Thực trạng phát triển của các công cụ trên thị trường tài chính ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Tr¶i qua h¬n m­êi n¨m, kÓ tõ 1986, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· thùc hiÖn l¹i nh÷ng kÕt qu¶ quan träng b­íc ®Çu. Nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vµ toµn diÖn ®­êng lèi ®æi míi nh»m chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. C«ng cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hµng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc vÒ nÒn kinh tÕ ®· vµ ®ang t¹o nªn c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi h×nh thµnh thÞ tr­êng tµi chÝnh ( TTTC ) ë n­íc ta. ThÞ tr­êng tµi chÝnh ra ®êi, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy nay. Bµn vÒ qu¸ tr×nh ra ®êi, ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña TTTC nÕu nh­ ta kh«ng nh¾c ®Õn c¸c c«ng cô cña TTTC ch¼ng kh¸c g× nãi ®Õn c«ng viÖc cña “ ng­êi ®i cµy mµ quªn Tr©u ” v× thÕ chóng ta cÇn thiÕt nghiªn cøu c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc mua b¸n trong TTTC. ë ®ã chóng sÏ biÕt ®Çy ®ñ vÒ viÖc lµm c¸ch nµo TTTC thùc hiÖn ®­îc vai trß quan träng “ dÉn vèn ” cña m×nh. §èi víi mét nÒn kinh tÕ nh­ ë n­íc ta hiÖn nay t¨ng c­êng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nhu cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt ®Æc biÖt lµ c¸c ph­¬ng thøc vÒ l­u chuyÓn vèn mµ ®iÓn h×nh lµ c¸c c«ng cô cña TTTC. Nghiªn cøu vÒ c¸c c«ng cô nµy gióp cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ n¾m b¾t ®­îc nh÷ng th«ng tin, t×nh h×nh sè liÖu cô thÓ, mÆt tÝch cùc, mÆt h¹n chÕ cña tõng c«ng cô tõ ®ã mµ ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p, ph­¬ng h­íng, kiÕn nghÞ cÇn thiÕt ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô ®ã, n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, vai trß chñ yÕu “ dÉn vèn ” cña TTTC, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ... §Ò tµi ®i vµo nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c c«ng cô cña TTTC ë ViÖt Nam, dùa trªn kú h¹n cña c¸c c«ng cô TTTC mµ xÐt chóng ë hai thÞ tr­êng : thÞ tr­êng vèn vµ thÞ tr­êng tiÒn tÖ. C«ng cô cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ gåm : tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n­íc ( KBNN ), c¸c chøng chØ tiÒn göi, c¸c th­¬ng phiÕu, c¸c kú phiÕu ng©n hµng, hîp ®ång mua l¹i, vµ mét sè c«ng cô kh¸c... C«ng cô cña thÞ tr­êng vèn gåm cæ phiÕu c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty. B»ng c¸c ph­¬ng ph¸p : ph­¬ng ph¸p so s¸nh ( ph©n tÝch, tæng hîp ) kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p lÞch sö ( sè liÖu ), ph­¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, ph­¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng... ®­îc sö