4.3. Theo công cụ lưu thông ................................................................ 6 II. Tổng quan về các định chế tài chính ........................................................... 7 1. Định chế tài chính .................................................................................... 7 1.1. Khái niệm ........................................................................................... 7 1.2. Phân loại ............................................................................................ 7 1.2.1. Căn cứ vào mục đích hoạt động ................................................... 7 1.2.2. Căn cứ vào mức độ thực hiện chức năng trung gian ..................... 8 1.3. Vai trò ................................................................................................ 8 1.3.1. Chuyển đổi thời gian đáo hạn của các công cụ tài chính .............. 8 1.3.2. Chuyển dịch và đa dạng hóa rủi ro .............................................. 8 1.3.3. Giảm chi phí giao dịch ................................................................. 9 1.3.4. Tạo lập các cơ chế cho việc thanh toán ........................................ 9 2. Nhóm định chế nhận gửi .......................................................................... 9 2.1. Giới thiệu chung ................................................................................. 9 2.2. Ngân hàng thƣơng mại ....................................................................... 9 2.2.1. Khái niệm ..................................................................................... 9 2.2.2. Chức năng .................................................................................. 10 2.2.3. Các nghiệp vụ trên thị trường chứng khoán ............................... 11 3. Nhóm định chế đầu tƣ ............................................................................ 15 3.1. Giới thiệu chung ............................................................................... 15 3.2. Quỹ đầu tƣ chứng khoán .................................................................. 15 3.2.1. Khái niệm ................................................................................... 15 3.2.2. Hoạt động .................................................................................. 15 4. Nhóm định chế dựa trên hợp đồng.......................................................... 17 4.1. Giới thiệu chung ............................................................................... 17 4.2. Công ty bảo hiểm ............................................................................. 17 4.2.1. Khái niệm ................................................................................... 17 4.2.2. Hoạt động trên thị trường chứng khoán ..................................... 18 5. Nhóm định chế trên thị trƣờng chứng khoán .......................................... 19 5.1. Công ty chứng khoán ....................................................................... 19 5.1.1. Khái niệm ................................................................................... 19 5.1.2. Hoạt động .................................................................................. 20 5.2. Ngân hàng đầu tƣ ............................................................................. 23 5.2.1. Khái niệm ................................................................................... 23 5.2.2. Các nghiệp vụ chính ................................................................... 23 III. Vai trò của các định chế tài chính đối với thị trƣờng chứng khoán .......... 26 1. Ngân hàng thƣơng mại ........................................................................... 26 1.1. Tạo hàng hóa cho thị trƣờng chứng khoán ........................................ 26 1.2. Trung gian chứng khoán ................................................................... 26 1.3. Điều chỉnh cung cầu chứng khoán .................................................... 27 1.4. Cung cấp thông tin trên thị trƣờng chứng khoán ............................... 27 1.5. Định chế quản lý thị trƣờng chứng khoán ......................................... 28 2. Quỹ đầu tƣ chứng khoán ........................................................................ 28 2.1. Tăng lƣợng cung chứng khoán và tạo sự đa dạng về hàng hóa góp phần phát triển thị trƣờng sơ cấp ............................................................. 28 2.2. Góp phần bình ổn giá cả giao dịch trên thị trƣờng thứ cấp................ 28 3. Công ty bảo hiểm ................................................................................... 29 3.1. Khơi dòng một nguồn vốn lƣu chuyển lớn, bổ sung vốn cho thị trƣờng chứng khoán ............................................................................................ 29 3.2. Mở rộng các đối tƣợng tham gia thị trƣờng ...................................... 29 3.3. Góp phần xã hội hóa hoạt động đầu tƣ chứng khoán ........................ 30 4. Công ty chứng khoán và ngân hàng đầu tƣ ............................................. 30 4.1. Tạo ra cơ chế huy động vốn cho doanh nghiệp và nền kinh tế .......... 30 4.2. Góp phần ổn định giá cả chứng khoán trên thị trƣờng ...................... 30 4.3. Góp phần tạo ra sản phẩm và dịch vụ mới trên thị trƣờng ................ 30 4.4. Giúp cơ quan quản lý thị trƣờng quản lý, giám sát các hoạt động trên thị trƣờng một cách có hiệu quả .............................................................. 31 4.5. Góp phần giảm chi phí giao dịch, giảm rủi ro và nâng cao hiệu quả cho các nhà đầu tƣ ................................................................................... 31 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ................................................................................................................ 32 I. Thực trạng hoạt động của thị trƣờng chứng khoán Việt Nam hiện nay ....... 32 1. Hoạt động của thị trƣờng chứng khoán Việt Nam sau 10 năm ................ 32 1.1. Giai đoạn năm 2000 – 2005: Giai đoạn sơ khai của TTCK Việt Nam ................................................................................................................ 32 1.2. Giai đoạn năm 2006 : Sự phát triển đột phá của TTCK Việt Nam .... 33 1.3. Giai đoạn năm 2007: TTCK Việt Nam bùng nổ ............................... 34 1.4. Giai đoạn năm 2008: Chung xu thế của nền kinh tế, TTCK Việt Nam khép lại với sự sụt giảm mạnh ................................................................. 34 2. Tổng quan hoạt động của thị trƣờng chứng khoán Việt Nam năm 2009 . 35 2.1. Tình hình chung ............................................................................... 35 2.1.1. Thị trường cổ phiếu .................................................................... 35 2.1.2. Thị trường trái phiếu .................................................................. 36 2.1.3. Thị trường UPCoM .................................................................... 38 2.2. Quy mô các thị trƣờng ...................................................................... 39 II. Ngân hàng thƣơng mại.............................................................................. 40 1. Thực trạng hoạt động ............................................................................. 40 1.1. Hoạt động trực tiếp ........................................................................... 40 1.1.1. Trên thị trường sơ cấp ................................................................ 40 1.1.2. Trên thị trường thứ cấp .............................................................. 43 1.2. Hoạt động gián tiếp .......................................................................... 46 1.2.1. Tham gia thành lập công ty chứng khoán ................................... 46 1.2.2. Kinh doanh chứng khoán và các nghiệp vụ trung gian ............... 47 2. Đánh giá ................................................................................................. 47 III. Quỹ đầu tƣ chứng khoán ......................................................................... 48 1. Thực trạng hoạt động ............................................................................. 48 1.1. Lựa chọn chiến lƣợc đầu tƣ .............................................................. 50 1.2. Phát hành chứng chỉ quỹ .................................................................. 51 1.3. Đầu tƣ vào các chứng khoán ............................................................ 51 1.4. Niêm yết giá trị tài sản ròng của quỹ ................................................ 52 1.5. Mua bán, trao đổi chứng chỉ quỹ ...................................................... 