Luận án Thực trạng độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày và hiệu quả phục hồi chức năng tại nhà cho người bệnh sau đột quỵ não ở Thành phố Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN NGUYỄN HOA NGẦN THỰC TRẠNG ĐỘC LẬP CHỨC NĂNG TRONG SINH HOẠT HẰNG NGÀY VÀ HIỆU QUẢ PHỤC HỒI CHỨC NĂNG TẠI NHÀ CHO NGƯỜI BỆNH SAU ĐỘT QUỴ NÃO Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC THÁI NGUYÊN, NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN NGUYỄN HOA NGẦN THỰC TRẠNG ĐỘC LẬP CHỨC NĂNG TRONG SINH HOẠT HẰNG NGÀY VÀ HIỆU QUẢ PHỤC HỒI CHỨC NĂNG TẠI NHÀ CHO NGƯỜI BỆNH SAU ĐỘT QUỴ NÃO Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Y tế công cộng Mã số: 9720701 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS HOÀNG KHẢI LẬP 2. TS NGUYỄN PHƯƠNG SINH THÁI NGUYÊN, NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tôi xin đảm bảo những số liệu và kết quả trong luận án này là trung thực, khách quan và chưa có ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Hoa Ngần ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới Ban Giám hiệu, các khoa, phòng cùng toàn thể các thầy cô giáo của Trường Đại học Y - Dược Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Với lòng biết ơn sâu sắc và sự kính trọng của tôi, xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới GS.TS Hoàng Khải Lập và TS Nguyễn Phương Sinh, những người Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, động viên khích lệ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu Trường Cao đẳng y tế Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi được tham gia học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Trung tâm y tế Thành phố Thái Nguyên, Trạm Y tế, nhân viên y tế thôn bản và nhân dân xã Tân Cương, phường Túc Duyên, phường Tân Thành, phường Tân Long, phường Gia Sàng, Phường Hoàng Văn Thụ, phường Phan Đình Phùng đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám đốc Bệnh viện Trung Ương Thái Nguyên, Bệnh viện A Thái Nguyên, các y bác sỹ khoa thần kinh Bệnh viện Trung Ương Thái Nguyên và các y bác sỹ khoa nội Bệnh viện A Thái nguyên cùng các bạn đồng nghiệp đã nhiệt tình chia sẻ kinh nghiệm giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi xin gửi tấm lòng ân tình tới Gia đình của tôi, là nguồn động viên, khích lệ và truyền nhiệt huyết cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 20 Tác giả Nguyễn Hoa Ngần iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ B. Bobath BI CDC CLCS CSHQ FIM HQCT KAP MMSE MRS NIHSS PHCN : Mức độ liệt nửa người theo Bobath : Chỉ số Barthel (Barthel Index) : Trung tâm kiểm soát và phòng người bệnh tật (Center for Disease Control and Prevention) : Chất lượng cuộc sống : Chỉ số hiệu quả : Bảng đánh giá mức độ độc lập chức năng (Functional independence Measure) : Hiệu quả can thiệp : Kiến thức, thái độ, thực hành (Knowledge Attitude Practice) : Thang đánh giá trạng thái tâm thần (Mini – Mental State Examination) : Điểm Rankin hiệu chỉnh (Modified Rankin Scale) : Thang điểm đột quỵ của Viện sức khỏe quốc gia (National Institute of Health Stroke Scale) : Phục hồi chức năng SS-QOL TBMMN : Chất lượng cuộc sống của bệnh nhân đột quỵ (Stroke Specific Quality of Life Scale) : Tai biến mạch máu não WHO : Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization) iv MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................. 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ...................................................................... 3 1.1. Một số khái niệm liên quan tới đột quỵ não ........................................................ 3 1.1.1. Khái niệm và phân loại đột quỵ não ................................................................. 3 1.1.2. Khái niệm về phục hồi chức năng cho người bệnh đột quỵ não ....................... 3 1.1.3. Hậu quả của đột quỵ não .................................................................................. 7 1.1.4. Định nghĩa và các thang điểm đánh giá mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hàng ngày. ........................................................................................................... 9 1.2. Thực trạng đột quỵ não trên thế giới và Việt Nam ............................................ 10 1.3. Một số nghiên cứu về mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não và một số yếu tố liên quan ........................................... 12 1.3.1. Một số nghiên cứu về mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ............................................................................... 12 1.3.2. Một số nghiên cứu về yếu tố liên quan đến mức độ độc lập trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ............................................................. 