Báo cáo Hoàn thiện hệ thống tài chính doanh nghiệp nhằm phù hợp với yêu cầu hội nhập và phát triển của Việt Nam

Bé GI¸O DôC Vμ §μO T¹O TR¦êNG §¹I HäC KINH TÕ THμNH PHè Hå CHÝ MINH ***** NGUYÔN THÞ KIM CóC HOμN THIÖN HÖ THèNG B¸O C¸O TμI CHÝNH DOANH NGHIÖP NH»M PHï HîP VíI Y£U CÇU HéI NHËP Vμ PH¸T TRIÓN KINH TÕ CñA VIÖT NAM Chuyªn ngμnh: KÕ to¸n M· sè : 62.34.30.01 TãM T¾T LUËN ¸N TIÕN SÜ KINH TÕ TP. Hå CHÝ MINH - N¡M 2009 C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i: Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Tp. Hå ChÝ Minh Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. NguyÔn ViÖt 2. PGS.TS. Vâ V¨n NhÞ Ph¶n biÖn 1 : PGS.TS. Tr−¬ng B¸ Thanh §¹i häc §μ N½ng – Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Ph¶n biÖn 2 : PGS.TS. NguyÔn Minh Ph−¬ng Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n Ph¶n biÖn 3 : PGS.TS. Sö §×nh Thμnh Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Tp. Hå ChÝ Minh LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ tr−íc héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhμ n−íc häp t¹i Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Tp. Hå ChÝ Minh Vμo håi 14 giê 00, ngμy 12 th¸ng 06 n¨m 2009 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i th− viÖn: - Th− viÖn Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Tp. Hå ChÝ Minh - Th− viÖn Quèc Gia ViÖt Nam (31, Trμng Thi, Hμ Néi) 1 Më §ÇU TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tμi HÖ thèng BCTC (BCTC) hiÖn hμnh ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· cã nh÷ng c¶i tiÕn kh¸ toμn diÖn vμ vÒ c¬ b¶n ®· ®¸p øng ®−îc yªu cÇu th«ng tin ®a d¹ng cho nhiÒu ®èi t−îng. Song trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®a thμnh phÇn vμ tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi cã tÝnh chÊt s©u réng vμ nhanh chãng nh− hiÖn nay, th× viÖc cung cÊp th«ng tin tμi chÝnh tõ c¸c b¸o c¸o nμy vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. Do vËy yªu cÇu lËp vμ tr×nh bμy BCTC sao cho phï hîp víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ång thêi cã thÓ tháa m·n m«i tr−êng th−¬ng m¹i mang tÝnh quèc tÕ - lμ vÊn ®Ò ®−îc rÊt nhiÒu ®èi t−îng quan t©m. §Ò tμi "Hoμn thiÖn hÖ thèng B¸o c¸o tμi chÝnh doanh nghiÖp nh»m phï hîp víi yªu cÇu héi nhËp vμ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam" ®−îc nghiªn cøu nh»m ®¸p øng yªu cÇu thiÕt thùc ®ã. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu hÖ thèng lý luËn vμ thùc tr¹ng BCTC doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh ViÖt Nam liªn quan ®Õn ChuÈn mùc kÕ to¸n vμ ChÕ ®é kÕ to¸n ban hμnh, ®Ó ®−a ra ®Þnh h−íng vμ gi¶i ph¸p gãp phÇn ®æi míi hÖ thèng BCTC doanh nghiÖp ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn vμ héi nhËp cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Ph¹m vi nghiªn cøu ChØ xem xÐt hÖ thèng BCTC c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh ViÖt Nam, kh«ng nghiªn cøu BCTC cña doanh nghiÖp ®Æc biÖt, c«ng ty b¶o hiÓm, ng©n hμng vμ c¸c tæ chøc tμi chÝnh t−¬ng tù. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu lμ ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh th«ng qua tiÕn tr×nh thu thËp cã chän läc, ph©n tÝch, tæng hîp lý luËn, kinh 2 nghiÖm vÒ tÝnh ®a d¹ng cña BCTC theo yªu cÇu héi nhËp vμ ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng ®ãng gãp chÝnh cña luËn ¸n Trªn c¬ së nhËn thøc vÒ lý thuyÕt vμ thùc tiÔn, chóng t«i nhËn ®Þnh l¹i vÒ khung ph¸p lý cho viÖc so¹n th¶o vμ tr×nh bμy BCTC nh»m t−¬ng thÝch víi quy m« vμ c¬ cÊu tæ chøc cña lo¹i h×nh doanh nghiÖp. §ång thêi ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p cã tÝnh hÖ thèng vμ cô thÓ ®Ó võa gãp phÇn hoμn thiÖn, võa t¹o ra sù ®æi míi cho hÖ thèng BCTC ¸p dông cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ViÖt Nam nh− sau: - §èi víi BCTC (riªng) cho doanh nghiÖp (th−êng cã quy m« lín): thay ®æi tªn gäi c¸c b¸o c¸o cho phï hîp b¶n chÊt cña th«ng tin tr×nh bμy vμ theo ®Þnh h−íng th«ng lÖ quèc tÕ; s¾p xÕp, bæ sung mét sè néi dung th«ng tin c«ng bè. - §èi víi BCTC cho doanh nghiÖp nhá vμ võa: x¸c ®Þnh ph¹m vi lËp b¸o c¸o trªn c¬ së chung cho viÖc so¹n th¶o; xem xÐt néi dung vμ s¾p xÕp c¸c chØ tiªu trªn b¸o c¸o theo h−íng ®¬n gi¶n hãa. - §èi víi BCTC hîp nhÊt cho tËp ®oμn: nhËn ®Þnh ph−¬ng ph¸p vμ ph¹m vi lËp b¸o c¸o; bæ sung h−íng dÉn ph−¬ng ph¸p xö lý mét sè giao dÞch ®Ó cã th«ng tin cÇn thiÕt cho viÖc lËp BCTC hîp nhÊt. Bè côc cña luËn ¸n: Ngoμi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc c¸c c«ng tr×nh t¸c gi¶ ®· c«ng bè, danh môc tμi liÖu tham kh¶o, phô lôc, luËn ¸n cã khèi l−îng 193 trang, 21 b¶ng, 11 s¬ ®å vμ cã kÕt cÊu nh− sau: - Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ hÖ thèng BCTC doanh nghiÖp; - Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng hÖ thèng BCTC doanh nghiÖp ViÖt Nam trong viÖc ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp vμ ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay; - Ch−¬ng 3: C¸c gi¶i ph¸p hoμn thiÖn hÖ thèng BCTC doanh nghiÖp ViÖt Nam nh»m phï hîp víi yªu cÇu héi nhËp vμ ph¸t triÓn kinh tÕ. 3 CH¦¥NG 1 TæNG QUAN VÒ HÖ THèNG BCTC DOANH NGHIÖP 1.1 B¶N CHÊT Vμ VAI TRß CñA BCTC Nhu cÇu th«ng tin lμ mét ®ßi hái kh¸ch quan vμ kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong sù vËn hμnh cña nÒn kinh tÕ. Môc tiªu c¬ b¶n cña kÕ to¸n lμ cung cÊp th«ng tin h÷u Ých cho ng−êi sö dông ra quyÕt ®Þnh. 1.1.1 B¶n chÊt vμ môc ®Ých cña BCTC B¶n chÊt cña BCTC