Ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dân kiểu mới đến nền kinh tế miền Nam Việt Nam 1954 - 1975

Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng lµ mét sù kiÖn vÜ ®¹i trong lÞch sö d©n téc ViÖt Nam. Víi th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, n­íc ta tõ mét thuéc ®Þa ®· trë thµnh mét n­íc ®éc lËp d­íi chÕ ®é d©n chñ céng hßa, ®­a nh©n d©n ta tõ th©n phËn n« lÖ thµnh ng­êi d©n ®éc lËp, tù do, lµm chñ n­íc nhµ. NiÒm vui ®Êt n­íc hßa b×nh ch­a ®­îc bao l©u, th× thùc d©n Ph¸p quay trë l¹i x©m l­îc n­íc ta, tr­íc hµnh ®éng x©m l­îc cña thùc d©n Ph¸p, nh©n d©n ta chØ cßn mét con ®­êng lùa chän duy nhÊt lµ cÇm vò khÝ kh¸ng chiÕn ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp, tù do. Tr­íc lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh: "Kh«ng! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt n­íc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ...", nh©n d©n c¶ n­íc h¨ng h¸i ®øng lªn ®Êu tranh chèng thùc d©n Ph¸p, quyÕt t©m b¶o vÖ thµnh qu¶ c¸ch m¹ng, b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc. Víi hµng lo¹t c¸c th¾ng lîi trªn mÆt trËn qu©n sù: ChiÕn dÞch ViÖt B¾c thu - ®«ng 1947, chiÕn dÞch Biªn giíi thu - ®«ng 1950... Thùc d©n Ph¸p ®i tõ thÊt b¹i nµy, ®Õn thÊt b¹i kh¸c vµ ngµy cµng sa lÇy ë chiÕn tr­êng §«ng D­¬ng. §Æc biÖt, th¾ng lîi vang déi cña qu©n vµ d©n ta trong chiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ ®· buéc thùc d©n Ph¸p ph¶i ngåi vµo bµn ®µm ph¸n víi ta ë Héi nghÞ quèc tÕ Gi¬nev¬ (Thôy SÜ), ký kÕt chÊm døt chiÕn tranh ë §«ng D­¬ng; ViÖt Nam sÏ thùc hiÖn thèng nhÊt b»ng cuéc tæng tuyÓn cö tù do trong c¶ n­íc. Cuéc tæng tuyÓn cö sÏ tæ chøc vµo th¸ng 7-1956 d­íi sù kiÓm so¸t cña mét ñy ban quèc tÕ. ThÊt b¹i cña Ph¸p trªn chiÕn tr­êng ViÖt Nam ch­a ph¶i lµ bµi häc cho ®Õ quèc Mü hiÕu chiÕn. §Õ quèc Mü vÉn nu«i ¶o t­ëng x©m l­îc ViÖt Nam, quyÕt t©m biÕn miÒn Nam ViÖt Nam thµnh c¨n cø qu©n sù vµ thuéc ®Þa kiÓu míi cña Mü ë §«ng D­¬ng. §Ó thùc hiÖn ®­îc ©m m­u trªn, lîi dông t×nh h×nh n­íc ta sau HiÖp ®Þnh Gi¬nevo: t¹m thêi chia c¾t lµm hai miÒn; Mü ®· Ðp Ph¸p ®­a Ng« §×nh DiÖm lªn n¾m chÝnh quyÒn ë miÒn Nam vµ tõng b­íc g¹t ¶nh h­ëng cña Ph¸p ra khái §«ng D­¬ng. HÊt c¼ng Ph¸p, Mü "viÖn trî" trùc tiÕp cho chÝnh quyÒn tay sai Ng« §×nh DiÖm, x©y dùng qu©n ®éi ®¸nh thuª ë miÒn Nam vµ ngang nhiªn ®Æt miÒn Nam d­íi sù b¶o trî cña "khèi x©m l­îc §«ng Nam ¸". Mü kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nµo ®Ó x©m nhËp s©u h¬n vµo miÒn Nam. Sau khi c¾t ®øt mäi kho¶n "viÖn trî" cho Ph¸p, Mü kh«ng ngõng t¨ng c­êng "viÖn trî" cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn nu«i d­ìng ®éi qu©n tay sai. Thø tr­ëng ngo¹i giao Mü R«-bo-x¬n ®· thó nhËn néi dung "viÖn trî" Mü cho miÒn Nam: " Tr­íc hÕt nh÷ng