Báo cáo Dự án nuôi thâm canh cá biển trong ao bằng mương nổi

Ministry of Agriculture & Rural Development Báo cáo tiến độ CARD VIE 062/04: DỰ ÁN NUÔI THÂM CANH CÁ BIỂN TRONG AO BẰNG MƯƠNG NỔI MS7: BÁO CÁO SÁU THÁNG LẦN THỨ BA 1 Mục lục 1. Đơn vị thực hiện............................................................................................................... 3 2. Sơ lược về dự án............................................................................................................... 4 3. Tóm tắt báo cáo...................................................................Error! Bookmark not defined. 4. Giới thiệu dự án ..................................................................Error! Bookmark not defined. 5. Tiến độ thực hiện ................................................................Error! Bookmark not defined. 5.1 Các kết quả chính ..................................................................Error! Bookmark not defined. 5.3 Xây dựng năng lực.................................................................Error! Bookmark not defined. 5.4 Quảng bá thông tin về dự án ................................................Error! Bookmark not defined. 5.5 Quản lý dự án.........................................................................Error! Bookmark not defined. 6. Báo cáo về các vấn đề cần quan tâm..................................Error! Bookmark not defined. 6.1 Môi trường .............................................................................Error! Bookmark not defined. 6.2 Đóng góp về mặt xã hội và giới ............................................Error! Bookmark not defined. 7. Các vấn đề có liên quan đến việc triển khai và tính bền vững của dự án..................... 9 7.1 Khó khăn ..............................................................................................................................9 7.2 Giải pháp ............................................................................................................................10 7.3 Tính bền vững ....................................................................................................................10 8. Các hoạt động quan trọng tiếp theo ...................................Error! Bookmark not defined. 9. Kết luận ...............................................................................Error! Bookmark not defined. 10. Khai báo về đóng góp cho dự án ....................................Error! Bookmark not defined. 1 1. Đơn vị thực hiện Tên dự án Nuôi thâm canh cá biển trong ao bằng mương nổi Cơ quan thực hiện ở Việt Nam Trường Đại học Nha Trang (trước đây là Trường Đại học Thủy sản) Chủ nhiệm dự án phía Việt Nam TS. Hoàng Tùng Đối tác Australia Queensland Department of Primary Industries & Fisheries Chủ nhiệm dự án phía Australia Mr Michael Burke Ngày bắt đầu dự án 15/04/2005 (01/08/2005 ở Việt Nam) Ngày kết thúc dự án (theo hợp đồng) 15/04/2007 Ngày kết thúc dự án (đề nghị điều chỉnh) 15/09/2007 Giai đoạn báo cáo tháng 13-18 của Dự án Địa chỉ liên lạc Phía Australia: Trưởng nhóm Tên: Mr Michael Burke Telephone: +61 7 34002051 Chức vụ: Nghiên cứu viên Fax: +61 7 34083535 Cơ quan: DPI&F Email: Michael.burke@dpi.qld.gov.au Phía Australia: Đơn vị quản lý hành chính