Luận văn Đổi mới việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập lịch sửcủa học sinh trong dạy học Lịch sửViệt Nam từnăm 1954 đến năm 1975 ở lớp 12 trung học phổ thông (chương trình chuẩn)

Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN Luận văn “Đổi mới việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập lịch sử của học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975 ở lớp 12 trung học phổ thông (chương trình chuẩn)” Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài............................................................................................. 4 2. Lịch sử vấn đề. ................................................................................................ 7 3. Giới hạn của đề tài........................................................................................ 13 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu. .................................................................. 13 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu................................ 14 6. Ý nghĩa. ......................................................................................................... 11 7. Cấu trúc của khóa luận. ............................................................................... 14 CHƯƠNG 1: VẤN ĐỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG............................................................................................................. 15 Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề ....................................................... 15 1.1.1. Cơ sở lý luận. ........................................................................................... 15 1.1.2. Thực trạng vấn đề kiểm tra đánh giá kết quả học tập Lịch sử của học sinh ở trường trung hoc phổ thông hiện nay. ................................................... 35 1.2. Phương hướng đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học Lịch sử. ...................................................................................... 41 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP LỊCH SỬ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1954 ĐẾN 1975 Ở LỚP 12 THPT (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN).............................................................................................. 42 2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cở bản của “Lịch sử Việt Nam từ 1954 đến 1975” trong sách giáo khoa lớp 12 THPT. ...................................................... 42 2.1.1. Vị trí. ........................................................................................................ 42 2.1.2. Mục tiêu. .................................................................................................. 43 2.2. Yêu cầu khi xác định và sử dụng một số biện pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lịch sử của học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến 1975 lớp 12 THPT. ............................................................... 47 2.3. Một số biện pháp đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập lịch sử của học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975 ở lớp 12 THPT. ............................................................................................................... 51 2.3.1. Xây dựng các quy định, quy chế về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh nói chung và học tập lịch sử nói riêng................................................ 51 2.3.2. Căn cứ vào chuẩn kiến thức, kỹ năng, hướng thái độ để đảm bảo tính toàn diện về nội dung kiểm tra, đánh giá. ......................................................... 53 2.3.3. Kết hợp nhuần nhuyễn, đa dạng các hình thức kiểm tra đánh giá. .............. 