cè g¾ng cña chóng ta nh»m gióp cho ViÖt Nam (miÒn Nam) cã nh÷ng lùc l­îng tù an gÇn mét ®éi qu©n chÝnh quy 15 v¹n ng­êi, mét ®éi c¶nh s¸t 4 v¹n r­ìi ng­êi vµ mét sè ®¬n vÞ phßng thñ ®Þa ph­¬ng... Chóng ta ®· ra søc gióp tiÒn vµ qu©n bÞ cho nh÷ng lùc l­îng ®· cã vµ chóng ta cã sø mÖnh gióp viÖc huÊn luyÖn qu©n ®éi" [1, tr. 299]. Ngoµi kho¶n viÖn trî vÒ qu©n sù, hµng n¨m Mü cßn viÖn trî mét kho¶n kh¸ lín cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn trong lÜnh vùc kinh tÕ, kh«ng ph¶i v× môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn Nam, mµ nh»m môc ®Ých biÕn miÒn Nam thµnh thuéc ®Þa kiÓu míi vµ hoµn toµn phô thuéc vµo Mü. Tr­íc ©m m­u vµ hµnh ®éng th©m ®éc ®ã cña ®Õ quèc Mü, nÒn kinh tÕ miÒn Nam ®· cã nh÷ng thay ®æi nh­ thÕ nµo? LÞch sö ®· nh×n nhËn nÒn kinh tÕ miÒn Nam trong giai ®o¹n 1954 - 1975 ra sao? Víi mong muèn t×m hiÓu nh÷ng ¶nh h­ëng cña viÖn trî Mü ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam trong giai ®o¹n 1954 - 1975, tõ ®ã thÊy ®­îc nh÷ng mÆt tÝch cùc, tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ miÒn Nam trong giai ®o¹n nµy, chóng t«i ®· lùa chän néi dung "¶nh h­ëng cña chñ nghÜa thùc d©n kiÓu míi ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam ViÖt Nam 1954 - 1975" lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho khãa luËn cña m×nh. Tuy nhiªn, ®Ó ®i s©u t×m hiÓu mäi kho¶n viÖn trî cña Mü chÝnh quyÒn Sµi Gßn th× vÊn ®Ò trë nªn rÊt réng, v× thÕ rÊt khã cã thÓ ®i s©u khai th¸c t×m hiÓu mäi vÊn ®Ò. Bëi vËy, chóng t«i chØ chän nh÷ng kho¶n viÖn trî ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn Nam trong giai ®o¹n 1954 -1975 trong khãa luËn cña m×nh. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Tõ l©u, nghiªn cøu vÒ t×nh h×nh kinh tÕ miÒn Nam ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 - 1975 ®· trë thµnh mèi quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu lÞch sö vµ ®éc gi¶ yªu thÝch lÞch sö. T×m hiÓu kinh tÕ miÒn Nam ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 - 1975 gióp chóng ta nh×n nhËn râ h¬n vÒ cuéc chiÕn tranh x©m l­îc cña ®Õ quèc Mü ë ViÖt Nam. N¨m 1970, trªn T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ, sè 55, Phan §¾c Lùc cã bµi viÕt: "ý ®å cña Mü vÒ kinh tÕ t¹i miÒn Nam ViÖt Nam" ®· cho ng­êi ®äc mét c¸i nh×n kh¸ toµn diÖn vÒ tõng thêi kú Mü ®­a ¶nh h­ëng cña m×nh vµo kinh tÕ miÒn Nam nh­ thÕ nµo: giai ®o¹n tr­íc 1945: Mü ®Æt ë ViÖt Nam mét sè c¬ së kinh tÕ nhá bÐ, ho¹t ®éng bu«n b¸n, nhËp khÈu mét sè mÆt hµng cña ViÖt Nam vÒ n­íc; giai ®o¹n sau 1945: ngoµi ý ®å kinh tÕ ë ViÖt Nam, Mü cßn cã ý ®å vÒ chÝnh trÞ, muèn biÕn §«ng D­¬ng trong vßng kiÓm so¸t cña m×nh. Còng trong thêi gian nµy, cuèn s¸ch "35 n¨m kinh tÕ ViÖt Nam" tËp hîp c¸c bµi viÕt cña nhiÒu t¸c gi¶ vÒ kinh tÕ ViÖt