15 1.4. Một số nghiên cứu can thiệp phục hồi chức năng cho người bệnh sau đột quỵ não . 21 1.4.1. Phục hồi chức năng tại viện, tại trung tâm ..................................................... 21 1.4.2. Phục hồi chức năng tại cộng đồng .................................................................. 23 1.5. Giới thiệu địa bàn nghiên cứu ............................................................................ 32 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 34 2.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 34 2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ đối tượng nghiên cứu mô tả và can thiệp ........... 34 2.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn đối với người chăm sóc chính của người bệnh tại nhà ........ 35 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 35 2.3. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 35 2.3.1. Thiết kế nghiên cứu ......................................................................................... 35 2.3.2. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu .............................................................................. 36 2.3.3. Phương pháp chọn mẫu .................................................................................. 38 v 2.4. Nội dung can thiệp ............................................................................................. 39 2.4.1. Đối tượng can thiệp ......................................................................................... 39 2.4.2. Mục tiêu can thiệp ........................................................................................... 39 2.4.3. Thời gian và địa điểm can thiệp ...................................................................... 39 2.4.4. Nội dung và tổ chức can thiệp......................................................................... 40 2.4.5. Giám sát can thiệp: ......................................................................................... 44 2.5. Biến số nghiên cứu ............................................................................................. 45 2.5.1. Biến số nghiên cứu cho mục tiêu 1: Mô tả thực trạng mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não và một số yếu tố liên quan tại thành phố Thái Nguyên năm 2016 ....................................................... 45 2.5.2. Các biến số nghiên cứu cho mục tiêu 2: đánh giá hiệu quả phục hồi chức năng tại nhà cho người bệnh sau đột quỵ não .......................................................... 46 2.6. Các chỉ tiêu và thang điểm đánh giá sử dụng trong nghiên cứu ........................ 46 2.7. Công cụ và phương pháp thu thập thông tin ...................................................... 49 2.7.1. Công cụ thu thập thông tin .............................................................................. 49 2.7.2. Phương pháp thu thập thông tin ..................................................................... 50 2.7.3. Biện pháp khống chế sai số ............................................................................. 51 2.8. Phương pháp xử lý số liệu .................................................................................. 51 2.9. Vấn đề đạo đức nghiên cứu ................................................................................ 52 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................. 54 3.1. Thông tin chung về người bệnh nghiên cứu ...................................................... 54 3.2. Thực trạng mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não tại thành phố Thái nguyên và một số yếu tố liên quan ................................. 58 3.2.1. Thực trạng mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột qụy não. ................................................................................................ 58 3.2.2. Một số yếu tố liên quan đến mức độ độc lập trong chức năng trong sinh hoạt hằng ngày ở người bệnh sau đột quỵ não ................................................................. 62 3.3. Hiệu quả can thiệp phục hồi chức năng tại nhà cho người bệnh sau đột quỵ não .. 68 Chương 4: BÀN LUẬN ........................................................................................... 82 4.1. Đặc điểm chung của người bệnh nghiên cứu ..................................................... 82 vi 4.2. Thực trạng mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não và một số yếu tố liên quan tại thành phố Thái Nguyên năm 2016 ...... 86 4.2.1. Thực trạng mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ................................................................................................. 