Luận án Quản trị dòng tiền tại tổng công ty đầu tư và phát triển nhà Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN THỊ HẢI YẾN QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN THỊ HẢI YẾN QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. PHẠM THỊ THANH HÒA 2. TS. PHẠM THỊ QUYÊN HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận án Nguyễn Thị Hải Yến ii LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Phạm Thị Thanh Hòa và TS. Phạm Thị Quyên - người hướng dẫn khoa học, đã nhiệt tình hướng dẫn để nghiên cứu sinh có thể hoàn thành luận án này. Nghiên cứu sinh trân trọng cảm ơn những ý kiến đóng góp chân thành và quý báu của các nhà khoa học, sự hỗ trợ nhiệt tình của các kiểm toán viên, HANDICO trong quá trình thu thập tài liệu khi thực hiện luận án. Nghiên cứu sinh cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Học viện Tài chính, các thầy cô trong Khoa Tài chính doanh nghiệp, Khoa Sau đại học và các thầy cô trong và ngoài Học viện Tài chính đã tạo mọi điều kiện về vật chất và tinh thần, giúp nghiên cứu sinh hoàn thành luận án. Cuối cùng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án này. NGHIÊN CỨU SINH Nguyễn Thị Hải Yến iii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ...................................................................................................................... i Lời cảm ơn ......................................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................................. iii Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................................ vi Danh mục các bảng .......................................................................................................... vii Danh mục các hình vẽ .................................................................................................... viii Danh mục các sơ đồ .......................................................................................................... ix MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết nghiên cứu ................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3 4. Tổng quan tình hình nghiên cứu ....................................................................... 4 5. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 12 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 13 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ..................................................... 15 8. Bố cục của luận án ......................................................................................... 16 Chương 1: LÝ LUẬN VỀ DÒNG TIỀN VÀ QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TRONG DOANH NGHIỆP ......................................................................................... 17 1.1. DOANH NGHIỆP VÀ DÒNG TIỀN CỦA DOANH NGHIỆP .......................... 17 1.1.1. Doanh nghiệp và hoạt động tài chính của doanh nghiệp ........................... 17 1.1.2. Dòng tiền của doanh nghiệp ..................................................................... 20 1.2. QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TRONG DOANH NGHIỆP ....................................... 28 1.2.1. Khái niệm và mục tiêu của quản trị dòng tiền trong doanh nghiệp ............ 28 1.2.2. Nội dung quản trị dòng tiền của doanh nghiệp ......................................... 30 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá quản trị dòng tiền trong doanh nghiệp ..................... 48 1.2.4. Tác động của quản trị dòng tiền đến hoạt động của doanh nghiệp ............ 51 1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị dòng tiền trong doanh nghiệp. .......... 53 iv 1.3. KINH NGHIỆM QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN CỦA MỘT SỐ DOANH NGHIỆP VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM ĐỐI VỚI HANDICO ...................... 57 1.3.1. Kinh nghiệm quản trị dòng tiền của một số doanh nghiệp ........................ 57 1.3.2. Bài học kinh nghiệm đối với HANDICO ................................................. 60 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 61 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI ....................................................... 62 2.1. KHÁI QUÁT VỀ TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI. ............................................................................................................ 62 2.1.1. Quá trình thành lập và phát triển của Tổng công ty đầu tư và phát triển Nhà Hà Nội ..................................................................................... 62 2.1.2. Đặc điểm hoạt động kinh doanh của Tổng công ty ................................... 