Nam. Trong cuèn s¸ch nµy, bµi viÕt cña t¸c gi¶ Lª Nguyªn: "Kinh tÕ miÒn Nam ViÖt Nam d­íi ¸ch thèng trÞ thùc d©n míi cña ®Õ quèc Mü" ®· cho ng­êi ®äc hiÓu ®Æc tr­ng chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ miÒn Nam d­íi ¸ch thèng trÞ thùc d©n míi lµ g×? C¸c ®Æc tr­ng kinh tÕ nµy cã ®iÓm g× kh¸c víi c¸c thêi kú tr­íc ®ã? Tõ ®ã, t¸c gi¶ ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt cña m×nh vÒ nÒn kinh tÕ miÒn Nam d­íi sù thèng trÞ cña thùc d©n kiÓu míi. Bµi viÕt cña t¸c gi¶ Lª Nguyªn mang l¹i cho ng­êi ®äc c¸i nh×n nhiÒu mÆt kh¸c nhau vÒ nÒn kinh tÕ miÒn Nam trong thêi kú ®ã. Bµi viÕt cña ba t¸c gi¶: Minh Chi - Quang T×nh - NguyÔn Phong "Kinh tÕ miÒn Nam d­íi ¸ch Mü - DiÖm" ®i s©u khai th¸c ¶nh h­ëng cña Mü ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam vÒ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, ®êi sèng cña nh©n d©n th«ng qua h×nh thøc "viÖn trî". Qua c¸c sè liÖu thèng kª trong bµi viÕt, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i ®Õn kÕt luËn: "NÒn kinh tÕ mang tÝnh chÊt thùc d©n ®Þa vµ nöa phong kiÕn" [1]. ViÕt vÒ nÒn kinh tÕ miÒn Nam ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 - 1975 sÏ thËt thiÕu sãt nÕu kh«ng nh¾c ®Õn t¸c gi¶ §Æng Phong. Cuèn s¸ch "21 n¨m viÖn trî Mü ë ViÖt Nam" cña §Æng Phong ®· cung cÊp cho ng­êi ®äc nh÷ng h×nh thøc viÖn trî cña Mü cho miÒn Nam trong h¬n 20 n¨m Mü tiÕn hµnh x©m l­îc miÒn Nam ViÖt Nam. GÇn ®©y nhÊt, n¨m 2004, cuèn s¸ch "Kinh tÕ miÒn Nam ViÖt Nam thêi kú 1955 - 1975" cña t¸c gi¶ §Æng Phong ®· ®Ò cËp kh¸ chi tiÕt nh÷ng h×nh thøc viÖn trî cña Mü t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam vÒ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i, giao th«ng vËn t¶i... §ång thêi, t¸c gi¶ ®­a ra nh÷ng lêi b×nh, nhËn xÐt hÕt søc kh¸ch quan, mét c¸ch nh×n, c¸ch tiÕp cËn vÒ kinh tÕ miÒn Nam tõ hai phÝa. §Æc biÖt, nh÷ng sè liÖu t¸c gi¶ ®­a ra lµ rÊt míi, mang tÝnh x¸c thùc cao. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých: T×m hiÓu vÒ nh÷ng kho¶n viÖn trî cña Mü cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn Nam trong giai ®o¹n 1954 - 1975; t×m hiÓu nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nh÷ng kho¶n viÖn trî nµy ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam vµ ®êi sèng cña nh©n d©n miÒn Nam. NhiÖm vô: Nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò vÒ viÖn trî cña Mü cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn, cã t¸c ®éng nh­ thÕ nµo ®Õn kinh tÕ miÒn Nam. 4. §èi t­îng nghiªn cøu §èi t­îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ nh÷ng kho¶n viÖn trî cña Mü cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn trong lÜnh vùc kinh tÕ miÒn Nam. Trªn c¬ së ®èi t­îng nghiªn cøu ®ã, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ nh÷ng kho¶n viÖn trî cña Mü cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam trong giai ®o¹n 1954 - 1975. 