Luận án Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng

VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG --------------------------------------------- NGUYỄN TRUNG HIẾU NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP PHÂN PHỐI BÁN LẺ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI, NĂM 2014 VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG --------------------------------------------- NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP PHÂN PHỐI BÁN LẺ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã chuyên ngành: 62.34.04.10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Trần Kim Hào PGS.TS Hồ Sỹ Hùng HÀ NỘI, NĂM 2014 i LỜI CẢM ƠN Luận án “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng” không thể hoàn thành nếu không có sự hỗ trợ, giúp đỡ, hướng dẫn tận tình của các thày giáo, cô giáo của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, đặc biệt là hai thầy hướng dẫn khoa học TS Trần Kim Hào và PGS.TS Hồ Sỹ Hùng. Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo, các thầy giáo, cô giáo đã tận tình truyền đạt kiến thức, hướng dẫn về nội dung và phương pháp nghiên cứu khoa học và tạo điều kiện giúp đỡ Nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập tại Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương. Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới thầy giáo đã tận tình hướng dẫn, động viên khích lệ, dành thời gian trao đổi và định hướng cho Nghiên cứu sinh trong quá trình thực hiện luận án. Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng cảm ơn tới các Sở, ngành của thành phố, Cục Thống kê thành phố Hải Phòng, các doanh nghiệp phân phối bán lẻ đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho Nghiên cứu sinh trong quá trình tìm hiểu, thu thập số liệu. Nghiên cứu sinh xin cảm ơn gia đình đã thương xuyên động viên, khích lệ để Nghiên cứu sinh có thêm động lực để hoàn thành luận án. Do điều kiện chủ quan và khách quan, chắc chắn luận án còn có thiếu sót, Nghiên cứu sinh rất mong tiếp tục nhận được những ý kiến đóng góp quý báu để hoàn thiện và nâng cao hơn nữa chất lượng luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Nguyễn Trung Hiếu ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, bản Luận án “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng và được ghi trong danh mục các tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan trên! Tác giả luận án Nguyễn Trung Hiếu iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ DANH MỤC SƠ ĐỒ LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết đề tài luận án ...................................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài trong và ngoài nước .......... 3 2.1 Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ở trong nước ............................................... 3 2.2 Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ở nước ngoài .............................................. 8 3. Khoảng trống tri thức ............................................................................................... 10 4. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu luận án .................................................................. 11 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 11 6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 12 6.1 Quy trình nghiên cứu ..................................................................................................... 12 6.2 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 12 7. Những đóng góp mới về khoa học của luận án ....................................................... 13 8. Kết cấu của luận án ................................................................................................... 14 CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP PHÂN PHỐI BÁN LẺ .............................................................................. 15 1.1 Hoạt động phân phối bán lẻ và doanh nghiệp phân phối bán lẻ ........................ 15 1.1.1 Hoạt động phân phối bán lẻ ........................................................................................ 15 1.1.2 Doanh nghiệp phân phối bán lẻ .................................................................................. 26 1.2 Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp phân phối bán lẻ ................................... 30 1.2.1 Khái niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp phân phối bán lẻ ....................... 30 1.2.2 Tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp phân phối bán lẻ ........... 39 1.3 Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp phân phối bán lẻ ............................................................................................................ 47 1.3.1 Các yếu tố thuộc môi trường vĩ mô ............................................................................. 47 1.3.2 Các yếu tố thuộc môi trường ngành ............................................................................ 49 1.4 Kinh nghiệm và bài học nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng .......................................................... 51 1.4.1 Kinh nghiệm của một số tập đoàn phân phối và bán lẻ nước ngoài ......................... 51 1.4.2 Kinh nghiệm của một số doanh nghiệp phân phối bán lẻ trong nước ...................... 52 1.4.3 Bài học rút ra cho các doanh nghiệp phân phối bán lẻ tại Hải Phòng ..................... 56 Tóm tắt chương 1 .......................................................................................................... 60 iv CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP PHÂN PHỐI BÁN LẺ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG GIAI ĐOẠN 2008-2012 ................................................................................................................. 61 2.1 Giới thiệu chung về doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng .............................................................................................................................. 