Luận án Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên facebook cá nhân

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ THỊ HẠT THÁI ĐỘ CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM ĐỐI VỚI VIỆC THỂ HIỆN BẢN THÂN TRÊN FACEBOOK CÁ NHÂN Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 9 31 04 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Huệ HÀ NỘI - 2023 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ THỊ HẠT THÁI ĐỘ CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM ĐỐI VỚI VIỆC THỂ HIỆN BẢN THÂN TRÊN FACEBOOK CÁ NHÂN Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 9 31 04 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Huệ HÀ NỘI - 2023 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận án là trung thực. Các tài liệu tham khảo, trích dẫn có xuất xứ rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình. Tác giả Hà Thị Hạt LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Cô giáo PGS.TS Nguyễn Thị Huệ - người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, động viên em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Em cảm ơn cô đã luôn vị tha, khích lệ và giúp em có thêm động lực để vượt qua những tháng ngày gian khó. Em biết ơn cô rất nhiều. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban giám đốc, Ban chủ nhiệm, các thầy cô giáo Khoa Tâm lý học, Phòng đào tạo của Học viện Khoa học Xã hội đã giúp đỡ và tạo điều kiện trong suốt thời gian tôi học và hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu, giáo viên và sinh viên các trường Đại học sư phạm Hà Nội, Đại học Hạ Long, Đại học sư phạm Huế đã phối hợp và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu luận án. Cuối cùng, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến bố mẹ, những người thân trong gia đình đã luôn ở bên và động viên tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập, nghiên cứu. Mặc dù bản thân đã cố gắng nhưng công trình khó tránh khỏi những thiếu sót. Vì thế, tôi rất mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của các Thầy, Cô giáo, các nhà khoa học, các anh chị, em và đồng nghiệp để công trình được hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Hà Thị Hạt MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .............................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu..................................................................................... 3 4. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu của luận án ................ 4 4.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu (bổ sung thêm nội dung của các tiếp cận nghiên cứu). .......................................................................................... 4 4.2. Các phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 5 4.3. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 5 5. Đóng góp mới của luận án ............................................................................... 5 5.1. Đóng góp về mặt lý luận ............................................................................. 6 5.2. Đóng góp về mặt thực tiễn .......................................................................... 6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án ........................................................ 6 6.1. Ý nghĩa lý luận ............................................................................................ 6 6.2. Ý nghĩa thực tiễn ......................................................................................... 7 7. Cấu trúc của luận án ........................................................................................ 7 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THÁI ĐỘ CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM ĐỐI VỚI VIỆC THỂ HIỆN BẢN THÂN TRÊN FACEBOOK CÁ NHÂN ......................................................................... 8 1.1. Những nghiên cứu về thái độ ....................................................................... 8 1.1.1. Nghiên cứu thái độ như là một chức năng tâm lý cá nhân ...................... 8 1.1.2. Các nghiên cứu về cấu trúc và biểu hiện của thái độ cá nhân .............. 14 1.1.3. Nghiên cứu sự hình thành và thay đổi thái độ cá nhân ......................... 17 1.1.4. Hướng nghiên cứu các phương pháp đo lường thái độ ......................... 17 1.2. Những nghiên cứu về sự thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ...... 20 1.3. Những nghiên cứu về thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân .............................................................. 26 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................... 29 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THÁI ĐỘ CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM ĐỐI VỚI VIỆC THỂ HIỆN BẢN THÂN TRÊN FACEBOOK CÁ NHÂN ........................................................................................................... 30 2.1. Thái độ .......................................................................................................... 30 2.1.1. Khái niệm thái độ ................................................................................... 30 2.1.2. Đặc điểm của thái độ ............................................................................. 35 2.1.3. Biểu hiện của thái độ ............................................................................. 36 2.2. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân ............... 39 2.2.1. Đặc điểm tâm lý và hoạt động của sinh viên sư phạm .......................... 39 2.2.2. Sự thể hiện bản thân của sinh viên sư phạm .......................................... 45 2.2.3. Khái niệm về thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân ..... 47 2.3. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ............................................................................................... 48 2.3.1. Facebook cá nhân .................................................................................. 48 2.3.2. Sự thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ........................................ 51 2.3.3. Khái niệm thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ............................................................................ 