Tên: Michelle Robbins Telephone: +61 7 3346 2711 Chức vụ: Senior Planning Officer, Fax: +61 7 3346 2727 R&D Coordination Cơ quan: DPI&F Email: Michelle.robbins@dpi.qld.gov.au Phía Việt Nam Tên: TS. Hoàng Tùng Telephone: +84.979710372 Chức vụ: Giám đốc Trung tâm NC và ĐT Fax: +84.58.831145 Quốc tế Cơ quan: Trường Đại học Nha Trang Email: htunguof@gmail.com 3 2. Sơ lược về dự án Dự án này nhắm đến việc xây dựng một mô hình ương nuôi ấu trùng và cá giống của các đối tượng có giá trị kinh tế cho người nuôi cá biển ở Việt nam với các đặc tính dễ ứng dụng, có hiệu quả kinh tế và không ảnh hưởng đến môi trường. Thông qua việc sử dụng các mương nổi trong ao, dự án sẽ giúp người nuôi thiết lập một hệ thống ương ấu trùng/cá giống mang tính thâm canh, có tuổi thọ cao và dễ quản lý chăm sóc. Nhờ vậy sẽ góp phần tích cực giảm chi phí sản xuất và gia tăng lượng con giống cá biển hiện vẫn còn rất hạn chế ở cả Australia và Việt nam. Dự án này cũng sẽ thử nghiệm mương nổi để nuôi thương phẩm các đối tượng cá biển thông qua việc hợp tác với các nghiên cứu viên của Australia. Các nghiên cứu viên của Bộ Công nghiệp Cơ bản và Nghề cá bang Queensland, Australia sẽ tư vấn, giúp đỡ phía Việt nam về kỹ thuật quản lý hệ thống nuôi, quản lý chất lượng nước và xử lý chất thải. Các đối tượng sẽ đưa vào thử nghiệm ương nuôi qua dự án này là cá Mú, cá Bớp và cá Chẽm. Tất cả các thử nghiệm sẽ được thực hiện trong hệ thống nuôi khép kín, không đổ nước thải ra môi trường xung quanh. Các kết quả thu được từ dự án sẽ được sử dụng một cách có hiệu quả để đào tạo cán bộ và sinh viên của trường Đại học Thủy sản, người nuôi và các đơn vị sản xuất có liên quan. Sự tham gia tích cực và đóng góp nhân vật lực của các cơ quan phối hợp khác nhau vào hoạt động nghiên cứu chính là điểm đặc biệt của dự án này và sẽ giúp cho nghiên cứu có tính gắn kết chặt chẽ với thực tiễn sản xuất và có khả năng ứng dụng cao. 3. Báo cáo tóm tắt Tại Australia, đợt thu hoạch đầu tiên và công tác đánh giá thị trường đã được tiến hành. Dự án đã nuôi thành công Cá Đục (Sillago ciliata) trong các mương nổi chuyên để ương với mật độ lên đến 70 kg/m3, tương đương với sản lượng khỏang 250 kg/mương. Tương tự, cá nước ngọt mulloway (Argyrosomus hololepidotus) được nuôi trong các mương nổi chuyên nuôi thương phẩm với mật độ đến 100 kg/m3, tương đương với sản lượng 2 tấn/mương. Thời gian để nuôi cá nước ngọt mulloway đến cỡ thương phẩm (100 g -500 g) là ít hơn 10 tháng. Để nuôi chúng đến cỡ 1 kg phải mất 14 tháng. Cả 2 đối tượng này đều được thị trường đón nhận. Năng suất nuôi bằng mương nổi nếu qui đổi sẽ cao hơn 35 tấn/ha. Tuy vậy, năng suất này chỉ khả thi nếu mức độ trao đổi nước được duy trì ở mức 10%/ngày. Các nghiên cứu để hạn chế mức trao đổi nước đang được tiến hành. Thành công của thử nghiệm nuôi cá bằng mương nổi tại BIARC đã cung cấp những thông tin hữu ích và định hướng cho các nghiên cứu tiếp theo, bao gồm cả việc nuôi cá trong ao nước thải hoặc bằng nước ngầm. Hợp phần Australia cũng đã có 2 báo cáo được trình bày tại Hội nghị Thường niên của Hội NTTS Thế giới tại San Antonio, USA. Dự án đang thỏa thuận với đối tác Gold Coast Marine Aquaculture để đưa cá Giò (Rachycentron canadum) vào thử nghiệm trong năm nay và với Northern Fisheries Centre