Khóa luận Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI -------***------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG BÁN LẺ HIỆN ĐẠI TẠI VIỆT NAM Sinh viên thực hiện : Tạ Minh Thu Lớp : Anh 14 Khóa : 42D – KT&KDQT Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. Phạm Thị Hồng Yến Hà Nội – Tháng 11/2007 Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam LỜI CẢM ƠN Em mong muốn bày tỏ sự trân trọng và biết ơn với những sự hƣớng dẫn tận tình từ Thạc sỹ Phạm Thị Hồng Yến, giáo viên trƣờng Đại học Ngoại thƣơng trong suốt quá trình thực hiện khóa luận này. Em cũng chân thành cảm ơn Thạc Sỹ Vũ Văn Quyền, vụ phó vụ Chính sách thị trƣờng trong nƣớc, Bộ Công Thƣơng và Viện nghiên cứu Thƣơng mại đã giúp đỡ trong việc tiếp cận nguồn tài liệu, số liệu thực tế và đóng góp ý kiến trong quá trình nghiên cứu. Do thời gian và kiến thức còn hạn chế, khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót, em mong nhận đƣợc các ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn để hoàn thiện và phát triển đề tài hơn nữa. Tạ Minh Thu Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG PHÂN PHỐI VÀ HỆ THỐNG BÁN LẺ HIỆN ĐẠI ......................................................................................................... 3 1. Tổng quan về hệ thống phân phối .............................................................. 3 1.1 Khái niệm hệ thống phân phối hàng hóa............................................... 3 1.2 Đặc điểm và vai trò của hệ thống phân phối .......................................... 3 1.2.1 Đặc điểm.......................................................................................... 3 1.2.2. Vai trò của hệ thống phân phối hàng hóa ........................................ 4 1.3 Xu hướng phát triển của hệ thống phân phối trong nền kinh tế hiện đại ................................................................................................................ 6 2. Tổng quan về hệ thống bán lẻ và hệ thống bán lẻ hiện đại ........................ 8 2.1 Tổng quan về bán lẻ ............................................................................... 8 2.1.1 Khái niệm ........................................................................................ 8 2.1.2. Vị trí và chức năng của bán lẻ trong kênh phân phối ....................... 8 2.1.3. Phân loại các nhà bán lẻ ................................................................ 10 2.2 Khái niệm và đặc điểm của hệ thống bán lẻ hiện đại.......................... 11 2.2.1 Khái niệm ...................................................................................... 11 2.2.2 Đặc điểm........................................................................................ 12 3. Kinh nghiệm phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại một số nƣớc .......... 16 3.1 Kinh nghiệm của Thái Lan .................................................................. 16 3.1.1 Khái quát về hệ thống bán lẻ của Thái Lan ..................................... 16 3.1.2 Tác động của việc mở cửa thị trƣờng dịch vụ bán lẻ....................... 17 3.1.3 Chính sách của chính phủ Thái Lan ............................................... 18 3.2 Kinh nghiệm của Trung Quốc ............................................................. 19 3.2.1 Khái quát về hệ thống bán lẻ của Trung Quốc ................................ 19 3.2.2 Tác động của việc mở cửa thị trƣờng bán lẻ ................................... 20 3.2.3 Chính sách của chính phủ Trung Quốc ........................................... 20 3.3 Bài học cho Việt Nam .......................................................................... 23 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG BÁN LẺ HIỆN ĐẠI TẠI VIỆT NAM .............................................................................................................................. 