Luận án Quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại cổ phần tại thành phố Hồ Chí Minh

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM T Ư NG ĐẠ H C NGÂN HÀNG T . HỒ CHÍ MINH BÙI QUANG TÍN QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ K NH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2013 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM T Ư NG ĐẠ H C NGÂN HÀNG T . HỒ CHÍ MINH BÙI QUANG TÍN QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ K NH TẾ CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 62.34.02.01 NGƯ HƯỚNG DẪN KHOA H C: PGS.;TS. NGÔ HƯỚNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2013 3 LỜI CAM ĐOAN Tác giả Luận án có lời cam đoan danh dự về công trình khoa học này của mình, cụ thể: - Tôi tên là: Bùi Quang Tín - Sinh ngày: 20/10/1976 - Quê quán: Quãng Ngãi - Hiện công tác tại: Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM - Là Nghiên cứu sinh khóa 15 của Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM - Đề tài: Quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại cổ phần tại Thành phố Hồ Chí Minh - Người hướng dẫn: PGS.;TS. Ngô Hướng Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong Luận án được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. TP.Hồ Chí Minh, ngày 06 tháng 06 năm 2013 Tác giả Bùi Quang Tín 4 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT BTGĐ Ban Tổng Giám Đốc Công ty SJC Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Vàng bạc đá quý Sài Gòn CSTT Chính sách tiền tệ HĐQT Hội đồng Quản trị HTXTD Hợp tác xã tín dụng KDNH Kinh doanh ngoại hối NĐTNN Nhà đầu tư nước ngoài NH NNo&PTNT Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại NHTW Ngân hàng trung ương NK Nhập khẩu RRHĐ Rủi ro hoạt động TCTD Tổ chức tín dụng Thông tư 07 Thông tư số 07/2012/TT- NHNN quy định về trạng thái ngoại tệ TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh TSC Tài sản Có TSCF Tài sản Có về ngoại tệ TSN Tài sản Nợ TSNF Tài sản Nợ về ngoại tệ TTLNH Thị trường liên ngân hàng TTNH Thị trường ngoại hối XK Xuất khẩu XNK Xuất nhập khẩu VND Việt Nam đồng 5 TIẾNG NƯỚC NGOÀI ACB Ngân hàng Thương mại cổ phần Á Châu BIDV Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam CPI Chỉ số giá tiêu dùng Dealer Nhân viên kinh doanh Phòng Kinh doanh ngoại hối ĐongA Bank Ngân hàng Thương mại cổ phần Đông Á EXIMBANK Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam FED Quỹ dự trữ liên bang Mỹ GDP Tổng sản phẩm quốc nội HSBC Ngân hàng Thương mại Hồng Kông và Thượng Hải IMF Quỹ tiền tệ quốc tế Interpol Cảnh sát Quốc tế ISDA Hợp đồng khung pháp lý do Hiệp hội Quốc tế về Hoán đổi và Phái sinh thực hiện OTC Thị trường mua bán thứ cấp SACOMBANK Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín TCI Chỉ số tin cậy thương mại VCB.HCM Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh VIETTINBANK Ngân hàng Công Thương Việt Nam WB Ngân hàng Thế giới WTO Tổ chức thương mại thế giới AUD Đồng đôla Úc EUR Đồng tiền chung Châu Âu GBP Đồng Bảng Anh JPY Đồng Yên Nhật SGD Đồng Singapore USD Đồng đôla Mỹ 6 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Kết quả hoạt động kinh doanh của ACB .................................................... 70 Bảng 2.2: Kết quả hoạt động kinh doanh của SACOMBANK ................................... 71 Bảng 2.3: Kết quả hoạt động kinh doanh của EXIMBANK ....................................... 71 Bảng 2.4: Kết quả hoạt động kinh doanh của VIETA BANK .................................... 72 Bảng 2.5: Số lượng khách hàng và TCTD khác giao dịch kỳ hạn của Eximbank ...... 87 Bảng 2.6: Giá trị giao dịch kỳ hạn với khách hàng và với TCTD khác của Eximbank87 Bảng 2.7: Số lượng khách hàng và TCTD khác giao dịch hoán đổi của Eximbank ... 87 Bảng 2.8: Giá trị giao dịch hoán đổi với khách hàng và với TCTD khác của Eximbank .................................................................................................................... 88 Bảng 2.9: Giá trị giao dịch quyền chọn với TCTD khác của Eximbank .................... 88 Bảng 2.10: Lời / Lỗ từ giao dịch phái sinh ngoại tệ của Eximbank ........................... 89 Bảng 2.11: Giá trị giao dịch quyền chọn vàng tại ACB ............................................. 89 Bảng 3.1: Thống kê giá vàng SJC thực tế (từ 11/12/2009 – 16/06/2012) ................ 183 Bảng 3.2: Bảng chi tiết tính toán VaR cho vàng (trạng thái trường) ........................ 131 Bảng 3.3: Bảng kết quả VaR cho vàng (trạng thái trường) ...................................... 132 Bảng 3.4: Bảng chi tiết tính toán VaR cho vàng (trạng thái đoản) ........................... 133 Bảng 3.5: Bảng kết quả VaR cho vàng (trạng thái đoản) ......................................... 