64 2.1.3. Tình hình tài chính của tổng công ty đầu tư và phát triển nhà Hà Nội trong những năm qua ........................................................................ 68 2.2. THỰC TRẠNG DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI............................................................................ 77 2.2.1. Cơ cấu và sự biến động dòng tiền thuần của các hoạt động ...................... 77 2.2.2. Thực trạng dòng tiền thuần từ hoạt động kinh doanh ................................ 80 2.2.3. Thực trạng dòng tiền thuần từ hoạt động đầu tư ....................................... 87 2.2.4. Thực trạng dòng tiền thuần từ hoạt động tài chính .................................... 91 2.2.5. Thực trạng dòng tiền theo tính chất sở hữu ............................................... 93 2.3. THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI............................................................... 97 2.3.1. Thực trạng cơ cấu tổ chức bộ máy thực hiện quản trị dòng tiền của Tổng công ty ........................................................................................... 97 2.3.2. Thực trạng quản trị dòng tiền tại Tổng công ty Đầu tư và Phát triển nhà Hà Nội .............................................................................................. 99 2.3.3. Thực trạng việc xây dựng cơ chế kiểm soát dòng tiền ............................ 108 2.4. CÁC CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI ................................. 116 2.4.1. Chỉ tiêu thời gian chuyển hóa thành tiền ................................................. 116 2.4.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh khả năng tạo tiền và khả năng thanh toán ......... 119 v 2.5. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN CỦA HANDICO ....... 121 2.5.1. Những kết quả đạt được ......................................................................... 121 2.5.2. Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................. 125 Chương 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI ........................... 131 3.1. BỐI CẢNH KINH TẾ XÃ HỘI VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................................................................. 131 3.1.1. Bối cảnh kinh tế xã hội ........................................................................... 131 3.1.2. Định hướng phát triển của tổng công ty đầu tư và phát triển nhà Hà nội trong thời gian tới ........................................................................... 134 3.2. QUAN ĐIỂM TRONG ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI HANDICO ..................................................... 137 3.3. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN TRỊ DÒNG TIỀN TẠI TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN NHÀ HÀ NỘI ................................. 138 3.3.1. Xây dựng bộ phận quản trị dòng tiền đối với Tổng công ty .................... 138 3.3.2. Giải pháp lập kế hoạch dòng tiền ........................................................... 142 3.3.3. Xác định dự trữ tiền mặt phù hợp và hoàn thiện cơ chế quản lý ngân quỹ phù hợp. ................................................................................. 154 3.3.4. Giải pháp quản trị nợ phải thu ................................................................ 158 3.3.5. Giải pháp quản trị nợ phải trả ................................................................. 164 3.3.6. Giải pháp về quản trị hàng tồn kho ......................................................... 166 3.3.7. Các giải pháp khác ................................................................................. 168 3.4. KIẾN NGHỊ ...................................................................................................... 171 3.4.1. Về phía Nhà nước .................................................................................. 171 3.4.2. Về phía Ngân hàng ................................................................................ 172 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 174 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 175 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................................. 177 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 178 PHỤ LỤC ...................................................................................................................... 