Tư tưởng Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa

A. LỜI MỞ ĐẦU Hồ Chí Minh với tư cách là một nhà nhân văn chân chính, nhà văn hóa kiệt xuất ngay từ rất sớm đã nắm bắt được quy luật hình thành, vận động và phát triển của một nền văn hóa. Trong nhận thức của Người, "Văn hóa Việt Nam chứa đựng sự kỳ diệu giữa cái ổn định và cái linh hoạt" bởi lẽ nền văn hóa này có sợi dây liên hệ bền chặt với cuộc sống. Chúng ta cùng nghiên cứu lĩnh vực này để tìm ra một ý nghĩa sâu xa và rộng lớn của khái niệm văn hóa, cùng với một lý luận của sự phát triển. Thấm nhuần và phát triển tư tưởng của Người là một nhiệm vụ, đồng thời là một công trình văn hóa của dân tộc. B. NỘI DUNG I. Những quan điểm chung của Hồ Chí Minh về văn hóa 1. Khái niệm “Văn hóa” Văn hóa được Hồ Chí Minh định nghĩa theo nghĩa rộng lần đầu tiên vào năm 1942- 1943: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh….nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sinh tồn”. Cho đến từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Người đã xác định: Văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, là bộ phận của kiến trúc thượng tầng. Theo đó, văn hóa được đặt ngang hàng với chính trị, kinh tế, xã hội, tạo thành bốn vấn đề chủ yếu của đời sống xã hội. 2. Vị trí, vai trò của văn hóa Văn hóa bao gồm toàn bộ những giá trị vật chất và những giá trị tinh thần mà loài người đã sáng tạo ra trong quá trình lịch sử. Nó chính là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng. Đồng thời, văn hóa ở trong và có tác động qua lại với kinh tế và chính trị, đồng thời phải phục vụ nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế. 3. Tính chất của nền văn hóa mới Đó là nền văn hó dân chủ mới, nền văn hóa xã hội chủ nghĩa. Nền văn hóa ấy phải có tính dân tộc, khoa học và đại chúng. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, từ Đại hội VII trở đi, Đảng ta xác định tính chất của nền văn hóa là nền văn hóa tiến tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Hai tính chất ấy có quan hệ chặt chẽ với nhau, vừa thể hiện nội dung khoa học, hiện đại, vừa thể hiện tính chất đại chúng, phong phú và còn có sự kế thừa và phát triển. 4. Chức năng của văn hóa Thứ nhất, văn hóa có chức năng bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp cho con người Việt Nam, đồng thời loại bỏ những ham muốn thấp hèn và sai lầm có thể có trong tư tưởng, tình cảm của mỗi người. Thứ hai, văn hóa có chức năng nâng cao dân trí- đó là trình độ hiểu biết, trình độ kiến thức của người dân. Thứ ba, văn hóa có chức năng bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp, những phong cách lành mạnh, luôn hướng tới cái chân thiện mỹ để không ngừng hoàn thiện bản thân. II. Tư tưởng Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa 1. Văn hóa giáo dục Văn hóa giáo dục là một trong những lĩnh vực chính của văn hóa. Đây là lĩnh vực được Hồ Chí Minh rất quan tâm trong suốt cuộc đời cách mạng của mình. Hồ Chí Minh phê phán nền giáo dục phong kiến là từ chương, kinh viện xa vời thực tế và coi trọng mẫu người theo quan niệm của Nho giáo, tố cáo nền giáo dục thực dân giả dối, ngu dân….Sau cách mạng tháng Tám thành công, việc xây dựng một nền giáo dục mới được đặt ra. Hồ Chí Minh đã viết: “Chúng ta có nhiệm vụ cấp bách là phải giáo dục lại nhân dân chúng ta. Chúng ta phải làm cho dân tộc chúng ta trở nên một dânn tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập”. Người đã có những quan điểm về văn hóa giáo dục như: - Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục nhằm mục tiêu là thực hiện cả ba chức năng của văn hóa trong giáo dục, nghĩa là trong quá trình dạy và học. Vì theo Người