5. C¬ së lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, nh÷ng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ®­îc sö dông chñ yÕu trong khãa luËn lµ: Ph­¬ng ph¸p lÞch sö, l«gic, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh 6. KÕt cÊu cña khãa luËn Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, khãa luËn bao gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng 1: ¶nh h­ëng cña Mü ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc n¨m 1954 Ch­¬ng 2: Nh÷ng kho¶n viÖn trî cña Mü ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ (1954 - 1975) Ch­¬ng 3: T¸c ®éng cña viÖn trî Mü ®Õn nÒn kinh tÕ miÒn Nam vµ bé ®êi sèng nh©n d©n miÒn Nam (1954 - 1975) Ch­¬ng 1 ¶nh h­ëng cña Mü ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc n¨m 1954 1.1. giai ®o¹n tõ n¨m 1925 ®Õn tr­íc n¨m 1945 ViÖt Nam n»m ë phÝa §«ng b¸n ®¶o §«ng D­¬ng, l­ng dùa vµo d·y nói Tr­êng S¬n hïng vÜ, mÆt quay ra biÓn §«ng réng lín. ViÖt Nam kh«ng chØ cã mét nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng phong phó, mµ cßn cã mét vÞ trÝ chiÕn l­îc ®Æc biÖt quan träng vÒ chÝnh trÞ vµ qu©n sù ë khu vùc §«ng Nam ¸. Bëi vËy, ®· tõ l©u ViÖt Nam lu«n n»m trong sù dßm ngã cña c¸c thÕ lùc ngo¹i bang D­íi c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam tõ Ng« - §inh - TiÒn Lª - Lý - TrÇn - Hå - Lª S¬, ViÖt Nam lu«n n»m trong môc tiªu x©m l­îc, bµnh tr­íng c¸c thÕ lùc phong kiÕn ph­¬ng B¾c. Sau khi ®Æt ¸ch cai trÞ lªn ®Êt n­íc ta, ®i ®«i víi qu¸ tr×nh x©y dùng bé m¸y cai trÞ, lµ qu¸ tr×nh v¬ vÐt c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, cña c¶i, nh©n lùc cña ®Êt n­íc ta. B­íc sang thÕ kû XIX, lîi dông triÒu ®×nh phong kiÕn nhµ NguyÔn ®ang l©m vµo mét cuéc khñng ho¶ng trÇm träng, viÖn cí NguyÔn khñng bè ®¹o Giat«, thùc d©n Ph¸p ®· tiÕn hµnh x©m l­îc n­íc ta (8 -1858). Còng trong thêi gian nµy, nhiÒu thuyÒn bu«n vµ chiÕn thuyÒn Mü ®· cËp bÕn §«ng D­¬ng. Sau khi thùc d©n Ph¸p chiÕm miÒn Nam ViÖt Nam vµ Cao Miªn th× nh÷ng l¸i bu«n Mü còng b¾t ®Çu ho¹t ®éng t¹i Nam Kú. Nh÷ng l¸i bu«n Mü nµy ngoµi môc ®Ých muèn biÕn Nam Kú thµnh thÞ tr­êng tiªu thô nh÷ng mÆt hµng c«ng nghÖ phÈm cña chóng, cßn muèn v¬ vÐt hµng n«ng phÈm cña ViÖt Nam ®em vÒ n­íc bu«n b¸n. Tuy nhiªn, trong thêi gian nµy, miÒn Nam ViÖt Nam ®ang ®Æt d­íi ¸ch cai trÞ cña thùc d©n Ph¸p, bëi vËy mäi ho¹t ®éng bu«n b¸n cña Mü lóc bÊy giê lu«n gÆp ph¶i c¶n trë lín tõ phÝa thùc d©n Ph¸p. Bëi vËy, ®Õn tr­íc n¨m 1939, ng­êi ta míi chØ thÊy xuÊt hiÖn t¹i §«ng D­¬ng h·ng dÇu löa Calte, Petrolium chi nh¸nh cña h·ng Standrald oil vµ h·ng Texaco cña Mü. VÒ th­¬ng m¹i, trong thêi gian nµy, quan hÖ gi÷a Mü vµ §«ng D­¬ng ®· dÇn dÇn ph¸t triÓn. Trong nh÷ng n¨m tõ 1925 ®Õn n¨m 1929 Mü ®· thu mua 2,6% tæng gi¸ trÞ hµng hãa xuÊt khÈu cña §«ng D­¬ng. Tõ n¨m: "1930 ®Õn 1932: Mü ®· thu mua lµ 2,3%; 1935 ®Õn 1939: Mü ®a thu mua lµ 6,6%" [12]. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña §«ng D­¬ng sang Mü trong thêi gian nµy vÉn lµ cao su. ChØ tÝnh riªng thêi kú tõ n¨m 1935 ®Õn n¨m 1939 khèi l­îng cao su cña §«ng D­¬ng xuÊt sang Mü lªn ®Õn 92.000 tÊn, chiÕm 99% tæng gi¸ trÞ hµng hãa cña Mü mua cña §«ng D­¬ng vµ 38% khèi l­îng cao su xuÊt c¶ng cña xø nµy" [12]. Ngoµi cao su, Mü cßn nhËp khÈu mét sè mÆt hµng kh¸c nh­: thuèc l¸ (chiÕn 3% tæng gi¸ trÞ hµng hãa mµ §«ng D­¬ng xuÊt sang Mü; b«ng v¶i (chiÕm 27% tæng sè b«ng v¶i nhËp cña §«ng D­¬ng); dÇu löa (chiÕm 19,1%); nhùa ®­êng (chiÕm 4,6%); kim khÝ (chiÕm 2,4%); m¸y mãc vµ dông cô b»ng kim lo¹i (chiÕm 17,5%); xe « t« vµ phô tïng thay thÕ (chiÕm 13,4%)" [12]. TÝnh toµn bé, Mü chiÕm 3,8% tæng gi¸ trÞ hµng hãa nhËp c¶ng vµ 8,4% tæng gi¸ trÞ xuÊt c¶ng cña §«ng D­¬ng. Nh×n chung l¹i, tr­íc chiÕn tranh ThÕ giíi thø hai Mü míi b¾t ®Çu ®Æt mèi quan hÖ bu«n b¸n víi §«ng D­¬ng. Khèi l­îng hµng hãa xuÊt nhËp c¶ng gi÷a Mü víi §«ng D­¬ng tuy kh«ng lín, nh÷ng cã ph¸t triÓn qua c¸c n¨m. Trong thêi gian nµy, c¸c mÆt hµng ®Çu t­ trùc tiÕp Mü ch­a cã g× ®¸ng kÓ ngoµi mét vµi c¬ së cña c¸c cöa hµng b¸n dÇu löa. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn lµ do chÝnh s¸ch ®éc chiÕm thÞ tr­êng, ®éc chiÕm ®Çu t­ vµ hµng rµo thuÕ quan kh¾c nghiÖt cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng D­¬ng. Nh­ vËy trong giai ®o¹n ®Çu 1925 -1945, ¶nh h­ëng cña Mü ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vÉn ch­a râ nÐt, chñ yÕu Mü vÉn nhËp khÈu c¸c mÆt hµng ë §«ng D­¬ng vÒ n­íc, trong thêi kú nµy ý ®å chÝnh trÞ cña Mü ë §«ng D­¬ng nóp sau "chiÕc bãng kinh tÕ" vÉn ch­a thÓ hiÖn nhiÒu, ph¶i sang c¸c giai ®o¹n sau nµy, ¶nh h­ëng cña Mü ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam míi râ nÐt. 1.2. Giai ®o¹n 1945 -1950 ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai kÕt thóc, th¾ng lîi thuéc vÒ phe §ång Minh, chñ nghÜa ph¸t xÝt bÞ tiªu diÖt hoµn toµn. ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai kÕt thóc ®· ®¸nh dÊu sù lín m¹nh cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa. Phong trµo gi¶i phãng d©n téc ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn vµ phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n trong c¸c n­íc t­ b¶n ®· h×nh thµnh. Vµ nh­ vËy, ba dßng th¸c c¸ch m¹ng trªn thÕ giíi ®ang ë thÕ tiÕn c«ng, ®Èy lïi vµ tõng b­íc ®¸nh ®æ tõng bé phËn cña ®Õ quèc chñ nghÜa, giµnh ®éc lËp d©n téc d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, chñ nghÜa ®Õ quèc bÞ suy yÕu nghiªm träng, thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, c¸c