dông bµi viÕt. §Ò tµi gåm 3 phÇn : PhÇn I : Lêi nãi ®Çu PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu ( gåm 2 ch­¬ng ) PhÇn III : KÕt luËn Víi sù hiÓu biÕt cßn cßn h¹n chÕ cña em lµm cho bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ h×nh thøc lÉn néi dung. Em kÝnh mong ®­îc sù h­íng dÉn vµ chØ b¶o cho em ®­îc hoµn thµnh tèt ®Ò ¸n nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !. Ch­¬ng I Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng cô cña TTTC S¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Vµ bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò lín : Mét lµ, c©n nh¾c tÝnh to¸n vµ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm g× ? dÞch vô g× ? víi sè l­îng bao nhiªu ? Hai lµ, s¶n xuÊt b»ng ph­¬ng ph¸p nµo Ba lµ, nh÷ng s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra ®­îc ph©n phèi b»ng c¸ch nµo? ph©n phèi cho ai? Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ v« h¹n nh­ng lu«n bÞ khai th¸c vµ sö dông mét c¸ch rÊt l·ng phÝ. S¶n xuÊt nh÷ng thø cÇn thiÕt, tiÕt kiÖm, t¨ng c­êng kinh tÕ tíi møc tèi ®a lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña mäi nÒn s¶n xuÊt x· héi. Muèn gi¶i quyÕt ®­îc 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n tuy khã hoµn thµnh hÕt trän vÑn nh­ng cÇn ph¶i lµm. Thêi nay ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng c÷ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. PhÇn nµo ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn TTTC mµ ®Æc biÖt ph¸t triÓn, hoµn thiÖn c«ng cô TTTC gióp cho TTTC ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, vµ do ®ã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ ®­îc n©ng cao. TTTC ®­îc h×nh thµnh cïng víi c¸c c«ng cô cña nã lµ tÊt yÕu. ë ®ã, khi mµ nÒn kinh tÕ cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc thõa vèn, hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh lêi. Trong khi cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh lêi nh­ng l¹i thiÕu vèn. XuÊt hiÖn nhu cÇu lu©n chuyÓn vèn trùc tiÕp tõ ng­êi cã vèn ®ã sang ng­êi cÇn vèn. Vµ chØ cã TTTC míi ®¶m nhËn ®­îc vai trß ®ã mét c¸ch tèt nhÊt, b»ng c¸ch b¸n ra thÞ tr­êng nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh vµ ng­êi cÇn vèn mua vµo c«ng cô ®ã, gióp vèn ®­îc lu©n chuyÓn. Dùa vµo kú h¹n cña c¸c c«ng cô mµ xem xÐt c«ng cô TTTC ë 2 khÝa c¹nh c«ng cô thÞ tr­êng vèn vµ c«ng cô thÞ tr­êng tiÒn tÖ. I. C«ng cô thÞ tr­êng tiÒn tÖ ThÞ tr­êng tiÒn tÖ lµ mét bé ph cña TTTC, ë ®©y diÔn ra viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n­íc : Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña chÝnh phñ, nh»m bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. * TÝn phiÕu Kho b¹c Nhµ n­íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau : - Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cã tÝnh láng cao nhÊt, tÝnh láng dùa trªn thêi gian chuyÓn ®æi nhanh; chi phÝ cho viÖc chuyÓn ®æi phï hîp, ®­îc mua b¸n r¸o riÕt nhÊt; - §é an toµn cao : do kú h¹n thanh to¸n ng¾n nªn tÝn phiÕu KBNN chÞu møc giao ®éng gi¸ tèi thiÓu, vµ do ®ã Ýt rñi ro. Cïng víi viÖc chÝnh phñ ®¶m b¶o chi tr¶ : ChÝnh phñ t¨ng thuÕ hoÆc vay tiÕp hoÆc ph¸t hµnh tiÒn ®Ó tr¶ nî. - Bëi hai ®Æc ®iÓm trªn mµ tÝn phiÕu KBNN cã l·i suÊt lµ thÊp nhÊt trong hÖ thèng c¸c c«ng cô vay nî ng¾n h¹n. - §­îc ph¸t hµnh ra d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó lùa chän ng­êi mua cho phï hîp : loai tÝn phiÕu KBNN cã lîi tøc ®­îc tr¶ tr­íc, lo¹i tÝn phiÕu KB cã lîi tøc ®­îc tr¶ sau, lo¹i tÝn phiÕu KB kh«ng ghi phÇn l·i mµ lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n b»ng lîi tøc.... * Chñ thÓ n¾m gi÷ chñ yÕu lµ ng©n hµng th­¬ng m¹i ( NHTM ) víi hai môc ®Ých khi mua : thu lîi tøc tõ tÝn phiÕu KB vµ n¾m gi÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh kho¶n. Bªn c¹nh NHTW mua tÝn phiÕu KB ®Ó ®iÒu chØnh l­îng tiÒn cung øng ( MS ) trong nÒn kinh tÕ lµ c«ng cô quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng thÞ tr­êng më. 2. Chøng chØ tiÒn göi : Lµ giÊy chøng nhËn cho viÖc göi tiÒn cña c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc vµo NHTM hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Vµ chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín trong sè c¸c lo¹i tiÒn göi ng©n hµng. Chøng chØ tiÒn göi ®­îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ tr­êng thø cÊp tuú thuéc vµo quy ®Þnh cña ng©n hµng, ®iÒu kiÖn cña c¸c n­íc. §Õn khi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ viÖc huy ®éng vèn c¸c ng©n hµng cho phÐp mua b¸n l¹i nã lµm t¨ng tÝnh láng. Chóng ®­îc mua ®i b¸n l¹i v× trong thÞ tr­êng cã nhu cÇu : kh¸ch hµng muèn b¸n l¹i mua vµo phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau ( tiªu dïng, SXKD ), vµ cã ng­êi mua l¹i chøng chØ ®ã. Chøng chØ tiÒn göi ®­îc ph¸t sinh bëi c¸c NHTM, tæ chøc tµi chÝnh kh¸c vµ do c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ göi tiÒn vµo NHTM göi vµo c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c n¾m gi÷. 3. C¸c th­¬ng phiÕu : Bao gåm kú phiÕu th­¬ng m¹i vµ hèi phiÕu 3.1 Kú phiÕu th­¬ng m¹i : Thùc chÊt lµ mét giÊy ghi nhËn nî vµ nã ®­îc sö dông trong quan hÖ trao ®æi, mua b¸n chÞu lÉn nhau. Ng­êi ph¸t hµnh ra nã chÝnh lµ ng­êi mua chÞu. Ng­êi gi÷ lµ ng­êi b¸n chÞu víi môc ®Ých gi÷ kh¸c nhau : gi÷ nã khi thêi h¹n ®Õn sÏ nhËn l¹i tiÒn tõ ng­êi mua chÞu. Cã thÓ sö dông nã ®Ó lµm ph­¬ng tiÖn thanh to¸n, ph­¬ng tiÖn ®Ó tÊt to¸n nh÷ng kho¶n nî cña m×nh. Dïng nã ®Ó vay tiÒn ng©n hµng, hä vay tiÒn ng©n hµng d­íi h×nh thøc chiÕt khÊu vµ cho vay