Khóa luận Hoạt động bảo hiểm tiền gửi Việt Nam -Thực trạng và giải pháp nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA KINH TẾ NGOẠI THƢƠNG ------------------------------------- KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: HOẠT ĐỘNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM ĐÁP ỨNG NHU CẦU HỘI NHẬP Sinh viên thực hiện : Dƣơng Thị Hải Anh Lớp : Nhật 2 - K41 - KTNT Giáo viên hướng dẫn: TS. Nguyễn Hoàng Ánh HÀ NỘI, 11/2006 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự giúp đỡ của giáo viên hướng dẫn. Các số liệu, kết quả nêu trong khóa luận là trung thực, chính xác, được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tác giả khóa luận Dƣơng Thị Hải Anh MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. 1 LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................. 3 CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀTÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI TRÊN THẾ GIỚI ................... 3 I. Tổng quan về bảo hiểm tiền gửi ............................................................... 3 1. Khái niệm bảo hiểm tiền gửi ..................................................................... 3 1.1. Định nghĩa ............................................................................................... 3 1.2. Đặc điểm của bảo hiểm tiền gửi .............................................................. 4 2. Vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với nền kinh tế quốc dân ..................... 5 2.1. Hoạt động bảo hiểm tiền gửi góp phần củng cố niềm tin của quần chúng đối với hệ thống ngân hàng ................................................. 5 2.2. Bảo hiểm tiền gửi tạo điều kiện cho hệ thống ngân hàng quốc gia phát triển .......................................................................................... 6 2.3. Bảo hiểm tiền gửi thúc đẩy huy động tiền tiết kiệm phục vụ đầu tư phát triển bền vững ....................................................................... 7 3. Hợp đồng bảo hiểm tiền gửi .................................................................... 8 3.1. Các bên trong hợp đồng bảo hiểm tiền gửi ............................................. 9 3.2. Đối tượng được bảo hiểm (Subject – matter - insured) .......................... 11 3.3. Giá trị bảo hiểm (Insured Value) ........................................................... 11 3.4. Số tiền bảo hiểm (Amount Insured) ...................................................... 12 3.5. Phí bảo hiểm tiền gửi (Premium) ........................................................... 13 3.6. Quyền và nghĩa vụ các bên trong bảo hiểm tiền gửi ............................. 14 II. Lịch sử phát triển bảo hiểm tiền gửi tại một số nƣớc và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ................................................................... 15 1. Lịch sử phát triển bảo hiểm tiền gửi thế giới .......................................... 15 2. Tình hình phát triển bảo hiểm tiền gửi tại Mỹ - Đức - Đài Loan ................ 17 2.1. Hệ thống bảo hiểm tiền gửi Mỹ ............................................................. 17 2.2. Hệ thống bảo toàn tiền gửi Đức ............................................................. 19 2.3. Hệ thống bảo hiểm tiền gửi Đài Loan .................................................... 22 3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ........................................................ 24 3.1. Công tác kiểm tra giám sát cần phải được quan tâm hàng đầu ............... 24 3.2. Cần đảm bảo qui mô vốn hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi ....................................................................................................................... 25 3.3. Lựa chọn mô hình tổ chức phù hợp cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi ............. 25 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI TẠI VIỆT NAM ............................................................................................. 27 I. Quá trình phát triển hoạt động bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ...................... 27 1. Sự ra đời của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................................. 27 2. Sự cần thiết phát triển hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam ............... 28 2.1. Nhu cầu khách quan của nền kinh tế thị trường ..................................... 28 2.2. Thực trạng hoạt động của hệ thống ngân hàng Việt Nam....................... 30 2.3. Nhu cầu huy động vốn cho đầu tư phát triển .......................................... 32 2.4. Nhu cầu hội nhập của nền kinh tế .......................................................... 33 II. Thực trạng hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................ 35 1. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ...................................................... 35 1.1. Quy định chung ..................................................................................... 