133 Bảng 3.6: Thống kê giá CHF và các kết quả tính toán của tác giả ........................... 134 Bảng 3.7: Bảng phân tích trạng thái và kết quả VaR của CHF ................................ 136 7 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tình hình lạm phát qua các năm ............................................................ 73 Biểu đồ 2.2: Thâm hụt/Thặng dư cán cân thương mại................................................ 74 Biểu đồ 2.3: Tỷ giá USD/VND bình quân năm từ năm 2007 đến năm 2012 ............. 77 Biểu đồ 2.4: Lãi/Lỗ thu nhập trong kinh doanh ngoại hối (ngoại tệ và vàng) tại Ngân hàng ACB .......................................................................................................... 77 Biểu đồ 2.5: Lãi/Lỗ thu nhập trong kinh doanh ngoại hối (ngoại tệ và vàng) tại Ngân hàng EXIMBANK ............................................................................................. 78 Biểu đồ 2.6: Lãi/Lỗ thu nhập trong kinh doanh ngoại hối (ngoại tệ và vàng) tại Ngân hàng SACOMBANK ......................................................................................... 79 Biểu đồ 2.7: Lãi/Lỗ thu nhập trong kinh doanh ngoại hối (ngoại tệ và vàng) tại Ngân hàng Ngân hàng VIỆT Á ................................................................................... 80 Biểu đồ 2.8: Tỷ lệ đôla hóa (tín dụng bằng ngoại tệ/M2) ........................................... 81 Biểu đồ 2.9: Giá vàng thế giới bình quân qua các năm .............................................. 83 Biểu đồ 2.10: Giá vàng SJC bình quân qua các năm .................................................. 84 Biểu đồ 3.1: Phân phối xác xuất chuẩn của daily return CHFUSD .......................... 135 8 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ......................................................................................................... 1 1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ KINH DOANH NGOẠI HỐI ..................................................................................... 1 1.1.1. . Quan hệ ngoại hối trong nền kinh tế .................................................................. 1 1.1.2. . Thị trường ngoại hối .......................................................................................... 3 1.1.2.1. Khái niệm thị trường ngoại hối .................................................................... 3 1.1.2.2. Đặc điểm, chức năng của thị trường ngoại hối ............................................ 4 1.1.2.3. Các chủ thể tham gia trên thị trường ngoại hối ........................................... 6 1.1.2.4. Xu hướng phát triển của thị trường ngoại hối trên thế giới ......................... 8 1.1.3. Kinh doanh ngoại hối ....................................................................................... 10 1.1.3.1. Khái niệm ngoại hối ................................................................................... 10 1.1.3.2. Khái niệm kinh doanh ngoại hối và những vấn đề cơ bản trong kinh doanh ngoại hối .......................................................................................... 11 1.1.3.3. Các loại giao dịch ngoại hối ...................................................................... 14  Giao dịch ngoại hối giao ngay (Spot) ................................................... 14  Giao dịch ngoại hối kỳ hạn (Forward) ................................................. 16  Giao dịch ngoại hối tương lai (Future) ................................................ 18  Giao dịch ngoại hối hoán đổi (Swap) ................................................... 19  Giao dịch ngoại hối quyền chọn (Option) ............................................ 20 9 1.2. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .......................... 22 1.2.1. Các nhân tố chung tác động đến rủi ro trong kinh doanh ngoại hối ................ 23 1.2.1.1. Các yếu tố bên ngoài ...................................................................................... 23 1.2.1.2. Các yếu tố bên trong ...................................................................................... 23 1.2.2. Các nhân tố riêng tác động đến rủi ro trong kinh doanh ngoại hối .................. 31 1.3. CÁC TIÊU CHÍ ĐO LƯỜNG RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI......................................... 33 1.3.1. Các tiêu chí định lượng .................................................................................... 33 1.3.1.1. Phương pháp đo lường VaR ........................................................................... 33 1.3.1.2. Phương pháp đo lường trạng thái ngoại tệ ................................................... 34 1.3.2. Các tiêu chí định tính ....................................................................................... 