86 4.2.2. Thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ............................................................ 90 4.2.3. Một số yếu tố liên quan đến mức độ độc lập trong chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ................................................... 95 4.3. Hiệu quả can thiệp phục hồi chức năng tại nhà cho người bệnh sau đột quỵ não .. 97 4.3.1. Kết quả mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày sau 6 tháng và 1 năm can thiệp ......................................................................................................... 97 4.3.2. Hiệu quả phục hồi mức độ độc lập chức năng sinh hoạt hằng ngày .............. 98 4.3.3. Hiệu quả can thiệp phục hồi chức năng cải thiện mức độ khiếm khuyết thần kinh và mức độ giảm khả năng, tàn tật ở người bệnh đột quỵ não. .............................. 104 4.3.4. Hiệu quả can thiệp cải thiện kiến thức thái độ, thực hành của người chăm sóc chính ........................................................................................................................ 106 5. Một số hạn chế của luận án ................................................................................. 108 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 110 KHUYẾN NGHỊ .................................................................................................... 112 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Đặc điểm về tuổi và giới của người bệnh nghiên cứu .................................... 54 Biểu đồ 3.1. Đặc điểm nghề nghiệp của người bệnh nghiên cứu ............................. 54 Bảng 3.2. Đặc điểm về dân tộc, nghề nghiệp, trình độ học vấn, tình trạng hôn nhân của người bệnh nghiên cứu ...................................................................... 55 Bảng 3.3. Đặc điểm phân bố vị trí liệt của người bệnh theo nhóm giới tính ............ 55 Bảng 3.4. Đặc điểm phân bố mức độ liệt của người bệnh theo nhóm giới tính ....................... 56 Bảng 3.5. Đặc điểm phân bố thông tin bệnh kèm theo của người bệnh nghiên cứu ..................... 57 Bảng 3.6. Đặc điểm số lần người bệnh nghiên cứu bị đột quỵ não .......................... 57 Bảng 3.7. Điểm trung bình các chức năng trong sinh hoạt hàng ngày của người bệnh đột quỵ não theo thang điểm Barthel ....................................................... 58 Biểu đồ 3.3. Mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ........................................................................................ 59 Bảng 3.8. Mức độ độc lập chức năng về ăn uống của người bệnh sau đột quỵ não . 59 Bảng 3.9. Mức độ độc lập chức năng về tự vệ sinh của người bệnh sau đột quỵ não ... 60 Bảng 3.10. Mức độ độc lập chức năng về di chuyển của người bệnh sau đột quỵ não . 61 Bảng 3.11. Phân bố mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày theo giới .......... 61 Bảng 3.12. Kiến thức về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ........................................................................................ 62 Bảng 3.13. Thái độ về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ........................................................................................ 63 Bảng 3.14. Thực hành về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ........................................................................................ 64 Bảng 3.15. Mối liên quan giữa giới tính với mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ..................................... 65 Bảng 3.16. Mối liên quan giữa nhóm tuổi với mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ..................................... 65 Bảng 3.17. Mối liên quan giữa bên liệt với mức độ độc lập trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ................................................................ 66 viii Bảng 3.18. Mối liên quan giữa tổn thương với mức độ độc lập trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não ..................................................... 66 Bảng 3.19. Mối liên quan giữa mức độ liệt với mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày ......................................................................................... 67 Bảng 3.20. Mối liên quan giữa số lần đột quỵ não với mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não .................... 67 Bảng 3.21. Đặc điểm tính đồng nhất về giới và mức độ liệt của người bệnh nghiên cứu trong nhóm can thiệp so với nhóm chứng ........................................ 68 Bảng 3.22. Kết quả mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày sau 6 tháng và 1 năm ở nhóm can thiệp ............................................................ 