t¸i chiÕt khÊu. + ChiÕt khÊu : Ng­êi cã kú phiÕu th­¬ng m¹i b¸n kú phiÕu ®ã cho NHTM vµ NHTM mua l¹i c¸c kú phiÕu th­¬ng m¹i cña kh¸ch hµng b»ng chªnh lÖch gi÷a kú phiÕu th­¬ng m¹i víi lîi tøc chiÕt khÊu. Lîi tøc chiÕt khÊu = l·i suÊt chiÕt khÊu * gi¸ kú phiÕu th­¬ng m¹i X¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu dùa trªn : chÊt l­îng cña kú phiÕu th­¬ng m¹i, l·i suÊt ®Çu ra. + Cho vay t¸i chiÕt khÊu : NHTW cho vay ®èi víi c¸c NHTM b»ng c¸ch mua l¹i c¸c kú phiÕu th­¬ng m¹i mµ NHTM ®· chiÕt khÊu lÇn ®Çu. NHTM b¸n kú phiÕu th­¬ng m¹i cho NHTW = gi¸ kú phiÕu th­¬ng m¹i - lîi tøc t¸i chiÕt khÊu. NHTW còng ph¶i tÝnh ®­îc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu víi c¸c c¨n cø : chÊt l­îng cña kú phiÕu th­¬ng m¹i ( tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt ), l·i suÊt chiÕt khÊu mµ NHTM ®· chiÕt khÊu cña kh¸ch hµng, môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi kú ®ã nh­ thÕ nµo ( chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ sÏ t¨ng l·i suÊt vµ ng­îc l¹i ) MÆt kh¸c kú phiÕu th­¬ng m¹i lµ vËt cÇm cè cña NHTM : kh¸ch hµng tíi vay vèn NHTM b»ng c¸ch mang kú phiÕu th­¬ng m¹i tíi lµm vËt cÇm cè. NÕu hä thanh to¸n ®óng h¹n, NHTM ph¶i tr¶ l¹i kú phiÕu th­¬ng m¹i cho kh¸ch hµng. Nh­ vËy kh¸c víi tr­êng hîp chiÕt khÊu, nÕu nh­ sau khi thùc hiÖn chiÕt khÊu th× KPTM thuéc së h÷u hoµn toµn cña NHTM nh­ng trong tr­êng hîp nµy KPTM vÉn thuéc së h÷u cña kh¸ch hµng vµ NHTM ph¶i tr¶ l¹i KPTM cho kh¸ch hµng khi hä ®· thanh to¸n khi ®Õn kú h¹n. 3.2 Hèi phiÕu : Theo ULB, hèi phiÕu lµ mét mÖnh lÖnh ®ßi tiÒn v« ®iÒu kiÖn do ng­êi s¶n xuÊt, ng­êi b¸n, ng­êi cung øng dÞch vô... ký ph¸t ®ßi tiÒn ng­êi nhËp khÈu, ng­êi mua, ng­êi nhËn cung øng, vµ yªu cÇu ng­êi nµy ph¶i tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ng­êi h­ëng lîi quy ®Þnh trong hèi phiÕu, hoÆc theo lÖnh cña ng­êi nµy tr¶ cho ng­êi kh¸c. Hèi phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm : + TÝnh trùu t­îng cña hèi phiÕu : kh«ng cÇn ph¶i ghi néi dung quan hÖ kinh tÕ, mµ chØ cÇn ghi râ sè tiÒn ph¶i tr¶ lµ bao nhiªu vµ tr¶ cho ai, ng­êi nµo sÏ thanh to¸n, thêi gian thanh to¸n khi nµo... + TÝnh b¾t buéc tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu : ng­êi tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Çy ®ñ, ®óng theo yªu cÇu cña tê hèi phiÕu, kh«ng ®­îc viÖn lý do riªng cña b¶n th©n ®èi víi ng­êi ký ph¸t hèi phiÕu trõ tr­êng hîp hèi phiªó kh«ng cßn phï hîp víi ®¹o luËt chi phèi nã. + TÝnh l­u th«ng cña hèi phiÕu : cã ®­îc nhê hai ®Æc ®iÓm trªn. Nã cã thÓ chuyÓn nh­îng tõ ng­êi nµy sang ng­êi kh¸c trong thêi h¹n cña nã, ng­êi tr¶ tiÒn sÏ thanh to¸n cho ng­êi cÇm hèi phiÕu cho dï hîp ®ång mua b¸n cã thÓ kh«ng thùc hiÖn hoµn chØnh. B¶n chÊt cña hèi phiÕu + Lµ mét lo¹i