35 1.2. Cơ cấu tổ chức ...................................................................................... 35 1.3. Quy tắc hoạt động của tổ chức .............................................................. 38 1.3.1. Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................................ 38 1.3.2. Đối tượng được bảo hiểm .............................................................. 38 1.3.3. Hạn mức chi trả bảo hiểm .............................................................. 39 1.3.4. Phí bảo hiểm .................................................................................. 40 1.4. Nội dung hoạt động ............................................................................... 41 2. Tình hình hoạt động của Tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam .................... 42 2.1. Công tác cấp chứng nhận bảo hiểm ...................................................... 42 2.2. Công tác giám sát từ xa ......................................................................... 45 2.3. Công tác kiểm tra tại chỗ ....................................................................... 45 2.4. Công tác thu phí bảo hiểm tiền gửi ....................................................... 47 2.5. Công tác chi trả tiền bảo hiểm và thanh lý các tổ chức tín dụng bị giải thể ...................................................................................................... 50 2.5.1. Công tác chi trả tiền bảo hiểm ........................................................ 50 2.5.2. Công tác thanh lý các tổ chức tín dụng bị giải thể ........................... 52 2.6. Công tác hỗ trợ tài chính ....................................................................... 54 3. Đánh giá hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong giai đoạn 2000-2005 ...................................................................... 55 3.1. Thành tựu của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............................... 55 3.1.1. Hoàn thiện công tác quản trị điều hành ........................................... 55 3.1.2. Hiệu quả trong hoạt động nghiệp vụ ............................................... 56 3.1.3. Phát triển nguồn nhân lực ............................................................... 58 3.2. Hạn chế trong hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................ 59 3.2.1. Cơ sở hạ tầng pháp lý chưa đồng bộ, chưa tương xứng với nhiệm vụ của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam và thông lệ quốc tế ............................................................................................ 59 3.2.2. Đối tượng, phạm vi, nội dung hoạt động của bảo hiểm tiền gửi còn hạn hẹp ..................................................................................... 60 3.2.3. Năng lực tài chính còn yếu ............................................................ 61 CHƢƠNG III: CÁC GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM ......................................................... 63 I. Chiến lƣợc phát triển của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tới năm 2015 ..................................................................................................... 63 1. Xây dựng, củng cố cơ sở hạ tầng pháp lý................................................ 64 2. Củng cố, tăng cường năng lực tài chính và đảm bảo tính minh bạch hệ thống ......................................................................................................... 64 3. Phát triển đa dạng hóa, nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ và hội nhập quốc tế ............................................................................ 65 4. Tái cấu trúc bộ máy, phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng lực quản lý ...................................................................................... 66 5. Xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin .................... 67 II. Giải pháp phát triển hoạt động bảo hiểm tiền gửi đáp ứng nhu cầu hội nhập ........................................................................................ 68 1. Giải pháp vĩ mô ....................................................................................... 68 1.1. Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............................................................................................. 68 1.2. Nghiên cứu triển khai phí bảo hiểm tiền gửi không đồng hạng .............. 71 2 . Giải pháp vĩ mô ...................................................................................... 74 2.1. Cải tiến công tác kiểm tra, giám sát ....................................................... 74 2.2. Cải tiến công tác chi trả bảo hiểm tiền gửi ........................................... 76 2.3. Nâng cao hiệu quả hoạt động hỗ trợ tài chính ........................................ 77 2.4. Phát triển nguồn nhân lực ...................................................................... 