lμ nh÷ng tμi liÖu cã tÝnh lÞch sö do kÕ to¸n so¹n th¶o theo ®Þnh kú ®−îc tr×nh bμy d−íi d¹ng b¸o c¸o tæng hîp theo cÊu tróc nhÊt ®Þnh, phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c vμ quy ®Þnh cña kÕ to¸n nh»m cung cÊp th«ng tin h÷u Ých cho c¸c ®èi t−îng sö dông kh¸c nhau. Th«ng qua quan ®iÓm tõ Héi ®ång ChuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ (IASB), Héi ®ång ChuÈn mùc kÕ to¸n tμi chÝnh Mü (FASB), Dù ¸n héi nhËp gi÷a FASB vμ IASB ®Ó x¸c lËp: Môc ®Ých chung cña BCTC lμ cung cÊp th«ng tin tμi chÝnh vÒ nguån lùc kinh tÕ (tμi s¶n), c¸c nghÜa vô liªn quan ®Õn nguån lùc kinh tÕ (nî ph¶i tr¶ vμ vèn chñ së h÷u) vμ sù thay ®æi nguån lùc vμ nghÜa vô (kÕt qu¶ tμi chÝnh) cña doanh nghiÖp b¸o c¸o, ®ã lμ th«ng tin h÷u Ých cho nhμ ®Çu t−, chñ nî hiÖn h÷u / tiÒm n¨ng vμ nh÷ng ng−êi sö dông kh¸c trong viÖc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t−, cho vay còng nh− c¸c quyÕt ®Þnh ph©n bæ nguån lùc. 1.1.2 Vai trß cña BCTC ®èi víi ng−êi sö dông th«ng tin Vai trß b¸o c¸o tμi chÝnh ®èi víi ng−êi sö dông gi÷a c¸c quèc gia, qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ lμ cã sù kh¸c nhau vÒ yªu cÇu th«ng tin, khèi l−îng vμ chÊt l−îng th«ng tin. C¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ tËp trung, BCTC h−íng ®Õn c¬ quan qu¶n lý nhμ n−íc, cßn c¸c n−íc cã thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¸t triÓn m¹nh th× BCTC tËp trung chñ yÕu vμo nhμ ®Çu t− vμ chñ nî hiÖn h÷u vμ tiÒm n¨ng. 4 Ngoμi ra, vai trß cña BCTC cßn bÞ chi phèi bëi quy m«, ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp b¸o c¸o. C¸c doanh nghiÖp nhá vμ võa, BCTC th−êng h−íng ®Õn ng−êi qu¶n lý trùc tiÕp; c¸c doanh nghiÖp cã quy m« lín, c¸c c«ng ty niªm yÕt, BCTC cã vai trß ®¾c lùc hç trî nhμ ®Çu t−, chñ nî hiÖn h÷u vμ tiÒm n¨ng; c¸c tËp ®oμn kinh tÕ, ®Æc biÖt lμ tËp ®oμn ®a quèc gia, viÖc tr×nh bμy BCTC ph¶i tu©n thñ th«ng lÖ quèc tÕ th× míi tháa m·n nhu cÇu th«ng tin cña ng−êi sö dông theo diÖn réng. 1.2 C¸C §ÆC §IÓM CHÊT L¦îNG Vμ GIíI H¹N CñA BCTC ChÊt l−îng th«ng tin lu«n g¾n liÒn víi môc tiªu lμ t¹o ra ®−îc th«ng tin cã tÝnh h÷u Ých cao nhÊt cho c¸c ®èi t−îng sö dông. 1.2.1 Quan ®iÓm cña FASB "TÝnh cã thÓ hiÓu" lμ tiªu chuÈn ¶nh h−ëng toμn bé th«ng tin h÷u Ých. Theo FASB, ®Æc ®iÓm chÊt l−îng cña th«ng tin h÷u Ých chia thμnh 2 cÊp ®é: ®Æc ®iÓm c¬ b¶n gåm "ThÝch hîp"vμ "§¸ng tin cËy"; ®Æc ®iÓm thø yÕu gåm "Cã thÓ so s¸nh" vμ "NhÊt qu¸n". Thùc hiÖn c¸c ®Æc ®iÓm chÊt l−îng ®ång thêi ph¶i gi¶i quyÕt giíi h¹n cña BCTC vÒ mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých vμ chi phÝ; vÒ tÝnh träng yÕu; ®Æc ®iÓm ngμnh nghÒ vμ thËn träng. 