th­¬ng phiÕu, nã kh«ng nh÷ng lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó thanh to¸n, mµ cßn lµ c«ng cô tÝn dông, nã cho phÐp ng­êi chñ nî huy ®éng ®­îc kho¶n ®· vay ë mét ng©n hµng tr­íc khi ®Õn h¹n thanh to¸n hèi phiÕu. Ngµy nay hèi phiÕu chñ yÕu lµm c¨n cø cho nghiÖp vô tÝn dông ng©n hµng. Trong tr­êng hîp hèi phiÕu lµ c«ng cô thanh to¸n, nã ®­îc c¸c th­¬ng nh©n sö dông ®Ó thanh to¸n kho¶n tr¸i quyÒn cña hä, lóc ®ã hèi phiÕu ®ãng vai trß t­¬ng tù nh­ tiÒn tÖ. Nh­ng viÖc sö dông hèi phiÕu víi chøc n¨ng duy nhÊt nµy ngµy nay ®· chÊm døt, v× ng­êi ta hay dïng sÐc h¬n. + Hèi phiÕu lu«n lu«n lµ mét chøc tõ th­¬ng m¹i, ngay c¶ khi nh÷ng ng­êi ký trªn phiÕu kh«ng ph¶i lµ th­¬ng nh©n. ViÖc thanh to¸n hèi phiÕu : kú h¹n tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu cã hai d¹ng tr¶ tiÒn ngay vµ tr¶ tiÒn sau. Ngµy nay cã xu h­íng míi trong viÖc chuyÓn dÞch c¸c th­¬ng phiÕu lµ viÖc t¨ng c­êng sö dông c¸c c«ng cô phi vËt chÊt ( nh­ hèi phiÕu trªn b¨ng tõ...) C¬ chÕ ho¹t ®éng cña hèi phiÕu cã thÓ kh¸i qu¸t trªn s¬ ®å : 4. C¸c kú phiÕu ng©n hµng : Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña NHTM, vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña NHTM. Cã tr­êng hîp NHTW ph¸t hµnh kú phiÕu ®Ó phôc vô thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ( thu håi l­îng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ). Nh­ vËy, chñ thÓ ph¸t hµnh cã thÓ lµ NHTM hoÆc NHTW, tuy nhiªn môc ®Ých ph¸t hµnh vµ môc ®Ých n¾m gi÷ cña c¸c bªn lµ kh¸c nhau. 5. Mét sè c«ng cô kh¸c : a. Tho¶ thuËn mua l¹i : Lµ lo¹i giao dÞch mua b¸n trong ®ã kho¸n dÞch viªn huy ®éng tiÒn mÆt b»ng c¸ch t×m mét ng­êi mua t¹m thêi mét sè chøng kho¸n cña kho¸n dÞch viªn kh¸c vµ ký hîp ®ång víi bªn mua lµ anh ta sÏ mua l¹i sè chøng kho¸n ®ã vµo thêi ®iÓm sau nµy, hîp ®ång nµy gäi lµ tho¶ thuËn mua l¹i, lµ tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n, ë ®©y ng­êi b¸n ®ång ý mua l¹i sè chøng kho¸n ( ®· b¸n cho ng­êi mua ) theo gi¸ ®· tho¶ thuËn vµ theo thêi ®iÓm ®· ®Þnh ( ®«i khi kh«ng Ên ®Þnh thêi ®iÓm gäi lµ tho¶ thuËn mua l¹i më nghÜa lµ cã thÓ cã lÖnh gäi bÊt cø lóc nµo ). Tho¶ thuËn mua l¹i ®­îc xem lµ rÊt gièng víi tiÒn vay ®­îc b¶o ®¶m hoµn toµn ( vËt thÕ chÊp lµ chøng kho¸n ). TiÒn l·i tøc lµ tiÒn chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua l¹i, tiÒn l·i nµy ®­îc hai bªn tho¶ thuËn trùc tiÕp vµ th­êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ph¶i thÕ chÊp cã cïng thêi h¹n cña ng©n hµng nhµ n­íc. Tho¶ thuËn mua l¹i ®­îc dïng cho hai c¸ch : huy ®éng vèn ng¾n h¹n vµ lµ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhµ n­íc. Thµnh viªn tham gia vµo tho¶ thuËn mua l¹i lµ : Ng­êi mua b¸n tr¸i phiÕu nhµ n­íc, tr¸i phiÕu ®« thÞ, dïng chóng ®Ó tµi trî cho ng©n s¸ch, NHTM