57 2.3.4 Kết hợp phương pháp kiểm tra, đánh giá bằng câu hỏi tự luận với phương pháp kiểm tra, đánh giá bằng câu hỏi trắc nghiệm khách quan......................... 68 2.3.5. Tiến hành ra đề kiểm tra, thi theo quy trình đổi mới.............................. 74 2.3.6. Cải tiến khâu coi, chấm kiểm tra, thi....................................................... 84 2.4. Thực nghiệm sư phạm. .............................................................................. 86 2.4.1. Khái quát quá trình thực nghiệm. ........................................................... 86 Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN 2.4.2. Kết quả thực nghiệm................................................................................ 87 2.4.3. Ý kiến của giáo viên và học sinh về việc sử dụng các biện pháp đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập lịch sử của học sinh. ................................... 90 KẾT LUẬN....................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAO KHẢO................................................................................. 94 PHỤ LỤC.......................................................................................................... 99 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài. Cùng với các lĩnh vực khác của đời sống chính trị, xã hội, giáo dục và đào tạo được xem là quốc sách hàng đầu, là “một động lực thúc đẩy và là một điều kiện cơ bản bảo đảm việc thực hiện những mục tiêu kinh tế- xã hội, xây dựng và bảo vệ đất nước” [17;tr.507]. Trong điều kiện đất nước ta hiện nay, đổi mới nền giáo dục và đào tạo có ý nghĩa vô cùng lớn lao, là yếu tố quan trọng hàng đầu nhằm “đào tạo bồi dưỡng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa”. Hội nghị lần thứ II Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã đề Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN ra “Định hướng chiến lược phát triển giáo dục- đào tạo trong thời kỳ CNH- HĐH” chỉ rõ nhiệm vụ giáo dục nước ta đến năm 2010 là: “Nhằm xây dựng những con người và thế hệ thiết tha gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và Chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; công nghiệp hóa, hiện đại hóa; gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc, có năng lục tiếp thu tinh hóa văn hóa nhân loại; phát huy tiềm năng của dân tộc và con người Việt Nam, có ý thức cộng đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức và khoa học công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có tính tổ chức kỷ luật cao; có sức khỏe là những người thừa kế xây dựng Chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên” như lời căn dặn của Bác Hồ” [18;tr.27]. Để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục mà Đảng đã đề ra ngoài việc hoàn thiện một khối lượng tri thức khoa học, đổi mới nội dung thì cần thiết phải không ngừng đổi mới phương pháp dạy học. Trong nhà trường Việt Nam hiện nay “lĩnh vực phương pháp giáo dục trở thành lạc hậu nhất cản trở việc thực hiện mục tiêu giáo dục tiên tiến” [47;tr.170]. Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp dạy học lịch sử nói riêng là một trong những mặt mang tính chiến lược, cấp thiết trước những yêu cầu đổi mới toàn diện của đất nước. Trong nghị quyết của Hội nghị Ban chấp hành trung ương Đảng lần thứ II, khóa VIII đã nêu rõ “Đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh nhất là sinh viên đại học”[18;tr.30]. Quan điểm này đã được thể chế hóa trong Điều 28 của bộ Luật giáo dục 2005 như sau: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh” [39]. Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN Như vậy, vấn đề đổi mới giáo dục đào tạo nói chung và đổi mới phương pháp dạy học nói riêng luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm và được đặt ra một cách cấp thiết ở trường phổ thông. Đổi mới phương pháp dạy học còn là một trong những biện pháp hữu hiệu để nhà trường và giáo viên hoàn thành những mục tiêu giáo dục đào tạo thời kỳ đổi mới. Một cuộc “cách mạng về phương pháp giáo dục sẽ đem lại một bộ mặt mới, sức sống mới cho nhà trường ở thời đại mới” [47; tr.170] Đổi mới phương pháp dạy học không thể tách rời đổi mới kiểm tra, đánh giá. Bởi vì mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá là những thành tố quan trọng của quá trình dạy học ở trường phổ thông, chúng có quan hệ mật thiết và biện chứng với nhau. Do đó, trong Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta đã nêu rõ cần “tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học, khắc phục lối truyền thụ một chiều. Hoàn thiện hệ thống đáng giá và kiểm định chất lượng giáo dục. Cải tiến nội dung và phương pháp thi cử nhằm đánh giá đúng trình độ tiếp thu tri thức, khả năng học tập. Khắc phục những mặt yếu kém và tiêu cực của giáo dục” [16; tr.97]. Kiểm tra- đánh giá có vai trò vô cùng quan trọng là một biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, đó là khâu mở đầu của quá trình dạy học, đồng thời cũng là khâu kết thúc của quá trình dạy học này để mở ra một quá trình dạy học khác cao hơn đồng thời nó cũng có tác động điều tiết trở lại quá trình đào tạo. Dạy học là một quá trình khép kín, để điều chỉnh quá trình này một cách có hiệu quả cả người dạy và người học đều phải tiếp thu được những thông tin ngược từ việc kiểm tra, đánh giá tri thức. Việc kiểm tra, đánh giá có nhiệm vụ làm sáng rõ tình hình lĩnh hội kiến thức của học sinh, sự hình thành kỹ năng, kỹ xảo, góp phần phát huy tính tích cực, chủ động, độc lập, tự giác trong mỗi học sinh. Đồng thời thông qua kiểm tra đánh giá giáo viên có thể rút kinh nghiệm quá trình dạy học của mình để từ đó có những điều chỉnh biện pháp sư phạm hợp lý hơn. Song thực tiễn việc kiểm tra đánh giá trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông cho thấy: quan niệm về kiểm tra đánh giá của Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN giáo viên, học sinh và xã hội cũng có nhiều bất cập, kiểm tra đánh giá còn nặng về ghi nhớ các sự kiện mà không kiểm tra được học sinh hiểu và vận dụng sự kiện; kỹ năng kiểm tra đánh giá học sinh chưa thực sự được giáo viên quan tâm; việc đánh giá còn nặng về hình thức, về điểm, độ chính xác chưa cao. Chính vì vậy việc kiểm tra đánh giá chưa phát huy được đúng vai trò và khả năng của nó. Chương trình lịch sử lớp 12 (chuẩn) mới được đưa vào dạy ở trường trung hoc phổ thông từ năm 2008. Cho đến nay, trong quá trình dạy học lịch sử lớp 12 nhiều giáo viên còn khó khăn trong việc lựa chọn nội dung, phương pháp giảng dạy và kiểm tra, đánh giá để phù hợp với chương trình mới này. Hơn nữa phải thấy rằng, học sinh lớp 12 phải chuẩn bị cho những kỳ thi quan trọng như thi tốt nghiệp, thi đại học mà lịch sử là một trong những môn có thể có trong chương trình thi. Do đó, việc tăng cường kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lịch sử của học sinh lớp 12 là hết sức cần thiết Xuất phát từ những vấn đề nêu trên chúng tôi thấy rằng thực hiện việc kiểm tra đánh giá trong học tập lịch sử ở trường trung học phổ thông theo yêu cầu đổi mới là hết sức cần thiết để nâng cao chất lượng bộ môn. Vì vậy chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Đổi mới việc kiểm tra- đánh giá kết quả học tập lịch sử của học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975 ở lớp 12 trung học phổ thông (chương trình chuẩn)”. 2. Lịch sử vấn đề. Trong hoạt động dạy học, kiểm tra, đánh giá tri thức học sinh được coi là một bộ phận cấu thành của quá trình dạy học. Vì lý do đó, trong lịch sử phát triển của nền giáo dục, ngay từ rất sớm đã xuất hiện các hình thức kiểm tra, đánh giá và cũng sớm xuất hiện những công trình nghiên cứu về quá trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. 