61 2.1.1 Đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội Hải Phòng và các chính sách liên quan đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn Hải Phòng ................ 61 2.1.2 Thực trạng doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 2008 đến 2012 .............................................................................................................. 75 2.2 Thực trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối và bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng ...................................................................................... 87 2.2.1 Giới thiệu về mẫu điều tra ........................................................................................... 87 2.2.2 Phân tích năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng ........................................................................................................... 90 2.3 Đánh giá về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng .................................................................................... 135 2.3.1 Những kết quả đạt được ............................................................................................ 135 2.3.2 Những hạn chế ........................................................................................................... 137 2.3.3 Các nguyên nhân hạn chế năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ Hải Phòng ................................................................................................................ 138 Tóm tắt chương 2 ........................................................................................................ 140 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP PHÂN PHỐI BÁN LẺ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG 141 3.1 Quan điểm nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ Hải Phòng ................................................................................................................. 141 3.1.1 Bối cảnh kinh tế xã hội tác động đến việc nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ Hải Phòng ....................................................................... 141 3.1.2 Quan điểm nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng đến năm 2020 ............................................................ 144 3.1.3 Định hướng và mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng đến năm 2020 ......................................... 145 3.2 Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng ........................................................................ 147 3.2.1 Rà soát cơ chế, chính sách, hoàn chỉnh quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết các loại kết cấu hạ tầng thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ............................... 147 3.2.2 Tập trung tháo gỡ khó khăn nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn Hải Phòng ............................................................. 153 3.2.3 Một số giải pháp khác ................................................................................................ 165 3.3 Một số kiến nghị .................................................................................................... 167 3.3.1 Kiến nghị với chính quyền thành phố Hải Phòng .................................................... 167 3.3.2 Kiến nghị với Chính phủ ........................................................................................... 168 Tóm tắt chương 3 ....................................................................................................169 KẾT LUẬN .............................................................................................................171 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................174 PHỤ LỤC ................................................................................................................184 v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Tiếng Việt Từ viết tắt Viết đầy đủ BBBL : Bán buôn bán lẻ CNH : Công nghiệp hóa CTCP : Công ty cổ phần DN : Doanh nghiệp DN PPBL : Doanh nghiệp phân phối bán lẻ DNNVV : Doanh nghiệp nhỏ và vừa DV : Dịch vụ HĐH : Hiện đại hóa HĐKD : Hoạt động kinh doanh HNKTQT : Hội nhập kinh tế quốc tế KHCN : Khoa học công nghệ KHKT : Khoa học kỹ thuật KTXH : Kinh tế xã hội NLCT : Năng lực cạnh tranh PPBL : Phân phối bán lẻ SCID : Công ty cổ phần đầu tư phát triển Saigon SP : Sản phẩm SPDV : Sản phẩm dịch vụ TB : Trung bình TBKTSG : Thời báo Kinh tế Sài Gòn TCXDVN : Tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TP HCM : Thành phố Hồ Chí Minh TTTM : Trung tâm thương mại UBND : Ủy ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa vi Tiếng Anh Từ viết tắt Viết đầy đủ Nghĩa Tiếng Việt ANOVA Analysis of Variance Phân tích phương sai AVR Asociation VietNam Retails Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam BCI Business Competitiveness Index Chỉ số năng lực cạnh tranh kinh doanh CCI Curent Competitiveness Index Năng lực cạnh tranh hiện tại CIEM Central Institution Reseach of Economics Management Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương CRM Customer Relationship Management Quản lý khách hàng FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GCI Growth Competitiveness Index Năng lực cạnh tranh tăng trưởng GDP Gross Domestic Products Tổng sản phẩm trong nước GRDP Gross Regional Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội MUTRAP Multiple Trade Asistant Projects Dự án Hỗ trợ Chính sách thương mại đa biên OECD Organisation for Economic Cooperation and Development Tổ chức hợp tác phát triển kinh tế PCI Province Competitives Index Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh R&D Reseach & Development Nghiên cứu và triển khai SCM Supply Chain management Quản lý chuỗi cung ứng SPSS Statistical Package for the Social Sciences Phần mền phân tích thống kê SWOT Strength, Weak, Orportunity, Threats Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức UNDP United Nation Development Programs Chương trình phát triển Liên hợp quốc UNSTATS United Nation Statistics Thống kê liên hiệp quốc USAID United State of America Internationnal Development Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ VCR Viet Nam Competitiveness Reports Báo cáo năng lực cạnh tranh Việt Nam WEF World Economics Forum Diễn đàn kinh tế thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới vii DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang 1 Bảng 2.1. Quy mô nền kinh tế toàn thành phố Hải Phòng (theo giá hiện hành). 