dïng chóng ®Ó huy ®éng ng©n hµng quü ng¾n h¹n, nhµ n­íc dïng chóng ®Ó t¸c ®éng lµm thay ®æi ng¾n h¹n sè dù tr÷ trong c¸c ng©n hµng thµnh viªn ( ®iÒu chØnh nguån cung tiÒn tÖ ) b. Tho¶ thuËn mua l¹i ng­îc chiÒu : Víi lo¹i tho¶ thuËn nµy, kho¸n dÞch viªn ®ång ý mua chøng kho¸n cña nhµ ®Çu t­ vµ sau ®ã b¸n l¹i cho nhµ ®Çu t­ vµo thêi ®iÓm sau nµy víi gi¸ cao h¬n ( nghÜa lµ nhµ ®Çu t­ ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n víi gi¸ cao h¬n ) c. GiÊy chÊp nhËn cña Ng©n hµng : Lµ mét lo¹i hèi phiÕu ®Þnh kú ng¾n h¹n ®­îc rót tiÒn ë mét ng©n hµng vµo mét thêi ®iÓm ®· Ên ®Þnh, nã ®­îc c¸c c«ng ty dïng nh­ ph­¬ng tiÖn tµi trî cho giao dÞch quèc tÕ ( giao dÞch xuÊt nhËp khÈu ). Nã cã thÓ ®­îc ®em b¸n ë thÞ tr­êng tiÒn tÖ ng¾n h¹n víi gi¸ cã khÊu trõ ( d­íi mÖnh gi¸ ), ng­êi së h÷u giÊy chÊp nhËn cña ng©n hµng khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n sÏ rót tiÒn theo mÖnh gi¸ cu¶ giÊy ®ã, hä cßn cã quyÒn gi÷ thÕ chÊp dùa trªn sè hµng trong tr­êng hîp ng©n hµng chÊp nhËn bÞ ph¸ s¶n. C¸c ng©n hµng th­êng dïng giÊy chÊp nhËn cña ng©n hµng ®Ó thÕ chÊp cho sè tiÒn vay cña NHTW. d. Chøng tõ nî th­¬ng m¹i : Lµ lo¹i giÊy nî ng¾n h¹n do ng©n hµng, c«ng ty hay ng­êi vay ph¸t hµnh vµ ng­êi mua lµ nhµ ®Çu t­ cã tiÒn nhµn rçi t¹m thêi. L·i suÊt th­êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ng©n hµng. Ngoµi ra chøng tõ nî th­¬ng m¹i kh«ng ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc nªn Ýt tèn kÐm. Thêi gian ®¸o h¹n vµ l·i suÊt do hai bªn th­¬ng l­îng. Chóng ®­îc ph¸t hµnh d­íi d¹ng tuú thuéc ng­êi mang nã vµ theo gi¸ cã khÊu trõ tõ mÖnh gi¸. Gåm 3 lo¹i lµ chøng tõ nî trùc tiÕp, chøng tõ qua kho¸n dÞch viªn, chøng tõ th­¬ng m¹i ®­îc miÔn thuÕ. e. Chøng tõ ký th¸c : Lµ chøng chØ cã l·i suÊt cè ®Þnh do ng©n hµng ph¸t hµnh vµ b¶o ®¶m. Nã cã thÓ mua b¸n trong thÞ tr­êng thø cÊp, cã hai lo¹i chøng tõ ký th¸c. - Chøng tõ ký th¸c kh«ng tho¶ thuËn : lµ lo¹i chøng tõ ký th¸c cã ®Þnh kú do ng©n hµng vµ tæ chøc tiÕt kiÖm cho vay, cã thêi h¹n Ên ®Þnh vµ cã l·i suÊt cè ®Þnh. Ng©n hµng ph¸t hµnh tõng lo¹i cã thêi gian ®¸o h¹n ng¾n 30 ngµy ®Õn thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn. - Chøng tõ ký th¸c tho¶ thuËn ®­îc : lµ lo¹i ký th¸c ng©n quü ®Þnh kú víi ng©n hµng theo l·i suÊt Ên ®Þnh trong mét thêi kho¶ng Ên ®Þnh. Nhµ ph¸t hµnh ph¶i thu håi chøng tõ lóc ®¸o h¹n theo mÖnh gi¸ céng víi tiÒn l·i ®¸o h¹n. Chøng tõ nµy ph¶i cã mÖnh gi¸ tèi thiÓu nhÊt ®Þnh ( th­êng lµ 1 triÖu USD trë lªn ). Nã lµ lo¹i giÊy cam kÕt tr¶ nî kh«ng ®¶m b¶o b»ng thÕ chÊp nh­ng ®­îc ng©n hµng ph¸t hµnh ®¶m b¶o, th­êng cã thêi h¹n 1 n¨m trë xuèng tr­íc khi ®¸o h¹n, nã cã thÓ dïng ®Ó tri tr¶, mua vµ b¸n ë thÞ tr­êng thø cÊp víi møc gi¸ tuú thuéc vµo l·i suÊt thÞ tr­êng hiÖn hµnh vµ vµo thêi ®iÓm