dạy và học để mở mang dân trí, nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn…; để đào tạo những con người mới vừa có đức vừa có tài, để làm việc, làm người…; và để thực hiện cải tạo trí thức cũ, đào tạo trí thức mới; đào tạo những người kế tục sự nghiệp cách mạng và xây dựng đất nước giàu mạnh. - Hồ Chí Minh còn nêu lên quan điểm là phải tiến hành cải cách giáo dục để xây dựng một hệ thống trường lớp với chương trình, nội dung dạy và học thật khoa học, thật hợp lý, phù hợp với những bước phát triển của nước ta: Giáo dục phải đảm bảo kiến thức toàn diện; Học phải sáng tạo, học phải đi đôi với hành, lý luận phải liên hệ với thực tiễn, học tập phải kết hợp với lao động; Cần phải phối hợp đồng bộ cả ba khâu: giáo dục, nhà trường và xã hội. - Học ở mọi nơi, mọi lúc; học mọi người; học suốt đời; coi trọng việc tự học, tự đào tạo và đào tạo lại: Học ở trường lớp chỉ là một phần, còn phần chủ yếu là học trong lao động, trong công tác, trong thực tiễn. Học tập là một quá trình lao động gian khổ, phải có quyết tâm, có nghị lực và phải say mê. Đồng thời, học phải có phương pháp đúng mới có hiệu quả cao. - Phải giáo dục để không ngừng nâng cao trình độ của cán bộ, đảng viên và nhân dân, nghĩa là vừa nâng cao dân trí vừa nâng cao đảng trí. Đối với cán bộ, đảng viên, Hồ Chí Minh đòi hỏi: phải nâng cao sự tu dưỡng về chủ nghĩa Mác- Lênin để vận dụng vào những kinh nghiệm hoạt động của Đảng ta; phải học tập toàn diện vê văn hóa, khoa học, kỹ thuật, kinh tế và quản lý…., cán bộ ngành nào thì phải biết chuyên môn ngành ấy. Có thể nói rằng, quan điểm Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục rất phong phú và hoàn chỉnh. Quan điểm ấy đã được thực hiện và đem lại những thành tựu và niềm tự hào to lớn cho nền giáo dục Việt Nam trong suốt mấy thập kỷ qua. Hiện nay, chúng ta cần phải nghiên cứu để quán triệt hơn nữa quan điểm văn hóa giáo dục Hồ Chí Minh, nhằm đưa sự nghiệp giáo dục nước ta tiếp tục tiến lên phía trước. 2. Văn hóa văn nghệ Văn nghệ là biểu hiện tập trung nhất của nền văn hóa, là đỉnh cao của đời sống tinh thần, là hình ảnh của tâm hồn dân tộc. Trong chiều dài lịch sử, dânn tộc ta là một dân tộc rất quý trọng văn nghệ, và là nhu cầu không thể thiếu của nhân dân ta. Nền văn nghệ cách mạng do Hồ Chí Minh khai sinh có những đặc điểm sau: - Văn nghệ là mặt trận, nghệ sĩ là chiến sỹ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh cách mạng, trong xây dựng xã hội mới, con người mới: Người cũng chỉ rõ ngòi bút của các văn nghệ sĩ cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà; Hồ Chí Minh coi văn nghệ là một mặt trận là một quan điểm rất độc đáo đòi hỏi các chiến sĩ chiến đấu trên mặt trận này phải bền bỉ, kiên cường, phải có lập trường tư tưởng vững vàng; đồng thời, cũng phải có tài năng sáng tạo do chính yêu cầu của văn nghệ đặt ra. - Văn nghệ phải gắn liền với thực tiễn của đời sống nhân dân: Thực tiễn đời sống của nhân dân ta đó là đời sống lao động sản xuất, chiến đấu, sinh hoạt và xây dựng xã hội mới. Theo Hồ Chí Minh, văn nghệ vừa phản ánh thực tiễn, vừa thúc đẩy sự phát triển của thực tiễn theo quy luật của cái đẹp và chỉ có thực tiễn đời sống của nhân dân mới đem lại nguồn sinh khí cho sáng tác, sáng tạo văn hóa, nghệ thuật. Do vậy, người chiến sĩ văn nghệ phải hòa mình với quần chúng vì nhân dân mới nuôi dưỡng cho sáng tác của họ. - Phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của đất nước và dân tộc, phải phản ánh cho hay, cho chân thật sự nghiệp cách mạng của nhân dân, được quần chúng yêu thích. Phản ánh chân thực còn là sự phản ánh có tính định hướng, nghĩa là vừa phản ánh đúng vừa hướng nhân dân loại bỏ cái giả, cái sai, cái