Luận án Quản lý phát triển nhà ở công nhân khu công nghiệp tại các đô thị ven biển Nam Trung Bộ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ XÂY DỰNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI TRỊNH TIẾN DŨNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NHÀ Ở CÔNG NHÂN KHU CÔNG NGHIỆP TẠI CÁC ĐÔ THỊ VEN BIỂN NAM TRUNG BỘ LUẬN ÁN TIẾN SỸ QUẢN LÝ ĐÔ THỊ VÀ CÔNG TRÌNH Hà Nội, 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ XÂY DỰNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI TRỊNH TIẾN DŨNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN KHU NHÀ Ở CÔNG NHÂN KHU CÔNG NGHIỆP TẠI CÁC ĐÔ THỊ VEN BIỂN NAM TRUNG BỘ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ ĐÔ THỊ VÀ CÔNG TRÌNH MÃ SỐ: 62.58.01.06 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS PHẠM TRỌNG MẠNH 2. PGS.TS PHẠM TRỌNG THUẬT Hà Nội, 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, năm 2015 Tác giả luận án Trịnh Tiến Dũng I MỤC LỤC Lời cam đoan Mục lục Bảng các chữ viết tắt Danh mục Hình vẽ - Bảng biểu MỞ ĐẦU Trang I V VI IX 1. Lý do chọn đề tài IX 2. Mục đích nghiên cứu XI 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu XI 4. Phƣơng pháp nghiên cứu XI 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn XIII 6. Những đóng góp mới của luận án XIII 7 Cấu trúc luận án VIV 8 Các khái niệm XV CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NHÀ Ở CÔNG NHÂN KHU CÔNG NGHIỆP TẠI CÁC ĐÔ THỊ VEN BIỂN NAM TRUNG BỘ .................................................................................................... 1 1.1 Tình hình quy hoạch, xây dựng phát triển KCN tại Việt Nam và khu vực Nam Trung bộ......................................................................................................... 1 1.1.1 Tình hình phát triển KCN tại Việt Nam ................................................................................ 1 1.1.2 Tình hình phát triển KCN ven biển Nam Trung bộ ............................................................... 4 1.2 Thực trạng công tác quản lý phát triển nhà ở công nhân khu công nghiệp tại các đô thị ven biển Nam Trung bộ ....................................................................... 8 1.2.1 Thực trạng phát triển ............................................................................................................ 8 1.2.2 Đánh giá thực trạng quản lý phát triển .................................................................................. 16 1.3 Tổng quan các công trình nghiên cứu về quản lý phát triển nhà ở II công nhân KCN ............................................................................................................ 18 1.3.1 Các đề tài nghiên cứu khoa học ............................................................................................ 18 1.3.2 Các Hội thảo và bài báo khoa học ......................................................................................... 22 1.4 Những vấn đề tồn tại trong quản lý phát triển nhà ở công nhân khu công nghiệp tại các đô thị ven biển Nam Trung bộ ............................................................... 25 1.4.1 Quản lý quy hoạch, kiến trúc, trật tự xây dựng .................................................................... 26 1.4.2 Quản lý hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội .......................................................................... 29 1.4.3 Quản lý môi trƣờng .............................................................................................................. 30 1.4.4 Cơ chế chính sách phát triển nhà ở công nhân KCN ............................................................. 30 1.4.5 Sự tham gia của cộng đồng trong quản lý phát triển ............................................................. 31 1.4.6 Bộ máy quản lý phát triển ..................................................................................................... 32 CHƢƠNG 2 CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN NHÀ Ở CÔNG NHÂN KHU CÔNG NGHIỆP TẠI CÁC ĐÔ THỊ VEN BIỂN NAM TRUNG BỘ .............................................................................................................. 34 2.1 Cơ sở lý thuyết quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN .............................................. 34 2.1.1 Quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN ............................................................................ 34 2.1.2 Chính sách quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN .......................................................... 41 2.2 Cơ sở pháp lý trong quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN ....................................... 46 2.2.1 Văn bản quản lý phát triển nhà ở công nhân của Trung ƣơng 46 2.2.2 Văn bản quản lý phát triển nhà ở công nhân của địa phƣơng ............................................... 49 2.3 Định hƣớng quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN tại các đô thị ven biển Nam Trung bộ ........................................................................................................ 