Luận văn Truyền thống và cách tân trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh trước 1945

1 Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: Tiểu thuyết Việt Nam trong tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc 1900-1945 10 1.1. Vấn đề hiện đại hóa văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX 10 1.2. Tiểu thuyết Việt Nam 1900-1945 trong tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc 16 1.3. Đóng góp của Hồ Biểu Chánh đối với nền tiểu thuyết Việt Nam hiện đại 32 Chƣơng 2: Truyền thống và cách tân trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh trƣớc 1945 về phƣơng diện nội dung 38 2.1. Hệ đề tài-chủ đề 38 2.1. Cảm hứng sáng tạo 44 2.3. Đặc điểm, tính cách nhân vật 56 Chƣơng 3: Truyền thống và cách tân trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh trƣớc 1945 về phƣơng diện nghệ thuật 73 3.1. Kết cấu 73 3.2. Xây dựng nhân vật 83 3.3. Ngôn ngữ 97 3.4. Mô phỏng tác phẩm văn học nước ngoài 113 Kết luận 129 TÀI LIỆU THAM KHẢO 131 Phụ lục 1. ảnh chân dung Hồ Biểu Chánh 2. Một số ký họa về Sài Gòn đầu thế kỷ XX, thời kỳ sống của các nhân vật trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh 3. Danh mục tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Hồ Biểu Chánh là một nhà văn lớn của Nam Bộ. Ông sáng tác trên nhiều thể loại như tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, thơ, truyện thơ, ký, trong đó, tiểu thuyết là thể loại mà nhà văn đạt được nhiều thành công hơn cả. Hồ Biểu Chánh được xem là một trong những người mở đường và có những đóng góp nhất định cho sự hình thành nền tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. Đã có nhiều công trình nghiên cứu với những cách tiếp cận riêng nhằm khám phá các giá trị của tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh. Thế nhưng, việc làm này vẫn chưa thể hoàn tất và còn có nhiều hướng tìm hiểu khác nhau. Chọn nghiên cứu đề tài Truyền thống và cách tân trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh trước 1945, chúng tôi muốn góp phần vào việc đánh giá toàn diện hơn những cống hiến của nhà văn đối với sự phát triển của tiểu thuyết Việt Nam. 1.2. Trong mấy thập kỷ gần đây, sự nghiệp văn học của Hồ Biểu Chánh được giảng dạy ở các trường trung học phổ thông, cao đẳng, đại học. Nhiều tiểu thuyết của ông được các nhà đạo diễn dựng thành phim truyền hình (Ngọn cỏ gió đùa, Con nhà nghèo, Nợ đời, Cay đắng mùi đời, Chúa tàu Kim Quy, Đại nghĩa diệt thân), được nhiều nhà xuất bản tổ chức in lại (Nhà xuất bản Hội Nhà văn, Nhà xuất bản Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Văn học, Nhà xuất bản Phụ nữ). Thậm chí có một website riêng cho nhà văn ( được lập nên bởi các trí thức Việt kiều (Phan Tấn Tài, Trang Quan Sen). Luận văn này được hoàn thành có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên, học sinh, sinh viên, độc giả khi tìm hiểu văn học Việt Nam giai đoạn đầu thế kỷ XX nói chung và tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh nói riêng. 1.3. Năm 2005, khoa Ngữ văn và Báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, đã tiến hành công trình Khảo sát, đánh giá, bảo tồn di sản văn học quốc ngữ Nam Bộ với mục đích khảo sát, sưu tầm, chỉnh lý, nghiên cứu toàn bộ tư liệu về văn học 3 quốc ngữ Nam Bộ, bao gồm cả thơ, văn xuôi, lý luận phê bình để tiến tới biên soạn một bộ Tổng tập văn học quốc ngữ Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX đến 1945. Với luận văn này, chúng tôi hy vọng góp một phần nhất định vào công việc rất ý nghĩa nói trên. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Thời kỳ trước năm 1945 Tiểu thuyết chữ quốc ngữ xuất hiện trước tiên ở Nam Bộ ngay từ những năm cuối thế kỷ XIX và phát triển khá mạnh vào những năm đầu thế kỷ XX nhưng chưa được giới nghiên cứu văn học quan tâm nhiều. Thời kỳ này có một số công trình nghiên cứu về văn học Việt Nam đáng chú ý: Phê bình và cảo luận (1933) của Thiếu Sơn, Ba mươi năm văn học (1941) của Mộc Khuê, Nhà văn hiện đại (1942) của Vũ Ngọc Phan, Việt Nam văn học sử yếu (1944) của Dương Quảng Hàm. Trong các công trình trên, chỉ có hai tác giả bàn đến Hồ Biểu Chánh là Thiếu Sơn và Vũ Ngọc Phan. Thiếu Sơn trong Phê bình và cảo luận với lối viết phê bình truyền thống và cách phân tích tổng hợp, khái quát của văn chính luận phương Tây đã kịp thời biểu dương, khích lệ những thành công cũng như những cái mới về tư tưởng và nghệ thuật của một số tác gia đầu thế kỷ. Thiếu Sơn đã có một thái độ trân trọng đặc biệt và đề cao công trạng của Hồ Biểu Chánh đối với sự phát triển của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. Ông có những nhận xét tinh tế về cách xây dựng nhân vật của Hồ Biểu Chánh. Thiếu Sơn cho rằng tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh thuộc phái “chiết trung”, phù hợp với thị hiếu của nhiều loại độc giả trong giai đoạn đầu của công cuộc hiện đại hóa văn học dân tộc. Theo ông, Hồ Biểu Chánh là người “có công với văn học nước nhà, nói riêng về lối văn tiểu thuyết”. Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn hiện đại đã khái quát, phân loại một đội ngũ sáng tác và một hệ thống tác phẩm phức tạp của bộ phận văn học Việt Nam viết bằng chữ quốc ngữ những năm cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Với cách viết sắc sảo, khen chê có căn cứ, có lý, có tình khi đi sâu phân tích tác 4 giả và tác phẩm, Vũ Ngọc Phan đã có những nhận xét chân xác về nghệ thuật viết tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Theo ông, “tiểu thuyết của họ Hồ thiên về tả việc và lời văn mạnh mẽ, giản dị, nhiều chỗ như lời nói thường là những tiểu thuyết đầy động tác, việc nọ việc kia dồn dập, gây cho người đọc những cảm tưởng kỳ thú” [128, 367]. Ông đi sâu phân tích tác phẩm Cha con nghĩa nặng để nhận xét về văn, về cách dùng việc, về sự quan sát và lối kết cấu trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh. Vũ Ngọc Phan rút ra kết luận: “Nếu đã đọc các tiểu thuyết của các nhà văn đi tiên phong, từ Nguyễn Bá Học trở lại, ai cũng phải nhận rằng từ Hoàng Ngọc Phách và Hồ Biểu Chánh, tiểu thuyết nước ta mới bắt đầu đến bước vững vàng” [128, 374]. Bên cạnh hai công trình nói trên, thời kỳ này cũng có một số bài viết nhận xét về tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đăng trên các báo và tạp chí. Phạm Minh Kiên viết “Giải chỗ tưởng lầm” (1926) đăng trên Đông Pháp thời báo, số 468. Phan Khôi viết bài “Cái cười của con Rồng cháu Tiên, một cái cảm tưởng trong khi đọc Cay đắng mùi đời” (1931) đăng ở Phụ nữ Tân văn, số 84. Minh Quang viết “Bộ Tỉnh mộng của Hồ Biểu Chánh tiên sinh” (1931) in trên Lục tỉnh Tân văn, số 3916, 3918 Những bài viết này chỉ trình bày một số cảm nhận mang tính xã hội học về tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, chưa đi sâu khám phá giá trị của tác phẩm. Các tác giả chủ yếu cho độc giả thấy sự quan tâm của công chúng đối với sáng tác của Hồ Biểu Chánh như sau: “Từ thành thị cho đến chốn thôn quê, từ già chí trẻ, nếu hỏi “Tiểu thuyết của ai là kiệt tác tả rõ thế thái nhơn tình?”. Tức thời họ đáp khảng khái rằng: Tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh tiên sanh hay hơn cả” [3, 877]. 