2.1. Tài liệu nước ngoài. Trên cơ sở tiếp cận nguồn tài liệu dịch, chúng tôi thấy có một số công trình đề cập đến vấn đề này như sau: Theo như Nguyễn Hứu Chí trong cuốn “Bài học lịch sử và việc kiểm Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN tra, đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trường trung học phổ thông” thì trên thế giới từ những năm 70 của thế kỷ XX các nhà giáo dục học đã có những quan niệm về kiểm tra, đánh giá khác nhau. Năm 1977, Becbi nhìn nhận vấn đề kiểm tra theo khía cạnh khác khá chính xác và đầy đủ. Theo ông “đánh giá giáo dục là sự thu thập và xử lý một cách có bằng chứng một phần của quá trình dẫn tới sự phán xét về giá trị theo quan niệm hành động” [11; tr.34]. Theo nhà giáo dục học nổi tiếng Hoa Kỳ RanTaylơ, nghiên cứu về vấn đề đánh giá, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá giáo dục và đưa ra định nghĩa như sau: “quá trình đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức độ thực hiện được của các mục tiêu trong chương trình giáo dục”(19840 [11; tr.33]. Philip cho rằng “đánh giá là sự phân tích tác động của chương trình vào cá nhân, vào hệ thống giáo dục và vào hệ thống phát triển kinh tế- xã hội của cộng đồng” [11; tr.34]. Nhà nghiên cứu người Pháp R.F.Mager lại cho rằng: “Đánh giá là việc miêu tả tình hình của học sinh và giáo viên để quyết định công việc cần phải tiếp tục và giúp học sinh tiến bộ” [11; tr.34] (1993). Ngoài ra, Savin trong cuốn Giáo dục học tập 1 ở chương X “Kiểm tra, đánh giá tri thức kỹ năng, kỹ xảo của học sinh” ông nêu rõ quan niệm về kiểm tra-đánh giá. Theo ông “kiểm tra là một phương tiện quan trọng không chỉ để ngăn ngừa việc lãng quên mà còn để nắm được tri thức một cách vững chắc hơn”[43; tr.231]. Đồng thời ông cũng nhận thấy “Đánh giá có thể trở thành một phương tiện quan trọng để điều khiển sự học tập của học sinh, đẩy mạnh sự phát triển về công tác giáo dục của các em. Đánh giá được thực hiện trên cơ sở kiểm tra và đánh giá theo hệ thống 5 bậc: Xuất sắc (điểm 5), Tốt (4 điểm), Trung bình (3 điểm), Xấu (điểm 2), Rất xấu (điểm 1)” [43; tr.246]. Như vậy, Savin đã quan niệm kiểm tra, đánh giá là hai hoạt động khác nhau nhưng có mối quan hệ biện chứng. Đặc biệt ông nhấn mạnh việc kiểm tra không dừng lại ở việc kiểm tra tri thức mà còn Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN kiểm tra kỹ năng, kỹ xảo của học sinh. Theo Ilina trong cuốn “Giáo dục học, tập II” đã nghiên cứu và nhấn mạnh vai trò của kiểm tra- đánh giá, bà coi “việc kiểm tra và đánh giá kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo là rất quan trọng và là thành phần cấu tạo cần thiết của quá trình dạy học” [26; tr.117]. Đồng thời bà cũng đưa ra hệ thống các phương pháp kiểm tra, đánh giá kiến thức trong nhà trường Xô Viết với những ưu điểm và nhược điểm của mỗi phương pháp. Còn về vấn đề đánh giá thì Ilina cho rằng “đánh giá là một phương tiện kích thích mạnh mẽ và có một ý nghĩa giáo dục to lớn trong điều kiện nếu như nó được giáo viên sử dụng đúng đắn”[26; tr.147] Hay theo P.E.Griffin (1996) “Đánh giá là đưa ra phán quyết về giá trị của một sự kiện, nó bao hàm việc thu thập thông tin sử dụng trong việc đánh giá của một chương trình, một sản phẩm, một tiến trình, mục tiêu hay tiềm năng ứng dụng của một cách thức đưa ra nhằm mục đích nhất định” [42; tr.8] Còn N.G.Đairi trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?” đã khẳng định tầm quan trọng, ý nghĩa của việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập trong nhà trường. Theo ông “Kiểm tra không chỉ giới hạn ở chỗ phát hiện và cho điểm kiến thức mà kiểm tra còn thúc đẩy học sinh học tập. Ngoài những chức năng kiểm tra và giáo dục, kiểm tra còn có chức năng giáo dưỡng và phát triển tư duy” [15; tr.64]. Như vậy, vấn đề kiểm tra- đánh giá được nhiều học giả nước ngoài nghiên cứu và tìm hiểu. Mặc dù có những quan điểm và cách nhìn nhận khác nhau nhưng các tác giả đều thống nhất trong việc khẳng định vai trò của kiểm tra, đánh giá. 2.2. Tài liệu trong nước. Cùng với các học giả nước ngoài, các học giả, các nhà nghiên cứu giáo dục nước ta cũng tìm hiểu và nghiên cứu khá sâu sắc về vấn đề kiểm tra, đánh giá. Đặc biệt trong những năm gần đây vấn đề đổi mới kiểm tra- đánh giá đang rất được quan tâm. Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN Hà Thế Ngữ- Đặng Vũ Hoạt trong cuốn Giáo dục học” tập 1, NXB Giáo Dục, 1987 đã quan niệm về kiểm tra- đánh giá như sau: “Kiểm tra và đánh giá tri thức, kỹ năng, kỹ xảo của học sinh là một khâu quan trọng của quá trình dạy học. Xét theo các cách thức thực hiện hệ thống các khâu của quá trình dạy học, kiểm tra và đánh giá có thể xem xét như là một nhóm phương pháp dạy học”[41; tr.258] Theo PTS Trần Kiều trong bài “Đổi mới đánh giá, đòi hỏi bức thiết của phương pháp dạy học”, tạp chí Ngiên cứu giáo dục số 11/1995 thì “Kiểm tra- đánh giá là một bộ phận hợp thành không thể thiếu của quá trình giáo dục. Các yếu tố xác định mục tiêu giáo dục soạn thảo và thực hiện chương trình giáo dục. Kiểm tra, đánh giá là một chỉnh thể tạo thành chu trình kín. Mối quan hệ chặt chẽ giữa các yếu tố trên được đảm bảo sẽ tạo thành một quá trình giáo dục đạt hiệu quả cao” [28; tr.18]. Tác giả coi “đổi mới phương pháp dạy học gắn liền với đổi mới việc đánh giá nói chung và thi cử nói riêng”. GS. Trần Bá Hoành trong cuốn “Đánh giá trong giáo dục” xuất bản năm 1997 thì cho rằng “việc kiểm tra, đánh giá không thể chỉ dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, rèn luyện các kỹ năng đã học mà phải khuyến khích tư duy năng động sáng tạo, phát hiện sự chuyển biến về xu hướng hành vi của học sinh trước các vấn đề của đời sống gia đình và cộng đồng, rèn luyện khả năng phát hiện và giải quyết các vấn đề nảy sinh trong những tình huống thực tế” [22;tr.12-13]. Trang Thị Lân trong bài “Về việc kiểm tra- đánh giá kết quả học tập của học sinh”, tạp chí nghiên cứu giáo dục số 5/1998 có viết: “Trong lý luận dạy học, kiểm tra là giai đoạn kết thúc của một quá trình dạy học, kiểm tra có ba chức năng là: đánh giá, phát hiện lệch lạc và điều chỉnh, trong đó có chức năng đánh giá là chủ đạo. Đánh giá trong dạy học là một vấn đề hết sức phức tạp, luôn luôn chứa đựng nguy cơ không chính xác, dễ sai lầm. Vì thế đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi phải đổi mới cách thức kiểm tra đánh giá, sử dụng kỹ thuật ngày càng tiên tiến và có độ tin cậy cao để dễ thao tác hơn.”[29; tr.24]. Khoá luận tốt nghiệp Nguyễn Thị Quỳnh Trang-K56TN Theo Trần Thị Tuyết Oanh trong cuốn “Đánh giá và đo lường kết quả học tập” thì cho rằng “Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập và xử lý thông tin về trình độ, khả năng mà người học thực hiện các mục tiêu học tập đã xác định, nhằm tạo cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên, cho nhà trường và bản thân học sinh để giúp họ học tập tiến bộ hơn” [42; tr.12]. Năm 1992, trong cuốn giáo trình phương pháp dạy học lịch sử do Phan Ngọc Liên và Trần Văn Trị chủ biên, Nguyễn Hữu Chí đã viết “Kiểm tra và đánh giá kết quả học tập là nhằm cho học sinh nắm vững nội dung và kiểm soát mức độ nắm vững nội dung học tập (mức độ lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kỹ năng và bồi dưỡng đạo đức, tư tưởng chính trị) qua đó giúp giáo viên hiểu kết quả công việc giảng dạy” [31; tr.223] GS.TS Nguyễn Thị Côi, trong các công trình của mình đã đi sâu nghiên cứu về vấn đề kiểm tra- đánh giá kết quả học tập lịch sử như: “chương XIII giáo trình phương pháp dạy học lịch sử- tập II, Nxb Đại học sư phạm 2002”, “Tài liệu hội nghị đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập môn lịch sử ở trường PTTH 4/1999”, “Các con đường biện pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường phổ thông” (2006)...Trong các công trình trên tác giả đã đề cập tới những lý luận cơ bản của kiểm tra- đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trường phổ thông. Theo tác giả “Kiểm tra- đánh giá có nhiệm vụ làm rõ tình