Luận án Hoàn thiện kế toán chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh tại các bệnh viện trực thuộc bộ y tế ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- LÊ THANH DUNG HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- LÊ THANH DUNG HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 9.34.03.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. CHÚC ANH TÚ HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài liệu, số liệu sử dụng trong luận án có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đúng quy định. Tác giả luận án Lê Thanh Dung ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i MỤC LỤC ...................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ........................................................................................... ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...................................................................................... xi MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ SỰ NGHIỆP CÔNG TẠI ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP ........................ 17 1.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP VÀ DỊCH VỤ SỰ NGHIỆP CÔNG .......................................................................................................................... 17 1.1.1. Khái quát đơn vị sự nghiệp công lập............................................................... 17 1.1.2. Khái quát về dịch vụ sự nghiệp công .............................................................. 19 1.2. KHÁI QUÁT VỀ CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ SỰ NGHIỆP CÔNG .... ..................................................................................................................................... 23 1.2.1. Khái niệm, bản chất của chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công ........... 23 1.2.2. Phân loại chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công ................................... 27 1.2.3. Đối tượng tập hợp chi phí, đối tượng tính giá thành và kỳ tính giá thành dịch vụ sự nghiệp công ..................................................................................................... 34 1.2.4. Phương pháp tập hợp chi phí và tính giá thành dịch vụ sự nghiệp công ........ 36 1.3. KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ SỰ NGHIỆP CÔNG DƯỚI GÓC ĐỘ KẾ TOÁN TÀI CHÍNH .............................................................................. 45 1.3.1. Thu thập thông tin kế toán chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công ....... 46 1.3.2. Xử lý thông tin kế toán chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công............. 47 1.3.3. Trình bày, cung cấp thông tin kế toán chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công ........................................................................................................................... 53 1.4. KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ SỰ NGHIỆP CÔNG DƯỚI GÓC ĐỘ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ ............................................................................... 55 1.4.1. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công phục vụ cho việc lập kế hoạch ............................................................................................................... 56 1.4.2. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công phục vụ cho việc tổ chức thực hiện ....................................................................................................... 64 1.4.3. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công phục vụ cho việc kiểm soát và đánh giá ................................................................................................ 67 iii 1.4.4. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ sự nghiệp công phục vụ cho việc ra quyết định .............................................................................................................. 72 1.5. NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ SỰ NGHIỆP CÔNG TẠI CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP .................. 74 1.5.1. Nhân tố bên ngoài ........................................................................................... 75 1.5.2. Nhân tố bên trong ............................................................................................ 76 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 78 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM .............................................................................................................................. 79 2.1. TỔNG QUAN VỀ CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM ..................................................................................................................................... 79 2.1.1. Hệ thống các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế .................................................... 79 2.1.2. Dịch vụ khám chữa bệnh tại các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế ...................... 81 2.1.3. Cơ chế tài chính tại các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế .................................... 88 2.1.4. Cơ cấu tổ chức, bộ máy kế toán tại các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế ........... 92 2.1.5. Cơ sở pháp lý kế toán chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh ............. 94 2.2. THỰC TRẠNG CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM ........................... 96 2.2.1. Phân loại chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh ................................. 96 2.2.2. Đối tượng tập hợp chi phí, đối tượng tính giá thành và kỳ tính giá thành dịch vụ khám chữa bệnh ................................................................................................... 99 2.2.3. Phương pháp tập hợp chi phí và tính giá thành dịch vụ khám chữa bệnh .... 100 2.3. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM DƯỚI GÓC ĐỘ KẾ TOÁN TÀI CHÍNH ..................................................................................... 106 2.3.1. Thu thập thông tin kế toán chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh ... 