Khóa luận Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp việt nam Giáo viên hướng dẫn: TS. Nguyễn Thanh Bình Sinh viên thực hiện: Phạm Bảo Thanh Lớp: Anh 6 Khóa: K42B - KT & KD QT HÀ NỘI, 10/2007 MôC LôC i MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU.................................................................................................................................1 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG..........................................................5 NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH ...............................................................................5 I. TỔNG QUAN VỀ NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH................................... 5 1. Khái niệm nhượng quyền kinh doanh ..............................................................5 1.1. Lịch sử nhượng quyền kinh doanh ..................................................................5 1.2. Một số cách hiểu về nhượng quyền kinh doanh trên thế giới .........................6 1.3. Khái niệm nhượng quyền kinh doanh .............................................................9 2. Một số khái niệm liên quan ............................................................................. 10 2.1. Thương hiệu .................................................................................................. 10 2.2. Quyền sở hữu công nghiệp đối với thương hiệu ............................................ 11 2.3. Hệ thống kinh doanh ..................................................................................... 13 2.4. Quyền sở hữu công nghiệp đối với hệ thống kinh doanh .............................. 13 3. Phân loại nhượng quyền kinh doanh .............................................................. 14 3.1. Nhượng quyền kinh doanh thương hiệu ....................................................... 15 3.2. Nhượng quyền kinh doanh hệ thống ............................................................. 15 3.3. So sánh hai loại hình nhượng quyền ............................................................. 17 4. Qui trình thực hiện nhượng quyền kinh doanh .............................................. 20 4.1. Giai đoạn chuẩn bị ......................................................................................... 20 4.1.1. Xây dựng một mô hình kinh doanh chuẩn ..................................................... 20 4.2.2. Lên chương trình đào tạo ............................................................................. 22 4.2. Thực hiện nhượng quyền kinh doanh ........................................................... 23 4.2.1. Soạn thảo hợp đồng ..................................................................................... 23 4.2.2. Mở rộng nhượng quyền kinh doanh .............................................................. 24 4.3. Giai đoạn duy trì và phát triển hệ thống ........................................................ 25 4.3.1. Bên nhượng quyền hỗ trợ cho bên nhận quyền ............................................. 25 4.3.2. Quản lý chất lượng của cả hệ thống ............................................................. 26 Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam MôC LôC ii II. VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH TRONG QUÁ TRÌNH THÂM NHẬP QUỐC TẾ ................................................................................ 26 1. Lợi ích của nhượng quyền kinh doanh ........................................................... 26 1.1. Những lợi ích đối với bên nhượng quyền ...................................................... 27 1.2. Những lợi ích đối với bên nhận quyền........................................................... 29 2. Ý nghĩa của nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp .......................................................................................... 30 2.1. Phát triển hệ thống kinh doanh ..................................................................... 30 2.2. Xuất khẩu thương hiệu ra thị trường quốc tế ................................................ 31 2.3. Nâng cao vị thế của các doanh nghiệp tham gia ........................................... 32 CHƯƠNG II ................................................................................................................... 33 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH Ở CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA ...................................................... 33 I. CÁC CƠ SỞ PHÁP L‎Y ĐIỀU CHỈNH HOẠT ĐỘNG NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH .......................................................................................................................... 