55 2.3.4. Biểu hiện thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ............................................................................ 57 2.3.5. Tiêu chí đánh giá thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân.............................................................. 61 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ................................................ 63 2.4.1. Mong muốn thu hút sự chú ý của mọi người ......................................... 64 2.4.2. Mong muốn giải tỏa cảm xúc cá nhân ................................................... 64 2.4.3. Mong muốn được nêu quan điểm cá nhân ............................................. 65 2.4.4. Mong muốn câu ‘like’ ............................................................................ 66 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................... 67 Chương 3: TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 70 3.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu ............................................. 70 3.1.1. Địa bàn nghiên cứu ................................ Error! Bookmark not defined. 3.1.2. Khách thể nghiên cứu ............................................................................ 71 3.2. Tiến trình nghiên cứu ................................................................................. 73 3.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận ................................................................. 73 3.2.2. Giai đoạn nghiên cứu thực trạng ........... Error! Bookmark not defined. 3.3. Phương pháp nghiên cứu ............................ Error! Bookmark not defined. 3.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bảnError! Bookmark not defined. 3.3.2. Phương pháp chuyên gia ....................................................................... 74 3.3.3. Phương pháp quan sát ........................................................................... 75 3.3.4. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi .................................................... 75 3.3.5. Phương pháp phỏng vấn sâu ................................................................. 83 3.3.6. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình và mô tả chân dung ... 84 3.3.7. Phương pháp thống kê toán học ............................................................ 84 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................... 87 Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ THÁI ĐỘ CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM ĐỐI VỚI VIỆC THỂ HIỆN BẢN THÂN TRÊN FACEBOOK CÁ NHÂN ................................................................................... 88 4.1. Đánh giá chung về thực trạng thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ................................................ 88 4.1.1. Biểu hiện thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ............................................................................ 88 4.1.2. Thực trạng thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân qua năm khía cạnh thể hiện bản thân ................ 90 4.1.3. Tương quan giữa các mặt biểu hiện thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân .................................... 93 4.2. Những biểu hiện cụ thể về thực trạng thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ................................... 95 4.2.1. Thực trạng mức độ biểu hiện thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân thể hiện qua mặt nhận thức ... 95 4.2.2. Thực trạng mức độ biểu hiện thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân thể hiện qua mặt cảm xúc .... 106 4.3. So sánh thực trạng thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân xét theo các tham số......................... 122 4.4. Yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ...................................................... 132 4.5. Phân tích một số trường hợp điển hình .................................................. 132 4.5.1. Trường hợp thứ nhất: Phạm Thị. H ..................................................... 134 4.5.2. Trường hợp thứ 2: Nguyễn Thu. M ....... Error! Bookmark not defined. 4.5.3. Trường hợp thứ 3: Lê Minh. A ............... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 4 ............................................................................................. 141 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .......... 147 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 147 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 1.PL DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1. Mẫu khách thể nghiên cứu .............................................................. 72 Bảng 3.2. Hệ số tin cậy alpha của ba mặt của thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ....................... 77 Bảng 3.3. Tương quan giữa 3 mặt của thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân .......................... 77 Bảng 3.4. Hệ số tin cậy alpha của các tiêu chí đo yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ..................................................................... 77 Bảng 3.5. Tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ................................................................................................. 78 Bảng 4.1. Các mặt biểu hiện của thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ................................ 88 Bảng 4.2. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với năm khía cạnh thể hiện bản thân ........................................................................................... 91 Bảng 4.3. Tương quan giữa nhận thức, cảm xúc và hành vi của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân ..... 94 Bảng 4.4. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện hình ảnh cá nhân qua mặt nhận thức .................................................................. 95 Bảng 4.5. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện cảm xúc cá nhân qua mặt nhận thức .................................................................. 98 Bảng 4.6. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện thành tích cá nhân qua mặt nhận thức ................................................................ 100 Bảng 4.7. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện quan điểm chính trị/ tôn giáo qua mặt nhận thức ..................................................... 102 Bảng 4.8. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện những vấn đề trong đời sống xã hội qua mặt nhận thức ...................................... 104 Bảng 4.9. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân qua mặt nhận thức .................................... 105 Bảng 4.10. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện hình ảnh cá nhân qua mặt cảm xúc ................................................................... 106 Bảng 4.11. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện cảm xúc cá nhân thể hiện qua mặt cảm xúc .............................................................. 108 Bảng 4.12. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện thành tích cá nhân qua mặt cảm xúc ................................................................... 109 Bảng 4.13. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện quan điểm chính trị/ tôn giáo qua mặt cảm xúc ........................................................ 111 Bảng 4.14. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện những vấn đề trong đời sống xã hội qua mặt cảm xúc ........................................ 112 Bảng 4.15. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân qua mặt cảm xúc ...................................... 114 Bảng 4.16. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện hình ảnh cá nhân qua mặt hành vi .................................................................... 115 Bảng 4.17. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện cảm xúc cá nhân qua mặt hành vi ............................................................................. 116 Bảng 4.18. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện thành tích cá nhân qua mặt hành vi .................................................................... 118 Bảng 4.19. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện quan điểm chính trị/ tôn giáo qua mặt hành vi ......................................................... 119 Bảng 4.20. Thái độ của sinh viên sư phạm với sự thể hiện những vấn đề trong đời sống xã hội qua mặt hành vi .......................................... 120 Bảng 4.21. Tổng hợp thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Faceook cá nhân qua mặt hành vi ........................... 121 Bảng 4.22. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân xét theo tham số giới tính ......................... 122 Bảng 4.23. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân xét theo tham số trường Đại học ............. 123 Bảng 4.24. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân xét theo tham số năm học ........................ 125 Bảng 4.25. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân xét theo tham số học lực của sinh viên .... 126 Bảng 4.26. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân xét theo tham số số năm tham gia Facebook của sinh viên ................................................................. 128 Bảng 4.27. Thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân xét theo tham số thời gian sử dụng Facebook trong một ngày .............................................................. 130 Bảng 4.28. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên sư phạm đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân .......................................................................................... 132 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Facebook là một nền tảng mạng xã hội phổ biến với nhiều người sử dụng nhất hiện nay. Tác giả Trần Hữu Luyến và cộng sự chỉ ra rằng: Mạng xã hội đang có một sức hấp dẫn lớn khi hầu hết sinh viên Việt Nam đều sử dụng (99%), trong đó mạng xã hội Facebook là một trong những trang mạng được sinh viên sử dụng nhiều nhất (chiếm 86,6%) [23]. Facebook có thể nói là một môi trường lý tưởng vì có đầy đủ những tính năng nhằm thỏa mãn mọi nhu cầu thể hiện bản thân của người dùng mà không lo sợ bị nhận xét, đánh giá, lên án bởi những người xung quanh. Tuy nhiên, bên cạnh những người dùng chọn thể hiện bản thân qua Facebook cá nhân theo hướng văn minh, lành mạnh, tích cực thì có không ít người dùng lại lạm dụng môi trường lý tưởng này nhằm thỏa mãn nhu cầu thể hiện bản thân theo hướng bất chấp, tiêu cực. Từ đó, tạo nên một trào lưu xấu và nhanh chóng lan rộng đến những người dùng khác, gây ảnh hưởng tiêu cực đến thái độ, tư tưởng, đạo đức của người dùng Facebook. Sự thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân giúp người dùng cảm thấy bớt cô đơn, tự tin và hạnh phúc hơn, nhất là khi họ được thể hiện trên Facebook cá nhân những điều mà họ không dám chia sẻ ở ngoài cuộc sống thực. Sự thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân khá đa dạng về nội dung và cách thức bởi những người dùng Facebook có trình độ học vấn, nghề nghiệp, tôn giáo, dân tộc, khác nhau. Vì thế, bên cạnh việc có một thái độ đúng đắn, tích cực phù hợp với từng nội dung thể hiện bản thân. Mỗi chúng ta cũng cần phải có một thái độ đúng đắn, tích cực phù hợp với từng đối tượng thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân. Sinh viên sư phạm là những người được đào tạo một cách chuyên nghiệp để trở thành những người thầy, người cô trong tương lai. Vì thế, bên cạnh việc rèn luyện, nâng cao trình độ tri thức, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp thì sinh viên sư phạm rất cần có một lối sống và cách ứng xử chuẩn mực, cùng với một thái độ đúng đắn trước các sự việc, hiện tượng xảy ra xung quanh mình. Đó là những điều vô cùng quan trọng và cần thiết đối với một sinh viên sư phạm. Vì thế, bên cạnh việc sinh viên sư phạm cần có một thái độ đúng đắn, tích cực đối với việc thể hiện bản thân trên Facebook cá nhân. Mỗi sinh viên sư phạm cũng cần thể 2 hiện bản thân trên Facebook cá nhân và ngoài đời sống thực một cách chuẩn mực, đúng đắn, tích cực. Thực tế trong những năm gần đây, có rất nhiều công trình nghiên cứu xoay quanh chủ