n­íc ®Õ quèc: §øc - ý - NhËt bÞ c¸c n­íc §ång minh chiÕm ®ãng, nÒn kinh tÕ bÞ suy sôp. MÆc dï lµ nh÷ng n­íc th¾ng trËn, nh­ng c¶ Anh vµ Ph¸p ®Òu bÞ kiÖt quÖ vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù, vÞ trÝ quèc tÕ bÞ gi¶m sót nghiªm träng. Ng­îc l¹i víi Anh vµ Ph¸p, tõ trong lß löa chiÕn tranh Mü ®· v­¬n lªn trë thµnh mét tªn ®Õ quèc hïng m¹nh vÒ kinh tÕ (Mü thu ®­îc 114 tû ®«la lîi nhuËn tõ viÖc bu«n b¸n vò khÝ), kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong hÖ thèng t­ b¶n chñ nghÜa. B»ng søc m¹nh kinh tÕ, Mü ®· ra søc cñng cè vai trß cña m×nh vÒ chÝnh trÞ, qu©n sù, nu«i ¶o t­ëng lµm b¸ chñ thÕ giíi vµ hiÖn thùc hãa trªn thùc tÕ b»ng c¸ch tiÕn hµnh thùc hiÖn chiÕn l­îc toµn cÇu chèng ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi. Lîi dông t×nh tr¹ng kinh tÕ suy sôp cña c¸c n­íc ®Õ quèc ë T©y ¢u sau chiÕn tranh, d­íi chiªu bµi "viÖn trî ®Ó kh«i phôc kinh tÕ ch©u ¢u", mét mÆt Mü ®· gi¶i quyÕt cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thõa ®ang ®e däa n­íc Mü, mÆt kh¸c qua ®ã Mü x¸c lËp sù thèng trÞ cña t­ b¶n ®éc quyÒn Mü trong toµn bé thÕ giíi t­ b¶n. §èi víi nh÷ng n­íc mµ Mü coi lµ "trë lùc" trªn con ®­êng ph¸t triÓn cña m×nh, Mü ®Òu ®Ò ra nh÷ng ®èi s¸ch chèng ph¸: Víi Liªn X« ng­êi anh c¶ trong phe x· héi chñ nghÜa, Mü thùc hiÖn chÝnh s¸ch chiÕn tranh l¹nh, võa hßa ho·n, võa ®e däa vÒ qu©n sù, bao v©y vÒ kinh tÕ.TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®­îc Mü gäi d­íi c¸i tªn lµ "thóc ®Èy sù tan r· bªn trong". Víi c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn, Mü dïng viÖn trî kinh tÕ vµ kü thuËt d­íi chiªu bµi "chèng thùc d©n", nh­ng thùc chÊt lµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch thùc d©n kiÓu míi, hßng n« dÞch, ®¸nh ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, giµnh giËt thuéc ®Þa vµ thÞ tr­êng c¸c n­íc ®Õ quèc kh¸c, khèng chÕ Mü Latinh, nh¶y vµo Thæ NhÜ Kú, Hy L¹p, n¾m lÊy I-xra-en ë Trung CËn §«ng, x©m nhËp khu vùc §«ng Nam ch©u ¸. Víi §«ng D­¬ng, kh«ng ®îi ®Õn kÕt thóc chiÕn tranh, mµ ngay trong chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, Mü ®· cã m­u ®å hÊt c¼ng thùc d©n Ph¸p, x©m chiÕm §«ng D­¬ng, x©y dùng mét bµn ®¹p ®Ó ph¸t triÓn thÕ lùc cña chóng trªn toµn §«ng Nam ¸. VÒ mÆt kinh tÕ, Mü muèn më réng thªm thÞ tr­êng tiªu thô hµng hãa vµ v¬ vÐt n«ng s¶n, kho¸ng s¶n cña ViÖt Nam nh­: G¹o, cao su,v.v... "Tæng th¸ng Mü Rudoven ®· ®­a ra ®iÒu kiÖn: Muèn mua dÇu háa hoÆc nguyªn liÖu kh¸c cña Mü th× NhËt ph¶i "tËp trung hãa","§«ng D­¬ng". Thùc chÊt ®iÒu kiÖn nµy cña Mü lµ dïng kinh tÕ lµm ¸p lùc ®Ó ®Èy NhËt ra khái §«ng D­¬ng. Vµ ý ®å cña Mü lµ thay ch©n c¶ NhËt lÉn Ph¸p ®Ó "lµm chñ" §«ng D­¬ng. Sang n¨m 1943, Mü l¹i muèn ®Æt §«ng D­¬ng d­íi "chÕ ®é ñy trÞ" cña