106 2.3.2. Xử lý thông tin kế toán chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh......... 107 2.3.3. Trình bày, cung cấp thông tin chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh ................................................................................................................................. 115 2.4. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM DƯỚI GÓC ĐỘ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ ....................................................................................... 118 2.4.1. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc lập kế hoạch ............................................................................................................. 118 2.4.2. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc tổ chức thực hiện ..................................................................................................... 123 iv 2.4.3. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc kiểm soát và đánh giá .............................................................................................. 130 2.4.4. Kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc ra quyết định ............................................................................................................ 133 2.5. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM .......................................................................................................................... 135 2.5.1. Những kết quả đạt được ................................................................................ 135 2.5.2. Hạn chế còn tồn tại ........................................................................................ 138 2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................................. 142 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 150 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM ...................................................................................................... 151 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN, NGUYÊN TẮC VÀ YÊU CẦU HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ Ở VIỆT NAM .......................................... 151 3.1.1. Định hướng phát triển của các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế ở Việt Nam ... 151 3.1.2. Nguyên tắc hoàn thiện kế toán chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh tại các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế ở Việt Nam ........................................................ 152 3.1.3. Yêu cầu hoàn thiện kế toán chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh tại các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế ở Việt Nam ........................................................ 154 3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN NHẬN DIỆN, PHÂN LOẠI CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH, PHƯƠNG PHÁP TÍNH GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH ................................................................................................................................... 155 3.2.1. Phân biệt và nhận diện đúng chi phí dịch vụ khám chữa bệnh ..................... 155 3.2.2. Bổ sung tiêu chí phân loại chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh .... 156 3.2.3. Hoàn thiện đối tượng tập hợp chi phí dịch vụ khám chữa bệnh ................... 161 3.2.4. Hoàn thiện phương pháp tính giá thành dịch vụ khám chữa bệnh ................ 162 3.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ DƯỚI GÓC ĐỘ KẾ TOÁN TÀI CHÍNH ..................................................................................... 165 3.3.1. Hoàn thiện xử lý thông tin kế toán chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh ................................................................................................................................. 165 3.3.2. Hoàn thiện báo cáo tài chính tại các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế .............. 175 v 3.4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ VÀ GIÁ THÀNH DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ DƯỚI GÓC ĐỘ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ ....................................................................................... 177 3.4.1. Hoàn thiện kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc lập kế hoạch ......................................................................................... 178 3.4.2. Hoàn thiện kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc tổ chức thực hiện.................................................................................. 184 3.4.3. Hoàn thiện kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc kiểm soát và đánh giá .......................................................................... 190 3.4.4. Hoàn thiện kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ khám chữa bệnh phục vụ cho việc ra quyết định ........................................................................................ 195 3.5. NHÓM CÁC GIẢI PHÁP KHÁC ..................................................................... 197 3.5.1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý và kế toán tại bệnh viện ............................................................................................................ 197 3.5.2. Hoàn thiện bộ máy kế toán tại các bệnh viện ............................................... 199 3.6. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ....................................................................................... 201 3.6.1. Đối với Chính Phủ ......................................................................................... 201 3.6.2. Đối với Bộ Y tế ............................................................................................. 202 3.6.3. Đối với Bộ Tài chính ..................................................................................... 204 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .......................................................................................... 206 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 207 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ .................... 208 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 209 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 216 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCTC Báo cáo tài chính BHYT Bảo hiểm y tế BV Bệnh viện BVCL Bệnh viện công lập CCDC Công cụ dụng cụ CNTT Công nghệ thông tin CQNN Cơ quan nhà nước HCSN Hành chính sự nghiệp K/c Kết chuyển KCB Khám chữa bệnh KQHĐ Kết quả hoạt động KTKT Kinh tế - kỹ thuật NSNN Ngân sách Nhà nước NVL Nguyên vật liệu PTHĐSN Phát triển hoạt động sự nghiệp SNC Sự nghiệp công SNCL Sự nghiệp công lập SXKD Sản xuất kinh doanh TSCĐ Tài sản cố định TK Tài khoản TW Trung ương vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Sự khác biệt giữa chi phí và chi tiêu ............................................................. 24 Bảng 1.2. Chứng từ kế toán chi phí và giá thành dịch vụ SNC..................................... 47 Bảng 1.3. Báo cáo KQHĐ trình bày chi phí theo tính chất ........................................... 54 Bảng 1.4. Báo cáo KQHĐ trình bày chi phí theo chức năng ........................................ 54 Bảng 1.5. Chỉ tiêu Hàng tồn kho được trình bày tại Báo cáo tình hình tài chính ......... 54 Bảng 1.6. Vai trò kế toán quản trị chi phí và giá thành dịch vụ SNC trong các giai đoạn của quá trình quản lý ..................................................................................................... 55 Bảng 2.1. Phân loại các BV trực thuộc Bộ Y tế ............................................................ 81 Bảng 2.2. Lộ trình xác định giá dịch vụ KCB theo Nghị định 85/2012/NĐ-CP ........... 90 Bảng 2.3. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tại các BV trực thuộc Bộ Y tế .................. 93 Bảng 2.4. Tình hình tổ chức bộ phận kế toán quản trị tại các BV ................................ 94 Bảng 2.5. Tình hình phân loại chi phí dịch vụ KCB tại các BV ................................... 96 Bảng 2.9. Quy trình chẩn đoán và điều trị thoát vị bẹn ở trẻ nhỏ tại BV Nhi TW ..... 101 Bảng 2.6. Tình hình xác định chi phí dịch vụ KCB dở dang tại các BV .................... 102 Bảng 2.7. Trích Thuyết minh BCTC năm 2018 của BV Hữu Nghị Việt Đức ............ 102 Bảng 2.8. Trích Thuyết minh BCTC năm 2020 của BV Tâm thần TW1 ................... 102 Bảng 2.10. Bảng tính giá thành định mức dịch vụ siêu âm 2D đen trắng ................... 104 Bảng 2.11. Các chi phí dịch vụ KCB được tính trong giá thành dịch vụ KCB .......... 105 Bảng 2.12. Chứng từ kế toán tự thiết kế tại các BV trực thuộc Bộ Y tế ..................... 106 Bảng 2.13. Danh mục TSCĐ được tính hao mòn và trích khấu hao TSCĐ tại các BV trực thuộc Bộ Y tế ....................................................................................................... 108 Bảng 2.14. TK kế toán sử dụng phản ánh chi phí dịch vụ KCB ................................. 110 Bảng 2.15. Hình thức kế toán tại các BV trực thuộc Bộ Y tế ..................................... 115 Bảng 2.16. Danh mục sổ kế toán chi phí và giá thành dịch vụ KCB .......................... 115 Bảng 2.17. Hệ thống BCTC tại các BV trực thuộc Bộ Y tế ........................................ 116 Bảng 2.18. Trích Báo cáo KQHĐ năm 2019 BV Tâm thần TW1 .............................. 117 Bảng 2.19. Trích Thuyết minh BCTC năm 2019 BV Tâm thần TW1 ........................ 118 Bảng 2.20. Tình hình lập dự toán chi phí và giá thành dịch vụ KCB tại các BV ....... 122 Bảng 2.21. Mức độ liên thông dữ liệu Phần mềm kế toán và Hệ thống quản lý BV .. 125 Bảng 2.22. Mức độ chi tiết TK kế toán chi phí dịch vụ KCB tại một số BV ............. 127 Bảng 2.23. Danh mục báo cáo kế toán quản trị chi phí dịch vụ KCB tại một số BV . 128 Bảng 2.24. Tình hình ứng dụng CNTT tại các BV ..................................................... 149 viii Bảng 3.1. Phân loại chi phí dịch vụ KCB theo khả năng quy nạp của chi phí, theo mối quan hệ giữa chi phí và mức độ hoạt động .................................................................. 158 Bảng 3.2. Đề xuất mẫu biểu Báo cáo KQHĐ (Trích) ................................................. 175 Bảng 3.3. Đề xuất mẫu Thuyết minh BCTC (Trích) ................................................... 176 Bảng 3.4. Dự toán chi phí thuốc, vật tư y tế, hóa chất sử dụng .................................. 182 Bảng 3.5. Dự toán chi phí nhân viên trực tiếp ............................................................. 183 Bảng 3.6. Dự toán chi phí dịch vụ chung .................................................................... 184 Bảng 3.7. Báo cáo chi phí sử dụng thuốc trong tháng ................................................. 189 Bảng 3.8. Bảng phân tích biến động chi phí thuốc, vật tư y tế, hóa chất .................... 192 Bảng 3.9. Bảng phân tích biến động biến phí nhân viên trực tiếp .............................. 193 Bảng 3.10. Bảng phân tích biến động biến phí dịch vụ chung do giá ......................... 193 Bảng 3.11. Bảng phân tích biến động biến phí dịch vụ chung do lượng .................... 194 Bảng 3.12. Bảng phân tích biến động định phí dịch vụ chung.................................... 194 Bảng 3.13. Bảng tổng hợp biến động chi phí dịch vụ KCB ........................................ 195 ix DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1. Phạm vi về nội dung nghiên cứu của luận án ................................................. 10 Sơ đồ 2. Quy trình nghiên cứu của luận án ................................................................... 12 Sơ đồ 1.1. Quy trình xác định giá thành mục tiêu của dịch vụ ..................................... 34 Sơ đồ 1.2. Quy trình tính giá thành dịch vụ theo công việc .......................................... 41 Sơ đồ 1.3. Mô hình quy trình cung cấp dịch vụ liên tục ............................................... 42 Sơ đồ 1.4. Mô hình quy trình cung cấp dịch vụ song song ........................................... 42 Sơ đồ 1.5. Quy trình tính giá thành định mức dịch vụ SNC ......................................... 45 Sơ đồ 1.6. Các phương pháp kế toán sử dụng trong quy trình kế toán ......................... 46 Sơ đồ 1.7. Trình tự kế toán tập hợp chi phí và giá thành dịch vụ SNC theo phương pháp tài khoản kế toán ............................................................................................................ 52 Sơ đồ 1.8. Trình tự lập dự toán từ nhà quản trị cấp cao ................................................ 60 Sơ đồ 1.9. Trình tự