2.2. Thời kỳ từ 1945 đến 1975 Thời kỳ này, các tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đã trải qua sự kiểm nghiệm nhất định của thời gian. Các nhà nghiên cứu có nhiều điều kiện thuận lợi về mặt tư liệu nên đã viết nhiều công trình, chuyên khảo đi sâu khảo cứu về các tác giả văn học miền Nam nói chung và Hồ Biểu Chánh nói riêng. 5 Năm 1962, trong giáo trình Lịch sử văn học Việt Nam, tập IV, Nguyễn Đình Chú đã dành hẳn một chương để giới thiệu về Hồ Biểu Chánh. Tuy nhiên, trong khuôn khổ một giáo trình giảng dạy ở đại học, Nguyễn Đình Chú mới chỉ đưa ra những nhận xét khá thận trọng và dè dặt về sáng tác của Hồ Biểu Chánh. Năm 1965, Phạm Thế Ngũ cho xuất bản công trình Việt Nam văn học sử giản ước tân biên. Ở tập III, phần Văn học Việt Nam hiện đại 1862- 1945, ông dành hẳn chương V để viết về sự hình thành của tiểu thuyết mới, trong đó khi đánh giá về tiểu thuyết miền Nam, tác giả đi sâu nghiên cứu về Hồ Biểu Chánh. Sau khi điểm qua nội dung một số tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, Phạm Thế Ngũ đi vào phân tích kỹ thuật viết tiểu thuyết của nhà văn. Theo ông, tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh có cốt truyện gay cấn, ly kỳ, hấp dẫn; cách thuật truyện chơn chất; câu văn giản dị, ngắn gọn. Phạm Thế Ngũ cho rằng tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đã ghi lại được bức tranh xã hội đương thời và đi đến khẳng định Hồ Biểu Chánh là nhà văn đạo lý. Năm 1967, Thanh Lãng với Bảng lược đồ văn học Việt Nam, Bùi Đức Tịnh với Văn học sử Việt Nam đã nhắc đến tác giả Hồ Biểu Chánh và đưa ra những nhận định có giá trị về sáng tác của nhà văn. Đặc biệt, tạp chí Văn, số 80, ngày 15/04/1967, đã dành hẳn một số đặc biệt viết về Hồ Biểu Chánh để đánh giá những đóng góp của nhà văn đối với sự phát triển của tiểu thuyết quốc ngữ ở thời kỳ đầu phôi thai. Năm 1968, Huỳnh Phan Anh viết bài Ghi nhận về Hồ Biểu Chánh in trong Văn chương và kinh nghiệm hư vô đã khẳng định Hồ Biểu Chánh là nhà văn kể chuyện đời khá tiêu biểu trong số các cây bút viết tiểu thuyết ở Nam Bộ. Năm 1974, Nguyễn Khuê cho xuất bản công trình Chân dung Hồ Biểu Chánh. Đây là tập khảo cứu khá công phu về cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Biểu Chánh. Tác giả đi sâu phân tích những hoạt động báo chí, cũng như giới thiệu khá sâu sắc những công trình biên khảo, những tác phẩm thơ và tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Có thể nói, Chân dung Hồ Biểu Chánh là công trình đánh giá đóng góp của Hồ Biểu Chánh đối với văn học nước nhà một cách có hệ thống. Còn Bằng Giang trong Mảnh vụn văn học sử (1974) với lối 6 viết tìm tòi, nhặt nhạnh, cung cấp tư liệu đã đem đến cho độc giả một số nét cơ bản về quãng thời gian Hồ Biểu Chánh hoạt động cho Chính phủ Nam Kỳ tự trị và một “bí quyết” viết tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh là để thoả mãn độc giả ở thôn quê rồi lần hồi ra thành thị và ngược lại. Cũng trong năm này, Phan Cự Đệ với công trình Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại khi trình bày về những khuynh hướng tiểu thuyết trước 1930 và những mầm mống đầu tiên của một nền tiểu thuyết mới đã dành nhiều trang nhận xét những mặt tích cực và chỉ ra một số hạn chế của tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh. Phan Cự Đệ khẳng định tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đã ghi lại những nét khá điển hình của hiện thực Nam Bộ sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất và khuynh hướng đạo lý giúp cho Hồ Biểu Chánh giữ được nhiều truyền thống tốt đẹp