1.2.2 Quan ®iÓm cña IASB Kh¸c víi FASB, quan ®iÓm cña IASB x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm chÊt l−îng cña BCTC kh«ng theo thø bËc c¬ b¶n vμ thø yÕu. Bèn ®Æc ®iÓm chÊt l−îng chñ yÕu lμ "TÝnh cã thÓ hiÓu", "TÝnh thÝch hîp", "TÝnh ®¸ng tin cËy" vμ "TÝnh cã thÓ so s¸nh". C¸c h¹n chÕ vÒ yªu cÇu thÝch hîp vμ ®¸ng tin cËy cña th«ng tin ®ã lμ sù kÞp thêi, c©n ®èi gi÷a lîi Ých vμ chi phÝ vμ c©n ®èi gi÷a c¸c ®Æc ®iÓm chÊt l−îng. 1.2.3 Quan ®iÓm theo Dù ¸n héi nhËp gi÷a FASB vμ IASB Nh»m lμm gi¶m sù kh¸c biÖt do quan ®iÓm bÊt ®ång, c¸c Héi ®ång chuÈn mùc c©n nh¾c nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan vμ ®Ò xuÊt ®Æc ®iÓm chÊt l−îng cña BCTC. C¸c ®Æc ®iÓm chÊt l−îng (theo dù th¶o) gåm: ThÝch hîp, Tr×nh bμy trung thùc, Cã thÓ so s¸nh, Cã thÓ hiÓu ®−îc. 5 1.2.4 Quan ®iÓm cña ViÖt Nam ViÖt Nam kh«ng ban hμnh khu«n mÉu lý thuyÕt riªng nªn ®Æc ®iÓm chÊt l−îng ®−îc tr×nh bμy nh− néi dung yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi kÕ to¸n: Trung thùc, Kh¸ch quan, §Çy ®ñ, KÞp thêi, DÔ hiÓu, Cã thÓ so s¸nh. C¸c h¹n chÕ cña yªu cÇu thÝch hîp vμ ®¸ng tin cËy cña th«ng tin ch−a ®−îc tr×nh bμy, chØ cã vÊn ®Ò kÞp thêi ®−îc xem xÐt nh− mét yªu cÇu cña kÕ to¸n. 1.3 NGUY£N T¾C LËP BCTC Vμ NéI DUNG C¥ B¶N CñA BCTC 1.3.1 C¸c yÕu tè cña BCTC Mçi quèc gia cã thÓ quy ®Þnh c¸c yÕu tè cña BCTC kh¸c nhau, tïy thuéc vμo viÖc x¸c ®Þnh c¸c th«ng tin cÇn thiÕt cung cÊp cho ng−êi sö dông - trªn c¬ së ®−a ra ®Þnh nghÜa vμ ®iÒu kiÖn ghi nhËn tõng yÕu tè. Th«ng th−êng c¸c yÕu tè bao gåm: tμi s¶n, nî ph¶i tr¶ vμ vèn chñ së h÷u; thu nhËp vμ chi phÝ. 1.3.2 Nguyªn t¾c lËp vμ tr×nh bμy BCTC LËp vμ tr×nh bμy BCTC ph¶i thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c: Ho¹t ®éng liªn tôc, C¬ së dån tÝch, NhÊt qu¸n, Träng yÕu vμ tËp hîp, Bï trõ vμ Cã thÓ so s¸nh. ViÖc tu©n thñ hμi hßa c¸c nguyªn t¾c nμy sÏ gióp n©ng cao tÝnh h÷u Ých cho c¸c th«ng tin tr×nh bμy, hç trî ®¾c lùc cho ng−êi sö dông trong viÖc ra quyÕt ®Þnh. Ngoμi ra khi lËp vμ tr×nh bμy BCTC hîp nhÊt cÇn tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ: x¸c ®Þnh ph¹m vi c¸c c«ng ty ph¶i lËp vμ tr×nh bμy BCTC hîp nhÊt, ph−¬ng ph¸p lËp vμ tr×nh bμy BCTC hîp nhÊt, tr×nh tù hîp nhÊt BCTC, chÝnh s¸ch kÕ to¸n ¸p dông thèng nhÊt trong tËp ®oμn,... 1.3.3 Néi dung vμ cÊu tróc c¬ b¶n cña BCTC C¸c yÕu tè cña BCTC tr×nh bμy d−íi h×nh thøc bé BCTC, gåm: B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n, B¸o c¸o lîi nhuËn, B¸o c¸o biÕn ®éng vèn chñ së h÷u, B¸o c¸o l−u chuyÓn tiÒn tÖ vμ ThuyÕt minh BCTC. 6 Néi dung th«ng tin tr×nh bμy trªn BCTC gi÷a c¸c quèc gia, bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu th«ng tin cña c¸c ®èi t−îng sö dông vμ xu h−íng héi nhËp quèc tÕ, cßn cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt do chÞu sù chi phèi cña m«i tr−êng kÕ to¸n. 1.4 Y£U CÇU HéI NHËP Vμ PH¸T TRIÓN KINH TÕ - C¥ Së H×NH THμNH TÝNH §A D¹NG CñA BCTC THEO LO¹I H×NH DOANH NGHIÖP 1.4.1 §a d¹ng hãa BCTC theo yªu cÇu héi nhËp vμ ph¸t triÓn kinh tÕ Sù kh¸c nhau vÒ quy m«, h×nh thøc së h÷u, ®Æc ®iÓm vμ m«i tr−êng kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp ®· chi phèi yªu cÇu vμ néi dung th«ng tin cung cÊp. Khi héi nhËp quèc tÕ th× viÖc cung cÊp th«ng tin sÏ më réng vÒ ph¹m vi lÉn néi dung, do ®ã viÖc so¹n th¶o vμ tr×nh bμy BCTC ph¶i thay ®æi ®Ó n©ng cao tÝnh h÷u dông cña BCTC. Nãi c¸ch kh¸c, chÝnh yªu cÇu héi nhËp vμ ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia ®· t¹o ra tÝnh ®a d¹ng cña BCTC theo c¸c nhãm sau. 1.4.2 BCTC phï hîp víi c¸c c«ng ty niªm yÕt/ kinh doanh trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n Víi xu h−íng héi nhËp gi÷a chuÈn mùc BCTC quèc tÕ (IFRS) vμ c¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n ®−îc thõa nhËn cña Mü (US GAAP), khi lËp vμ tr×nh bμy BCTC vμ BCTC hîp nhÊt, phÇn lín c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÕ giíi sÏ tu©n thñ: (i) ¸p dông US GAAP; hoÆc (ii) ¸p dông IFRS (nh− Anh, Ph¸p, §øc...); hoÆc (iii) ¸p dông chuÈn mùc quèc gia (cã sù héi nhËp theo IFRS nh− óc, NhËt, Trung Quèc, ViÖt Nam,...). 1.4.3 BCTC phï hîp víi c¸c doanh nghiÖp riªng lÎ §a sè c¸c c«ng ty kh«ng niªm yÕt, víi t− c¸ch lμ ®¬n vÞ ph¸p lý, ®−îc yªu cÇu lËp BCTC theo quy ®Þnh cña kÕ to¸n quèc gia. Mét sè n−íc ph©n lo¹i c¸c doanh nghiÖp nh»m ®−a ra quy ®Þnh ®Ó lùa chän h×nh thøc BCTC cho phï hîp. §Æc biÖt lμ quy ®Þnh vÒ BCTC cho c¸c c«ng ty 7 nhá vμ võa nh− ë Anh, Hång K«ng, New Zealand,... ®· cã chuÈn mùc kÕ to¸n cho c¸c c«ng ty nhá. Liªn ®oμn kÕ to¸n quèc tÕ (IFAC) ®· ban hμnh Dù th¶o IFRS cho doanh nghiÖp nhá vμ võa (th¸ng 2/2007), dù kiÕn ban hμnh chÝnh thøc vμo th¸ng 7/2009. 1.4.4 BCTC phï hîp c«ng ty ®a quèc gia §a sè c¸c c«ng ty ®a quèc gia lËp BCTC hîp nhÊt theo quy ®Þnh cña US GAAP, IFRS hoÆc gÇn ®óng nh− thÕ. C¶ lý thuyÕt vμ thùc hμnh trong lÜnh vùc kÕ to¸n hîp nhÊt vÒ c¬ b¶n kh¸c nhau tõ n−íc nμy sang n−íc kh¸c. Song víi xu thÕ hßa hîp kÕ to¸n dÇn dÇn sÏ h¹n chÕ nh÷ng kh¸c nhau lín ®Æc biÖt lμ kü thuËt hîp nhÊt. 1.4.5 Bμi häc kinh nghiÖm vÒ tÝnh ®a d¹ng cña BCTC theo yªu cÇu héi nhËp vμ ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam BCTC theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp ë ViÖt Nam, nÕu xÐt tæng qu¸t th× vÉn cã ®iÓm t−¬ng ®ång víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Còng nh− ë c¸c n−íc kh¸c, sù ra ®êi vμ ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n vμ viÖc gia nhËp WTO cña ViÖt Nam ®· t¹o ¸p lùc ®Ó n©ng cao chÊt l−îng th«ng tin, nh»m hç trî ®¾c lùc cho ng−êi sö dông. Thùc tiÔn ®ã ®ßi hái viÖc