78 III. Kiến nghị .............................................................................................. 80 1. Kiến nghị đối với Chính phủ .................................................................... 80 2. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước ................................................... 80 3. Kiến nghị đối với tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............................ 82 4. Kiến nghị đối với tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............. 82 KẾT LUẬN .................................................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 85 PHỤ LỤC Bảng 1 : Huy động vốn của hệ thống ngân hàng Việt Nam .......................... Bảng 2 : Tỷ lệ nợ khó đòi/ tổng dư nợ của các ngân hàng thương mại Nhà nước giai đoạn 2000 - 2005 ................................. Bảng 3 : Kết quả thu phí bảo hiểm tiền gửi .................................................. Biểu đồ 1 : Số lượng tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................. Biểu đồ 2 : Cơ cấu tổng phí bảo hiểm tiền gửi giai đoạn 2000- 2005 .............................................................................................. Biểu đồ 3 : Kết quả chi trả tiền gửi được bảo hiểm .......................................... Biểu đồ 4 : Kết quả thanh lý các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi Việt Nam luỹ kế đến năm 2005 ............................................... LỜI NÓI ĐẦU Công cuộc đổi mới đất nước sau gần 20 năm đã mang lại cho Việt Nam nhiều thành công về kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân, nhưng Việt Nam vẫn chưa thực sự thoát khỏi ngưỡng một nước nghèo. Để đẩy mạnh hơn nữa phát triển kinh tế, nước ta cần tiếp tục thực hiện công nghiệp hóa-hiện đại hóa, phát huy cao độ nguồn nội lực trong nước và tranh thủ nguồn lực bên ngoài, trong đó phát huy nguồn nội lực trong nước là yếu tố quyết định. Để phát huy nguồn nội lực, Việt Nam cần thu hút tối đa nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư để phục vụ đầu tư phát triển và trọng trách này được giao chủ yếu cho ngành ngân hàng. Do vậy, việc nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ hệ thống ngân hàng là yêu cầu quan trọng, đặc biệt xu thế mở cửa thị trường tài chính tiền tệ hiện nay đang tạo ra những áp lực cạnh tranh lớn giữa các ngân hàng khiến hoạt động ngân hàng chứa đựng nhiều rủi ro hơn. Trước nhu cầu đó, tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (DIV) ra đời tháng 7 năm 2000 đã góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, kiểm soát và đảm bảo an toàn, lành mạnh hoạt động hệ thống ngân hàng nên đã tạo điều kiện thu hút tối đa được tiền tiết kiệm trong dân. Sau 6 năm đi vào hoạt động, mặc dù đã đạt được nhiều kết quả ban đầu đáng khích lệ nhưng tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam vẫn còn rất non trẻ và còn bộc lộ nhiều bất cập, chưa tương xứng với vai trò của một tổ chức bảo hiểm tiền gửi. Với lý do như vậy, em lựa chọn đề tài: “Hoạt động bảo hiểm tiền gửi Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập” cho bài khóa luận của mình. Xây dựng một hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu quả có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Tại Việt Nam, hiệu quả hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam luôn là vấn đề được nhiều nhà khoa học, các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và công 1 chúng quan tâm. Bài khóa luận muốn thông qua việc nghiên cứu các vấn đề có tính chất nguyên lý, chuẩn mực về bảo hiểm tiền gửi, các mô hình hoạt động bảo hiểm tiền gửi tiêu biểu trên thế giới và thực trạng hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong thời gian qua để từ đó đưa ra những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam phù hợp với định hướng chiến lược phát triển của tổ chức và đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế. Bài khóa luận gồm 3 chương: - Chương I: Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm tiền gửi và tình hình hoạt động bảo hiểm tiền gửi trên thế giới. - Chương II: Thực trạng hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam. - Chương III: Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam còn rất mới mẻ, các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi là vấn đề phức tạp, chưa có nhiều thực tiễn ở nước ta. Bên cạnh đó, do những hạn chế nhất định trong quá trình thu thập thông tin và hạn chế về mặt thời gian nghiên cứu nên bài khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong sự thông cảm và đóng góp ý kiến từ các thầy cô giáo. Em xin gửi lời cám ơn chân thành và sâu sắc tới cô giáo - Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Ánh đã hướng dẫn và giúp đỡ em tận tình hoàn thành khóa luận. Em xin cám ơn các thầy cô giáo trường Đại học Ngoại Thương đã trang bị cho em những kiến thức quý báu trong quá trình học tập tại trường và sự động viên của gia đình, bạn