để tiến hành thử nghiệm trên cá Mú. Tại Việt Nam, các thử nghiệm ương cá Chẽm (Lates calcarifer) từ cỡ 20 mm lên 80 – 100 mm chiều dài thân tiếp tục chứng tỏ hiệu quả của mương nổi. Cá Chẽm giống cỡ lớn từ các thử nghiệm này được cung cấp cho người nuôi tại địa phương để thả nuôi trong ao hoặc lồng và được người nuôi tại địa phương đánh giá là có chất lượng cao. Tuy vậy, hạn chế về kinh nghiệm nuôi thương phẩm đối tượng này của người nuôi dẫn đến hiệu quả nuôi thương phẩm chưa cao đã làm giảm nhiều tác động của dự án. Dự án cũng đã thử nghiệm nuôi thương phẩm cá Chẽm trong mương nổi theo đề nghị của CARD khi phê duyệt dự án. Với sự hỗ trợ hiệu quả của Giám đốc Dự án Australia Dự án đã tổ chức một buổi hội thảo để quảng bá kết 4 quả nghiên cứu và thu hút được sự quan tâm của người nuôi tại địa phương, các cán bộ khuyến ngư, cán bộ giảng dạy và sinh viên của Trường ĐH Nha Trang. Dự án cũng đã có nhiều nỗ lực để khuyến khích các địa phương lân cận sử dụng mương nổi cho hoạt động NTTS. Hợp phần Việt nam đã trình bày 2 báo cáo khoa học tại Hội nghị Thường niên của Hội NTTS Thế giới năm 2007 tại San Antonio, USA. Các hoạt động chuẩn bị đang được tiến hành để triển khai thử nghiệm nuôi không thay nước. Các khiếm khuyết của mương nổi phiên bản SMART-1 đã được xác định và cải tiến. Mương nổi SMART-2 đã được thiết kế và chế tạo thành công cho phép triển khai thử nghiệm ở qui mô sản xuất, đặc biệt cho các đối tượng như cá Giò (Rachycentron canadum) và cá Mú (Epinephelus spp). Dự án sẽ phối hợp với người nuôi tại địa phương và các cơ quan khuyến ngư để tổ chức thử nghiệm mương nổi SMART-2 và đồng thời thử nghiệm hệ thống nuôi không thay nước có sử dụng mương nổi. 4. Giới thiệu dự án Nuôi trồng thủy sản (NTTS) đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của Việt Nam và đã được FAO đánh giá là một trong những hoạt động hiệu quả giúp xoá đói giảm nghèo. Việt nam đặt chỉ tiêu phấn đấu cho năm 2010 là sản xuất 2 triệu tấn sản phẩm thủy sản trong đó NTTS chiếm tỉ trọng lớn với đối tượng nuôi tập trung vào nhóm cá biển. Mục tiêu đầy tham vọng này rất khó đạt được trừ phi tiến hành áp dụng phương pháp ương nuôi hiệu quả cao, có khả năng đáp ứng nhu cầu về con giống cỡ lớn cho nghề nuôi lồng trên biển và nuôi ao. Chi phí để ương nuôi con giống cỡ lớn trong bể cao, do vậy cần xem xét các hình thức khác như ương nuôi trong ao đất, trong giai hay trong mương nổi. Về phương diện này, hệ thống mương nổi có một số thuận lợi đáng kể so với các hình thức nuôi khác như cho phép quản lý hệ thống nuôi một cách hiệu quả, cho năng suất và mức độ an toàn sinh học cao. Tại Queensland nuôi cá biển trong lồng từ lâu được coi là một hình thức gây ảnh hưởng xấu cho các rạn san hô và các hệ sinh thái nhạy cảm tương tự khác. Do vậy, phát triển các phương pháp nuôi mới trên đất liền đảm bảo tính bền vững nhưng vẫn mang lại lợi nhuận là việc cần thiết. Chi phí cho dụng cụ sử dụng trong hệ thống nuôi cá biển tuần hoàn rất cao và không phù hợp với điều kiện khí hậu cũng như không thể tận dụng cơ sở hạ tầng ao nuôi thủy sản có sẵn của Queensland. Việc kết hợp hệ thống mương nổi với nguyên tắc xử lý chất thải bằng phương pháp sinh học cho phép xây dựng một hệ thống nuôi bán mở hoặc kín hoàn toàn, nhờ vậy giảm đáng