tr×nh bμy th«ng tin trªn BCTC ph¶i thay ®æi cho thÝch hîp - trªn c¬ së hoμn thiÖn hÖ thèng chuÈn mùc kÕ to¸n ®Ó cã sù phï hîp cao víi IFRS (bao gåm c¶ IFRS cho doanh nghiÖp nhá vμ võa) vμ sím cã nh÷ng thay ®æi trong t− duy vÒ viÖc nghiªn cøu, so¹n th¶o chÕ ®é kÕ to¸n. KÕt luËn Ch−¬ng 1 BCTC cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh h×nh tμi chÝnh vμ t×nh h×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Ó phôc vô cho nhu cÇu sö dông cña c¸c ®èi t−îng bªn trong vμ bªn Ngoμi doanh nghiÖp. Tïy thuéc vμo quy ®Þnh vμ th«ng lÖ vÒ kÕ to¸n trªn ph¹m vi quèc gia vμ quèc tÕ, mμ BCTC phï hîp víi quy m« vμ c¬ cÊu tæ chøc doanh nghiÖp. 8 CH¦¥NG 2 THùC TR¹NG HÖ THèNG BCTC DOANH NGHIÖP VIÖT NAM TRONG VIÖC §¸P øNG Y£U CÇU HéI NHËP Vμ PH¸T TRIÓN KINH TÕ HIÖN NAY 2.1 S¥ L¦îC H×NH THμNH Vμ PH¸T TRIÓN HÖ THèNG BCTC DOANH NGHIÖP VIÖT NAM 2.1.1 S¬ l−îc hÖ thèng b¸o c¸o kÕ to¸n ®Þnh kú tõ 1986 trë vÒ tr−íc Thêi kú nμy øng víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, Nhμ n−íc trùc tiÕp ®iÒu hμnh nÒn kinh tÕ. §èi t−îng sö dông th«ng tin kÕ to¸n chñ yÕu lμ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhμ n−íc vμ doanh nghiÖp nh»m t¨ng c−êng qu¶n lý kinh tÕ. Do vËy khèi l−îng th«ng tin cÇn cung cÊp lμ rÊt lín, chÕ ®é b¸o c¸o nÆng nÒ gåm nhiÒu mÉu biÓu, nhiÒu chØ tiªu, nh−ng cÇn thiÕt vμ nh×n chung c¸c ®¬n vÞ thùc hiÖn kh«ng khã kh¨n. 2.1.2 S¬ l−îc hÖ thèng b¸o c¸o kÕ to¸n ®Þnh kú tõ 1987 ®Õn 1995 Nhμ n−íc tiÕp tôc ®æi míi chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tiÕn tíi c¬ chÕ thÞ tr−êng. Nhu cÇu th«ng tin cña c¸c c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn vμ nhu cÇu th«ng tin cña nhμ qu¶n lý doanh nghiÖp trong thêi kú nμy cã xu h−íng t¸ch rêi nhau, vμ ®©y còng lμ lý do mμ hÖ thèng b¸o c¸o ®Þnh kú cã sè l−îng gi¶m ®¸ng kÓ khi cung cÊp cho c¸c ®èi t−îng bªn Ngoμi sö dông. 2.1.3 S¬ l−îc hÖ thèng BCTC tõ 1996 ®Õn 2005 Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng vμ yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ, tÊt yÕu ph¸t sinh c¸c quan hÖ ®a chiÒu, lμm thay ®æi vμ ®a d¹ng hãa c¸c ®èi t−îng kÕ to¸n, còng nh− ®èi t−îng sö dông th«ng tin, tõ ®ã ®ßi hái ph¶i c¶i c¸ch triÖt ®Ó chÕ ®é kÕ to¸n víi hÖ thèng b¸o c¸o chÝnh thøc gäi lμ BCTC (theo Q§ 1141TC/Q§/C§KT, ngμy 1/11/1995). Giai ®o¹n 1996- 2005, hÖ thèng BCTC ®−îc thiÕt lËp b−íc ®Çu dùa trªn khung ph¸p lý, mμ v¨n b¶n ph¸p quy cao nhÊt lμ LuËt kÕ to¸n. 9 2.2 HÖ THèNG BCTC DOANH NGHIÖP VIÖT NAM HIÖN NAY 2.2.1 C¸c quy ®Þnh ph¸p lý vÒ kÕ to¸n liªn quan trùc tiÕp ®Õn BCTC LuËt KÕ to¸n quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh nguyªn t¾c vμ lμm c¬ së nÒn t¶ng ®Ó x©y dùng ChuÈn mùc kÕ to¸n vμ ChÕ ®é kÕ to¸n. ChuÈn mùc kÕ to¸n ViÖt Nam (VAS) quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c vμ ph−¬ng ph¸p kÕ to¸n c¬ b¶n lμm c¬ së cho viÖc ghi chÐp kÕ to¸n vμ lËp BCTC. §Õn nay, Bé Tμi chÝnh ban hμnh 26 chuÈn mùc, c¸c chuÈn mùc tËp trung vμo qu¸ tr×nh lËp vμ tr×nh bμy BCTC gåm VAS 01- ChuÈn mùc chung, VAS 21- Tr×nh bμy BCTC, VAS 24- B¸o c¸o l−u chuyÓn tiÒn tÖ, VAS 25- BCTC hîp nhÊt vμ kÕ to¸n kho¶n ®Çu t− vμo c«ng ty con, VAS 11- Hîp nhÊt kinh doanh,... ChÕ ®é kÕ to¸n doanh nghiÖp bao gåm nh÷ng quy ®Þnh vμ h−íng dÉn cô thÓ vÒ kÕ to¸n. HiÖn nay chia lμm hai hÖ thèng chÝnh: ChÕ ®é kÕ to¸n doanh nghiÖp (theo Q§ sè 15/2006/Q§-BTC ngμy 20/3/2006) vμ ChÕ ®é kÕ to¸n ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp nhá vμ võa (theo Q§ sè 48/2006/Q§-BTC ngμy 14/9/2006) 2.2.2 Néi dung kh¸i qu¸t BCTC HÖ thèng BCTC gåm: BCTC ®Þnh kú theo n¨m vμ BCTC gi÷a niªn ®é gåm 4 biÓu. B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n vμ B¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh thÓ hiÖn tæng qu¸t t×nh h×nh tμi chÝnh vμ t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh. Sè liÖu tõ 2 b¸o c¸o nμy cã mèi quan hÖ khi ph©n tÝch kh¶ n¨ng sinh lîi cña doanh nghiÖp. B¸o c¸o l−u chuyÓn tiÒn tÖ cho thÊy biÕn ®éng cña "TiÒn" trong tõng lo¹i ho¹t ®éng. Ngoμi ra, th«ng tin bæ sung tõ B¶n thuyÕt minh BCTC ®· gióp cho ng−êi ®äc hiÓu ®óng h¬n t×nh h×nh cña doanh nghiÖp. 2.2.3 Tr¸ch nhiÖm lËp vμ nép BCTC Yªu cÇu vÒ c«ng khai th«ng tin tμi chÝnh trong LuËt kÕ to¸n ®−îc cô thÓ hãa trong chÕ ®é kÕ to¸n th«ng qua quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm lËp vμ nép BCTC ®èi víi tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp. 10 2.3 MéT Sè §¸NH GI¸ VÒ HÖ THèNG BCTC DOANH NGHIÖP HIÖN NAY TRONG VIÖC §¸P øNG Y£U CÇU HéI NHËP Vμ PH¸T TRIÓN KINH TÕ 2.3.1 C¬ së chung cña ®¸nh gi¸ §¸nh gi¸ hÖ thèng BCTC xuÊt ph¸t tõ viÖc xem xÐt: tÝnh tu©n thñ trong tr¸ch nhiÖm cung cÊp th«ng tin cña doanh nghiÖp; tÝnh minh b¹ch, trung thùc cña th«ng tin trong viÖc c«ng bè th«ng tin; tÝnh linh ho¹t, thÝch øng trong viÖc lËp vμ tr×nh bμy b¸o c¸o; ®Æc biÖt lμ tÝnh h÷u Ých cña th«ng tin nh»m ®¶m b¶o 4 ®Æc ®iÓm chÊt l−îng cña BCTC. 2.3.2 HÖ thèng BCTC ¸p dông cho doanh nghiÖp nhá vμ võa Doanh nghiÖp nhá vμ võa lËp vμ nép BCTC cho c¸c c¬ quan nhμ n−íc theo kú kÕ to¸n n¨m. ChÕ ®é kÕ to¸n doanh nghiÖp nhá vμ võa theo tiªu chÝ ®¬n gi¶n, tuy nhiªn trong thùc tiÔn doanh nghiÖp cã thÓ lóng tóng trong c¸ch hiÓu vμ ¸p dông, dÉn ®Õn sù kh«ng thèng nhÊt khi thùc hiÖn chÕ ®é kÕ to¸n. Víi hai chÕ ®é kÕ to¸n nh− hiÖn nay, liÖu cã t¹o ra mét sù bÊt cËp trong qu¶n lý vμ cung cÊp th«ng tin, v×: Cã thÓ ph¸t sinh c¸c giao dÞch mμ kh«ng phô thuéc vμo quy m«, tÝnh chÊt ho¹t ®éng nh−ng ch−a ®−îc h−íng dÉn nªn kh¶ n¨ng sai sãt