mua b¸n. II. C«ng cô thÞ tr­êng vèn ThÞ tr­êng vèn lµ mét bé phËn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, ë ®ã diÔn ra viÖc trao ®æi c¸c c«ng cô nî trung vµ dµi h¹n, c¸c cæ phiÕu. §¶m b¶o lu©n chuyÓn nguån vèn trung dµi h¹n trong nÒn kinh tÕ tõ ng­êi cã vèn sang ng­êi cÇn vèn th«ng qua viÖc mua b¸n c«ng cô nî. Nh×n chung c¸c c«ng cô nî trong thÞ tr­êng vèn cã tÝnh láng kÐm, tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nµy mang tÝnh rñi ro cao, sù thay ®æi gi¸ c¶ kh¸ phøc t¹p. 1. Cæ phiÕu c«ng ty Lµ mét lo¹i chøng chØ do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh hoÆc bót to¸n ghi sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u mét hoÆc mét sè cæ phÇn cña c«ng ty ®ã. Lµ mét chøng kho¸n cã gi¸, cã quyÒn nhËn l·i vµ hoa hång. Cæ phiÕu cã thÓ dïng mua b¸n vµ thÕ chÊp, trë thµnh mét trong nh÷ng ph­¬ng tiÖn tÝn dông dµi h¹n chñ yÕu cña thÞ tr­êng tiÒn vèn. a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t hµnh cæ phiÕu trong ®iÒu kiÖn XHCN Tr­íc hÕt, xem xÐt tõ nhu cÇu tiÒn vèn. Mét mÆt, h¹ng môc x©y dùng träng ®iÓm cña Nhµ n­íc kh«ng ngõng t¨ng lªn, møc sèng nh©n d©n t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn nhiÒu tiÒn vèn. MÆt kh¸c, c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc ngµy cµng gay g¾t, nhiÒu xÝ nghiÖp buéc ph¶i th­êng xuyªn c¶i t¹o vµ ®æi míi kü thuËt do ®ã cÇn nhiÒu tiÒn vèn. Hai lµ, xem xÐt viÖc cung cÊp tiÒn vèn tõ l©u ®· h×nh thµnh thãi quen cÊp ph¸t hoÆc ng©n hµng cho vay. Nh­ng nguån vèn theo cÊp ph¸t hay vay ng©n hµng kh«ng ®¶m b¶o ®¸p øng hÕt nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ vèn vµ còng ch­a ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt.... Ba lµ, thÓ hiÖn yªu cÇu quy luËt vËn ®éng cña tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, phÇn nµo gi¶i quyÕt ®­îc m©u thuÉn cung cÇu tiÒn vèn. b. Nh÷ng h¹n môc ghi trªn mÆt cæ phiÕu : Cæ phiÕu, ph¸t hµnh c«ng khai cÇn cã yªu cÇu chÆt chÏ. Kh«ng nh÷ng chÊt l­îng cæ phiÕu tèt, in ®Ñp, quan träng h¬n lµ nh÷ng ®iÒu ghi trªn mÆt cæ phiÕu cÇn cã quy ®Þnh râ rµng. Nãi chung, trªn mÆt phiÕu ghi nh÷ng ®iÒu sau ®©y : 1/ tªn, trô së c«ng ty; 2/ Sè vµ ngµy cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh; 3/ Sè l­îng cæ phÇn vµ lo¹i cæ phÇn; 4/ mÖnh gi¸ mçi cæ phÇn vµ tæng mÖnh gi¸ sè cæ phÇn ghi trªn cæ phiÕu; 5/ tªn cæ ®«ng ®èi víi mçi cæ phiÕu ghi trªn; 6/ tãm t¾t vÒ thñ tôc chuyÓn nh­îng cæ phÇn; 7/ ch÷ ký mÉu cña ng­êi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt vµ dÊu cña c«ng ty; 8/ sè ®¨ng ký t¹i sæ ®¨ng ký cæ ®«ng cña c«ng ty vµ ngµy ph¸t hµnh cæ phiÕu; 9/ ®èi víi cæ phiÕu cña cæ phÇn ­u ®·i cßn cã mét sè néi dung kh¸c theo quy ®Þnh l¹i c¸c ®iÒu 55, 56, 57 luËt Doanh nghiÖp ViÖt Nam ban hµnh 12 - 06 - 1996. c. §Æc ®iÓm cña cæ phiÕu: 1. Cã tÝnh quyÕt s¸ch. Ng­êi cã cæ phiÕu phæ th«ng cã quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®«ng, bÇu cö ban qu¶n trÞ tham gia quyÕt s¸ch qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp, quyÒn lîi lín hay nhá tuú theo sè l­îng cæ phiÕu. 