bè trong suốt quá trình tham gia viết khóa luận. 2 CHƢƠNG I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀTÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI TRÊN THẾ GIỚI I. Tổng quan về bảo hiểm tiền gửi 1. Khái niệm bảo hiểm tiền gửi 1.1. Định nghĩa Khi gửi tiền vào các tổ chức huy động tiền gửi, người gửi tiền luôn phải lo lắng cho số tiền gửi của mình vì nếu tổ chức nhận tiền gửi hoạt động không hiệu quả khiến bị giải thể hay phá sản thì họ sẽ bị mất toàn bộ số tiền gửi đó. Vì vậy, để làm an lòng người gửi tiền, các tổ chức huy động tiền gửi đã tham gia vào một tổ chức chuyên trách về tiền gửi có tên gọi là Tổ chức bảo hiểm tiền gửi để bảo hiểm cho số tiền gửi của người gửi tiền tại tổ chức của mình. Vậy bảo hiểm tiền gửi (BHTG) thực chất là gì? Theo tác giả John Black định nghĩa trong cuốn Từ điển kinh tế Oxford (1997): “BHTG (Deposit Insurance) là dịch vụ bảo hiểm rủi ro các ngân hàng hay các trung gian tài chính bị phá sản cho người gửi tiền tại các ngân hàng hay các tổ chức trung gian tài chính đó”. Như vậy theo John Black, BHTG là bảo hiểm trách nhiệm dân sự của tổ chức huy động tiền gửi đối với người gửi tiền. Theo đó, khi rủi ro được bảo hiểm xảy ra, tức là khi ngân hàng hay tổ chức huy động tiền gửi phá sản thì Tổ chức BHTG sẽ đứng ra thanh toán số tiền gửi gồm cả gốc và lãi cho người gửi tiền. Theo tài liệu “Hướng dẫn xây dựng một hệ thống BHTG hiệu quả (Guidance for developing effective deposit insurance system)” của Diễn đàn ổn định tài chính (Financial Stability Forum): “BHTG là một sự đảm bảo rằng số dư tiền gửi và lãi cộng dồn của các tài khoản tiền gửi nhất định sẽ được thanh toán tới một giới hạn nhất định khi các ngân hàng có khoản tiền gửi đó lâm vào tình trạng phá sản và mất khả năng thanh toán”. Theo định nghĩa 3 này, sẽ có một giới hạn nhất định trong việc chi trả tiền bồi thường và chỉ những khoản tiền gửi nhất định mới được bảo hiểm. Tại Việt Nam, nghị định số 89/1999/NĐ-CP của Chính phủ về bảo hiểm tiền gửi không có định nghĩa cụ thể nào về BHTG nhưng đã nêu rõ ba mục đích cơ bản của hoạt động BHTG tại Việt Nam: “Hoạt động BHTG tại Việt Nam nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền; góp phần duy trì sự ổn định của các tổ chức tín dụng; bảo đảm sự phát triển an toàn lành mạnh hoạt động ngân hàng”. Trên cơ sở những nội dung phân tích trên về BHTG chúng ta có thể hiểu BHTG một cách khái quát như sau: “BHTG là loại nghiệp vụ bảo hiểm cho trường hợp tổ chức nhận tiền gửi bị phá sản, theo đó tổ chức BHTG phải tiến hành thanh toán các khoản tiền gửi thuộc phạm vi và giới hạn bảo hiểm cho những người gửi tiền của một tổ chức huy động tiền gửi được bảo hiểm khi tổ chức này bị phá sản”. 1.2. Đặc điểm của bảo hiểm tiền gửi - BHTG là loại hình bảo hiểm trách nhiệm dân sự của tổ chức huy động tiền gửi đối với người gửi tiền.”Trách nhiệm dân sự” trong trường hợp này là trách nhiệm hoàn trả tiền gửi (gồm cả gốc và lãi) cho ngưòi gửi tiền khi có rủi ro mất khả năng thanh toán xảy ra đối với tổ chức đó. - BHTG là loại hình bảo hiểm bắt buộc và phi thương mại. Đây là loại hình bảo hiểm bắt buộc bởi mọi tổ chức có hoạt động huy động tiền gửi đều phải tham gia BHTG nhằm bảo vệ quyền lợi người gửi tiền và sự an toàn của hệ thống ngân hàng và hầu hết tất cả các quốc gia trên thế giới đều có quy định này trong Luật điều chỉnh hoạt động BHTG. BHTG là hoạt động phi thương mại vì BHTG hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà với mục tiêu lớn nhất là bảo vệ quyền lợi của ngưòi gửi tiền và giữ vững ổn định hệ thống tài chính quốc gia. - BHTG là hoạt động cung cấp dịch vụ BHTG. Dịch vụ BHTG thuộc loại hàng hóa công không thuần tuý bởi loại hàng hóa này không loại trừ thụ 4 hưởng một cách tuyệt đối. Tính chất này của hàng hóa do BHTG cung cấp có được là do xuất phát từ mục đích của hoạt dộng BHTG là góp phần đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Người hưởng lợi trực tiếp của dịch vụ BHTG là người gửi tiền tại các tổ chức huy động tiền gửi có tham gia BHTG, còn người hưởng lợi gián tiếp từ dịch vụ này là người đi vay do tính ổn định của hệ thống tài chính đem lại. Bên cạnh đó, sự ổn định của hệ thống tài chính còn giúp các ngành kinh tế khác phát triển thuận lợi hơn. Như vậy, người thụ hưởng từ dịch vụ BHTG là toàn xã hội. 2. Vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với nền kinh tế quốc dân Mặc dù ra đời rất muộn so với lịch sử phát triển của hệ thống Ngân hàng thế giới và chỉ mới thực sự được Chính phủ các nước quan tâm phát triển từ những năm 80 của thế kỉ 20 nhưng BHTG đã và đang ngày càng thể hiện được vai trò quan trọng không thể thiếu của mình đối với sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu nói chung và của thị trường tài chính thế giới nói riêng. Vai trò của BHTG đối với nền kinh tế quốc dân được thể hiện qua các mặt sau: 2.1. Hoạt động bảo hiểm tiền gửi góp phần củng cố niềm tin của quần chúng đối với hệ thống ngân hàng Trong quá trình hoạt động, công ty BHTG sẽ tiến hành việc giá