Bài giảng Biến số nghiên cứu

Biến số nghiên cứu 1 Mục tiêu bài học 1. Định nghĩa được biến số, mô tả được tầm quan trọng của việc lựa chọn biến số trong nghiên cứu. 2. Chỉ ra được sự khác nhau giữa biến định lượng và biến định tính. 3. Phân biệt được biến độc lập và biến phụ thuộc. 4. Xác định được các biến có thể đo được trong nghiên cứu mà nhóm đã thiết kế, đưa ra được các định nghĩa, chỉ số cho các biến không thể tính trực tiếp được. 2 Giới thiệu  “Chúng ta sẽ thu thập những thông tin nào để đạt được mục tiêu nghiên cứu?”  Phải mô tả vấn đề một cách chính xác hơn:  Ví dụ, trong một nghiên cứu tìm hiểu lý do tại sao có nhiều bệnh nhân lao bỏ điều trị trong nhóm bệnh nhân điều trị ngoại trú. Để xác định được tỷ lệ bỏ điều trị, ta cần có định nghĩa rõ ràng thế nào là bỏ điều trị. 3 Định nghĩa biến  Một biến số là một đặc điểm của một người, vật hoặc hiện tượng có thể nhận những giá trị khác nhau.  Định nghĩa trong Từ điển Dịch tễ học: Bất cứ một lượng có sự thay đổi. Bất cứ thuộc tính, hiện tượng, sự kiện mà có thể có các giá trị khác nhau.  Ví dụ:  Cân nặng, chiều cao.  Thu nhập hàng tháng, ... 4 Phân loại biến  Phân loại biến  Cách đo lường:  Định tính (phân loại) và Định lượng (số)  Giả thuyết:  Biến phụ thuộc - biến độc lập  Lưu ý  Trong một số nghiên cứu, các nhà nghiên cứu không chỉ quan tâm đến việc tính giá trị các biến, mà còn xác định các biến hoặc nhóm các biến để thông qua đó có thể giúp cho việc giải thích các vấn đề hoặc các nguyên nhân. 5 Biến định tính  Biến định tính mô tả thuộc tính của một đặc tính (bằng cách chia biến này thành các phân loại/nhóm mà cá thể nằm bên trong hay ngoài nhóm này), hay một đặc tính, tính chất mà một cá thể có hay không có.  Giới tính,  Nhóm máu,  Mắc bệnh,  Sử dụng một loại hình dịch vụ chăm sóc sức khoẻ nào đó,  ... 6 Biến danh mục Sè tt BiÕn Gi¸ trÞ 1 TÝnh nhãm cña NC 1 = can thiÖp 2 = chøng/ thuèc placebo 2 Giíi 1 = Nam 2 = N÷ 3 Tu©n thñ ®iÒu trÞ 1 = Cã 2 = Kh«ng 4 Lo¹i bÖnh 1 = Kh«ng truyÒn nhiÔm 2 = TruyÒn nhiÔm 7 Thứ bậc Sè tt BiÕn Gi¸ trÞ 1 CÊp bËc qu©n ®éi 1 = §¹i t¸ 2 = Trung t¸ 3 = ThiÕu t¸ 2 T×nh tr¹ng KTXH 1 = ThÊp 2 = Trung b×nh 3 = Cao 8 Biến định lượng  Biến định lượng mô tả một đặc tính dựa trên giá trị số; giá trị có thể thay đổi giữa các cá thể khác nhau hay trong các giai đoạn khác nhau trong cùng một cá thể. Giá trị được thể hiện bằng các đơn vị đo lường.  Chiều cao theo đơn vị mét,  Cân nặng theo kg,  .... 9 Biến định lượng  Biến liên tục: bao gồm tập hợp liên tục các số đo  Trọng lượng tính bằng kg,  thu nhập tính bằng Đồng.  Biến thứ tự: các biến có thể phân loại, sau đó các nhóm có thể được xắp xếp theo thứ tự.  Thu nhập: Cao, Trung bình, Thấp.  Mức độ ốm: Nặng, Vừa phải, Nhẹ. 10 Vai trò của các biến số Mối tương quan Độc lập Phụ thuộc 11 Vai trò của các biến số Sự kết hợp Độc lập Phụ thuộc Độc lập Độc lập Thay đổi tác động Nhiễu Phụ thuộc Phụ thuộc 12 Biến phụ thuộc-Biến độc lập  Một biến được sử dụng để mô tả, đo lường vấn đề đang nghiên cứu được gọi là Biến Phụ Thuộc  Một biến được sử dụng để mô tả, và đo lường các yếu tố được coi là nguyên nhân, hoặc ít nhất có ảnh hưởng đến vấn đề nghiên cứu được gọi là Biến độc lập  Ví dụ:  Việc xác định biến là biến độc lập hay phụ thuộc còn tuỳ thuộc vào cách đặt vấn đề và mục đích của nghiên cứu  Ví dụ: 13 Phân loại biến khác  Mức độ phức tạp  Biến đơn, biến tổ hợp: dựa trên hai hay nhiều biến khác  Kiến thức, thái độ, thực hành  Tình trạng dinh dưỡng: cân nặng theo tuổi (w/a) cân nặng theo chiều cao (w/h)  Biến thứ ba trong mối quan hệ phơi nhiễm-bệnh  Biến nhiễu, biến thay đổi tác động  Biến can thiệp. 14 Giá trị biến Khoảng cách  Khoảng cách giữa các giá trị là bằng nhau bởi đơn vị đo lường vật lý nào đó đã được chấp nhận (mỗi khoảng tăng của nhiệt kế thuỷ ngân là một độ).  điểm 0 được chọn một cách tuỳ ý do nhà nghiên cứu quyết định. Ví dụ độ F, Fahrenheight chọn 0 ở điểm 320 dưới điểm đóng băng của nước.  Có thể cộng, trừ trong thang bậc nhưng không chia. Tỷ số/tỷ suất (ratio)  Có thể chia cho nhau (ví dụ: chỉ số khối cơ thể,...) 15 Chỉ số  Chỉ số là gì?  Dấu hiệu của một vật thể mà thể hiện tính trạng của một sự kiện khác (a sign of something, a thing that shows the state or health of something else- English dictionary)  Các biến số được đo lường bằng các chỉ số. 16 Chọn biến 17 Cách xác định biến  Phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu: số mục tiêu cụ thể  Xác định thêm các biến khác  Biến nhiễu  Số biến: Thu thập đủ thông tin đáp ứng mục tiêu 18 Các biến cơ bản  Trong hầu hết các nghiên cứu đều có mặt các biến cơ bản như:  Tuổi, giới, tình trạng kinh tế-xã hội, tình trạng hôn nhân,...  Những biến loại này thường liên quan tới một số biến độc lập nên có thể gây ảnh hưởng trực tiếp tới vấn đề nghiên cứu (cho nên nó được gọi là các biến về tình trạng).  Nếu như những biến này quan trọng đối với nghiên cứu, thì chúng cần phải được đo lường.  Tuy nhiên nên hạn chế số lượng các biến này càng ít càng tốt. Những biến này có thể được coi là các biến nhiễu. 19 Các biến khác trong nghiên cứu  Xác định biến quan trọng, vị trí, vai trò trong mô hình nguyên nhân (phù hợp, có khả năng thu thập thông tin, trục nguyên nhân)  Định nghĩa biến  Định nghĩa căn cứ/dựa trên nhận thức.  Định nghĩa sử dụng trong thực tế nghiên cứu.  Biến độc lập (nguyên nhân) và hậu quả (bệnh). 20 Ví dụ Béo phì:  Định nghĩa 1: Tình trạng cơ thể được mọi người cho rằng về cấu trúc cơ thể có sự dư thừa mỡ.  Định nghĩa 2: Cân nặng của cơ thể, khi cân không có giầy dép và quần áo, bằng hay vượt quá 10% trọng lượng cơ thể trung bình của những người có cùng tuổi, giới, chiều cao với đối tượng nghiên cứu (trong quần thể xác định, tại thời điểm xác định). 21 Xác định biến và cây vấn đề  Bắt đầu từ biến phụ thuộc đến biến độc lập  Một số mối liên quan không thể hiện được trong phần phân tích.  Không nhất thiết cần xác định tất cả các biến trong cây vấn đề/sơ đồ nguyên nhân. 22 TỈ LỆ PHỤ NỮ CÓ CHỒNG TRONG ĐỘ TUỔI SINH ĐẺ MẮC BỆNH NHIỄM TRÙNG ĐƯỜNG SINH DỤC CAO Nguồn nước không VS cá nhân kém DV y tế kém Khó tiếp cận với đảm bảo VS dịch vụ y tế Nhà tắm Thói quen CBYT thiếu Nhà xa không VS VS kém tinh thần trách Gần nguồn ô Thiếu nước nhiệm nhiễm Thiếu sự Thời gian khám không thuận tiện quan tâm của Hiệu quả khám, gia đình Chất lượng Khó khoan điều trị thấp nước không giếng đảm bảo Điều kiện LĐ thiếu VS Thiếu thuốc, Mùa khô thiếu trang thiết bị nước Thiếu kiến thức Tuyên truyền kém Thiếu VS trong quan hệ tình dục Ngại đi khám 23 Ví dụ bảng biến số Stt Tên biến Định nghĩa Thước đo Tuổi Tính theo ngày sinh Liên tục, theo tháng Mắc bệnh Người đến khám trong giai định tính: có, không đoạn nghiên cứu được chẩn bị bệnh nghiên cứu. đoán lâm sàng là bị bệnh Ngày nhập viện Ngày nhập viện được ghi Tính theo ngày trong bệnh án 24 Ví dụ bảng biến số Stt Biến số Định nghĩa Phương tiện thu thập Kiến thức về bệnh: - Kiến thức về hiện - Người được phỏng vấn trả lời Phụ lục 2: C25- tượng sinh lý bình được những kiến thức có liên C27 thường của người phụ quan đến chu kì kinh nguyệt nữ của mình - Hiểu thế nào là bệnh - Một số khái niệm sơ đẳng Phụ lục 2: C8 và liên quan đến bệnh theo hiểu C1 Thảo luận biết của người được phỏng nhóm vấn - Mức độ nặng nhẹ của - Quan niệm của người phỏng Phụ lục 2: bệnh vấn cho rằng bệnh nặng hay C9 nhẹ - Cách nhận biết - Người được phỏng vấn đưa Phụ lục 2: C10 ra một số dấu hiệu nhận biết và C2 Thảo luận về bệnh nhóm Cúm gia cầm 25 Tổng kết xác định biến  Những biến nào là đặc trưng đối với từng mục tiêu cụ thể: biến phụ thuộc và biến độc lập, biến nhiễu và các biến về tình trạng.  Những biến nào có thể đo được (tính được).  Những biến nào cần phải thiết lập với các chỉ số có thể tính được, định nghĩa cần thiết cho các biến và chỉ số đó.  Những biến nào cần phải có thêm thông tin để có thể có được định nghĩa chính xác. 26