Luận án Tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia châu Á

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH HUỲNH THỊ TUYẾT NGÂN TÁC ĐỘNG CỦA CHUYỂN ĐỔI SỐ, PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI CÁC QUỐC GIA CHÂU Á LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH – THÁNG 11 NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH HUỲNH THỊ TUYẾT NGÂN TÁC ĐỘNG CỦA CHUYỂN ĐỔI SỐ, PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI CÁC QUỐC GIA CHÂU Á LUẬN ÁN TIẾN SĨ BẢO VỆ CẤP TRƯỜNG Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng MÃ SỐ: 9 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. PHAN DIÊN VỸ TP. HỒ CHÍ MINH – THÁNG 11 NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Luận án này chưa từng được trình nộp để lấy học vị tiến sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được nguồn đầy đủ trong luận án. Tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của mình. TP. HCM, ngày .. tháng .. năm 2022 Tác giả Huỳnh Thị Tuyết Ngân ii LỜI CÁM ƠN Trước tiên, tôi xin chân thành cám ơn PGS. TS. Phan Diên Vỹ với sự hướng dẫn tận tình, hỗ trợ hết lòng của Thầy cũng như sự động viên quý báu đã giúp tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời cám ơn đến Quý Thầy, Cô và Khoa Sau Đại học Trường Đại học Ngân hàng TP. HCM vì đã giúp đỡ tôi trong việc học tập và nghiên cứu để hoàn thiện kiến thức, hỗ trợ về thủ tục cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình làm luận án. Cuối cùng, tôi xin chân thành cám ơn Gia đình, những người thân yêu, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi về mặt vật chất cũng như tinh thần, chia sẻ công việc để tôi có điều kiện nghiên cứu tốt nhất. Nghiên cứu sinh Huỳnh Thị Tuyết Ngân iii TÓM TẮT LUẬN ÁN Trong thập kỷ vừa qua, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số đang thay đổi cách Chính phủ, doanh nghiệp và người dân tại các quốc gia trên thế giới tương tác với nhau. Nhiều bằng chứng cho thấy Chuyển đổi số ảnh hưởng tích cực đến tăng trưởng và phát triển. Với mục tiêu nghiên cứu về tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia châu Á, tác giả đã tiến hành xây dựng mô hình nghiên cứu thực nghiệm và sử dụng phương pháp chính là phương pháp ước lượng tác động cố định, phương pháp tác động ngẫu nhiên, phương pháp ước lượng GMM hệ thống có và không có hiệu chỉnh theo Windmeijer (2005). Mô hình nghiên cứu được tác giả xây dựng trên cơ sở lý thuyết gồm khái niệm, các lý thuyết liên quan về tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế, các mô hình tác động đã được các nhà nghiên cứu phát triển cùng với những những nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan. Nghiên cứu được tiến hành tại 30 quốc gia châu Á (chiếm tỷ lệ 60% toàn châu lục) trong giai đoạn 2004- 2019. Các quốc gia được lựa chọn dựa trên cơ sở sự có sẵn về dữ liệu của các biến số trong mô hình nghiên cứu. Các quốc gia này bao gồm 19 quốc gia đang phát triển (trong đó có Việt Nam), 4 quốc gia mới nổi và 7 quốc gia phát triển theo tiêu chí phân loại được đề xuất bởi Niebel (2018). Kết quả nghiên cứu cho thấy chuyển đổi số có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia châu Á và phù hợp với các nghiên cứu trước đây. Tuy nhiên, tác động này là không đồng đều ở các quốc gia. Cụ thể, tác động của chuyển đổi số đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển và mới nổi sẽ thấp hơn tác động này tại các quốc gia phát triển. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu cũng cho thấy phát triển tài chính có tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia châu Á và phù hợp với các nghiên cứu trước đây. Tuy nhiên, biến tương tác giữa chuyển đổi số và phát triển tài chính có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia này. Cụ thể, gia tăng iv chuyển đổi số có thể hạn chế tác động tiêu cực của phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế. Từ các kết quả nghiên cứu trên, tác giả đề xuất một số hàm ý chính sách cho các quốc gia châu Á trong tận dụng lợi ích của chuyển đổi số. Tiêu biểu như các quốc gia này cần đẩy mạnh xu hướng số hóa ở nhiều lĩnh vực kinh tế, giao thông, giáo dục, y tế. Trong đó, tập trung phát triển kinh tế số hướng đến phát triển thị trường thương mại điện tử, hệ thống thanh toán, đầu tư phát triển hệ thống mạng băng thông rộng, tăng khả năng tiếp cận Internet của người dân và tích cực tạo điều kiện thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ số. Bên cạnh đó, các quốc gia châu Á cũng cần phải kiểm soát sự phát triển của thị trường tín dụng hướng đến phát triển kinh tế bền vững và tránh sự phát triển quá nóng cũng như sự cạnh tranh không lành mạnh trong thị trường này. v ABSTRACT Over the past decade, the rapid development of digital technology is changing the way Governments, businesses and people in countries around the world interact with each other. Evidence shows that Digital Transformation positively affects growth and development. With the goal to study the impact of digital transformation and financial development on economic growth in Asian countries, the author has built an empirical research model and used the main methods which are fixed effects estimation method, random effect method, systematic GMM estimation method with and without adjustment according to Windmeijer (2005). The research model is built by the author on the basis of theory, including concepts and related theories on the impact of digital transformation, financial development on economic growth and impact models that have been developed by researchers together with relevant domestic and foreign researches. The study was conducted in 30 Asian countries (accounting for 60% of the entire continent) in the period 2004-2019. Countries are selected on the basis of the data availability of the variables in the research model. The selected countries include 19 developing countries (including Vietnam), 4 emerging countries and 7 developed countries according to the classification criteria proposed by Niebel (2018). Research results show that digital transformation has a positive impact on economic growth in Asian countries and is consistent with previous studies. However, this effect is not uniform across countries. Specifically, the impact of digital transformation on economic growth in developing and emerging