của tiểu thuyết Việt Nam cổ điển: giàu tính lý tưởng, giàu tinh thần dân chủ chống phong kiến. 2.3. Thời kỳ từ sau 1975 đến nay Năm 1975, chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử thắng lợi đã đem lại độc lập, tự do cho Tổ quốc, non sông thu về một mối, Nam Bắc sum họp một nhà. Các học giả có điều kiện nghiên cứu thuận lợi hơn trước, nguồn tư liệu cũng đầy đủ hơn. Vì vậy, nhiều nhà nghiên cứu tiếp tục khám phá, đánh giá về những giá trị của tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh. Trong Từ điển văn học (1983, 1984) gồm hai tập, các soạn giả chỉ trình bày duy nhất một mục từ về tiểu thuyết Nam Bộ đầu thế kỷ XX là Hồ Biểu Chánh. Nguyễn Huệ Chi đã tìm hiểu đóng góp của Hồ Biểu Chánh đối với sự hình thành thể loại tiểu thuyết hiện đại trên ba phương diện: nội dung đề tài, xây dựng nhân vật và kết cấu ngôn ngữ. Qua đó, tác giả kết luận Hồ Biểu Chánh đã góp phần chuẩn bị cho sự hình thành chủ nghĩa hiện thực phê phán trong văn học Việt Nam từ 1930 đến 1945. Hai tác giả Trần Đình Hượu, Lê Chí Dũng trong giáo trình Văn học Việt Nam 1900-1930 (1988) khẳng định Hồ Biểu Chánh là người viết tiểu thuyết nhiều nhất ở Việt Nam trước 1930. Hồ Biểu Chánh đã vượt các nhà 7 văn cùng thời về sự bề bộn của cuộc sống và sự đông đúc, đa dạng của thế giới nhân vật. Tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh chịu ảnh hưởng của truyện thơ Nôm và tiểu thuyết Pháp, tiểu thuyết Trung Quốc. Trong sáng tác của ông nổi rõ con người và cảnh sắc Nam Kỳ, có ngôn ngữ gần với lời ăn tiếng nói của đời thường, có những chỗ gặp gỡ với niềm tin của người đời vào quả báo, vào sự ở hiền gặp lành. Năm 1988, Hoài Anh, Thành Nguyên, Hồ Sĩ Hiệp trong sơ thảo Văn học Nam Bộ từ đầu đến giữa thế kỷ XX, sau khi khảo sát một số tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đã đưa ra nhận xét khái quát: “Nói chung tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh có khuynh hướng luân lý, hầu hết các truyện của ông đều dẫn đến một kết cục có hậu, thiện bao giờ cũng thắng ác, nhằm mục đích răn đời. Ông lên án những kẻ giàu sang cậy thế lực ức hiếp người nghèo khổ, phụ tình bạc nghĩa, ca ngợi lòng thương người, sự rộng lượng, sự tu thân lập chí, sự hiếu hạnh, sự cải tà quy chánh của con người. Về văn chương ông dùng một lối văn bình dị, tự nhiên, có khi trơn tuột như lời nói thường, nhưng cũng có nhiều đoạn tả cảnh, tả người khá linh hoạt và khắc họa tính cách, tâm lý nhân vật tinh tế và sắc sảo” [1, 128]. Cùng một hướng tiếp cận tiểu thuyết giống nhau, hai công trình Từ điển tác phẩm văn xuôi Việt Nam từ cuối thế kỷ XIX đến 1945 (2001) do Vũ Tuấn Anh, Bích Thu chủ biên và Tiểu thuyết Nam Bộ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX do Nguyễn Kim Anh chủ biên đã giới thiệu tóm tắt 13 tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh: Cay đắng mùi đời, Tiền bạc bạc tiền, Thầy thông ngôn, Ngọn cỏ gió đùa, Ai làm được, Chút phận linh đinh, Nhân tình ấm lạnh, Con nhà nghèo, Khóc thầm, Cha con nghĩa nặng, Tỉnh mộng, Vì nghĩa vì tình, Chúa tàu Kim Quy. Tuy vậy, những tóm tắt này đều có giá trị cao, vì ngoài việc bám sát nội dung, các tác giả còn đưa ra một số nhận xét, đánh giá về giá trị nội dung và nghệ thuật của từng tác phẩm. Đặc biệt, website htttp://hobieuchanh.com và công trình Hồ Biểu Chánh -Người mở đường cho tiểu thuyết Việt Nam hiện đại (2006) do Trang Quan Sen, Phan Tấn Tài, Nguyễn Văn Nở biên soạn đã tập hợp những bài 8 viết khá súc tích của các nhà văn, học giả viết về Hồ Biểu Chánh với nhiều khuynh hướng khác nhau. Đánh giá chung về Hồ Biểu