trong xö lý kÕ to¸n vμ tr×nh bμy th«ng tin lμ khã tr¸nh khái; MÆc dï sè l−îng chØ tiªu trªn BCTC cã gi¶m, nh−ng cßn phøc t¹p vμ ch−a thËt linh ho¹t; Sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp lμ liªn tôc, giai ®o¹n nμy cã quy m« nhá nh−ng giai ®o¹n sau lμ quy m« lín, th× l¹i ph¶i thay ®æi chÕ ®é kÕ to¸n, ¶nh h−ëng ®Õn c¶ hÖ thèng qu¶n trÞ doanh nghiÖp. V× vËy nªn ch¨ng cã mét chÕ ®é kÕ to¸n chung sÏ ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch, c«ng b»ng. NÕu doanh nghiÖp lín th× ¸p dông toμn bé, cßn doanh nghiÖp nhá vμ võa th× ¸p dông tõng phÇn. 11 2.3.3 HÖ thèng BCTC ¸p dông cho doanh nghiÖp cã quy m« lín C¸c doanh nghiÖp cã quy m« lín thùc hiÖn lËp vμ tr×nh bμy BCTC theo chuÈn mùc kÕ to¸n vμ chÕ ®é kÕ to¸n doanh nghiÖp (Q§ 15/2006/Q§-BTC). §èi víi c«ng ty niªm yÕt, c«ng ty ®¹i chóng viÖc c«ng khai th«ng tin sÏ tu©n thñ h−íng dÉn c«ng bè th«ng tin trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Cã thÓ thÊy hÖ thèng BCTC hiÖn hμnh vÒ c¬ b¶n ®· ®−îc x©y dùng trªn c¬ së tiÕp cËn vμ hoμ nhËp cã chän läc víi nh÷ng nguyªn t¾c, th«ng lÖ quèc tÕ. Song ®Ó gãp phÇn cung cÊp th«ng tin dÔ hiÓu, trung thùc vμ thÝch hîp h¬n cho ®a sè ng−êi sö dông th× cÇn xem xÐt c¸ch s¾p xÕp 1 sè chØ tiªu trong b¸o c¸o, bæ sung th«ng tin trong phÇn thuyÕt minh, ph−¬ng ph¸p tr×nh bμy th«ng tin, tªn gäi cña b¸o c¸o,... 2.3.4 HÖ thèng BCTC ¸p dông cho tËp ®oμn kinh tÕ HiÖn nay, c¸c nhãm c«ng ty cña ViÖt Nam ®−îc ph¸t triÓn trªn c¬ së c¸c Tæng c«ng ty nhμ n−íc vμ c¸c TËp ®oμn kinh tÕ t− nh©n. C¨n cø vμo c¸ch thøc thμnh lËp; quan hÖ vÒ vèn, tμi s¶n, c«ng nghÖ; quan hÖ vÒ kiÓm so¸t ®iÒu hμnh, ph©n ®Þnh nghÜa vô lËp BCTC gåm: - LËp BCTC tæng hîp ®èi víi Tæng c«ng ty nhμ n−íc thμnh lËp vμ ho¹t ®éng theo m« h×nh kh«ng cã c«ng ty con. LËp BCTC tæng hîp trong thùc tÕ gÇn nh− chØ thùc hiÖn ®¬n gi¶n "céng sè liÖu tõng chØ tiªu" cña c¸c ®¬n vÞ kÕ to¸n, sau ®ã ®iÒu chØnh sè liÖu vÒ cÊp ph¸t vèn vμ c«ng nî ph¶i thu, ph¶i tr¶ néi bé. Nh− vËy nhiÒu giao dÞch néi bé ch−a ®−îc ®iÒu chØnh nªn sè liÖu trªn BCTC tæng hîp cßn trïng l¾p. - LËp BCTC hîp nhÊt ®èi víi TËp ®oμn kinh tÕ lμ nhãm c¸c c«ng ty ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con. BCTC hîp nhÊt ®−îc hiÓu lμ BCTC cña tËp ®oμn ®−îc tr×nh bμy nh− BCTC cña doanh nghiÖp ®éc lËp. BCTC hîp nhÊt ®−îc lËp trªn c¬ së hîp nhÊt b¸o c¸o cña c«ng ty mÑ vμ c¸c c«ng ty con theo nguyªn t¾c kÕ to¸n vμ nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ nh− BCTC cña doanh nghiÖp ®éc lËp. 12 HiÖn nay c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn lËp vμ tr×nh bμy BCTC hîp nhÊt t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ vμ cã hÖ thèng, song viÖc hîp nhÊt c¸c BCTC vÉn ®ang lμ vÊn ®Ò phøc t¹p, kh¸ míi