25 1. Thực trạng hệ thống bán lẻ tại Việt Nam ................................................ 25 2. Thực trạng phát triển của hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam .......... 29 Tạ Minh Thu Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam 2.1 Thực trạng các nhân tố tác động đến hệ thống phân phối bán lẻ hiện đại tại Việt Nam ......................................................................................... 29 2.1.1 Chính trị luật pháp ......................................................................... 29 2.1.2 Kinh tế ........................................................................................... 30 2.1.3 Xã hội ............................................................................................ 32 2.1.4 Văn hóa ......................................................................................... 33 2.1.5 Khoa học công nghệ....................................................................... 34 2.2 Đánh giá thực trạng hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam ................ 35 2.2.1 Các thành tựu đạt đƣợc .................................................................. 35 2.2.2 Các mặt tồn tại ............................................................................... 46 2.3 Giới thiệu một số hình thức bán lẻ hiện đại tiêu biểu .......................... 54 2.3.1 Siêu thị (Super market) .................................................................. 55 2.3.2 Trung tâm thƣơng mại (Shopping mall, shopping centre) ............... 57 2.3.3 Cửa hàng tiện lợi ............................................................................ 59 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG BÁN LẺ HIỆN ĐẠI TẠI VIỆT NAM ........................................................................................................... 62 1. Những căn cứ chính để định hƣớng phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại 62 1.1 Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam ............................... 62 1.2 Những thay đổi trong thu nhập và chi tiêu của người tiêu dùng Việt Nam ............................................................................................................ 63 1.3 Mức độ đô thị hoá và lối sống công nghiệp ......................................... 64 1.4 Lợi thế cạnh tranh của hệ thống bán lẻ hiện đại so với các loại hình bán lẻ truyền thống .................................................................................... 64 2.1. Mục tiêu .............................................................................................. 65 2.2 Định hướng phát triển đối với hệ thống bán lẻ hiện đại ...................... 66 3. Các giải pháp và kiến nghị ........................................................................ 67 3.1 Đối với Chính phủ ................................................................................ 67 3.2 Đối với các doanh nghiệp thuộc hệ thống bán lẻ hiện đại ................... 76 3.3 Đối với các doanh nghiệp sản xuất ...................................................... 83 3.4 Đối với người tiêu dùng ....................................................................... 84 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 87 Tạ Minh Thu Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AFTA : Khu vực mậu dịch tự do ASEAN ASEAN : Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á AVR : Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam CNH-HĐH : Công nghiệp hóa-hiện đại hóa FDI : Vốn đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài FTA : Hiệp định thƣơng mại tự do GCCI : Chỉ số lạc quan tiêu dùng toàn cầu GDP : Tổng thu nhập quốc nội GRDI : Chỉ số phát triển thị trƣờng bán lẻ toàn cầu HTX : Hợp tác xã MFN : Quy chế tối huệ quốc NT : Nguyên tắc đãi ngộ quốc gia PNTR : Quy chế quan hệ thƣơng mại bình thƣờng vĩnh viễn TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân WTO : Tổ chức thƣơng mại thế giới Tạ Minh Thu Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1: Hệ thống phân phối hàng hóa nối sản xuất và tiêu dùng............................. 5 Sơ đồ 2: Vị trí của bán lẻ trong kênh phân phối ....................................................... 