ba n­íc Mü, Anh vµ Trung Quèc (T­ëng Giíi Th¹ch), thùc chÊt lµ ®Æt §«ng D­¬ng trong ph¹m vi ¶nh h­ëng cña Mü. Sau khi chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai kÕt thóc, §øc hoµn toµn thÊt b¹i, NhËt ®Çu hµng kh«ng ®iÒu kiÖn. Ph¸p trë thµnh n­íc th¾ng trËn nh­ng suy yÕu nghiªm träng vµ toµn diÖn c¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ qu©n sù. N¨m 1945 - C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, khai sinh ra n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa. Sù kiÖn nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa víi d©n téc ViÖt Nam mµ c¶ víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë §«ng Nam ¸, ®ång thêi lµ mét ®ßn ®¸nh chiÕn l­îc gi¸ng vµo chñ nghÜa thùc d©n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc. Sù kiÖn lÞch sö ®ã lµ lµm ViÖt Nam trë thµnh ®Çu mèi qu©n sù cã vÞ trÝ chiÕn l­îc hÕt søc quan träng ë khu vùc §«ng Nam ¸. Vµ v× thÕ mµ Mü b¾t ®Çu quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn ViÖt Nam. B»ng nhiÒu thñ ®o¹n ngo¹i giao, Truman ®· ®­a qu©n ®éi T­ëng Giíi Th¹ch vµo miÒn B¾c ViÖt Nam vµ qu©n Anh vµo Nam ViÖt Nam, d­íi danh nghÜa "gi¸m s¸t sù ®Çu hµng cña NhËt". Thùc ra, ®©y lµ mét ngãn ®ßn rÊt x¶o quyÖt cña Truman: Võa quÐt s¹ch qu©n NhËt, võa kh«ng ®Ó cho Ph¸p trë vÒ, võa muèn dïng qu©n Anh vµ qu©n T­ëng kiÒm chÕ nh÷ng lùc l­îng c¸ch m¹ng trong n­íc, võa th«ng qua hai "®ång minh" nµy më ®­êng cho Mü x©m nhËp §«ng D­¬ng. HiÖp ­íc 6/3/1946 ®· gióp ta ®Èy qu©n T­ëng ra khái miÒn B¾c mét c¸ch ªm Êm. Ph¸p trë l¹i ViÖt Nam. §©y kh«ng ph¶i lµ ®iÒu Mü mong muèn. §èi víi Mü lóc nµy, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lùa chän gi÷a T­ëng Giíi Th¹ch vµ Ph¸p n÷a mµ lµ gi÷a Ph¸p vµ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Mü quay trë l¹i gióp Ph¸p, ®øng ®»ng sau Ph¸p ®Ó tiÕn hµnh chiÕn tranh x©m l­îc ViÖt Nam. Bªn c¹nh m­u ®å vÒ chÝnh trÞ, Mü kh«ng quªn quyÒn lîi kinh tÕ cña m×nh ë ViÖt Nam. Tõ n¨m 1946 ®Õn 1950 quan hÖ bu«n b¸n gi÷a Mü vµ §«ng D­¬ng (vïng t¹m chiÕm) ®­îc ®Èy m¹nh h¬n tr­íc mét b­íc. Trong thêi gian 5 n¨m ®ã, Mü mua 10,1% tæng gi¸ trÞ hµng hãa xuÊt khÈu ë §«ng D­¬ng. Riªng cao su lªn ®Õn 105.000 tÊn, chiÕm 98% gi¸ trÞ hµng hãa Mü mua cña §«ng D­¬ng. VÒ phÝa Mü, hµng hãa nhËp vµo §«ng D­¬ng cã gi¶m h¬n so víi tr­íc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai: "B«ng v¶i chiÕm; 9,3% sè l­îng v¶i nhËp. S¶n phÈm dÇu löa chiÕm 7,1% Ph­¬ng tiÖn giao th«ng ®­êng biÓn, ®­êng s«ng vµ ®­êng hµng kh«ng: 3,1%. TÝnh toµn bé, hµng hãa Mü chiÕm 9,6% tæng gi¸ tù hµng hãa nhËp c¶ng cña §«ng D­¬ng trong 5 n¨m tõ 1946 ®Õn 1950, mÆc dï trong thêi gian nµy, Ph¸p ®Èy m¹nh nhËp c¶ng hµng hãa cña chÝnh quèc ®Ó phôc vô yªu cÇu cña chiÕn tranh. Sau khi chiÕn tranh ThÕ giíi thø hai