182 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCĐKT : Bảng cân đối kế toán BCLCTT : Báo cáo lưu chuyển tiền tệ BCTC : Báo cáo tài chính BĐS : Bất động sản CB-CNV : Cán bộ - công nhân viên CTCP : Công ty cổ phần DN : Doanh nghiệp DNNN : Doanh nghiệp nhà nước GDP : Tổng sản phẩm nội địa GPMB : Giải phóng mặt bằng HĐND : Hội đồng nhân dân HTK : Hàng tồn kho NHTM : Ngân hàng thương mại NSLĐ : Năng suất lao động NVL : Nguyên vật liệu NXB : Nhà xuất bản PTTC : Phân tích tài chính SXKD : Sản xuất kinh doanh TCT : Tổng công ty TCTY : Tổng công ty THCS : Trung học cơ sở TNDN : Thu nhập doanh nghiệp TNHH MTV : Trách nhiệm hữu hạn một thành viên TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TSCĐ : Tài sản cố định TSDH : Tài sản dài hạn TSNH : Tài sản ngắn hạn UBND : Ủy ban nhân dân VLĐ : Vốn lưu động vii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1: Nội dung dòng tiền theo hoạt động trong doanh nghiệp .......................... 26 Bảng 2.1: Tình hình tài sản, nguồn vốn của Tổng công ty ....................................... 68 Bảng 2.2: Tình hình tài sản của Tổng công ty .......................................................... 70 Bảng 2.3: Tình hình nguồn vốn của Tổng công ty .................................................... 72 Bảng 2.4: Kết quả kinh doanh của Tổng công ty ...................................................... 73 Bảng 2.5: Một số chỉ tiêu tài chính đặc trưng của Tổng công ty .............................. 75 Bảng 2.6: Tình hình dòng tiền thuần của các hoạt động ........................................... 78 Bảng 2.7: Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh của Tổng công ty ............................. 81 Bảng 2.8: Dòng tiền từ hoạt động đầu tư của Tổng công ty ..................................... 88 Bảng 2.9: Dòng tiền từ hoạt động tài chính của Tổng công ty ................................. 92 Bảng 2.10: Dòng tiền thuần của Tổng công ty (FCFF) ............................................ 94 Bảng 2.11: Dòng tiền thuần của chủ sở hữu (FCFE) ................................................ 95 Bảng 2.12: Thời gian thu hồi các khoản phải thu ................................................... 109 Bảng 2.13: Thời gian bình quân chuyển hóa thành tiền của Tổng công ty ............ 117 Bảng 2.14: Các chỉ tiêu đánh giá tình hình dòng tiền của Tổng công ty ................ 119 Bảng 3.1: So sánh chi phí và lợi ích của chính sách thu hồi nợ .............................. 159 Bảng 3.2: Phân loại các khoản phải thu của Công ty mẹ theo tuổi nợ vào ngày 30/6/N ............................................................................................................. 162 viii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Trang Hình 1.1: Dòng tiền của doanh nghiệp ..................................................................... 22 Hình 1.2: Chu kỳ tạo tiền .......................................................................................... 24 Hình 1.3: Chi phí của việc giữ tiền ........................................................................... 32 Hình 1.4: Mô hình tối ưu hóa dòng tiền .................................................................... 33 Hình 1.5: Mô hình Miller - Orr ................................................................................. 36 Hình 1.6: Mô hình quản trị dòng tiền Stone ............................................................. 39 Hình 2.1: Biến động tài sản - nguồn vốn của Tổng công ty ..................................... 68 Hình 2.2: Biến động tài sản của Tổng công ty .......................................................... 70 Hình 2.3: Biến động nguồn vốn của Tổng công ty ................................................... 71 Hình 2.4: Biến động kết quả kinh doanh của Tổng công ty ..................................... 73 Hình 2.5: Sự biến động dòng tiền thuần của các hoạt động ...................................... 77 Hình 2.6: Biểu đồ minh họa các dòng tiền của dự án ............................................. 107 Hình 3.1: Hoạt động của bộ phận tài chính ............................................................. 138 Hình 3.2: Cơ cấu tổ chức bộ phận tài chính ............................................................ 140 Hình 3.3: Kế hoạch dòng tiền tháng ....................................................................... 144 Hình 3.4: Kế hoạch dòng tiền tuần ......................................................................... 145 Hình 3.5: Quy trình vay vốn với ngân hàng ............................................................ 147 Hình 3.6: Quy trình giải ngân với ngân hàng .......................................................... 148 Hình 3.7: Kiểm soát chi phí .................................................................................... 150 Hình 3.8: Quy trình nhận hồ sơ theo từng yêu cầu thanh toán ............................... 