34 1.4. QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ..................................................................... 35 1.4.1. Rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thương mại ................ 35 1.4.2. Quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thương mại .... 35 1.4.2.1. Khái niệm quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối của Ngân hàng thương mại 35 1.4.2.2. Vai trò của quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối đối với Ngân hàng thương mại ....................................................................................................... 36 1.4.2.3. Các phương pháp quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối tại Ngân hàng thương mại ....................................................................................................... 37  Sử dụng các giới hạn trạng thái ngoại hối giao dịch qua đêm .................. 37  Cân bằng trạng thái ngoại hối ................................................................... 40  Sử dụng các kỹ thuật dự đoán tỷ giá .......................................................... 40  Sử dụng các công cụ phái sinh ................................................................... 43  Sử dụng công cụ VaR – Giá trị chịu rủi ro ................................................ 47 1.4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại hối của các Ngân hàng thương mại ...................................................................................... 52 1.4.3.1. Các nhân tố ảnh hưởng từ phía các NHTM .................................................. 52 10 1.4.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng từ bên ngoài .............................................................. 54 1.5. NHỮNG BÀI HỌC RÚT RA TỪ KINH NGHIỆM VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA NGÂN HÀNG Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI .......................................................................... 55 1.5.1. Bài học thứ nhất về quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ cho các NHTM. 55 1.5.2. Bài học thứ hai về quản lý rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ cho các NHTM ... 59 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .......................................................................................... 64 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM .......................................................................................................... 66 2.1. KHÁI QUÁT VỀ HỆ THỐNG CÁC NHTM CỔ PHẦN TẠI TP.HCM .... 66 2.1.1. Tổng quan về hệ thống ngân hàng tại TP.HCM thời kỳ trước 1990 ............... 66 2.1.2. Nhu cầu hình thành các thể chế mới ................................................................ 68 2.1.3. Sự hình thành các Ngân hàng thương mại cổ phần.......................................... 68 2.1.4. Kết quả hoạt động kinh doanh của các NHTM cổ phần tại TP.HCM ............. 70 2.2. THỰC TRẠNG VỀ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM ..... 72 2.2.1. Các nhân tố chung tác động đến rủi ro kinh doanh vàng và ngoại tệ ............. 72 2.2.1.1 . Các yếu tố bên ngoài ...................................................................................... 72 2.2.1.2 .Các yếu tố bên trong ...................................................................................... 75 - Lạm phát .................................................................................................. 75 - Thâm hụt cán cân thương mại ................................................................. 78 - Tình trạng đôla hóa nền kinh tế .............................................................. 80 - Trạng thái ngoại tệ .................................................................................. 81 - Cơ chế điều hành tỷ giá .......................................................................... 82 - Các hợp đồng giao dịch phái sinh ngoại hối .......................................... 87 2.2.2 Các nhân tố riêng tác động đến rủi ro kinh doanh vàng và ngoại tệ ................ 90 11 2.3. THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM .......................................................................................................... 94 2.3.1. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh vàng ............................................. 95 2.3.1.1. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh vàng vật chất ........................ 95 2.3.1.2. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh vàng trên tài khoản ............ 101 2.3.1.3. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu vàng ......... 104 2.3.2. Quản lý rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ ...................................... 