53 2. Đánh giá ................................................................................................. 55 IV. Công ty bảo hiểm .................................................................................... 56 1. Thực trạng hoạt động ............................................................................. 56 1.1. Hoạt động đầu tƣ chứng khoán ......................................................... 56 1.2. Hoạt động phát hành ........................................................................ 58 1.3. Niêm yết cổ phiếu trên thị trƣờng ..................................................... 59 1.4. Tham gia thành lập công ty chứng khoán ......................................... 60 2. Đánh giá ................................................................................................. 60 V. Công ty chứng khoán và ngân hàng đầu tƣ ............................................... 61 1. Thực trạng hoạt động ............................................................................. 61 1.1. Nghiệp vụ môi giới chứng khoán ..................................................... 64 1.2. Nghiệp vụ bảo lãnh phát hành .......................................................... 65 1.3. Nghiệp vụ tự doanh .......................................................................... 66 1.4. Nghiệp vụ tƣ vấn .............................................................................. 67 1.5. Các nghiệp vụ khác .......................................................................... 68 2. Đánh giá ................................................................................................. 69 CHƢƠNG III: MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA CÁC ĐỊNH CHẾ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM .. 71 I. Định hƣớng của Nhà nƣớc ......................................................................... 71 1. Giai đoạn đến năm 2010 ......................................................................... 71 1.1. Phát triển các định chế tài chính trung gian cho thị trƣờng chứng khoán Việt Nam ...................................................................................... 71 1.2. Phát triển các nhà đầu tƣ có tổ chức ................................................. 71 2. Giai đoạn năm 2010 – 2020 .................................................................... 72 II. Một số đề xuất nâng cao vai trò của các định chế tài chính ở Việt Nam .... 72 1. Đối với Nhà nƣớc ................................................................................... 72 1.1. Tạo môi trƣờng kinh tế vĩ mô ổn định .............................................. 72 1.2. Tạo lập thị trƣờng tiền tệ vững mạnh ................................................ 73 1.3. Hoàn thiện khung pháp lý cho thị trƣờng chứng khoán Việt Nam và công tác pháp chế của Ủy ban Chứng khoán Nhà nƣớc ........................... 74 1.4. Đổi mới quản lý Nhà nƣớc về chứng khoán và thị trƣờng chứng khoán ................................................................................................................ 76 1.5. Lập quỹ bình ổn thị trƣờng chứng khoán .......................................... 77 2. Đối với các định chế tài chính ................................................................ 78 2.1. Kết hợp các định chế tài chính tổ chức thành mô hình tập đoàn tài chính – ngân hàng ............................................................................................. 78 2.2. Nâng cao năng lực cạnh tranh, năng lực hoạt động của các định chế tài chính trên thị trƣờng chứng khoán .......................................................... 81 2.3. Hoàn thành cổ phần hoá các ngân hàng thƣơng mại Nhà nƣớc nhằm nâng cao tiềm lực về vốn ......................................................................... 82 2.4. Mở rộng hình thức quỹ đầu tƣ chứng khoán ..................................... 84 2.5. Chuyên môn hóa hoạt động đầu tƣ của các công ty bảo hiểm ........... 85 2.6. Tổ chức lại hoạt động của các công ty chứng khoán ......................... 87 3. Đối với các chủ thể khác trên thị trƣờng chứng khoán ............................ 88 3.1. Các tổ chức phát hành ...................................................................... 88 3.2. Các cơ quan kế toán, kiểm toán ........................................................ 