151 Hình 3.9: Quy trình thanh toán tạm ứng với chủ đầu tư ......................................... 152 Hình 3.10: Quy trình thanh toán hàng kỳ với chủ đầu tư ....................................... 153 ix DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 2.1: Mô hình bộ máy quản lý HANDICO ...................................................... 65 Sơ đồ 2.2: Mô hình tổ chức hoạt động HANDICO .................................................. 66 Sơ đồ 2.3: Mô hình phòng tài chính kế toán trong các DN thuộc HANDICO ......... 97 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết nghiên cứu Quản trị dòng tiền là một nội dung rất quan trọng trong quản trị tài chính doanh nghiệp. Nội dung này ngày càng quan trọng hơn trước những diễn biến phức tạp của nền kinh tế. Trong cuộc khảo sát các doanh nghiệp kinh doanh thất bại của US Bank, hơn 82% cho biết sự thất bại của họ phần lớn ở các vấn đề liên quan đến dòng tiền. Sự sụp đổ của Lehman Brothers cũng bắt nguồn từ việc mất kiểm soát dòng tiền. Các số liệu cho thấy rõ báo cáo lợi nhuận của Lehman Brothers tăng đều qua các năm, tuy nhiên dòng tiền từ hoạt động kinh doanh lại ngày càng âm và số tiền huy động từ nợ vay ngày càng tăng. Như vậy có thể thấy, doanh nghiệp khi muốn hướng tới mục tiêu tối đa hóa giá trị tài sản của chủ sở hữu, không còn cách nào khác phải quan tâm tới quản trị dòng tiền. Một doanh nghiệp quản trị dòng tiền chưa tốt, dẫn tới khả năng thanh toán thiếu ổn định và giảm sút, khả năng phá sản cao; chi phí cho tài trợ nhu cầu thanh toán lớn hay tổn thất khi thặng dư ngân quỹ cao làm giảm lợi nhuận; từ đó buộc doanh nghiệp phải thay đổi kế hoạch kinh doanh do thâm hụt hoặc thặng dư ngân quỹ. Nhận thức được tầm quan trọng đó, các nhà quản trị tài chính thời gian gần đây đã quan tâm hơn tới quản trị dòng tiền. Được coi như là điều khiển dòng “máu” trong “cơ thể” doanh nghiệp, quản trị dòng tiền giúp các doanh nghiệp dự báo được dòng tiền hiệu quả và tiết kiệm được chi phí giao dịch. Bên cạnh đó quản trị dòng tiền tốt giúp doanh nghiệp huy động vốn để đảm bảo đầy đủ, kịp thời vốn cho các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, tổ chức sử dụng vốn tiết kiệm và hiệu quả; giúp giám sát kiểm tra chặt chẽ các mặt hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Với mỗi lĩnh vực kinh doanh có những nét đặc thù riêng trong hoạt động kinh doanh cũng như trong quản trị dòng tiền. Tổng công ty Đầu tư và phát triển nhà Hà Nội (HANDICO) hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con. Với vai trò là Công ty mẹ, Tổng công ty đã chuyển sang trực tiếp hoạt động sản xuất kinh doanh và đầu tư tài chính vào doanh nghiệp khác, thực hiện quyền và nghĩa vụ chủ sở hữu đối với phần vốn đầu tư vào các công ty con và công ty liên kết. Mối quan hệ giữa Tổng công ty với các đơn vị thành viên đã chuyển từ sự liên kết theo kiểu hành chính với cơ chế giao vốn, giao kế hoạch sang liên kết theo cơ chế đầu tư tài chính dài hạn là chủ yếu. Bằng chiến lược phát triển đúng đắn, HANDICO nhanh chóng thực hiện được mục tiêu trở thành một trong những Tổng công ty mạnh, tiềm năng, là đơn vị chủ lực của Thành 2 phố trong việc thực hiện quỹ nhà ở xã hội như: Nhà ở cho học sinh - sinh viên, nhà ở cho công nhân tại các khu công nghiệp, nhà ở cho người có thu nhập thấp, nhà ở tái định cư (Nhà ở cho sinh viên Mỹ Đình II; Làng sinh viên HACINCO; Nhà ở cho sinh viên Vinh Trung - TP. Vinh, Nghệ An; Nhà ở cho công nhân và nhà ở cho người thu nhập thấp tại Kim Chung, Đông Anh...). Hàng loạt các dự án khu đô thị mới, nhà ở thương mại và văn phòng cho thuê, khu công nghiệp do HANDICO triển khai thực hiện như: Trung Hòa - Nhân Chính, Nam Trung Yên, Mễ Trì Hạ, Cổ Nhuế - Xuân Đỉnh, Đại Kim - Định Công, Sài Đồng - Long Biên, Vĩnh Hoàng, Trung Văn, Thạch Bàn - Long Biên, Nhà ở CT3 Lê Đức Thọ, Khu nhà ở Mai Động, Nhà ở và văn phòng cho thuê tại số 5 Thành Công, 3.10 Lê Văn Lương; Trụ sở Tổng công ty tại Khu đô thị Mễ Trì Hạ, Tòa nhà hỗn hợp HH1 - Mễ Trì Hạ, Cụm Công nghiệp Ninh Hiệp... đã góp phần quan trọng trong việc làm thay đổi bộ mặt kiến trúc của Thủ đô. Bên cạnh những lĩnh vực sản xuất kinh doanh chủ yếu, HANDICO tập trung đẩy mạnh sản xuất đa ngành nghề theo hướng mở rộng thị trường trong nước và các nước trong khu vực. Trong những năm qua, để tối đa hóa hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, bảo toàn và phát triển vốn chủ sở hữu đầu tư tại công ty, các nhà quản trị HANDICO đã có nhiều biện pháp quản trị tài chính, trong đó có quản trị dòng tiền. Với đặc thù một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng và phát triển