kể ảnh hưởng của có thể của NTTS lên môi trường. Dự án CARD này kết hợp công nghệ nuôi cá bằng hệ thống mương nổi cải tiến và nguyên tắc xử lý chất thải bằng phương pháp sinh học. Các mương nổi, làm bằng plastic hay vật liệu rẻ tiền, đã được thử nghiệm thành công ở Nhật, Australia và Mỹ. Thông qua dự án này, các vật liệu rẻ tiền sẵn có của địa phương được sử dụng để xây dựng hệ thống mương nổi, sau đó được vận hành thử nghiệm ở cả quy mô thí nghiệm và sản xuất. Các đối tượng nuôi thử nghiệm là các loài cá bản địa có giá trị cao như: cá Chẽm, cá Đục, cá Hồng. Cá Giò, cá Mú nước ngọt… Dự án cũng sẽ tập trung vào việc nâng cao năng lực của các đơn vị tham gia thực hiện dự án phía Việt Nam thông qua các đợt tham quan thực tế, các khoá đào và thực tập nghiên cứu. Các kết quả thu được từ dự án sẽ được nhanh chóng phổ biến đến nông dân địa phương thông qua các buổi tập huấn khuyến ngư. Điểm đặc biệt của hệ thống này chính là ở khả năng ứng dụng cao của nó cho các nông hộ nuôi ở qui mô nhỏ. Họ có thể sử dụng hệ thống ao đìa đã có sẵn mà không phải sửa đổi hay đầu tư thêm nhiều. Dự án này hy vọng sẽ góp phần nâng cao sản lượng cá biển giống và tận dụng các ao nuôi tôm hiện đang bị bỏ hoang do dịch bệnh ở vùng duyên hải. Mục tiêu của dự án hoàn toàn phù hợp với mục tiêu của chương trình CARD: sử dụng công nghệ đơn giản có hiệu quả để giải quyết các vấn đề xã hội, môi trường và phát triển năng lực cán bộ của quốc gia. 5 5. Tiến độ thực hiện 5.1 Các kết quả chính Tại Australia • Sức tải sinh thái và mật độ nuôi thương phẩm thích hợp đã được xác định cho 2 đối tượng là cá Đục và cá nước ngọt Mulloway dựa vào các thông số như tốc độ tăng trưởng, hệ số chuyển đổi thức ăn và sức khỏe của cá. Năng suất qui đổi của hệ thống nuôi thử nghiệm tại BIARC cho 1 ha là 35 tấn. • Thử nghiệm nuôi thương phẩm hai đối tượng trên đã hòan tất. Hoạt động đánh giá cho thấy cả 2 đều được thị trường Australia chấp nhận. Dự án đã tiến hành thả đợt cá mới để tiếp tục đánh giá tốc độ tăng trưởng, FCR và năng suất. • Thử nghiệm nuôi không thay nước đang được tiến hành tại Australia cho các ao có sử dụng mương nổi. Các chiến lược thực hiện bao gồm (a) đánh giá khả năng thu chất thải của mương, (b) trồng rong Asparagopsis armata để thu các chất dinh dưỡng và (c) tạo điều kiện để vi khuẩn phát triển nhằm quản lý độ pH và các chất thải dinh dưỡngs. Tại Việt Nam • Thử nghiệm ương cá Chẽm bằng mương nổi SMART-1 đã hòan tất. Thức ăn cho tôm biển được sử dụng để ương cá, giúp cho qui trình ương đơn giản hơn do thức ăn chuyên dụng cho cá Chẽm còn rất hiếm trên thị trường Việt Nam. • Dự án đã tiến hành đánh giá sơ bộ khả năng sử dụng mương nổi để nuôi thương phẩm cá biển tại Việt Nam theo đề nghị của CARD khi phê duyệt dự án. • Học viên Cao học đầu tiên do Dự án hướng dẫn và hỗ trợ đã bảo vệ thành công luận văn Cao học và tốt nghiệp vào tháng 12/2006. Công tác thiết kế thí nghiệm và xây dựng đề cương nghiên cứu đang được tiến hành cho học viên Cao học thứ 2. • Dự án đã tổ chức một Hội thảo với sự tham gia của hơn 150 đại biểu là người nuôi tại địa phương, cán bộ khuyến ngư, giảng viên và sinh viên của Trường ĐH Nha Trang vào tháng 12/2006. • Cuộc họp thường niên của dự án đã được thực hiện tại Nha Trang với sự tham gia của Giám