Chánh: Mấy suy nghĩ về nhà văn Hồ Biểu Chánh (Nguyễn Văn Y), Một vài cảm nghĩ nhân đọc lại tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh (Trần Hữu Tá), Hồ Biểu Chánh, cây cầu nối liền những giá trị cổ truyền với con người hiện đại (Hoài Anh), Hồ Biểu Chánh, ngòi bút Nam Bộ tinh tế (Vĩnh Vân), Hồ Biểu Chánh với tiến trình tiểu thuyết Việt Nam hiện đại (Nguyễn Q. Thắng), Hồ Biểu Chánh, người mở đường cho tiểu thuyết Việt Nam hiện đại, vừa đúng 120 tuổi (Trang Quan Sen) Phân tích một số tiểu thuyết cụ thể: Đọc tiểu thuyết Ai làm được của Hồ Biểu Chánh (Nguyễn Thanh Liêm), Hồ Biểu Chánh và tiểu thuyết Tiền bạc bạc tiền (Phạm Ngọc Lan), Les Misérables của Victor Hugo và Ngọn cỏ gió đùa (Nguyễn Văn Trung) Tìm hiểu ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh: Một vài suy nghĩ về ngôn ngữ tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh (Cù Đình Tú), Ngôn ngữ của tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh (Nguyễn Vy Khanh), Ghi nhận về Hồ Biểu Chánh (Huỳnh Phan Anh), Vài nét về phong cách ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh (Huỳnh Thị Lan Phương, Nguyễn Văn Nở) Những vấn đề khác: Từ những ảnh hưởng của thể loại truyện Nôm đến những cách tân theo hướng hiện đại của tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh ở thời kỳ đầu (Đinh Trí Dũng), Con đường đến với tiểu thuyết hiện đại của hai nhà văn tiên phong Nam Bộ (Võ Văn Nhơn), Tiểu thuyết xuất hiện tại Nam Kỳ (J.C. Shaffer, Thế Uyên), Sài Gòn xưa dưới ngòi bút nhà văn Hồ Biểu Chánh (Trần Vĩnh An), Xã hội văn hóa Việt Nam trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh (Nguyễn Thanh Liêm), Cuộc sống ở nông thôn Nam Bộ trong một số tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh (Huỳnh Thị Lan Phương), Vấn đề hiện thực trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh (Huỳnh Thị Lan Phương), Hội thảo khoa học về Hồ Biểu Chánh (Hoài Anh) Những bài viết trên đã đi sâu tìm hiểu, phân tích, khám phá, lý giải, đánh giá những giá trị của tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh, qua đó, các tác giả chỉ ra những đóng góp quan trọng của nhà văn đối với sự hình thành và phát triển nền tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỷ XX. 9 Trên đây, chúng tôi đã trình bày tổng quan về tình hình nghiên cứu thân thế và sự nghiệp văn học của nhà văn Hồ Biểu Chánh. Từ thực tế nghiên cứu này, có thể thấy việc nghiên cứu về tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh đã được quam tâm nhưng chưa đầy đủ. Một số công trình, bài viết chỉ dừng lại ở mức độ đưa ra những nhận định khái quát rất chung và sơ lược về sáng tác của Hồ Biểu Chánh. Ngoài Chân dung Hồ Biểu Chánh của Nguyễn Khuê thì còn thiếu những công trình ở cấp vĩ mô theo hướng chuyên luận có hệ thống nhằm tìm ra các đặc điểm, những giá trị nội dung và nghệ thuật trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh. Do có những vấn đề còn để ngỏ như trên, việc nghiên cứu về sự nghiệp văn học của Hồ Biểu Chánh vẫn còn phải được tiếp tục trên một quy mô lớn hơn. Kết quả nghiên cứu của những người đi trước đã cho chúng tôi nhiều gợi ý bổ ích khi thực hiện đề tài Truyền thống và cách tân trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh trước 1945 và cho thấy sự lựa chọn đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là có cơ sở. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Trình bày quá trình hình thành và phát triển của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại trong tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc 1900-1945. 