69 Bảng 3.23. Kết quả mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày sau 6 tháng và 1 năm theo dõi ở nhóm chứng .................................................. 70 Bảng 3.24. Hiệu quả can thiệp phục hồi chức năng mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày sau 6 tháng và 1 năm nhóm can thiệp so với nhóm chứng ở người bệnh sau đột quỵ não theo Barthel .................................. 70 Bảng 3.25. Kết quả điểm trung bình mức độ độc lập các chức năng trong sinh hoạt hằng ngày ở người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm can thiệp trước và sau can thiệp ................................................................................................... 71 Bảng 3.26. Kết quả điểm trung bình mức độ độc lập các chức năng trong sinh hoạt hằng ngày ở người bệnh sau đột qụy não ở nhóm chứng ở thời điểm trước và sau theo dõi ................................................................................ 72 Bảng 3.27. Kết quả mức độ khiếm khuyết thần kinh của người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm can thiệp trước can thiệp, sau can thiệp 6 tháng và 1 năm theo thang điểm Nihss ..................................................................................... 73 Bảng 3.28. Kết quả thay đổi mức độ khiếm khuyết thần kinh của người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm chứng sau 6 tháng và 1 năm theo thang điểm Nihss .... 74 Bảng 3.29. Hiệu quả can thiệp mức độ khiếm khuyết thần kinh của người bệnh đột quỵ não nhóm can thiệp so với nhóm chứng sau 6 tháng và 1 năm can thiệp theo thang điểm Nihss .................................................................... 75 ix Bảng 3.30. Kết quả mức độ giảm khả năng, tàn tật của người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm can thiệp trước, sau can thiệp 6 tháng và sau 1 năm theo thang điểm Rankin cải tiến ................................................................................ 75 Bảng 3.31. Kết quả mức độ giảm khả năng, tàn tật của người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm chứng trước theo dõi sau 6 tháng và 1 năm theo thang điểm Rankin cải tiến ......................................................................................... 76 Bảng 3.32. Hiệu quả can thiệp mức độ giảm khả năng, tàn tật của người bệnh sau đột quỵ não nhóm can thiệp so với nhóm chứng sau 6 tháng và 1 năm theo thang điểm Rankin cải tiến .............................................................. 76 Bảng 3.33. Kết quả kiến thức về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não nhóm can thiệp trước và sau can thiệp 6 tháng ........ 77 Bảng 3.34. Kết quả kiến thức về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm chứng trước và sau theo dõi .......... 77 Bảng 3.35. Hiệu quả can thiệp kiến thức về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não sau can thiệp và theo dõi .................. 78 Bảng 3.36. Kết quả thái độ về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm can thiệp trước và sau can thiệp .............. 78 Bảng 3.37. Kết quả thái độ về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm chứng trước và sau theo dõi .................... 79 Bảng 3.38. Hiệu quả can thiệp thái độ về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não sau can thiệp và theo dõi .................. 79 Bảng 3.39. Kết quả thực hành về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não nhóm can thiệp trước và sau can thiệp ..................... 80 Bảng 3.40. Kết quả thực hành về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não ở nhóm chứng trước và sau theo dõi .......... 80 Bảng 3.41. Hiệu quả can thiệp thực hành về phục hồi chức năng của người chăm sóc chính người bệnh sau đột quỵ não sau can thiệp và theo dõi ............ 81 x DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 2.1. Sơ đồ nghiên cứu ..................................................................................... 36 Sơ đồ 2: Mô hình can thiệp ....................................................................................... 43 Biểu đồ 3.1. Đặc điểm nghề nghiệp của người bệnh nghiên cứu(n=171) ................ 54 Biểu đồ 3.2. Đặc điểm phân bố loại tổn thương đột quỵ não theo giới tính(n=171) 56 Biểu đồ 3.3. Mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày của người bệnh sau đột quỵ não (n=171) ............................................................................................ 59 Biểu đồ 3.4. Phân bố mức độ độc lập chức năng trong sinh hoạt hằng ngày ........... 62 theo tổn thương(n=171) ............................................................................................ 62 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Đột quỵ não không chỉ dẫn đến tỷ lệ tử vong cao mà còn để lại nhiều hậ