106 2.3.2.1. Quản lý rủi ro trong nghiệp vụ phái sinh ngoại tệ .................................. 106 2.3.2.2. Quản lý rủi ro trong nghiệp vụ mua bán ngoại tệ giao ngay .................. 109 2.4. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM .................................................................................... 111 2.4.1. Thành tựu ....................................................................................................... 111 2.4.2. Hạn chế .......................................................................................................... 111 2.4.3. Nguyên nhân .................................................................................................. 112 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 113 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM ............................................................................ 115 3.1. ĐỊNH HƯỚNG VỀ TĂNG CƯỜNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN.............................................................................. 115 3.2. CÁC GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM117 3.2.1. Tổ chức lại hoạt động kinh doanh ngoại hối ................................................. 117 3.2.2. Sử dụng công cụ hạn mức .............................................................................. 120 3.2.3. Sử dụng các phương pháp dự báo tỷ giá ........................................................ 122 12 3.2.4. Sử dụng công cụ lệnh ..................................................................................... 124 3.3. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI TP.HCM ........................................................................................ 125 3.3.1 Các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường trong hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối .............................................................................................. 125 3.3.1.1 . Thiết lập trạng thái ngoại hối hợp lý và phù hợp ........................................ 125 3.3.1.2 . Sử dụng mô hình định lượng rủi ro VAR ..................................................... 129 3.3.1.3 . Sử dụng các sản phẩm phái sinh ngoại tệ .................................................... 137 3.3.1.4 . Hạn chế các giao dịch trên thị trường không có nhu cầu thực ................... 140 3.3.2 Các giải pháp khác từ phía các ngân hàng thương mại để hổ trợ cho việc tăng cường hoạt động quản lý rủi ro kinh doanh ngoại hối .................................. 148 3.3.2.1 . Tăng vốn chủ sở hữu của các ngân hàng thương mại ................................. 148 3.3.2.2 . Đầu tư công nghệ ......................................................................................... 148 3.3.2.3 . Phát triển nguồn nhân lực ........................................................................... 149 3.4. CÁC KIẾN NGHỊ VỚI CƠ QUAN CHỨC NĂNG ................................... 150 3.4.1. Kiến nghị với Chính phủ, Bộ, Ngành liên quan ............................................. 150 3.4.1.1. Ổn định tình hình bên ngoài: kinh tế, chính trị và xã hội ............................ 150 3.4.1.2. Các chính sách vĩ mô cơ bản: lạm phát, thâm hụt cán cân thương mại, tình trạng đôla hóa nền kinh tế ........................................................................................ 152 3.4.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ............................................................. 158 3.4.2.1.Chính sách tỷ giá USD/VND ......................................................................... 158 3.4.2.2. Phát triển thị trường sản phẩm phái sinh .................................................... 161 3.4.2.3. Chính sách đối với huy động và tín dụng ngoại tệ ....................................... 163 3.4.2.4. Lập sàn giao dịch vàng, ngoại tệ và các sản phẩm phái sinh mang tính quốc gia .............................................................................................................................. 164 13 3.4.2.5. Hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật về quản lý ngoại tệ và kinh doanh vàng ........................................................................................................................... 169 3.4.2.6. Bình ổn thị trường ngoại tệ và thị trường vàng ........................................... 170 3.4.2.7. Thanh tra, kiểm tra, giám sát thị trường ngoại tệ và vàng .......................... 173 3.4.2.8. Chính sách về rủi ro và kiểm soát ................................................................ 175 3.4.2.9. Chính sách kiều hối ........................................................................