33 1. Kinh nghiệm pháp luật một số nước trong việc qui định về nhượng quyền kinh doanh .......................................................................................................... 33 1.1. Pháp luật Hoa Kỳ về nhượng quyền kinh doanh ........................................... 34 1.2. Pháp luật châu Âu về nhượng quyền kinh doanh ......................................... 37 2. Các văn bản pháp luật điều chỉnh hoạt động nhượng quyền kinh doanh ở Việt Nam .............................................................................................................. 38 2.1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh hoạt động nhượng quyền kinh doanh ở Việt Nam . ............................................................................................................................. 38 2.2. Cơ sở pháp lý điều chỉnh vấn đề chuyển nhượng quyền sử dụng thương hiệu .............................................................................................................................. 40 II. TÌNH HÌNH NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH Ở CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA................................................................................. 41 1. Tình hình nhượng quyền kinh doanh tại các doanh nghiệp Việt Nam trong thời gian qua ....................................................................................................... 41 1.1. Hiểu biết của các doanh nghiệp về nhượng quyền kinh doanh và ý nghĩa của nó trong quá trình hội nhập quốc tế .............................................................. 41 1.2. Thực trạng hoạt động nhượng quyền kinh doanh ở các doanh nghiệp Việt Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam MôC LôC iii Nam trong thời gian qua....................................................................................... 43 2. Một số điển hình thành công và thất bại trong nhượng quyền kinh doanh ở Việt Nam ........................................................................................................... 44 2.1. Cà phê Trung Nguyên – người đi tiên phong thành công ............................. 44 2.2. Phở 24 – một dấu ấn nhượng quyền ở Việt Nam ........................................... 48 2.3. Chuỗi cửa hàng bán lẻ điện thoại di động Nettra – một bài học về nhượng quyền kinh doanh................................................................................... 49 CHƯƠNG III ................................................................................................................. 53 XU HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH Ở CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM TRONG XU THẾ HỘI NHẬP .................... 53 I. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM ................................................................ 53 1. Một số điển hình về nhượng quyền kinh doanh trên thế giới ........................ 53 1.1. Chuỗi cửa hàng thức ăn nhanh McDonald’s ................................................ 53 1.2. Chuỗi cửa hàng tiện ích 7-Eleven ................................................................. 56 2. Bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp Việt Nam ................................... 58 2.1. Kinh nghiệm về qui định phí nhượng quyền ................................................. 58 2.2. Bài học kinh nghiệm về đào tạo trong hệ thống nhượng quyền kinh doanh............................................................................................................... 60 II. XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH Ở CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM TRONG XU THẾ HỘI NHẬP .................................................. 61 1. Những triển vọng và thách thức ...................................................................... 61 2. Xu hướng phát triển của nhượng quyền kinh doanh ở Việt Nam ................. 65 III. MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NHƯỢNG QUYỀN KINH DOANH TRONG XU THẾ HỘI NHẬP ...................................................................................... 68 1. Nhóm giải pháp vĩ mô ...................................................................................... 68 1.1. Xây dựng một hành lang pháp lý hiệu quả hơn cho hoạt động nhượng quyền kinh doanh ........................................................................................................... 68 1.2. Hỗ trợ và xúc tiến hoạt động nhượng quyền kinh doanh ở các doanh nghiệp trong nước ........................................................................................................... 70 1.3. Xây dựng và thực hiện các chương trình xúc tiến hoạt động nhượng quyền Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam MôC LôC iv kinh doanh của doanh nghiệp Việt Nam với các đối tác nước ngoài .................. 