3.2. Chỉ ra sự kế thừa truyền thống và những cách tân trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh trước 1945 về phương diện nội dung. 3.3. Chỉ ra sự kế thừa truyền thống và những cách tân trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh trước 1945 về phương diện nghệ thuật. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn kết hợp vận dụng nhiều phương pháp nghiên cứu: phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp thống kê, phân loại; phương pháp so sánh, đối chiếu. 5. Đóng góp mới của luận văn 10 Lần đầu tiên đi sâu phân tích, lý giải sự kế thừa truyền thống và những cách tân trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh, từ đó chỉ ra đóng góp của nhà văn Hồ Biểu Chánh cho tiểu thuyết Việt Nam hiện đại trước 1945. 6. Cấu trúc luận văn Tương ứng với những nhiệm vụ nghiên cứu đã đặt ra, ngoài phần Mở đầu và phần Kết luận, nội dung của luận văn được triển khai trong ba chương: Chương 1: Tiểu thuyết Việt Nam trong tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc 1900-1945. Chương 2: Truyền thống và cách tân trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh trước 1945 về phương diện nội dung. Chương 3: Truyền thống và cách tân trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh trước 1945 về phương diện nghệ thuật. Sau cùng là thư mục Tài liệu tham khảo và phần Phụ lục. 11 Chƣơng 1 TIỂU THUYẾT VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HIỆN ĐẠI HÓA VĂN HỌC DÂN TỘC 1900-1945 1.1. Vấn đề hiện đại hóa văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX 1.1.1. Hiện đại hóa văn học Việt Nam là một yêu cầu tất yếu khách quan Văn học là một hiện tượng xã hội-thẩm mỹ được hình thành và tồn tại trong đời sống xã hội và là sản phẩm của các điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa nhất định. Sự phát triển của văn học chịu sự chi phối của thời đại, và ngược lại, văn học phản ánh thời đại. Trong hoàn cảnh xã hội nước ta cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, sự kiện nổi bật nhất là sự xâm lược của thực dân Pháp và cuộc chiến đấu chống xâm lược của nhân dân ta. Sau hai cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp (1897-1913 và 1918-1929), Việt Nam đã chuyển từ chế độ phong kiến trung đại sang chế độ thực dân nửa phong kiến. Ngoài hai giai cấp là địa chủ phong kiến và nông dân còn xuất hiện thêm ba giai cấp mới là công nhân, tư sản, tiểu tư sản. Các giai cấp này không ngừng tăng lên về số lượng, trưởng thành về chính trị và phân hóa ngày càng sâu sắc. Xã hội Việt Nam từ một xã hội nông nghiệp lạc hậu chuyển sang một xã hội công thương nghiệp tư bản chủ nghĩa. Trung tâm kinh tế-xã hội từ nông thôn, làng xã chuyển dần lên các đô thị. Điều này đã làm thay đổi cơ cấu xã hội, 12 ảnh hưởng đến tâm lý sống, cách sống của toàn xã hội. Sự biến đổi đó dẫn đến sự đổi mới trong văn học là điều tất yếu để phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Đổi mới văn học Việt Nam là cả một quá trình chuyển đổi nền văn học dân tộc từ phạm trù văn học trung đại sang phạm trù văn học hiện đại. Đây là một sự thay đổi sâu sắc, toàn diện từ đề tài, cảm hứng, quan điểm thẩm mỹ đến thể loại, ngôn ngữ, đội ngũ sáng tác, công chúng Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam bắt đầu từ thế kỷ XX nhưng những dấu hiệu hiện đại thì đã xuất hiện ở những thế kỷ trước đó. Ở nửa cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX, văn học Việt Nam đã có một số thay đổi. Ý thức cá nhân xuất hiện làm cho cá tính sáng tạo của nhà văn có những bước đột phá nhất định để vượt qua những