89 3.3. Các nhà đầu tƣ cá nhân ..................................................................... 89 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 91 Phụ lục Danh sách nghiệp vụ của các Công ty chứng khoán ............................ 93 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TTTC : Thị trƣờng tài chính ĐCTC : Định chế tài chính TTCK : Thị trƣờng chứng khoán UBCKNN : Ủy ban Chứng khoán Nhà nƣớc SGDCK : Sở Giao dịch chứng khoán TTGDCK : Trung tâm giao dịch chứng khoán HOSE : Sở Giao dịch chứng khoán TP. HCM HASTC : Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà Nội HNX : Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội CK : Chứng khoán TPCP : Trái phiếu Chính phủ NHTM : Ngân hàng thƣơng mại NHTMCP : Ngân hàng thƣơng mại cổ phần BIDV : Ngân hàng Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam NĐT : Nhà đầu tƣ QĐT : Quỹ đầu tƣ QĐTCK : Quỹ đầu tƣ chứng khoán CTQLQ : Công ty quản lý quỹ CTCK : Công ty chứng khoán CTCP : Công ty cổ phần NHĐT : Ngân hàng đầu tƣ BH : Bảo hiểm CTBH : Công ty bảo hiểm DNBH : Doanh nghiệp bảo hiểm DN : Doanh nghiệp TCTD : Tổ chức tín dụng DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Trang Bảng 1. Quy mô TTCK Việt Nam trong 5 năm đầu 33 Bảng 2. Quy mô TTCK Việt Nam năm 2006 33 Bảng 3. Quy mô niêm yết Sở Giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh 39 (Tính đến tháng 3/2010) Bảng 4. Quy mô niêm yết Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội 40 (Tính đến tháng 3/2010) Bảng 5. Kết quả một số đợt bảo lãnh phát hành TPCP năm 2009 42 Bảng 6. Danh mục chứng khoán nợ năm 2009 của NHTMCP Sài Gòn 43 – Hà Nội Bảng 7. Giới thiệu các Quỹ đầu tƣ đã niêm yết trên TTCK Việt Nam 49 (Tính đến tháng 3/2010) Bảng 8. Kết quả hoạt động năm 2009 của các Quỹ 50 Bảng 9. Danh mục đầu tƣ của các Quỹ năm 2009 52 Bảng 10. Giá trị tài sản ròng (NAV) của các Quỹ năm 2009 53 Bảng 11. Kết quả kinh doanh năm 2009 của một số CTCK lớn 63 Bảng 12. Kết quả kinh doanh năm 2009 của các CTCK mới niêm yết 64 Bảng 13. Các CTCK dẫn đầu về hoạt động tự doanh CK năm 2009 66 Hình 1. Biểu đồ giá các chứng chỉ quỹ năm 2009 54 Hình 2. Thị phần môi giới cổ phiếu năm 2009 64 LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thị trƣờng chứng khoán là một bộ phận không thể thiếu đƣợc trong hệ thống tài chính, đồng thời, là một kênh huy động vốn rất hiệu quả đối với một quốc gia theo nền kinh tế thị trƣờng. Đây là nơi mà các chủ thể tổ chức và cá nhân tham gia tích cực vào các hoạt động mua bán trao đổi các công cụ tài chính dài hạn nhƣ cổ phiếu, trái phiếu và các giấy tờ có giá. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy thị trƣờng chứng khoán vận hành thông suốt và trợ giúp đắc lực cho nền kinh tế nhờ sự có mặt của các trung gian hay các định chế tài chính. Mặt khác, các nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán trên thị trƣờng cũng mang lại lợi nhuận đáng kể cho các tổ chức này. Sự tham gia của các định chế tài chính, chủ yếu của các ngân hàng thƣơng mại, các quỹ đầu tƣ và các công ty chứng khoán đã góp phần quan trọng làm tăng chất lƣợng, hiệu quả và tính sôi động của thị trƣờng chứng khoán Việt Nam trong gần 10 năm hoạt động qua. Vì vậy, nhận thức đƣợc đúng vai trò và thúc đẩy hoạt động của các định chế tài chính trong tiến trình xây dựng và phát triển thị trƣờng chứng khoán ở Việt Nam là thực sự cần thiết. 2. Mục tiêu nghiên cứu Nhận thức đƣợc tầm quan trọng cũng nhƣ sự cấp thiết của việc ổn định hoạt động của các định chế tài chính nhằm xây dựng một thị trƣờng chứng khoán bền vững và có sức ảnh hƣởng trong nền kinh tế khu vực, mục tiêu nghiên cứu của khóa luận là trên cơ sở lý luận về vai trò của các tổ chức này để phân tích thực trạng hoạt động của các định chế tài chính tại thị trƣờng chứng khoán Việt Nam và đề xuất các giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả của hệ thống các định chế tài chính đối với thị trƣờng chứng khoán Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là vai trò của các định chế tài chính đối với thị trƣờng chứng khoán Việt Nam. Nguyễn Mai Anh – Anh 4 – K45B – Tài chính quốc tế 1 Những vấn đề xung quanh hoạt động và ảnh hƣởng của các định chế tài chính đối với thị trƣờng chứng khoán Việt Nam rất phức tạp và rộng lớn. Trong khuôn khổ đề tài, phạm vi nghiên cứu đƣợc giới hạn ở các định chế nội địa tại Việt Nam (bao gồm các định