2. Cã thÓ ®æi tiÒn mÆt. Cæ phiÕu cã thÓ chuyÓn nh­îng bÊt kú lóc nµo giao dÞch ë thÞ tr­êng, biÕn thµnh tiÒn giÊy. 3. Gi¸ c¶ vµ gi¸ trÞ mÆt phiÕu kh«ng khíp nhau. Cæ phiÕu lµ ®èi t­îng giao dÞch, gièng nh­ hµng ho¸, cã lo¹i gi¸ c¶ nµy chÞu ¶nh h­ëng t×nh h×nh kinh doanh cña xÝ nghiÖp vµ chÞu ¶nh h­ëng nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, lu«n lu«n thay ®æi, t¨ng gi¶m lín, kh«ng khíp víi gi¸ trÞ mÆt cæ phiÕu. Sù kh«ng khíp Êy t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho ng­êi ®Çu c¬. 4. Rñi ro. Cæ phiÕu ®· mua kh«ng thÓ tr¶ l¹i vèn cò. Ng­êi ®Çu c¬ cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®­îc thï lao dù kiÕn hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo doanh lîi cña xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh, l·i nhiÒu chia nhiÒu, l·i Ýt chia Ýt, kh«ng l·i kh«ng chia, cïng chÞu thiÖt h¹i, bÞ ph¸ s¶n khã cã thÓ gi÷ nguyªn vèn. V× vËy, ng­êi ®Çu c¬ cæ phiÕu th­êng chÞu rñi ro nhÊt ®Þnh. d. QuyÒn lîi cña ng­êi cã cæ phiÕu nãi chung : Ng­êi cã cæ phiÕu nh×n chung cã nhiÒu quyÒn lîi nh­ng c¬ b¶n cã mét sè quyÒn sau : 1/ BÇu cö ban qu¶n lý, quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp; 2/ QuyÒn nhËn l·i cæ phiÕu vµ hoa hång; 3/ QuyÒn b¸n vµ thÕ chÊp cæ phiÕu; 4/ ¦u tiªn nhËn th­ëng; 5/ G¸nh chÞu rñi ro, chÞu tr¸ch nhiÖm kinh tÕ nhÊt ®Þnh; 6/ Cã c¸c quyÒn cæ phiÕu vÒ luËt h×nh sù kh¸c. CÇn lµm râ lµ, khi cæ phiÕu chuyÓn nh­îng cho ng­êi kh¸c, ng­êi cã cæ phiÕu míi cßn ph¶i lµm thñ tôc “sang tªn” ®Ó trë thµnh cæ ®«ng míi cã thÓ h­ëng quyÒn lîi cæ ®«ng : tr­íc khi trë thµnh cæ ®«ng, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp vµ ph©n phèi lîi Ých. e. Ph©n lo¹i cæ phiÕu : * XÐt theo kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng thø cÊp, cæ phiÕu gåm hai lo¹i : cæ phiÕu ký danh vµ cæ phiÕu v« danh. Cæ phiÕu kÝ danh lµ lo¹i cæ phiÕu ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ. Chóng kh«ng ®­îc phÐp tù do chuyÓn nh­îng vµ mua b¸n trªn thÞ tr­êng thø cÊp. Khi muèn chuyÓn nh­îng ph¶i ®­îc sù ®ång ý cña ®¹i héi ®ång cæ ®«ng. Víi nh÷ng cæ ®«ng sang lËp ra c«ng ty cæ phÇn th× n¾m gi÷ cæ phiÕu ®ã. Cæ phiÕu v« danh : lµ cæ phiÕu kh«ng ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ cña ng­êi n¾m gi÷ cæ phiÕu. Nã cã kh¶ n¨ng ®­îc chuyÓn nh­îng dÔ dµng trªn thÞ tr­êng thø cÊp. * XÐt theo ®Þa vÞ ph¸p lý cña cæ ®«ng trong c«ng ty cã cæ phiÕu ­u ®·i, cæ phiÕu th­êng. Cæ phiÕu ­u ®·i lµ cæ phiÕu mµ møc lîi tøc cæ phÇn dµnh cho cæ ®«ng n¾