đốc Dự án Australia. Dự án sau đó đã thăm quan và làm việc với một số cơ sở tại Phú Yên để quảng bá công nghệ mương nổi và nhận được sự quan tâm của địa phương. • Dự án đã thiết kế và chế tạo thành công phiên bản mương nổi mới gọi là SMART-2 để tiến hành các thử nghiệm tiếp theo. Phiên bản này nhằm phục vụ hoạt động thương mại trong ương cá giống của các đối tượng như cá Giò và cá Mú. Dự án đang thương lượng với các đối tác gồm Trung tâm Khuyến ngư Bình Định và một số cơ sở sản xuất tại địa phương để triển khai các thử nghiệm này. • Một báo cáo đã được trình bày tại Hội nghị thường niên của Hội NTTS Thế giới năm 2007 tại San Antonio, Texas, USA. Một báo cáo khoa học khác đã được gửi đến BTC Hội thảo quốc tế IMOLA về Nuôi kết hợp sẽ được tổ chức tại Trường ĐH Nông Lâm Huế vào tháng 4/2007. Một báo cáo khoa học đã được gửi đăng trên tạp chí Khoa học Công nghệ Thủy sản vào tháng 7/2007. • Thử nghiệm nuôi không thay nước đang được tiến hành. 5.2 Lợi ích của các bên tham gia Tại Australia • Integrated Recycle International Ltd (IRI) đã lựa chọn mô hình mương nổi cho một doanh nghiệp mới mở của bang Queensland để nuôi cá trong các ao nước thải nhằm 6 lấy nguyên liệu sản xuất bột cá. Hệ thống này mô phỏng các mương nổi có giá thành thấp, được chế tạo bằng vật liệu HDPE của Dự án CARD. Dự án của IRI sẽ được triển khai tại Hervey Bay thuộc vùng duyên hải Fraser của bang Queensland, sử dụng nước thải dân dụng đã xử lý do chính quyền địa phương kiểm soát. Các thử nghiệm ban đầu sẽ được thực hiện trên một đối tượng cá bản địa. Hiện tại dự án đang triển khai chế tạo và lắp đặt dàn phao nổi. Mương nổi được chọn nhờ những ưu việt của nó như chi phí vận hành thấp, dễ chăm sóc quản lý (bảo vệ cá, đảm bảo tốc độ tăng trưởng, dễ dàng trong quan trắc bệnh dịch, tránh được địch hại và thuận tiện trong thu hoạch). • Một cơ sở nuôi tôm lớn ở Bắc Queensland đề nghị được hỗ trợ về kỹ thuật để có thể đa dạng hóa đối tượng nuôi. Cơ sở này quan tâm đến việc sử dụng mương nổi trong các ao nuôi tôm cũ để nuôi cá biển. • Việc sử dụng mương nổi để nuôi cá biển trong các ao chứa nước ngầm có độ mặn thấp lấy từ các mỏ than và khí đốt đang được thăm dò. Thông tin thu thập được từ dự án CARD đã được sử dụng để xây dựng mô hình toán cho các thăm dò này. Tại Việt Nam • Trung tâm Khuyến ngư Khánh Hòa đã tiếp nhận nhanh chóng công nghệ ương cá bằng mương nổi và sản xuất con giống có kích thước lớn cho người nuôi trong tỉnh và một số địa phương lân cận như Quảng Ngãi, Bình Định và Ninh Thuận. Hiệu quả nuôi thương phẩm thu được rất khả quan với những con giống cá Chẽm có kích thước lớn này. • Khỏang 150 người nuôi, cán bộ khuyến ngư, giảng viên và sinh viên của Trường Đại học Nha Trang đã tham dự Hội thảo do Dự án tổ chức vào tháng 12/2006 tại Nha Trang và được tiếp cận với các thông tin kỹ thuật để có thể ứng dụng mương nổi vào các hoạt động nuôi trồng thủy sản. • Trưởng nhóm nghiên cứu phía Việt Nam đã xin ý kiến của Giám đốc Dự án Australia và thỏa thuận hợp tác với 2 cơ sở nuôi cá biển tại tỉnh Khánh Hòa (một ở Cam Ranh, một ở Bình Tân) và Trung tâm Khuyến ngư Bình Định để thử nghiệm mương nổi phiên bản mới SMART-2 ở qui mô sản xuất. Dự án sẽ cung cấp mương nổi. Cơ sở hợp tác chịu mọi chi phí cho thử nghiệm. • Dự án