countries will be lower than this impact in developed countries. vi Besides, the research results also show that financial development has a negative impact on economic growth in Asian countries and is consistent with previous studies. However, the interaction variable between digital transformation and financial development has a positive impact on economic growth in these countries. Specifically, increasing digital transformation can limit the negative impact of financial development on economic growth. From the above research results, the author proposes some policy implications for Asian countries in taking advantage of the benefits of digital transformation. Typically, these countries need to promote the trend of digitization in many fields of economy, transportation, education, and health. In which, focusing on developing the digital economy towards developing the e-commerce market, payment system, investing in the development of broadband network system, increasing people's Internet access and actively creating conditions to attract businesses to invest in digital technology. In addition, Asian countries also need to control the development of the credit market towards sustainable economic development and avoid overheating as well as unfair competition in this market. vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu viết tắt Từ tiếng Anh Nghĩa đầy đủ 1 ADB Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển Châu Á 2 ARDL Autoregressive Distributed Lag Phân phối trễ tự hồi quy 3 DGMM Difference generalized method of moments Phương pháp moment tổng quát sai phân 4 FE Fixed effects Tác động cố định 5 FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài 6 GCC Gulf Cooperation Council Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh 7 GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội 8 GMM Generalized method of moments Phương pháp moment tổng quát 9 ICT Information & Communication Technologies Công nghệ thông tin và Truyền thông 10 IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế 11 MENA Middle East and North Africa Trung Đông và Bắc Phi 12 LIC Low-income countries Các nước có thu nhập thấp 13 LMIC Low- and middle-income countries Các nước có thu nhập trung bình thấp 14 OECD Organization for Economic Cooperation and Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế 15 OLS Ordinary Least Square Bình phương nhỏ nhất thông thường 16 SSA Sub-Saharan Africa Châu Phi cận Sahara 17 SGMM System generalized method of moments Phương pháp moment tổng quát hệ thống 18 WDI World Development Indicators Chỉ số phát triển thế giới 19 WEO World Economic Outlook Triển vọng kinh tế thế giới viii 20 R&D Research and developmet Nghiên cứu và phát triển 21 RE Random effects Tác động ngẫu nhiên ix MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CÁM ƠN ............................................................................................................. ii TÓM TẮT LUẬN ÁN .............................................................................................. iii ABSTRACT ................................................................................................................ v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... xii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU ............................................................... 1 1.1. Đặt vấn đề nghiên cứu .......................................................................................... 1 1.2. Khoảng trống nghiên cứu ..................................................................................... 3 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 5 1.4. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 6 1.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 6 1.6. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 7 1.7. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu .............................................................. 8 1.8. Kết cấu luận án ..................................................................................................... 9 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ........ 11 Giới thiệu chương...................................................................................................... 11 2.1. Các khái niệm ..................................................................................................... 11 2.1.1. Chuyển đổi số .................................................................................................. 11 2.1.2. Tăng trưởng kinh tế ......................................................................................... 12 2.1.3. Phát triển tài chính .......................................................................................... 13 2.2. Cơ sở lý thuyết về tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ........................................................................................................................ 16 2.2.1. Lý thuyết tăng trưởng kinh tế .......................................................................... 16 2.2.2. Lý thuyết thay đổi công nghệ của Solow ........................................................ 19 2.2.3. Lý thuyết bắt kịp công nghệ của Lucas ........................................................... 21 x 2.2.4. Các lý thuyết liên quan về tác động của phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ........................................................................................................................ 22 2.3. Các nghiên cứu liên quan về tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế .................................................................................................... 28 2.3.1. Các nghiên cứu liên quan về tác động của chuyển đổi số đến tăng trưởng kinh tế ................................................................................................................................ 28 2.3.2. Các nghiên cứu liên quan về tác động của phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ........................................................................................................................ 40 2.3.3. Các nghiên cứu liên quan về tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ............................................................................................. 