xấu để vươn tới những giá trị thật, đúng và đẹp. Văn nghệ hư cấu phải trên cái nền hiện thực, xuất phát từ hiện thực, để rồi trở lại phục vụ hiện thực, nâng hiện thực lên cao hơn nữa. Một điểm quan trọng nữa là Hồ Chí Minh đặt ra cho văn nghệ là các tác phẩm văn nghệ phải phong phú, đa dạng, không thể đơn điệu, nghèo nàn. 3. Văn hóa đời sống Tư tưởng về xây dựng đời sống mới lần đầu tiên được phát động vào tháng 1 năm 1946 và đến tháng 3 năm 1947 Hồ Chí Minh viết cuốn sách Đời sống mới để hướng dẫn nhân dân cách làm. Khái niệm Đời sống mới của Hồ Chí Minh bao gồm cả đạo đức mới, lối sống mới và nếp sống mới. Đạo đức gắn liền và thể hiện qua nếp sống và lối sống. Vì vậy, xây dựng đạo đức phải được tiến hành đồng thời với lối sống và nếp sống. Có dựa trên cái nền đạo đức thì mới xây dựng được lối sống, nếp sống mới lành mạnh, vui tươi, hướng con người tới tầm cao của văn hóa, của một đất nước độc lập và xã hội chủ nghĩa. Đạo đức mới là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Theo Hồ Chí Minh, đó cũng chính là đạo đức cách mạng, là suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng; ra sức làm việc cho Đảng, đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lao động lên trên, lên trước lợi ích của cá nhân mình; hết sức hết lòng phục vụ nhân dân; không sợ khó, sợ khổ…. Lối sống mới là lối sống có lý tưởng, có đạo đức, phong cách sống và phong cách làm việc. Theo Hồ Chí Minh có năm cách phải sửa đổi là “cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc”. Và phải xây dựng một phong cách sống giản dị, khiêm tốn, ngăn nắp, một phong cách làm việc dân chủ, tập thể, khoa học. Người cho rằng, để có lối sống đẹp thì phải: có tinh thần làm chủ, không phụ thuộc, nô lệ; đề cao tinh thần tương thân tương ái; chống chủ nghĩa cá nhân; có ý thức tôn trọng và vươn tới cái đẹp… Hồ Chí Minh là một nhân cách cao cả nên lối sống của Người cao thượng, đẹp, giàu giá trị nhân văn, tiêu biểu cho một lãnh tụ của quần chúng. Nếp sống mới là quá trình xây dựng thói quen của lối sống mới, từ bỏ dần thói quen của lối sống cũ và xây dựng phong tục tập quán mới thay cho phong tục tập quán cũ cổ hủ. Dĩ nhiên không phải cái gì cũ cũng là xấu, là phải bỏ đi. Mà phải biết học hỏi, rút kinh nghiệm và tiếp thu cái cũ đó. Như vậy, nếp sống mới là nếp sống văn minh, lịch sự. Và điều quan trọng là phải có những người làm gương, trước hết là những người lãnh đạo, quản lý, những người tuyên truyền xây dựng đời sống mới phải nêu gương trước, đồng thời phải xây dựng cho được những tập thể kiểu mẫu để mọi người noi theo. Về xây dựng đời sống mới, Hồ Chí Minh còn chỉ rõ có hai thứ: một là đời sống mới riêng từng người, hai là đời sống mới chung. Việc xây dựng đời sống mới phải bắt đầu từ từng người, từng gia đình, vì mỗi người là một cá thể tạo nên gia đình, mỗi gia đình là một tế bào tạo nên xã hội. C. KẾT BÀI Như vậy, dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, nhân dân ta đã thừa kế những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, tạo nên những sức mạnh mới cho cách mạng Việt Nam. Tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh đã hội tụ đủ các yếu tố truyền thống và hiện đại, dân tộc và nhân loại, kế thừa và đổi mới. Từ đó, chúng ta đã vận dụng để tạo ra một tiền đề, một nền móng vững chắc cho việc xây dựng nền văn hóa hiện nay. Với nền văn hóa mang hai tính chất tiên tiến, đậm bản sắc dân tộc sẽ làm cho nền văn hóa Việt Nam trở thành một nền văn hóa ngang tầm thời đại, phục vụ tích cực cho việc thực hiện thắng lợi mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, đồng thời góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa của nhân loại.