đã thảo luận với Sở Thủy sản Phú Yên về khả năng dùng mương nổi thử nghiệm nuôi cá Chình tại hồ chứa thủy điện Sông Hinh 5.3 Xây dựng năng lực Phía Australia • Thêm 2 cán bộ nữa của BIARC được đào tạo về cách chế tạo và vận hành mương nổi là Dan Willett và Trevor Borchert. • Thông qua hợp tác với các cơ sở sản xuất, Dự án đã thu gom một số cá Giò bố mẹ và hiện đang nuôi giữ tại BIARC và có kế hoạch phát triển thêm đàn cá này. Số cá này đang được nuôi thuần và tiến đến nuôi phát dục để có thể sản xuất con giống cho các thử nghiệm tiếp theo. Mương nổi sẽ được sử dụng để làm hệ thống ương khi cá con chuyển sang ăn thức ăn tổng hợp. Phía Việt Nam • Các cán bộ của Trường ĐH Nha Trang và Trung tâm Khuyến ngư Khánh Hòa tiếp tục tham gia các hoạt động của dự án. Nhờ đó nâng cao trình độ và kinh nghiệm về ương nuôi cá biển cũng như quản lý ao nuôi. 7 • Trưởng nhóm nghiên cứu phía Việt Nam và các đồng nghiệp tại ĐHNT và Trung tâm KN Khánh Hòa có thể viết và công bố kết quả nghiên cứu tại các hội nghị khoa học trong và ngoài nước. • Kết quả nghiên cứu của dự án được đưa vào giảng dạy trong 3 môn học cho sinh viên đại học và học viên Cao học tại ĐHNT bao gồm “Phương pháp NCKH trong NTTS”, “Thiết kế thí nghiệm và Xử lý số liệu” và “Các hệ thống nuôi lơn mặn” 5.4 Quảng bá thông tin • Các thử nghiệm sử dụng mương nổi để nuôi thương phẩm cá biển (Mulloway và cá Đục) tại tiếp tục thu hút nhiều sự quan tâm của các đoàn khách cũng như các doanh nghiệp NTTS. • Dự án đã gửi 2 poster đến Hội nghị thường niên 2007 của Hội NTTS Thế giới tại San Antonio, USA. • Thông tin về dự án đã được nhóm nghiên cứu đưa lên trang web của Trường ĐH Nha Trang (www.ntu.edu.vn) ở phần dành riêng cho Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Quốc tế. • Một báo cáo tóm tắt với tiêu đề “Ương cá biển bằng mương nổi trong ao ven biển” của các tác giả Tung Hoang, Mao Nguyen, Adrian Collins & Michael Burke đã được đăng ký trình bày tại Hội nghị thường niên 2007 của Hội NTTS Thế giới tại San Antonio, USA. • Hai báo cáo khoa học đã được gửi đăng trên tạp chí ở Việt Nam. • Trưởng nhóm nghiên cứu phía Việt nam và Giám đốc Dự án Australia đã cùng thực hiện công tác quảng bá công nghệ mương nổi tại 2 tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên. 5.5 Quản lý dự án • Tại BIARC sau khi các kỹ thuật viên Scott Shanks và Blair Chilton chuyển công tác khác, Luke Dutney và Stephen Nicholson đã bắt đầu làm việc cho dự án. Các cán bộ mới này đều có nhiều kinh nghiệm về NTTS và đã được dự án đào tạo thêm các chuyên môn có liên quan đến hoạt động của dự án. • Giám đốc Dự án Australia, Michael Burke đã rất tích cực trong việc triển khai các hoạt động của dự án và hỗ trợ tốt cho hợp phần Việt Nam. • Báo cáo tiến độ 6 tháng lần 2 đã được CARD phê duyệt. Báo cáo kỹ thuật số 3&4 đã được hoàn tất và đệ trình lên CARD. • Hai hợp phần Việt Nam và Australia thường xuyên trao đổi thông tin. • Kinh phí thực hiện dự án đã được Cơ quan chủ trì phía Australia là QDPI&F chuyển đủ cho ĐHNT. 6. Các vấn đề quan trọng 6.1 Môi trường Trong các hoạt động nghiên cứu của dự án, môi trường được xem là vấn đề chung, xuyên suốt thể hiện ở nguyên tắc giảm thiểu tối đa sự trao đổi nước giữa hệ thống nuôi và môi trường xung quanh. Trên thực tế, nước