44 2.4. Nhận xét các nghiên cứu liên quan .................................................................... 50 Tóm tắt chương 2 ...................................................................................................... 52 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 53 Giới thiệu chương...................................................................................................... 53 3.1. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................ 53 3.2. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................... 55 3.2.1. Mô hình tác động của chuyển đổi số đến tăng trưởng kinh tế ........................ 55 3.2.2. Mô hình tác động của phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ................ 59 3.2.3. Mô hình tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ................................................................................................................................ 59 3.2.4. Cách thức đo lường các biến số trong các mô hình ........................................ 60 3.3. Thu thập và xử lý dữ liệu ................................................................................... 62 3.4. Phương pháp ước lượng ..................................................................................... 63 Tóm tắt chương 3 ...................................................................................................... 65 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM .................................... 66 Giới thiệu chương...................................................................................................... 66 4.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu và tương quan giữa các biến ......................... 66 4.2. Kết quả ước lượng mô hình tác động của chuyển đổi số đến tăng trưởng kinh tế ................................................................................................................................... 73 xi 4.3. Kết quả ước lượng mô hình tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế .................................................................................................... 86 Tóm tắt chương 4 .................................................................................................... 106 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ........................................ 108 5.1. Kết luận ............................................................................................................ 108 5.2. Các hàm ý chính sách ....................................................................................... 110 5.3. Liên hệ tại Việt Nam ........................................................................................ 115 5.4. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................................... 118 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ i PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH CÁC QUỐC GIA CHÂU Á ....................................... xii PHỤ LỤC 2: THỐNG KÊ MÔ TẢ, MA TRẬN HỆ SỐ ......................................... xiv TƯƠNG QUAN VÀ KIỂM ĐỊNH ĐA CỘNG TUYẾN ........................................ xiv PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG MÔ HÌNH TÁC ĐỘNG CỦA CHUYỂN ĐỔI SỐ ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ......................................................... xviii PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG MÔ HÌNH TÁC ĐỘNG CỦA CHUYỂN ĐỔI SỐ, PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ............. lvii xii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Lược khảo các nghiên cứu liên quan về tác động của chuyển đổi số đến tăng trưởng kinh tế .................................................................................................... 36 Bảng 2.2. Lược khảo các nghiên cứu liên quan về tác động của phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ............................................................................................. 43 Bảng 2.3. Lược khảo các nghiên cứu liên quan về tác động của chuyển đổi số, phát triển tài chính đến tăng trưởng kinh tế ...................................................................... 47 Bảng 3.1. Phân loại các quốc gia .............................................................................. 58 Bảng 3.2. Tổng hợp các biến trong mô hình nghiên cứu .......................................... 60 Bảng 4.1. Kết quả thống kê mô tả ............................................................................. 66 Biểu đồ 4.1. GDP bình quân đầu người của các quốc gia trong mẫu nghiên cứu .... 67 Biểu đồ 4.2. Số đăng ký di động (trên 100 người) bình quân của các quốc gia trong mẫu nghiên cứu ......................................................................................................... 68 Biểu đồ 4.3. Tỷ lệ người dùng Internet cá nhân (% dân số) bình quân của các quốc gia trong mẫu nghiên cứu .......................................................................................... 69 Biểu đồ 4.4. Đăng ký băng thông rộng (trên 100 người) bình quân của các quốc gia trong mẫu nghiên cứu ................................................................................................ 69 Biểu đồ 4.5. Tỷ số giữa dư nợ tín dụng so với GDP (mc) của các quốc gia trong mẫu nghiên cứu ................................................................................................................. 70 Biểu đồ 4.6. Tỷ số giữa cung tiền M2 so với GDP (br) của các quốc gia trong mẫu nghiên cứu ................................................................................................................. 71 Bảng 4.2: Ma trận hệ số tương quan ......................................................................... 72 Bảng 4.3: Kiểm tra đa cộng tuyến giữa các biến độc lập .......................................... 72 Bảng 4.4. Kết quả ước lượng mô hình (3) ................................................................ 74 Bảng 4.5. Kiểm định biến nội sinh ............................................................................ 76 Bảng 4.6. Kết quả ước lượng mô hình (3) ................................................................ 78 Bảng 4.7. Kết quả ước lượng mô hình (4) ...................................