71 2. Nhóm giải pháp vi mô ...................................................................................... 72 2.1. Đối với các doanh nghiệp nhượng quyền ...................................................... 72 2.1.1. Xây dựng một chiến lược nhượng quyền kinh doanh chuẩn .......................... 72 2.1.2. Có chiến lược bảo vệ tài sản trí tuệ cho hệ thống nhượng quyền kinh doanh..………………………………………………………..........73 2.1.3. Đào tạo nguồn nhân lực cho hệ thống nhượng quyền kinh doanh................. 74 2.1.4. Những giải pháp khác .................................................................................. 75 2.2. Đối với doanh nghiệp nhận quyền ................................................................. 76 2.2.1. Tìm hiểu kỹ càng về khả năng thành công khi nhận quyền............................ 77 2.2.2. Tìm hiểu kỹ về hợp đồng nhượng quyền kinh doanh ..................................... 77 2.2.3. Đúc rút kinh nghiệm và học hỏi cách thức kinh doanh từ hệ thống nhượng quyền kinh doanh ..................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 81 DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH ẢNH ................................................................. 83 PHỤ LỤC 1 .................................................................................................................... 84 PHỤ LỤC 2 .................................................................................................................... 87 PHỤ LỤC 3 .................................................................................................................... 93 Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam Lời nói đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Xuất hiện trong khoảng chục năm trở lại đây, nhƣợng quyền kinh doanh đã từ lâu không còn là một khái niệm xa lạ với các doanh nghiệp Việt Nam. Những thƣơng hiệu có tên tuổi nhƣ cà phê Trung Nguyên, Phở 24, thời trang Foci, hay bánh kẹo Kinh Đô… là những điển hình thành công trong việc áp dụng mô hình kinh doanh này ở nƣớc ta. Thị trƣờng nhƣợng quyền Việt Nam đang nóng lên khi mà không chỉ dừng lại ở phạm vi trong nƣớc, các doanh nghiệp nhƣợng quyền Việt Nam đang dần có những bƣớc tiến ra thị trƣờng thế giới. Bên cạnh đó, các nhà nhƣợng quyền nƣớc ngoài cũng bắt đầu tìm kiếm cơ hội kinh doanh ở Việt Nam. Kinh nghiệm về nhƣợng quyền kinh doanh ở các nƣớc đã chỉ ra rằng phƣơng thức kinh doanh nhƣợng quyền là một con đƣờng tốt để các thƣơng hiệu lớn vƣơn tầm ra thế giới. Tại Mỹ, nhƣợng quyền kinh doanh đóng góp gần 10% cho khu vực kinh tế tƣ nhân, chiếm 50% doanh thu từ hoạt động bán lẻ ở Mỹ và là một trong những kênh quan trọng khẳng định sức mạnh của nền kinh tế Mỹ trên thế giới. Nghiên cứu cơ cấu nền kinh tế châu Âu cho thấy rằng nhƣợng quyền kinh doanh đƣợc xem là một cơ chế linh hoạt trong việc phát triển kinh doanh1. ở khu vực châu á, Nhật Bản là quốc gia phát triển hệ thống nhƣợng quyền kinh doanh mạnh nhất với giá trị ƣớc tính khoảng 67 tỷ đô la Mỹ. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đƣợc biết đến là nƣớc phát triển nhƣợng quyền kinh doanh nhanh nhất thế giới với tốc độ phát triển nhƣợng quyền kinh doanh là 38% một năm.2 Vậy tại sao Việt Nam lại không chuẩn bị để sẵn sàng bƣớc đi trên con đƣờng này? 1 TS Phớ Trọng Hiển, “Vai trũ và lợi ớch của cỏc ngõn hàng thưong mại khi cung cấp dịch vụ cho cỏc bờn thực hiện nhượng quyền thương hiệu”, tạp chớ Ngõn hàng, số 10/2006, trang 41 2 Franchise đang “núng”, theo vietnamnet.vn/kinhte/kinhdoanh/2006/10/619672/ Phạm Bảo Thanh 1 A6 – K42B – KT & KD QT Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam Với một cơ cấu hơn 90% các doanh nghiệp là vừa và nhỏ, nhƣợng quyền kinh doanh là một cách thức tiếp cận quốc tế hữu hiệu cho các doanh nghiệp Việt Nam3. Tham gia vào thị trƣờng với vai trò là những nhà nhận quyền kinh doanh, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ giảm thiểu đáng kể những rủi ro có thể gặp phải, ví dụ nhƣ rủi ro về việc kinh doanh thua lỗ hoặc phá sản. Đồng thời, phát triển kinh doanh trên một thƣơng hiệu hoặc một hệ thống sẵn có tên tuổi, nhất là những thƣơng hiệu và hệ thống kinh doanh có tầm vóc quốc tế sẽ mang lại vô số lợi ích về vốn và kinh nghiệm cho các doanh nghiệp còn non trẻ hoặc còn hạn chế tiềm lực kinh doanh. Mặt khác, với vị thế bên nhƣợng quyền, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ có cơ hội mở rộng kinh doanh, xuất khẩu thƣơng hiệu và quan trọng hơn là định vị đƣợc mình trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, các doanh nghiệp đã áp dụng hay đang cân nhắc trƣớc hƣớng đi nhƣợng quyền cũng đều gặp phải không ít những vƣớng mắc, mà trƣớc hết là những hiểu biết đầy đủ về kỹ thuật nhƣợng quyền kinh doanh và những bài học kinh nghiệm để phát triển nhƣợng quyền kinh doanh ở Việt Nam. Với những lý do trên, việc nghiên cứu về “Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam” là một vấn đề cần thiết, mang tính lý luận và thực tiễn cao. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của đề tài là: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động nhƣợng quyền kinh doanh; - Tìm hiểu thực tiễn hoạt động nhƣợng quyền kinh doanh ở các doanh nghiệp Việt Nam trong thời gian qua; 3 Theo Phạm Bảo Thanh 2 A6 – K42B – KT & KD QT Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam - Đề xuất một số giải pháp về việc áp dụng nhƣợng quyền kinh doanh cho các doanh nghiệp Việt Nam nhằm tìm ra một hƣớng đi hiệu quả trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay. 3. Đối tƣợng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là hoạt động nhƣợng quyền kinh doanh và thực tiễn việc áp dụng mô hình này ở các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là vấn đề nhƣợng quyền ra nƣớc ngoài. Nhƣợng quyền kinh doanh về bản chất là một hoạt động thƣơng mại liên quan đến việc nhƣợng quyền sử dụng thƣơng hiệu hoặc hệ thống kinh doanh để phân phối hàng hóa và dịch vụ. Do vậy, nhƣợng quyền kinh doanh là một phạm trù rộng lớn, liên quan tới nhiều lĩnh vực khác nhau. Trong khuôn khổ của đề tài này, tác giả sẽ chỉ đề cập tới các nguyên tắc và những yếu tố kỹ thuật của nhƣợng quyền kinh doanh. Đề tài cũng giới hạn phạm vi nghiên cứu về nhƣợng quyền kinh doanh ở các doanh nghiệp Việt Nam trong thời gian 5 năm, từ 2002 cho tới nay, đây là khoảng thời gian chứng kiến sự tăng trƣởng đột biến của nhƣợng quyền kinh doanh tại thị trƣờng Việt Nam. Việc nghiên cứu về thƣơng hiệu, mô hình kinh doanh, các văn bản quốc tế và Việt Nam, hay bất cứ vấn đề nào khác có liên quan chỉ nhằm mục đích làm sáng tỏ hơn đối tƣợng nghiên cứu của đề tài. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài đƣợc tiến hành dựa trên các phƣơng pháp truyền thống nhƣ: thống kê, tổng hợp và phân tích, khái quát hóa, hệ thống hóa… Đồng thời các phƣơng pháp khác nhƣ điều tra xã hội học, phỏng vấn các chuyên gia, liên hệ trực tiếp… cũng đã góp phần hoàn thiện đề tài. Phạm Bảo Thanh 3 A6 – K42B – KT & KD QT Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam 5. Bố cục của đề tài Ngoài phần lời nói đầu và kết luận, đề tài gồm có 3 chƣơng: Chƣơng I: Cơ sở lý luận về hoạt động nhượng quyền kinh doanh Chƣơng II: Thực tiễn hoạt động nhượng quyền kinh doanh ở các doanh nghiệp Việt Nam trong thời gian qua Chƣơng III: Xu hướng và giải pháp phát triển nhượng quyền kinh doanh ở các doanh nghiệp Việt Nam trong xu thế hội nhập Phạm Bảo Thanh 4 A6 – K42B – KT & KD QT Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam CHƢƠNG I: Cơ sở lý luận về hoạt động nhƣợng quyền kinh doanh I. tổng quan về nhƣợng quyền kinh doanh 1. Khái niệm nhƣợng quyền kinh doanh 1.1. Lịch sử nhượng quyền kinh doanh Nhƣợng quyền kinh doanh là khái niệm đƣợc dịch ra từ một thuật ngữ tiếng Anh gọi là Franchising. Trên thế giới, nhƣợng quyền kinh doanh đã có một thời gian tồn tại và phát triển khá lâu dài. Theo nghiên cứu, nhƣợng quyền kinh doanh đã manh nha xuất hiện từ khoảng thế kỷ XVII – XVIII tại châu Âu nhƣng câu chuyện về nhƣợng quyền kinh doanh chỉ thực sự đƣợc biết đến lần đầu tiên ở hãng sản xuất máy khâu Singer – Hoa Kỳ vào những năm 1850. Khi nhà máy Singer không có đủ tiền để trả lƣơng cho nhân viên, Isaac Isanov - chủ hãng này đã nảy ra ý tƣởng vừa kêu gọi đƣợc thêm vốn lại vừa làm lợi cho hoạt động kinh doanh của hãng, đó là thiết lập một mạng lƣới những nhà buôn máy khâu Singer. Những đối tác tham gia vào mạng lƣới này sẽ phải trả cho Singer một khoản phí kinh doanh, đổi lại họ sẽ đƣợc tiến hành kinh doanh ở một số địa điểm đặc biệt và thu lợi nhuận từ việc độc quyền bán những chiếc máy khâu hiệu Singer. Mô hình mạng lƣới các nhà buôn máy khâu Singer chính là khởi điểm của hình thức kinh doanh nhƣợng quyền trên thế giới và những hợp đồng mà ông chủ hãng máy khâu đã ký kết với các đối tác vào thời điểm đó chính là mẫu hợp đồng nhƣợng quyền kinh doanh sơ khai nhất. Đƣợc đánh giá là một trong những thành tựu lớn nhất trong lĩnh vực thƣơng mại của các nƣớc phƣơng Tây, nhƣợng quyền kinh doanh là mô hình kinh doanh tiêu biểu ở các nƣớc phát triển trên khắp thế giới nhƣ Mỹ, Anh, Pháp… Doanh thu từ hoạt động nhƣợng quyền kinh doanh ở Anh - một trong Phạm Bảo Thanh 5 A6 – K42B – KT & KD QT Hoạt động nhượng quyền kinh doanh trong quá trình thâm nhập quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam những quốc gia điển hình về phát triển nhƣợng quyền kinh doanh đƣợc minh họa bằng bảng 1 dƣới đây. Bảng 1: Doanh thu từ hệ thống nhượng quyền kinh doanh ở Anh qua các năm Đơn vị: tỉ euro 1997 1999 2001 2003 2006 Doanh thu 3.97 5.71 10.2 12.72 20.99 Tăng 55% 43% 79% 24% 69% Nguồn: Với những ƣu điểm nổi trội của mình, nhƣợng quyền kinh doanh đã nhanh chóng trở th