kÕt thóc, theo chØ thÞ cña Bé ngo¹i giao Mü, l·nh sø qu¸n Mü ë §«ng D­¬ng rÊt quan t©m ®Õn viÖc ®iÒu tra thu thËp nh÷ng tµi liÖu kinh tÕ vÒ §«ng D­¬ng, ®Æc biÖt lµ vÒ ViÖt Nam. §iÒu ®­îc Mü quan t©m nhiÒu h¬n c¶ lµ nguån kho¸ng s¶n ë B¾c Bé. C«ng ty Phèt ph¸t Florida (Florida Phast Company) rÊt thªm muèn më c«ng ty phèt ph¸t ë Lµo Cai. VÒ thiÕc, t­ b¶n Mü ®Æc biÖt chó ý ®Õn "Má thiÕc cã hµm l­îng cao vµ tr÷ l­îng lín ë V©n Nam (Trung Quèc) kÐo dµi ®Õn vÞnh B¾c Bé (ViÖt Nam). Ngoµi l·nh sø qu¸n Mü cßn cã nhiÒu c¬ quan vµ ph¸i ®oµn Mü còng nghiªn cøu t×nh h×nh kinh tÕ, giao th«ng vËn t¶i, hÇm má vµ th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam. T­ s¶n Mü còng b¾t ®Çu ®Æt c¬ së giao dÞch bu«n b¸n t¹i Hµ Néi ®Ó bu«n b¸n víi c¸c th­¬ng gia ViÖt Nam ®­îc thuËn lîi, dÔ dµng. §a-let, nguyªn Bé tr­ëng Ngo¹i giao Mü ®· nãi r»ng: "QuyÒn lîi cña Mü ë ViÔn §«ng, vÒ ph­¬ng diÖn chiÕn l­îc, g¾n liÒn víi c©u gäi lµ chuçi cï lao ven biÓn. Chuçi cï lao ven biÓn nµy cã hai c¨n cø trªn lôc ®Þa: TriÒu Tiªn ë phÝa B¾c vµ §«ng D­¬ng ë phÝa Nam. Gi÷a c¸i ®ã lµ ®¶o T©y T©y Lan" (t¹p chÝ Ngo¹i giao Mü, th¸ng 1-1958). N¨m 1950, tê Newyork Times viÕt: "§«ng D­¬ng lµ mét miÕng måi ®¸ng cho chóng ta ®¸nh mét v¸n bµi lín. Nã cã thÓ xuÊt khÈu thiÕc, Tungstene, Mangannese, than ®á, gç g¹o, cao su, dõa, h¹t tiªu vµ da thuéc. Cho ®Õn tr­íc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, lîi tøc thu ®­îc ë §«ng D­¬ng ®· tíi kho¶ng 300 triÖu ®« la hµng n¨m". Tæng thèng Cisenhowes trong diÔn v¨n ®äc ngµy 04-8-1953 t¹i Seatle nãi: "nÕu chóng ta mÊt §«ng D­¬ng th× khèi l­îng thiÕc vµ tungstene mµ chóng ta ®¸nh gi¸ rÊt cao sÏ kh«ng cßn thuéc vÒ tay chóng ta n÷a. Chóng ta ®ang t×m c¸ch nµo rÎ tiÒn nhÊt ®Ó ng¨n chÆn ®iÒu bÊt h¹nh cã thÓ x¶y ®Õn, ®ã lµ viÖc mÊt kh¶ n¨ng lÊy ®­îc nh÷ng thø g× chóng ta muèn lÊy tõ sè tµi nguyªn giµu cã cña §«ng D­¬ng vµ §«ng Nam ¸" [18, tr. 8]. NÕu nh­ ë giai ®o¹n tr­íc,Mü míi kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ kinh tÕ cña m×nh ë §«ng D­¬ng th× b­íc sang giai ®o¹n nµy cïng víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ mÆt chÝnh trÞ trªn tr­êng Quèc tÕ-khi chñ nghÜa x· héi trë thµnh hÖ thèng thÕ giíi. §Æc biÖt lµ sù kiÖn ViÖt Nam giµnh ®éc lËp vµ ®i theo con ®­êng x· héi chñ nghÜa th× Mü b¾t ®Çu kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ, qu©n sù hßng ng¨n chÆn chñ nghÜa x· héi bµnh tr­íng ë khu vùc §«ng Nam ¸.Søc m¹nh kinh tÕ trë thµnh bµn ®¹p nu«i d­ìng ý ®å cña Mü vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ hiÖn thùc hãa b»ng chÝnh s¸ch qu©n sù. 1.3. Giai ®o¹n 1950 -1954 T×nh h×nh quèc tÕ trong thêi gian 1950-1954 cã nhiÒu chuyÓn biÕn lín ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn cuéc chiÕn tranh x©m l­îc cña ®Õ quèc Mü vµ thùc d©n Ph