62 2 Bảng 2.2. Cơ cấu kinh tế của thành phố Hải Phòng theo GRDP 64 3 Bảng 2.3. Tổng mức bán lẻ và doanh thu dịch vụ của Hải Phòng so với cả nước, vùng đồng bằng Sông Hồng và một số tỉnh, thành phố lớn 65 4 Bảng 2.4. Cơ cấu tổng mức bán lẻ hàng hóa theo giá hiện hành phân theo loại hình kinh tế trên địa bàn thành phố Hải Phòng 66 5 Bảng 2.5. Một số chính sách quản lý hoạt động phân phối bán lẻ của Nhà nước 69 6 Bảng 2.6. Một số chính sách quản lý hoạt động các doanh nghiệp phân phối bán lẻ của thành phố Hải Phòng 71 7 Bảng 2.7. Số lượng các chợ, siêu thị và trung tâm thương mại tại Hải Phòng 80 8 Bảng 2.8. Đánh giá của khách hàng về chất lượng của hệ thống kết cấu thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng 84 9 Bảng 2.9. Số lượng doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn Hải Phòng giai đoạn từ 2008 đến 2012 85 10 Bảng 2.10. Cơ cấu các loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn Hải Phòng giai đoạn từ 2008 đến 2012 86 11 Bảng 2.11. Tình hình chung về doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn Hải Phòng đến năm 2012 87 12 Bảng 2.12. Mô tả mẫu điều tra theo loại hình doanh nghiệp 88 13 Bảng 2.13. Đặc điểm đối tượng tham gia điều tra tại các doanh nghiệp 88 14 Bảng 2.14. Mô tả mẫu điều tra theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp 89 viii 15 Bảng 2.15. Mô tả mẫu điều tra theo số lao động của doanh nghiệp 90 16 Bảng 2.16. Tính dám chấp nhận rủi ro của từng loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 101 17 Bảng 2.17. Tính dám chấp nhận rủi ro theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 102 18 Bảng 2.18. Tính dám chấp nhận rủi ro theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 103 19 Bảng 2.19. Tính đổi mới, sáng tạo của từng loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 104 20 Bảng 2.20. Tính đổi mới, sáng tạo theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 105 21 Bảng 2.21. Tính đổi mới, sáng tạo theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 107 22 Bảng 2.22. Tính chủ động tiên phong đi trước đối thủ của từng loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 108 23 Bảng 2.23. Tính chủ động tiên phong đi trước đối thủ theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 109 24 Bảng 2.24. Tính chủ động tiên phong đi trước đối thủ theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 110 25 Bảng 2.25. Vị thế của doanh nghiệp theo từng loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 111 26 Bảng 2.26. Vị thế của doanh nghiệp theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 112 27 Bảng 2.27. Vị thế của doanh nghiệp theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 113 28 Bảng 2.28. Kết quả hoạt động kinh doanh theo loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 115 29 Bảng 2.29. Kết quả hoạt động theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 115 30 Bảng 2.30. Kết quả hoạt động theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 116 ix 31 Bảng 2.31. Kết quả hoạt động kinh doanh về tài chính theo loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 117 32 Bảng 2.32. Kết quả hoạt động kinh doanh về tài chính theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 118 33 Bảng 2.33. Kết quả hoạt động kinh doanh về tài chính theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 119 34 Bảng 2.34. Đánh giá sự hài lòng về hoạt động kinh doanh ở Hải Phòng của các loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ 121 35 Bảng 2.35. Đánh giá sự hài lòng về hoạt động kinh doanh ở Hải Phòng theo lĩnh vực hoạt động của các loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ 122 36 Bảng 2.36. Đánh giá sự hài lòng về hoạt động kinh doanh ở Hải Phòng 123 37 Bảng 2.37. Chất lượng sản phẩm/dịch vụ theo từng loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 124 38 Bảng 2.38. Chất lượng sản phẩm/dịch vụ theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 125 39 Bảng 2.39. Chất lượng sản phẩm/dịch vụ theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 126 40 Bảng 2.40. Đánh giá thị phần theo từng loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 127 41 Bảng 2.41. Đánh giá thị phần theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 128 42 Bảng 2.42. Đánh giá thị phần theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 129 43 Bảng 2.43. Đánh giá về giá cả sản phẩm/dịch vụ theo loại hình doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 130 44 Bảng 2.44. Đánh giá về giá cả sản phẩm/dịch vụ theo lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 131 45 Bảng 2.45. Đánh giá về giá cả sản phẩm/dịch vụ theo quy mô doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 132 46 Bảng 2.46. Tổng hợp năng cạnh tranh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn Hải Phòng theo các tiêu chí 134 x DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TT Tên biểu đồ Trang 1 Biểu đồ 2.1. Mức độ thường xuyên mua sắm tại các siêu thị lớn, TTTM 79 2 Biểu đồ 2.2. Tỷ lệ các doanh nghiệp PPBL tại Hải Phòng phân theo quy mô vốn 91 3 Biểu đồ 2.3. Kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng năm 2012 114 4 Biểu đồ 2.4. Kết quả hoạt động kinh doanh về phi tài chính của các doanh nghiệp phân phối bán lẻ trên địa bàn thành phố Hải Phòng 120 DANH MỤC SƠ ĐỒ TT Tên sơ đồ Trang 1 Sơ đồ 0.1. Quy trình nghiên cứu 12 2 Sơ đồ 1.1. Các kênh phân phối sản phẩm từ nhà sản xuất tới người tiêu dùng cuối cùng [48] 16 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết