Bài giảng phương pháp nghiên cứu khoa học công nghệ

Môc Lôc Lêi nãi ®Çu 1 Ch­¬ng I. §¹i c­¬ng vÒ nghiªn cøu khoa häc 5 1.1. Khoa häc vµ c«ng nghÖ……………………………………………….. 5 1.1.1. Khoa häc lµ g×………………………………………………………. 5 1.1.2. C«ng nghÖ lµ g×……………………………………………………… 5 1.1.3. T¹i sao l¹i th­êng g¾n khoa häc víi c«ng nghÖ…………………….. 6 1.2. Kh¸i niÖm khoa häc…………………………………………………… 6 1.2.1. §¹i c­¬ng…………………………………………………………… 6 1.2.2. Néi dung kh¸i niÖm…………………………………………………. 6 1.2.3. Tªn cña kh¸i niÖm…………………………………………………... 7 1.2.4. §Þnh nghÜa…………………………………………………………... 7 1.2.5. Hai c¸ch tiÕp cËn víi khoa häc……………………………………… 7 1.3. Môc tiªu cña nghiªn cøu khoa häc……………………………………. 7 1.4. C¸c b­íc cña nghiªn cøu khoa häc…………………………………… 8 1.5. C¸c møc ®é thµnh tùu cña NCKH…………………………………….. 8 1.6. Ph©n lo¹i nghiªn cøu khoa häc……………………………………….. 9 1.7. CÊu tróc cña mét c«ng tr×nh khoa häc………………………………… 9 1.8. Con ng­êi vµ tæ chøc NCKH…………………………………………. 10 Ch­¬ng II. Nghiªn cøu mét ®Ò tµi khoa häc 12 2.1. §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc…………………………………………… 12 2.1.1. ThÕ nµo lµ ®Ò tµi NCKH…………………………………………….. 12 2.1.2. TÝnh chÊt cña mét ®Ò tµi NCKH……………………………………. 12 2.2. C¸c nguån ®Ò tµi……………………………………………………… 13 2.2.1. Ho¹t ®éng thùc tiÔn…………………………………………………. 13 2.2.2. Nguån s¸ch b¸o tµi liÖu…………………………………………….. 13 2.2.3. C¸c cuéc trao ®æi, th¶o luËn………………………………………… 14 2.3. §Æt tªn ®Ò tµi………………………………………………………….. 14 2.4. §Ò tµi tù ph¸t hiÖn vµ ®Ò tµi ®­îc giao………………………………... 14 2.4.1. §Ò tµi tù ph¸t hiÖn…………………………………………………... 15 2.4.2. §Ò tµi ®­îc giao ……………………………………………………. 15 2.4.3. §Ò tµi tù do vµ ®Ò tµi ®­îc qu¶n lý………………………………….. 15 2.4.4. §iÒu kiÖn nhËn dÒ tµi ®Ó nghiªn cøu………………………………... 15 2.5. Lµm tæng quan………………………………………………………… 16 2.5.1. ThÕ nµo lµ tæng quan………………………………………………... 16 2.5.2. Th«ng tin khoa häc………………………………………………….. 16 2.5.3. C¸c nguån th«ng tin, c¸ch t×m kiÕm………………………………… 16 2.5.4. C¸ch viÕt tæng quan…………………………………………………. 16 2.5.5. Môc ®Ých, yªu cÇu cña tæng quan…………………………………… 17 2.6. LËp ®Ò c­¬ng nghiªn cøu……………………………………………... 17 Ch­¬ng III. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc 21 3.1. C¸c thao t¸c trªn kh¸i niÖm khoa häc………………………………… 21 3.1.1. §¹i c­¬ng vÒ kh¸i niÖm khoa häc…………………………………... 21 3.1.2. X©y dùng kh¸i niÖm………………………………………………… 21 3.1.3. Thèng nhÊt hãa c¸c kh¸i niÖm……………………………………… 21 3.1.4. Bæ xung c¸ch hiÓu mét kh¸i niÖm………………………………….. 22 3.2. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc……………………………….. 22 3.2.1. §¹i c­¬ng vÒ ph­¬ng ph¸p………………………………………….. 22 3.2.2. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc……………………………... 22 3.3. Ph­¬ng ph¸p quan s¸t………………………………………………… 23 3.4. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra…………………………………………………. 24 3.5. Ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm……………………………………………. 25 3.5.1. §¹i c­¬ng vÒ thùc nghiÖm…………………………………………. 25 3.5.2. Thùc nghiÖm ph¸t hiÖn……………………………………………… 25 3.5.3. Thùc nghiÖm kiÓm chøng…………………………………………… 29 3.6. Ph­¬ng ph¸p suy luËn…………………………………………………. 29 3.6.1. Ph¸n ®o¸n…………………………………………………………… 29 3.6.2. Suy luËn diÔn dÞch………………………………………………….. 30 3.6.3. Suy luËn quy n¹p…………………………………………………… 30 3.6.4. Gi¸ trÞ cña phÐp suy luËn……………………………………………. 30 3.6.5. Chøng minh vµ b¸c bá………………………………………………. 31 3.7. Ph­¬ng ph¸p dïng to¸n……………………………………………….. 31 3.7.1. §Æt ký hiÖu………………………………………………………….. 31 3.7.2. LËp ph­¬ng tr×nh……………………………………………………. 31 3.7.3. Gi¶ thiÕt……………………………………………………………... 32 3.7.4. Gi¶i to¸n…………………………………………………………….. 33 3.8. Gi¶ thuyÕt khoa häc…………………………………………………… 33 3.9. Mét sè c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c………………………………………… 33 3.10. Lùa chän ph­¬ng ph¸p ®Ó nghiªn cøu……………………………….. 34 3.11. §¹i c­¬ng vÒ ph­¬ng ph¸p s¸ng t¹o…………………………………. 34 Ch­¬ng IV. KiÓm tra, ®¸nh gi¸, c«ng bè c«ng tr×nh 37 4.1. Tiªu chÝ kiÓm tra ®¸nh gi¸……………………………………………. 37 4.2. Tù kiÓm tra ®¸nh gi¸………………………………………………….. 37 4.3. Tæ chøc kiÓm tra, ®¸nh gi¸…………………………………………… 38 4.4. Nh÷ng sai lÇm cã thÓ gÆp trong nghiªn cøu…………………………... 38 4.5. C«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu………………………………………….. 39 4.5.1. Bµi b¸o khoa häc……………………………………………………. 39 4.5.2. B¸o c¸o ë héi nghÞ khoa häc………………………………………... 40 4.5.3. B¸o c¸o tæng kÕt…………………………………………………….. 41 4.5.4. LuËn v¨n…………………………………………………………….. 42 4.5.5. C¸c c¸ch thøc c«ng bè kh¸c………………………………………… 42 4.6. Yªu cÇu ®èi víi viÖc tr×nh bµy c«ng tr×nh khoa häc…………………... 42 4.6.1. C¸c yªu cÇu chung………………………………………………….. 42 4.6.2. Ng«n ng÷ khoa häc…………………………………………………. 43 4.6.3. Kü n¨ng thuyÕt tr×nh………………………………………………… 44 Tµi liÖu tham kh¶o 47 Ch­¬ng I. §¹i c­¬ng vÒ nghiªn cøu khoa häc Khoa học và công nghệ Khoa häc lµ g× Hàng ngày chúng ta vẫn thường gặp từ “Khoa học” trong các thuật ngữ: các môn khoa học, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, kiến thức khoa học, nghiên cứu khoa học, phương pháp khoa học,… Vậy khoa học là gì? Nó có tác dụng gì trong đời sống? Định nghĩa về khoa học là khá rộng, có thể tóm tắt một cách ngắn gọn như sau: Khoa học là hệ thống tri thức về bản chất của tự nhiªn, xã hội và tư duy vÒ nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng cã kÕ ho¹ch ®Õn thÕ giíi xung quanh, ®Õn sù nhËn thøc vµ lµm biÕn ®æi thÕ giíi. Hệ thống tri thức này được hệ thống hoá, khái quát hoá, nó phản ánh những thuộc tính, những cấu trúc, những mối liªn hệ bản chất, những quy luật. Nó được phất hiện, được chứng minh, được công nhận dựa vào những cơ sở đã qua kiểm nghiệm và những lập luận chặt chẽ. Khoa học là một con đường để nhận thức và cải tạo thế giới nhằm phục vụ cho lợi ích của con người. Khoa học được phân chia ra nhiều nghành, nhiều môn như sau: Khoa học tù nhiên, khoa học kỹ thuật, khoa học xã hội, khao học nhân văn,… Trong khoa học tự nhiên lại phân ra các môn như: Thiên văn, địa chất, Toán, Lý , Hoá, Sinh vật,… Trong khoa học kỹ thuật phân ra: Điện, cơ khí, xây dựng, nông nghiệp, … Công nghệ là gì Chúng ta thường gặp từ “công nghệ” trong các thuật ngữ: Công nghệ sinh học, công nghệ vi mô, công nghệ điện tử, công nghệ cơ khí, công nghệ xây dựng… phát triển công nghệ, chuyển giao công nghệ,…Vậy công nghệ là gì? Định nghĩa ngắn gọn: Công nghệ là hệ thống thiết bị kỹ thuật và kiến thức nhằm chế biến vật chất và thông tin để tạo ra sản phẩm hang hoá và dịch vụ. Công nghệ gồm 2 phần: cứng và mềm (gần giống như máy tính). phần cứng bao gồm hệ thống máy móc, thiết bị kỹ thuật…Phần mềm bao gồm các thông tin về quy trình, biện pháp, bí quyết, kỹ năng, trình độ tổ chức quản lý,… Theo quan ®iÓm cña mét sè ng­êi, c«ng nghÖ s¶n xuÊt gåm 4 phÇn: kü thuËt, th«ng tin, con ng­êi, tæ chøc. PhÇn kü thuËt gåm hÖ thèng nhµ x­ëng, m¸y mãc, thiÕt bÞ cña d©y chuyÒn s¶n xuÊt. PhÇn th«ng tin gåm c¸c c«ng thøc, qui tr×nh, bÝ quyÕt kü thuËt… cho mét hÖ s¶n xuÊt. PhÇn con ng­êi gåm tr×nh ®é tay nghÒ, kü n¨ng, th¸i ®é cña con ng­êi lao ®éng trùc tiÕp. PhÇn tæ chøc gåm tr×nh ®é tæ chøc, qu¶n lý, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt cña c¸c nhµ m¸y, c«ng ty. Tại sao lại thường gắn khoa học với công nghệ Chóng ta th­êng gÆp: Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ; Héi nghÞ (héi th¶o) khoa häc vµ c«ng nghÖ; LuËt khoa häc vµ c«ng nghÖ; C¬ quan qu¶n lý khoa häc vµ c«ng nghÖ…. Cã sù g¾n khoa häc vµ c«ng nghÖ vì hai lý do. Thứ nhất, công nghệ là bước tiếp của khoa học, là vận dụng thành quả của khoa học vào sản xuất và đời sống. Thứ hai, các hoạt động khao học và công nghệ đều cần đến nghiên cứu. Cả nghiên cứu khoa học và nghiên cứu công nghệ đều được gọi chung là nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, giữa khoa học và công nghệ có một số nét khác biệt. Khoa học: mang tính sang tạo cao, luôn đổi mới, sản phẩm khó định hình trước và tồn tại mãi mãi, mang tính thông tin,… Công nghệ: theo khuôn mẫu, lặp lại theo chu kỳ, sản phẩm mang tính nhất thời (bị tiêu vong theo sự tiến bộ). Khái niệm khoa học Đại cương Trong tiếng Việt, từ “khái niệm” thường được dùng theo 2 nghĩa khác nhau, nghĩa thông dụng và nghĩa khoa học. Nghĩa thông dụng: thường đi kèm chữ “về”. Ví dụ: khái niệm về điện, khái niệm về lực, khái niệm về ứng suất,…Như vậy, “khái niệm về” là sự hiểu biết ban đầu, đại khái, sơ lược về một đối tượng hoặc vấn đề gì đó. Nghĩa khoa học: khái niệm là một hình thức tư duy (thuộc đối tượng nghiên cứu của logic học), là sự phản ánh vào nhận thức của chúng ta về đối tượng, sự vật. Mỗi môn khoa học đều được xây dựng nên từ một hệ thống khái niệm. Thí dụ, môn hình học được xây dựng từ các khái niệm như: mặt phẳng, đường thẳng, đoạn thẳng, điểm, góc, đường song song, đường trung trực,… Môn cơ học có các khái niệm như: lực, liªn kết, phản lực, ngẫu lực, momen lực, khối lượng, gia tốc, vận tốc… Mỗi khái niệm có: nội dung, tên gọi, khái niệm và định nghĩa. Nội dung của khái niệm Mỗi khái niệm gồm 2 bộ phận hợp thành: nội hàm và ngoại diên (thuật ngữ của logic hình thức). Nội hàm là tất cả các thuộc tính bản chất của sự vật. Ngoại diên là tất cả các cá thể có chứa thuộc tính được chỉ trong nội hàm. Thí dụ: hình tam giác là một khái niệm. Nội hàm là hình gồm 3 đoạn thẳng khép kín, ngoại diên gồm tam giác thường, tam giác vuông, tam giác cân, tam giác đều. Dßng ®iÖn lµ mét kh¸i niÖm. Néi hµm lµ sù chuyÓn ®éng cña ®iÖn tÝch trong m«i tr­êng, ngo¹i diªn gåm dßng mét chiÒu, dßng xoay chiÒu, dßng ®iÖn trong d©y dÉn, dßng ®iÖn trong chÊt láng… Tên của khái niệm Tên là do người đặt ra để gọi, để phân biệt khái niệm này với khái nhiệm khác. Người nghiên cứu khi phát hiện ra một kh¸i niệm mới, họ đặt tên cho khái niệm đó (cũng gần như đặt tên cho trẻ mới sinh). Việc đặt tên có thể có nhiều cách: dựa vào bản chất rồi dùng những từ ngữ có ý nghĩa trong ngôn ngữ để đặt, phiên âm tiếng nước ngoài, dùng một từ hoàn toàn mới….ThÝ dô trong To¸n häc ng­êi ta ®Æt tªn cho c¸c kh¸i niÖm nh­: ph­¬ng tr×nh, ®¹o hµm, tÝch ph©n. Trong m«n søc bÒn vËt liÖu ®Æt tªn cho c¸c kh¸i niÖm: néi lùc, øng suÊt, biÕn d¹ng… Định nghĩa Một khái niệm được biểu đạt bởi định nghĩa. Định nghĩa một khái niệm là tách ngoại diên của khái niệm đó ra khỏi khái niệm gần nó và chỉ rõ nội hàm. Có nhiều cách định nghĩa. Trong mỗi môn học, khi gặp khái niệm mới thường có định nghĩa của nó. Có thể tìm các định nghĩa trong các từ điển một thứ tiếng (ví dụ: từ điển Bách khoa Việt Nam, từ điển tiếng việt thông dụng…). Hai cách tiếp cận với khái niệm Đó là cách tiếp cận của người phát hiện và người sử dụng. Người nghiên cứu phát hiện ra khái niệm mới là dựa vào nội dung sau đó đặt tên và định nghĩa. Người sử dụng (người học hoặc người nghiên cứu tiếp) đầu tiên tiếp xúc với tên gọi, định nghĩa và từ đó đi sâu vào nội dung. Khi gặp một khái niệm mới cần phải hiểu rõ định nghĩa, nắm được nội dung của nó từ đó mới có thể dùng nó. Mục tiêu của nghiên cứu khoa học Nghiên cứu khoa học là một hoạt động trí tuệ đặc thù, nhằm tìm kiếm những điều mới, khoa học chưa biết. Khi người ta muốn từ chỗ chưa biết đến chỗ biết được một điều gì mới có 2 con đường: học tập và nghiên cứu khoa học. Học tập khi ta chưa biết nhưng người khác đã biết và phổ biến. Học tập là con đường thường ngắn và ít tốn kém hơn. Cần nghiên cứu khoa học khi ta chưa biết và mọi người chưa biết (hoặc có người biết nhưng giữ bí mật, không phổ biến mà ta không có cách gì học được). Học tập là mở mang sự hiểu biết của ta trong phạm vi hiểu biết cña nhân loại. Nghiên cứu khoa học là khi mở rộng sự hiểu biết của ta thì đồng thời mở rộng vốn tri thức của nhân loại. Nghiªn cøu khoa häc là nhằm tìm ra cái “mới”. Mới ở đây có nhiều dạng và mức độ: Khái niệm mới, quy luật mới, tính chất mới, định lý mới, công thức mới, số liệu mới… Kết quả của NCKH mang lại sự phát triển nhận thức của nhân loại, phục vụ cho đời sống con người. Trong nghành xây dựng, NCKH nhằm tìm ra những vật liệu mới, các dạng công trình mới, các lý thuyết mới, phương pháp mới về thiết kế, công nghệ mới… để phục vụ cho việc nhận thức, thiết kế và xây dựng công trình. Các bước của nghiên cứu khoa học Quá trình NCKH thường được thực hiện theo 4 bước: Bước 1: Phát hiện, lựa chọn vấn đề nghiên cứu. Bước 2: Đặt nhiệm vụ nghiên cứu (đặt bài toán). Bước 3: Tiến hành nghiên cứu. Bước 4: Kiểm tra, đánh giá, trình bày. Vấn đề nghiên cứu được gọi là đề tài, nó trả lời câu hỏi: nghiên cứu cái gì, thuộc lĩnh vực nào. Khi chọn đề tài thường cần đề tài đó từ đâu và tại sao lại chọn nó để nghiên cứu. Đặt nhiệm vụ nghiên cứu là xác định ta sẽ dựa vào những cái gì đã biết để đi tìm cái mới, chưa biết là cái gì, cần làm những việc gì. Thường người ta cũng gọi việc đặt nhiệm vụ này là xây dựng luận điểm khoa học. Tiến hành nghiên cứu là lần lượt thực hiện các công việc cần thiết, thao tác phương pháp nghiên cứu đã lựa chọn để tìm cái mới. Công việc này cũng được gọi là chứng minh luận điểm (hoặc luận đề) khoa học. Kết quả NCKH cần được kiểm tra, đánh giá để xác định tính đúng đắn, độ tin cậy. Việc này trước hết người nghiên cứu tự làm, sau đó cần có sự kiểm tra, đánh giá của những người khác. Các mức độ thành tựu của nghiên cứu khoa học Tuỳ theo nhiệm vụ, mục tiêu của đề tài nghiên cứu mà có thể đạt các mức đé khác nhau như: mô tả, giải thích, sáng tạo. Mô tả nhằm giúp người ta nhận thức được sự vật (trước đ©y chưa nhận thức được hoặc nhận thức sai lạc). Thí dụ, mô tả sự quay của trái đất, mô tả thái dương hệ, sự phân loại, sắp xếp các loài sinh vật… Giải thích nhằm làm sang rõ quá trình và nguyên nhân của các sự vật, giúp người ta có nhận thức sâu sắc về bản chất. Sáng tạo là nhằm tìm ra cái mới mà đỉnh cao là các phát minh, phát hiện, s¸ng chế. Phát minh, phát hiện là tìm ra cái vốn có sẵn trong tự nhiên, trong xã hội, nhưng trước đây chưa ai biết. Thường thì phát minh và phát hiện (hoặc phát kiến) được dùng lẫn lộn, như nhau. Tuy vậy, cũng có lúc người ta phân biệt. Phát minh là để chỉ việc tìm ra các nguyên lý, các quy luật của tự nhiên còn phát hiện để chỉ ra việc tìm ra quy luật, hiện tượng của xã hội hoặc vật thể. Sáng chế là làm ra các sản phẩm trước đây chưa có. Phát minh khi được công bố thường chỉ được ghi nhận công lao, sáng chế được đăng ký để giữ độc quyền, được bảo hộ và mua bán (chuyển giao công nghệ, bảo hộ sở hữu trí tuệ). Phân loại nghiên cứu khoa học ThuËt ng÷ nghiªn cøu khoa häc th­êng dïng ®Ó chØ chung c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu, t×m kiÕm vÒ c¶ khoa häc vµ c«ng nghÖ. Ng­êi ta cã mét sè c¸ch ph©n lo¹i c¸c NCKH, th«ng th­êng h¬n c¶ lµ ph©n lo¹i theo c¸c giai ®o¹n nghiªn cøu gåm nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, nghiªn cøu triÓn khai. Nghiªn cøu c¬ b¶n lµ nh÷ng nghiªn cøu nh»m ph¸t hiÖn thuéc tÝnh, cÊu tróc cña sù vËt, c¸c t­¬ng t¸c víi sù vËt kh¸c. S¶n phÈm cña nghiªn cøu c¬ b¶n cã thÓ lµ c¸c kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn, ph¸t minh. Nghiªn cøu c¬ b¶n ®­îc ph©n thµnh nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tuý vµ nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh h­íng. Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tuý lµ nh÷ng nghiªn cøu tù do, kh«ng ®Þnh h­íng nh»m vµo b¶n chÊt sù vËt ®Ó n©ng cao nhËn thøc, ch­a cã hoÆc ch­a bµn ®Õn ý nghÜa øng dông. Nghiªn cøu ®Þnh h­íng lµ nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n, ®· dù kiÕn tr­íc môc ®Ých øng dông, c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra c¬ b¶n tµi nguyªn, kinh tÕ, x· héi… Nghiªn cøu øng dông lµ sù vËn dông quy luËt ®­îc ph¸t hiÖn tõ nghiªn cøu c¬ b¶n ®Ó gi¶i thÝch sù vËt, ®Ó t¹o ra c¸c gi¶i ph¸p míi trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. TriÓn khai lµ b­íc tiÕp theo cña nghiªn cøu øng dông nh»m ®em phæ biÕn, ¸p dông réng r·i. Ho¹t ®éng triÓn khai gåm 3 giai ®o¹n: t¹o vËt mÉu, t¹o c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt thö. Cấu trúc của một công trình khoa học Công trình (hoặc chuyên đề) khoa học dù nhỏ hoặc lớn cũng thường có cấu trúc gồm 3 phần: luận đề, luận cứ và luận chứng. Luận đề (hoặc luận điểm) là kết luận cần đạt được, là điều cần chứng minh, là cái mới cần tìm kiếm. Luận cứ là các căn cứ, cơ sở xuất phát để dựa vào đó mà tiến hành nghiên cứu. Luận cứ có từ hai nguồn: Luận cứ thực tiễn và luận cứ lý thuyết. Luận cứ thực tiễn là những số liệu, những hiện tượng thu thập được từ thực tế thông qua việc quan sát, điều tra, kh¶o sát, làm thí nghiệm. Luận cứ lý thuyết là các nguyên lý, qui luật, định đề, định lý đã được công nhận là đúng. Luận chứng là phương pháp suy luận, chứng minh. Nghiªn cøu khoa häc là dùng luận chứng tác động vào luận cứ để rút ra luận đề. Con người và tổ chức NCKH Trước đây, việc nghiên cứu khoa học chỉ do một số ít người tiến hành. Ngày nay số người tham gia NCKH ngày càng đông. Trong số người làm NCKH cã thÓ chia ra 4 lo¹i: ng­êi lµm NCKH chuyªn nghiÖp, ng­êi lµm NCKH b¸n chuyªn tr¸ch, nghiªn cøu sinh, ng­êi lµm nghiÖp d­. Ng­êi lµm nghiªn cøu chuyªn nghiÖp lµ c¸c nghiªn cøu viªn, lµm viÖc trong c¸c c¬ së nghiªn cøu (viÖn nghiªn cøu), xem nghiªn cøu lµ nghÒ nghiÖp, lµ hÕt ®Ò tµi nµy ®Õn ®Ò tµi kh¸c. Ng­êi nghiªn cøu b¸n chuyªn tr¸ch lµ ng­êi ®ang lµm mét nghÒ kh¸c nh­ gi¶ng d¹y, thiÕt kÕ, s¶n xuÊt, qu¶n lý. Hä cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu, nhËn lµm thªm viÖc nghiªn cøu mét sè ®Ò tµi trong tõng thêi gian nµo ®ã. Nghiªn cøu sinh lµ ng­êi ®ang theo häc ®Ó b¶o vÖ häc vÞ th¹c sü, tiÕn sü. Hä cÇn lµm ®Ò tµi nghiªn cøu d­íi d¹ng luËn v¨n (luËn ¸n) ®Ó chøng tá kh¶ n¨ng. Ng­êi nghiªn cøu nghiÖp d­ lµ tù hä thÝch thó viÖc nghiªn cøu, hä tù lµm, kh«ng bÞ rµng buéc g× vÒ tr¸ch nhiÖm ®èi víi tæ chøc hoÆc Nhµ n­íc. §Ó lµm NCKH ph¶i cã nh÷ng phÈm chÊt cÇn thiÕt. Nghiªn cøu lÜnh vùc g× tr­íc hÕt ph¶i cã kiÕn thøc v÷ng ch¾c vÒ lÜnh vùc ®ã, ph¶i nhiÖt t×nh, say mª, ph¶i n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p. §Ó ph¸t hiÖn ®­îc vÊn ®Ò nghiªn cøu (t×m ®Ò tµi) cÇn cã kh¶ n¨ng quan s¸t, nhËn xÐt, d¸m nghi ngê vµ lËt ng­îc vÊn ®Ò, d¸m kh¸m ph¸. §Ó thu thËp luËn cø còng nh­ tiÕn hµnh nghiªn cøu cÇn trung thùc, chÞu khã. §Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ cÇn kh¸ch quan, c«ng b»ng. NCKH lµ c«ng viÖc cña c¸ nh©n nh­ng th­êng còng ®­îc tËp hîp l¹i trong mét sè tæ chøc cña Nhµ n­íc hoÆc cña t­ nh©n. Tæ chøc cã quy m« lín vµ l©u dµi lµ c¸c ViÖn nghiªn cøu. Ngoµi ra cã c¸c trung t©m, c¸c phßng nghiªn cøu. Tæ chøc nghiªn cøu nhÊt thêi lµ c¸c ®Ò tµi do mét nhãm ng­êi (chñ yÕu lµ b¸n chuyªn tr¸ch) thùc hiÖn. Ng­êi ta thµnh lËp ra nhãm nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh mét ®Ò tµi, khi kÕt thóc xong ®Ò tµi th× gi¶i t¸n. §Ó tiÕn hµnh NCKH cÇn c¸c nguån lùc sau: Nh©n lùc: lµ nh÷ng ng­êi tham gia nghiªn cøu. Tin lùc: c¸c nguån th«ng tin, tµi liÖu. VËt lùc: c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt ®Ó nghiªn cøu. Tµi lùc: nguån tµi chÝnh. §Ó cã c¬ së ph¸p lý vÒ ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ Nhµ n­íc ta ®· ban hµnh “LuËt khoa häc vµ c«ng nghÖ” ®­îc Quèc héi th«ng qua n¨m 2003. C©u hái «n tËp vµ kiÓm tra, th¶o luËn nhãm 1. Ph©n biÖt khoa häc vµ c«ng nghÖ? T¹i sao l¹i hay ghÐp khoa häc vµ c«ng nghÖ víi nhau? 2. Ph©n biÖt nghÜa cña tõ “kh¸i niÖm” trong: Kh¸i niÖm vÒ néi lùc vµ kh¸i niÖm néi lùc; kh¸i niÖm vÒ øng suÊt vµ kh¸i niÖm øng suÊt. T×m ®Þnh nghÜa cña kh¸i niÖm néi lùc vµ øng suÊt. T×m néi hµm vµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm Êy. 3. T×m c¸c kh¸i niÖm cña c¸c m«n häc nh­: vËt lý, ho¸ häc, h×nh häc ho¹ h×nh, søc bÒn vËt kiÖu, ®o ®¹c (tr¾c ®Þa). 4. Ph©n biÖt vµ nªu c¸c thÝ dô cô thÓ vÒ ph¸t minh, ph¸t hiÖn, s¸ng chÕ. 5. Nªu c¸c b­íc cña mét c«ng tr×nh NCKH. 6. Nªu cÊu tróc cña mét c«ng tr×nh NCKH. 7. T×m c¸c thÝ dô vÒ nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông vµ triÓn khai trong c¸c lÜnh vùc: vËt lý, ho¸ häc, n«ng nghiÖp, x©y dùng.… 8. Nªu c¸c phÈm chÊt cÇn thiÕt cña ng­êi lµm NCKH. 9. Nªu c¸c nguån lùc cÇn thiÕt cña c«ng viÖc NCKH, c¸c nguån lùc ®ã tõ ®©u ra? T×m mét vµi thÝ dô minh ho¹. 10. Ph©n biÖt nghÜa cña tõ nghiªn cøu trong nghiªn cøu khoa häc vµ nghiªn cøu tµi liÖu, (nghiªn cøu bµi häc, nghiªn cøu v¨n kiÖn,…). Ch­¬ng 2. ChuÈn bÞ nghiªn cøu mét ®Ò tµi §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ThÕ nµo lµ ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc LÊy mét vµi thÝ dô c¸c ®Ò tµi ®· ®­îc thùc hiÖn: VËt lý: - Nghiªn cøu x¸c ®Þnh tèc ®é cña ¸nh s¸ng. - Nghiªn cøu tõ tÝnh cña nam ch©m. Sinh häc: - Nghiªn cøu cÊu tróc cña ADN. - Nghiªn cøu sö dông tÕ bµo gèc ®Ó ch÷a bÖnh. N«ng nghiÖp: - Nghiªn cøu t¹o gièng lóa kh¸ng rÇy. - Nghiªn cøu chÕ t¹o ph©n bãn vi sinh vËt. X©y dùng: - Nghiªn cøu c«ng thøc chÕ t¹o vµ tÝnh chÊt cña bªt«ng c­êng ®é cao. - Nghiªn cøu viÖc tÝnh to¸n kÕt cÊu chôi ®éng ®Êt. §Ò tµi NCKH lµ mét vÊn ®Ò cña thùc tÕ cã chøa ®ùng ®iÒu ch­a biÕt, cÇn nghiªn cøu ®Ó biÕt. TÝnh khoa häc cña ®Ò tµi lµ ë chç m©u thuÉn gi÷a ®iÒu muèn biÕt, cÇn biÕt mµ kh«ng thÓ häc ®­îc ë ®©u c¶. KÕt qu¶ nghiªn cøu thµnh c«ng sÏ t¹o ra ®­îc kiÕn