50 2.4 Các yếu tố tác động đến quản lý phát triển nhà ở công nhân khu công nghiệp tại các đô thị ven biển Nam Trung bộ ............................................................... 54 2.4.1 Điều kiện tự nhiên, Văn hóa - Xã hội ................................................................................... 54 2.4.2 Điều kiện kinh tế, Lao động – việc làm ................................................................................ 56 2.4.3 Số lƣợng công nhân tại các KCN 60 III 2.4.4 Trình độ - Thu nhập của công nhân KCN 61 2.4.5 Tiêu chuẩn thiết kế nhà ở công nhân KCN 62 2.4.6 Nhu cầu nhà ở của công nhân khu công nghiệp 63 2.5 Kinh nghiệm quản lý phát triển khu nhà ở cho công nhân khu công nghiệp tại một số nƣớc trên thế giới và ở Việt Nam ............................................ 66 2.5.1 Kinh nghiệm quản lý phát triển nhà ở công nhân khu công nghiệp tại một số nƣớc trên thế giới ..................................................................................... 66 2.5.2 Kinh nghiệm quản lý phát triển nhà ở công nhân tại Việt Nam ............................................ 72 CHƢƠNG 3 GIẢI PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN KHU NHÀ Ở CÔNG NHÂN KCN TẠI CÁC ĐÔ THỊ VEN BIỂN NAM TRUNG BỘ........................................................................................................................................ 87 3.1 Quan điểm và các nguyên tắc quản lý phát triển nhà ở công nhân khu công nghiệp tại các đô thị ven biển Nam Trung bộ ................................................. 87 3.1.1 Quan điểm quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN ........................................................... 87 3.1.2 Nguyên tắc quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN .......................................................... 90 3.2 Giải pháp quản lý phát triển ............................................................................................ 91 3.2.1 Quản lý quy hoạch và kiến trúc cảnh quan ........................................................................... 91 3.2.2 Quản lý trật tự xây dựng ...................................................................................................... 98 3.2.3 Quản lý phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội ....................................................................................................................................... 103 3.2.4 Quản lý vận hành hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội ....................................................................................................................................... 109 3.3 Giải pháp về chính sách phát triển ................................................................................. 120 3.4 Giải pháp tổ chức bộ máy quản lý phát triển ................................................................... 126 3.5 Quản lý xã hội với sự tham gia của cộng đồng ............................................................... 133 3.6 Bàn luận kết quả nghiên cứu........................................................................................... 139 3.6.1 Bàn luận về khả năng và điều kiện áp dụng các mô hình 139 IV quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN tại các đô thị ven biển Nam Trung bộ .............................................................................................................. 3.6.2 Bàn luận về việc thực hiện các giải pháp quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN tại các đô thị ven biển Nam Trung bộ............................................... 140 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................................. 147 KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 147 KIẾN NGHỊ ....................................................................................................................................................... 149 CÁC BÀI BÁO KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................................................................................................... 150 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC V BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT BĐS : Bất động sản CN : Công nhân CNKT : Công nhân kỹ thuật DN : Doanh nghiệp ĐK : Điều kiện HK : Hộ khẩu HTKT : Hạ tầng kỹ thuật HTXH : Hạ tầng xã hội KCN : Khu công nghiệp KKT : Khu kinh tế KCX : Khu chế xuất KTX : Ký túc xá LĐ : Lao động LĐPT : Lao động phổ thông NN : Nhà nước PVCC : Phục vụ công cộng PT : Phát triển QL : Quản lý QH : Quy hoạch QLPT : Quản lý phát triển SD : Sử dụng XD : Xây dựng TH : Tổng hợp TP : Thành phố TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân VI DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU Danh mục hình Trang Hình 1.1 1 Vị trí các đô thị ven biển Nam Trung bộ .................................................... 1 Hình 1.2 Bản đồ phân bố các KCN ............................................................................. 3 Hình 1.3 Cơ cấu lao động trong KCN 4 Hình 1.4 Nhà ở công nhân bị bỏ dở tại KCN Hòa Khánh- Đà Nẵng ............................................................................................................. 8 Hình 1.5 Nhà ở công nhân bị bỏ dở tại KCN Hòa Hiệp - Phú Yên ............................................................................................................... 12 Hình 1.6 Nhà ở CN do dân xây tại KCN Hòa Khánh – TP Đà Nẵng ............................................................................................................. 15 Hình 1.7 Khu nhà ở CN do dân xây tại KCN Hòa Khánh –TP Đà Nẵng ............................................................................................................. 16 Hình 2.1 Liên kết không gian giữa nhà ở CN và các khu chức năng ............................................................................................................. 35 Hình 2.2 Nhu cầu thuê nhà ở tập trung dạng KTX của công nhân KCN ............................................................................................................. 65 Hình 2.3 Nhà ở công nhân tại Mexico City .................................................................. 66 Hình 2.4 Nhà ở công nhân giá rẻ tại Trung Quốc ......................................................... 68 Hình 2.5 Nhà ở bằng container cho công nhân tại Thành Đô ....................................... 70 Hình 2.6 Hình thái phát triển nhà ở công nhân KCN .................................................... 76 Hình 2.7 Ký túc xá công nhân KCN Bắc Thăng Long - Hà Nội ................................... 77 Hình 2.8 Khu lưu trú công nhân Linh Trung – Thủ Đức .............................................. 78 Hình 2.9 Nhà lưu trú công nhân Linh Trung-Thủ Đức ................................................. 79 Hình 2.10 Khu lưu trú công nhân Khu chế xuất Tân Thuận ........................................... 80 Hình 2.11 Khu thể thao dành cho công nhân.................................................................. 80 Hình 2.12 Khu lưu trú công nhân KCN Tân Bình .......................................................... 81 VII Hình 2.13 Nhà lưu trú công nhân Công ty Nissel - Thủ Đức .......................................... 81 Hình 2.14 Nhà ở công nhân do dân xây dựng tại TP Hồ Chí Minh ................................ 84 Hình 3.1 Quản lý quy hoạch phát triển trong bố cục tập trung .................................... 94 Hình 3.2 Quản lý quy hoạch phát triển trong bố cục phân tán ..................................... 97 Hình 3.3 Quản lý trật tự xây dựng ................................................................................ 102 Hình 3.4 Nội dung quản lý vận hành hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội ........................................................................................... 109 Hình 3.5 Cấu trúc hoạt động của Hợp đồng quản lý ..................................................... 113 Hình 3.6 Chính sách tài chính phát triển nhà ở CN theo bố cục tập trung ........................................................................................................ 122 Hình 3.7 Chính sách tài chính phát triển nhà ở CN theo bố cục phân tán ........................................................................................................ 123 Hình 3.8 Quản lý thực hiện các chính sách tài chính phát triển nhà ở công nhân KCN theo bố cục phân tán.................................................. 125 Hình 3.9 Cơ cấu tổ chức tổng thể phát triển nhà ở công nhân KCN .............................................................................................................. 127 Hình 3.10 Cơ cấu tổ chức Ban chỉ đạo QL phát triển nhà ở công nhân KCN ..................................................................................................... 129 Hình 3.11 Tổ chuyên viên QLPT nhà ở công nhân KCN ............................................... 130 Hình 3.12 Cơ cấu tổ chức quản lý phát triển nhà ở công nhân theo bố cục hỗn hợp.............................................................................................. 133 Hình 3.13 Trình tự các bước tham gia của CN trong mô hình tập trung ............................................................................................................. 135 Hình 3.14 Sự tham gia của cộng đồng trong quản lý theo mô hình phân tán ................................................................................................ 138 VIII Danh mục bảng Bảng 1.1 Một số chỉ số phát triển Khu công nghiệp trong nước ................................... 2 Bảng 1.2 Tình hình hoạt động KCN tại các đô thị Nam Trung bộ ................................ 5 Bảng 1.3 Các khu công nghiệp do địa phương thành lập .............................................. 6 Bảng 1.4 Số lượng công nhân KCN tại các đô thị Nam Trung bộ ................................ 