9 Bảng 3: Các mô hình cửa hàng bán lẻ ................................................................... 11 Bảng 4: Phân tích SWOT giữa hệ thống bán lẻ hiện đại và truyền thống ............... 15 Bảng 5: Ƣớc tính thị phần của loại hình bán lẻ truyền thống và hiện đại trong dịch vụ bán lẻ năm 1998 và 2002 .................................................................................. 16 Bảng 6: Xếp hạng 10 thị trƣờng bán lẻ hấp dẫn nhất năm 2007 ............................. 25 Bảng 7: Thu nhập và chi tiêu bình quân 1 ngƣời/tháng theo giá thực tế phân theo thành thị và nông thôn ........................................................................................... 31 Bảng 8: Phân bố dân số qua các năm ..................................................................... 32 Biểu đồ 9: Tỷ trọng hàng hóa bán lẻ qua các phƣơng thức phân phối .................... 46 Bảng 10: Kênh phân phối một số mặt hàng tiêu dùng ........................................... 47 Biểu đồ 11 : Phân hạng siêu thị năm 2005 theo tiêu chuẩn quy định trong Quy chế siêu thị và trung tâm thƣơng mại .......................................................................... 48 Tạ Minh Thu Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, cùng với tiến trình mở cửa hội nhập kinh tế của đất nƣớc và sự phát triển của kinh tế xã hội, các loại hình phân phối hiện đại theo mô hình của các nƣớc tiên tiến nhƣ siêu thị, cửa hàng tiện lợi, trung tâm thƣơng mại… đã xuất hiện ngày càng phổ biến tại một số đô thị lớn tại Việt Nam để đáp ứng nhu cầu mua sắm ngày càng cao của ngƣời dân thành phố và xu hƣớng xích lại gần đời sống sinh hoạt của một xã hội hiện đại. Lịch sử hình thành và phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại các nƣớc có nền kinh tế thị trƣờng cho thấy đây là hình thức tổ chức thƣơng mại rất có hiệu quả và ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn trong các hình thức phân phối hàng hóa. Tuy nhiên, ở Việt Nam, khi các hệ thống phân phối kiểu truyền thống đang còn giữ vai trò chi phối thì việc hiện đại hóa hệ thống phân phối nói chung và hệ thống bán lẻ nói riêng đang là yêu cầu cấp bách hiện nay. Thị trƣờng bán lẻ Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây song việc nghiên cứu và xác định chiến lƣợc phát triển các hình thức bán lẻ hiện đại còn là vấn đề tƣơng đối mới mẻ. Mặt khác, phần lớn các mô hình tổ chức hoạt động của hệ thống bán lẻ hiện đại đƣợc đƣa vào Việt Nam một cách thiếu chọn lọc, chƣa đƣợc nghiên cứu để vận dụng sáng tạo cho phù hợp với đặc thù văn hóa và tâm lý tiêu dùng của nƣớc ta. Xuất phát từ những nhận thức trên, tôi quyết định chọn đề tài: “Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam” làm khóa luận tốt nghiệp. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Làm rõ các khái niệm về hệ thống phân phối, vai trò, vị trí của mô hình bán lẻ hiện đại trong hệ thống phân phối nói chung. Đồng thời, nghiên Tạ Minh Thu 1 Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam cứu chiến lƣợc phát triển hệ thống phân phối của các nƣớc, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. - Đánh giá thực trạng, tình hình phát triển, chỉ ra các thành tựu và mặt còn hạn chế của mô hình bán lẻ hiện đại tại Việt Nam và dự báo triển vọng trong tƣơng lai. - Xây dựng các giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam, hỗ trợ hợp lý cho các doanh nghiệp Việt Nam kinh doanh trong lĩnh vực bán lẻ. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu một số mô hình bán lẻ hiện đại, bao gồm các siêu thị, chuỗi cửa hàng tiện lợi và các trung tâm thƣơng mại tại 2 đô thị lớn là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh từ năm 1996 đến nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu đã đề nêu, khoá luận sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau: Phƣơng pháp duy vật biên chứng; phƣơng pháp lịch sử; phƣơng pháp so sánh, phân tích, tổng hợp số liệu; phƣơng pháp điều tra khảo sát hiện trƣờng tại một số siêu thị, trung tâm thƣơng mại nhƣ Vincom Plaza, Metro, Big C…và phƣơng pháp chuyên gia. 5. Kết cấu đề tài Ngoài phần lời mở đầu, danh mục bảng biểu và kết luận, khóa luận bao gồm 3 chƣơng: Chƣơng I: Tổng quan về hệ thống phân phối và hệ thống bán lẻ hiện đại Chƣơng II: Thực trạng của hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam Chƣơng III: Giải pháp để phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam Tạ Minh Thu 2 Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG PHÂN PHỐI VÀ HỆ THỐNG BÁN LẺ HIỆN ĐẠI 1. Tổng quan về hệ thống phân phối 1.1 Khái niệm hệ thống phân phối hàng hóa Trong nền kinh tế thị trƣờng, hàng hóa từ nhà sản xuất muốn đến tay ngƣời tiêu dùng cuối cùng phải trải qua một chuỗi hoạt động mua và bán. Hệ thống phân phối hàng hóa là thuật ngữ mô tả toàn bộ quá trình lƣu thông, tiêu thụ hàng hóa trên thị trƣờng. Đó là dòng chuyển quyền sở hữu hàng hóa qua các doanh nghiệp và tổ chức khác nhau tới ngƣời mua cuối cùng. Theo quan điểm tổng quát, “Hệ thống phân phối hàng hóa là một tập hợp các doanh nghiệp và cá nhân độc lập và phụ thuộc lẫn nhau, tham gia vào quá trình đưa hàng hóa từ người sản xuất tới người tiêu dùng cuối cùng”1. Nói cách khác, đây là một nhóm các tổ chức và cá nhân thực hiện các hoạt động làm cho sản phẩm hoặc dịch vụ sẵn dàng để ngƣời tiêu dùng cuối cùng hoặc ngƣời sử dụng công nghiệp có thể mua và sử dụng. 1.2 Đặc điểm và vai trò của hệ thống phân phối 1.2.1 Đặc điểm Hệ thống phân phối hàng hóa là một chuỗi các mối quan hệ giữa các tổ chức liên quan trong quá trình mua bán hàng hóa. Mỗi chủ thể trong quá trình kinh doanh chắc chắn phải tham gia vào một hoặc một số hệ thống phân phối hàng hóa nhất định. Mỗi hệ thống phân phối hàng hóa thông qua các dòng vận động (dòng chảy) để đảm bảo hàng hóa đến được địa điểm tiêu dùng như: chuyển quyền sở hữu, đàm phán, vận động vật chất của hàng hóa, thanh toán, trao đổi thông tin xúc tiến đặt hàng, chia sẻ rủi ro, tài chính…Các dòng chảy này kết nối các thành viên của hệ thống phân phối với nhau. 1Nguồn: Trần Minh Đạo (2002), Giáo trình Marketing căn bản, NXB Giáo dục, Hà Nội Tạ Minh Thu 3 Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam Các hệ thống phân phối hàng hóa có sự phân công lao động và chuyên môn hóa trong từng hệ thống. Các tổ chức kinh doanh nhất định chuyên môn hóa một hoặc một số công việc nhất định. Sở dĩ những trung gian thƣơng mại hoặc tổ chức hỗ trợ khác đƣợc sử dụng để thực hiện công việc phân phối bởi họ thực hiện các chức năng phân phối hiệu quả hơn so với các nhà sản xuất. Hàng hóa lưu thông trong các hệ thống phân phối hàng hóa thông qua cơ chế “kéo-đẩy”. Cơ chế “kéo” tức là doanh nghiệp dùng các biện pháp tác động vào nhu cầu của ngƣời tiêu dùng cuối cùng để tạo lực hút hàng hóa ra thị trƣờng. Cơ chế “đẩy” là việc doanh nghiệp sử dụng các biện pháp khuyến khích hệ thống phân phối tăng cƣờng hoạt động tiêu thụ, tạo thành lực đẩy hàng hóa ra thị trƣờng. 1.2.2. Vai trò của hệ thống phân phối hàng hóa 2  Vai trò với nền kinh tế Hệ thống phân phối hàng hóa có vai trò quan trọng trong việc giải quyết các mâu thuẫn cơ bản vốn có của các nền kinh tế thị trƣờng, góp phần đảm bảo nền kinh tế hoạt động và phát triển bền vững. Sau đây là ba mâu thuẫn cơ bản trong phân phối hàng hóa trên thị trƣờng mà hệ thống có vai trò giải quyết: Một là, mâu thuẫn giữa ngƣời sản xuất khối lƣợng lớn, chuyên môn hóa với nhu cầu tiêu dùng theo khối lƣợng nhỏ nhƣng đặc biệt và đa dạng. Các nhà sản xuất chuyên môn hóa và cung cấp ra thị trƣờng một khối lƣợng hàng hóa và dịch vụ lớn, song những ngƣời tiêu dùng đơn lẻ lại chỉ có nhu cầu mua hàng hóa với số lƣợng nhỏ. Hai là, sự khác biệt về không gian giữa ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng. Thông thƣờng, việc sản xuất tập trung tại một địa điểm nhất định, còn tiêu dùng lại phân bố rộng khắp, hoặc ngƣợc lại. Sự xuất hiện cấu trúc của hệ 2 Nguồn: Lê Trịnh Minh Châu (2004), Phát triển hệ thống phân phối hàng hóa Việt Nam trong bối cảnh hội nhập, NXB Lý luận chính trị, Hà Nội Tạ Minh Thu 4 Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam thống phân phối hàng hóa nhiều cấp độ với các trung gian thƣơng mại là để tạo sự ăn khớp về không gian giữa ngƣời sản xuất và tiêu dùng. Ba là, sự khác biệt về thời gian khi thời điểm sản xuất và tiêu dùng không trùng khớp. Vì sản xuất thƣờng không xảy ra trùng thời gian với nhu cầu tiêu dùng nên nảy sinh nhu cầu sự trữ hàng hóa. Sự ăn khớp về thời gian giữa ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng đƣợc giải quyết thông qua dòng chảy của sp trong các kênh lƣu thông và dự trữ hàng hóa trong hệ thống phân phối đảm bảo hàng hóa luôn sẵn có để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng. Sơ đồ 1 thể hiện vai trò của hệ thống phân phối hàng hóa trong việc giải quyết những mâu thuẫn của nền kinh tế thị trƣờng Sơ đồ 1: Hệ thống phân phối hàng hóa nối sản xuất và tiêu dùng Khu vực sản xuất: chuyên môn hóa và phân công lao động dẫn đến khả năng cung cấp đa dạng Khu vực sản xuất: chuyên môn hóa và phân công lao Xã hộiđộng hóa hệdẫn thống đến khảphân năng phối cung hàng cấp hóa đa cần dạng thiết để giải quyết những khác biệt và mâu thuẫn Khu vực tiêu dùng: nhu cầu và mong muốn đa dạng về chủng loại, thời gian, địa điểm và quyền sở hữu  Vai trò với các doanh nghiệp Sự hoạt động nhịp nhàng thông suốt của hệ thống phân phối đã định hƣớng tốt cho các ngành sản xuất hƣớng tới thị trƣờng, sản xuất ra những gì thị trƣờng đang có nhu cầu. Vì vậy mà quyền lợi của ngƣời sản xuất luôn gắn với Tạ Minh Thu 5 Lớp: Anh 14 – K42D – KT&KDQT Giải pháp phát triển hệ thống bán lẻ hiện đại tại Việt Nam quyền lợi của nhà phân phối. Theo xu hƣớng đó, quyền lực của hệ thống phân phối ngày càng lớn, chi phối thậm chí áp đặt cuộc chơi cho ngành sản xuất. Hệ thống phân phối giúp doanh nghiệp đẩy mạnh quá trình tiêu thụ sản phẩm, đảm bảo hoạt động kinh doanh phát triển bền vững, tạo lập lợi thế cạnh tranh dài hạn trên thị trường. Hệ thống phân phối hàng hóa là con đƣờng mà hàng hóa đƣợc lƣu thông từ ngƣời sản xuất đến ngƣời tiêu dùng. Việc phát triển và quản lý đƣợc các hệ thống phân phối hiệu quả sẽ giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian hàng hóa đến tay ngƣời tiêu dùng, nhờ đó tăng tốc độ quay vòng vốn, mở rộng quy mô kinh doanh và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trƣờng. Hệ thống phân phối hàng hóa cung cấp cho nhà sản xuất nhiều thông tin cần thiết để điều chỉnh hoạt động sản xuất kinh doanh theo nhu cầu của người tiêu dùng. Với chức năng tổ chức mang sản phẩm đến tay ngƣời tiêu dùng, những nhà phân phối là những ngƣời có điều kiện tiếp cận tốt hơn với các thông tin từ thị trƣờng. Do vậy, các doanh nghiệp nên thiết lập mối quan hệ đối tác chiến lƣợc với nhà phân phối để trao đổi thông tin, nắm bắt nhu cầu thị hiếu tiêu dùng, từ đó lập kế hoạch kinh doanh, cải tiến sản phẩm để đáp ứng nhanh với nhu cầu của thị trƣờng.  Vai trò với ngƣời tiêu dùng Hệ thống phân phối mang lại nhiều sản phẩm