7 Bảng 1.5 Tình hình phát triển nhà ở công nhân KCN tại tỉnh Quảng Nam 10 Bảng 1.6 Tình hình phát triển nhà ở công nhân KCN tại Nam Trung Bộ ...................................................................................................... 13 Bảng 1.7 Tổng hợp nhà ở do dân xây cho thuê tại Nam Trung bộ ................................ 13 Bảng 2.1 Khoảng cách đi lại tương ứng với thời gian ................................................. 36 Bảng 2.2 Hệ thống văn bản quản lý phát triển nhà ở công nhân KCN ............................................................................................................. 49 Bảng 2.3 Thu nhập bình quân đầu người ...................................................................... 57 Bảng 2.4 Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp theo giá thực tế...................................... 57 Bảng 2.5 Trình độ lao động khu vực Nam Trung bộ .................................................... 58 Bảng 2.6 Tình hình lao động – việc làm khu vực Nam Trung bộ ................................. 59 Bảng 2.7 Số lượng công nhân KCN tại khu vực Nam Trung bộ ................................... 60 Bảng 2.8 Số lượng lao động tại các KKT khu vực Nam Trung bộ................................ 60 Bảng 2.9 Trình độ - thu nhập công nhân KCN tại khu vực Nam Trung bộ ....................................................................................................... 61 Bảng 2.10 Tổng hợp hình thức cư trú công nhân KCN .................................................. 63 Bảng 2.11 Tình hình cư trú của công nhân tại một số địa phương .................................. 64 Bảng 2.12 Khoảng cách ưu tiên đối với vị trí của nhà ở công nhân KCN ..................................................................................................... 65 Bảng 2.13 Tổng hợp ưu nhược điểm các hình thức phát triển nhà ở công nhân .................................................................................................. 85 IX MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện nay, đất nước ta đang đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đây là hướng đi đúng đắn, phù hợp với chủ trương chính sách của Đảng, đáp ứng mục tiên đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Quá trình hình thành và phát triển một cách nhanh chóng các khu công nghiệp trong thời gian gần đây đã tạo nên sự dịch chuyển đáng kể lao động từ khu vực nông - lâm - ngư nghiệp sang khu vực công nghiệp, dịch vụ và khoa học công nghệ, góp phần tăng trưởng kinh tế một cách nhanh chóng, xóa đói giảm nghèo cho một số địa phương Tính đến cuối năm 2014, cả nước đã có 295 KCN được thành lập với tổng diện tích đất tự nhiên gần 84 nghìn ha, trong đó có 212 KCN đã đi vào hoạt động với tổng diện tích đất tự nhiên 60 nghìn ha và 83 KCN đang trong giai đoạn đền bù giải phóng mặt bằng và xây dựng cơ bản với tổng diện tích đất tự nhiên 24 nghìn ha; tỷ lệ lấp đầy các KCN đạt 48%, riêng các KCN đã đi vào hoạt động, tỷ lệ lấp đầy trên 65%. [7] Việc dịch chuyển lao động diễn ra theo chiều ngang (từ nông thôn đến thành thị, khu công nghiệp) và diễn ra theo chiều đứng (lao động nông nghiệp chuyển thành lao động phi nông nghiệp) đang diễn ra mạnh mẽ. Tính đến cuối năm 2014, tại các KCN, KKT có khoảng 2,4 triệu lao động trực tiếp. [7] Sự dịch chuyển cơ cấu lao động đã kéo theo sự thay đổi cách sống, làm việc, đi lại. Nếp sống văn minh công nghiệp đã dần thay thế cho nếp sống tiểu nông. Tại các khu công nghiệp nếp sống công nghiệp của người công nhân đã dần được hình thành. Để đáp ứng nguồn nhân lực cho khu công nghiệp, thỏa mãn nhu cầu ăn, ở, đi lại và sinh hoạt văn hóa của công nhân khu công X nghiệp, khu nhà ở công nhân khu công nghiệp ra đời như một tất yếu khách quan. Bởi vì, khu công nghiệp chỉ có thể hoạt động được khi có công nhân và đời sống của công nhân được đảm bảo. Tuy vậy với nhiều khu công nghiệp, việc cung cấp nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế. Ổn định đời sống của người công nhân và gia đình chưa được quan tâm do đó công nhân chưa gắn bó lâu dài với KCN, trong đó việc chưa đáp ứng được nhà ở cho công nhân là một trong các nguyên nhân quan trọng. Điều này dẫn đến tính hấp dẫn đầu tư giảm. Một số khu công nghiệp đã xây dựng khu nhà ở công nhân nhưng không được công nhân chọn lựa để ở (cho dù giá cho thuê khá rẻ), hiệu quả đầu tư chưa thật sự như mong đợi. Đối với loại hình nhà ở nước ta, loại hình nhà ở công nhân khu công nghiệp mới xuất hiện và tồn tại trong bối cảnh nền công nghiệp Việt Nam còn non trẻ và chịu ảnh hưởng sâu sắc nền kinh tế tiểu nông. Miền Nam Trung bộ có điều kiện phát triển khu công nghiệp là khá thuận lợi. Tuy nhiên số lượng các khu công nghiệp còn ít, diện tích khu công nghiệp không lớn, tỷ lệ lấp đầy là chưa cao so với một số đô thị trong cả nước. Như vậy có thể thấy môi trường đầu tư chưa thực sự hấp dẫn các nhà đầu tư, nhất là các nhà đầu tư nước ngoài. Mặc dầu nhiều tỉnh, thành