Báo cáo Quy hoạch nuôi tôm nước lợ vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2020 tầm nhìn 2030

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆN KINH TẾ VÀ QUY HOẠCH THỦY SẢN BÁO CÁO TỔNG HỢP QUY HOẠCH NUÔI TÔM NƢỚC LƠ ̣VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CƢ̉U LONG ĐẾN NĂM 2020, TẦM NHÌN 2030 -Hà Nội, 11/2015- ii BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆN KINH TẾ VÀ QUY HOẠCH THỦY SẢN QUY HOẠCH NUÔI TÔM NƢỚC LƠ ̣VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CƢ̉U LONG ĐẾN NĂM 2020, TẦM NHÌN 2030 ĐƠN VỊ CHỦ ĐẦU TƢ ĐƠN VỊ THỰC HIỆN TỔNG CỤC THỦY SẢN VIỆN KINH TÊ VÀ QH THỦY SẢN -Hà Nội, 11/2015- iii MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ VII DANH MỤC HÌNH ................................................................................................ VIII DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... IX PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Sự cần thiết lập quy hoạch ...................................................................................... 1 2. Những căn cứ pháp lý ............................................................................................. 3 3. Phạm vi nghiên cứu của dự án ................................................................................ 3 3.1. Phạm vi không gian .............................................................................................. 3 3.2. Phạm vi thời gian ................................................................................................. 3 3.3. Đối tượng quy hoạch ............................................................................................ 4 PHẦN II: ĐÁNH GIÁ CÁC ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI VÀ CÁC NGUỒN LỰC PHÁT TRIỂN NUÔI TÔM NƢỚC LỢ ................................. 5 2.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên – môi trường ảnh hưởng đến vùng quy hoạch ........ 5 2.1.1. Đánh giá đặc điểm điều kiện tự nhiên .......................................................... 5 2.1.2. Đánh giá diện tích tiềm năng phát triển nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL .... 9 2.1.3. Đánh giá thực trạng môi trường nước trong nuôi tôm nước lợ ................. 10 2.1.4. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, môi trường đến sự phát triển nuôi tôm nước lợ vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............................................................ 14 2.2. Đánh giá điều kiện kinh tế - xã hội tác động đến nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL ...................................................................................................................... 15 2.2.1. Đánh giá tổng quan điều kiện kinh tế xã hội toàn quốc ............................. 15 2.2.2. Đánh giá tổng quan điều kiện kinh tế xã hội của vùng Đồng bằng sông Cửu Long liên quan đến phát triển nuôi tôm nước lợ ................................................. 16 2.2.3. Đánh giá chung điều kiện kinh tế - xã hội đến sự phát triển nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL ................................................................................................... 18 2.3. Hiêṇ traṇg phát triển nuôi tôm nư ớc lợ vùng Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2005-2014 ......................................................................................................... 19 2.3.1. Phân tích, đánh giá diễn biến về diện tích nuôi theo đối tượng nuôi tôm nước lợ (tôm Sú và tôm Thẻ chân trắng) vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 - 2014 .......... 19 2.3.2. Phân tích, đánh giá diễn biến về sản lượng, năng suất, giá trị theo đối tượng nuôi tôm nước lợ (tôm Sú và tôm Thẻ chân trắng) và hiệu quả sản xuất theo chuỗi giá trị ................................................................................................................. 26 2.3.3. Đánh giá tình hình khoa học, công nghệ và hoạt động khuyến ngư trong nuôi tôm nước lợ.......................................................................................................... 38 iv 2.3.4. Đánh giá nguồn nhân lực cho nuôi tôm nước lợ ........................................ 39 2.3.5. Đánh giá hiêṇ traṇg về điều kiêṇ dic̣h vu ̣hâụ cần phuc̣ vu ̣cho nuôi tôm nước lợ ......................................................................................................................... 39 2.3.6. Cơ sở hạ tầng vùng nuôi: thực trạng về khả năng đáp ứng điện, giao thông, thủy lợi phục vụ nuôi tôm nước lợ ................................................................... 43 2.3.7. Đánh giá hiện trạng chế biến, thương mai của đối tượng tôm nước lợ: hệ thống thu mua, phân phối, tiêu thu sản phẩm; các sản phẩm chế biến, giá trị gia tăng, phụ phẩm ............................................................................................................ 47 2.3.8. Đánh giá hiện trạng về tổ chức, quản lý sản xuất và cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển nuôi tôm nước lợ ở vùng ĐBSCL ..................................................... 51 2.3.9. Tổng hợp các quy hoạch, chương trình, đề tài dự án liên quan đến phát triển nuôi tôm nước lợ ở vùng ĐBSCL đã phê duyệt .................................................. 53 2.3.10. Tổng hợp các yêu cầu khoa học kỹ thuật cần thiết trong việc phát triển bền vững nuôi tôm nước lợ ở vùng ĐBSCL nói riêng và Việt Nam nói chung ........... 54 2.3.11. Đánh giá chung về hiêṇ traṇg nuôi t ôm nước lợ ở vùng ĐBSCL : những thuâṇ lơị, kết quả đã đaṭ đươc̣; những khó khăn, tồn tại và nguyên nhân ................. 56 PHẦN III: PHÂN TÍCH, DỰ BÁO CÁC ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN NUÔI TÔM NƢỚC LỢ VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ĐẾN NĂM 2020, TẦM NHÌN ĐẾN 2030 .............................................................................................. 59 3.1. Dư ̣báo nhu cầu thi ̣ trường tiêu thu ̣tôm nuôi ở trong và ngoài nước ................ 59 3.1.1. Dư ̣báo nhu cầu thi ̣trường tiêu thu ̣tôm trên thế giới đến năm 2030 ......... 59 3.1.2. Dư ̣báo nhu cầu tiêu thu ̣tôm nước lơ ̣ở Viêṭ Nam đến năm 2030 ............... 67 3.1.3. Đánh giá khả năng caṇh tranh sản phẩm tôm nước lơ ̣của Viêṭ Nam so với môṭ số nước trên thế giới và trong khu vưc̣ ........................................................... 67 3.2. Đánh giá phân tích dự báo về tiềm năng phát triển nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL đến năm 2020 .............................................................................................. 69 3.3. Dư ̣báo tác đôṇg môi trường sinh thái , biến đổi khí hâụ , nguồn nước đến phát triển nuôi tôm nước lơ ̣............................................................................................... 70 3.3.1. Dư ̣báo tác đôṇg của nuôi tôm nước lơ ̣đến môi trường sinh thái.............. 70 3.3.2. Dư ̣báo tác đôṇg của BĐKH đến nuôi tôm nước lơ ̣.................................... 72 3.3.3. Dư ̣báo tác đôṇg của nguồn nước đến nuôi tôm nước lơ ̣........................... 74 3.4. Dư ̣báo các tiến bộ khoa học và công nghệ nuôi , thu hoac̣h, bảo quản, chế biến tôm nước lơ.̣............................................................................................................... 76 3.4.1. Dư ̣báo tiến bô ̣khoa hoc̣ công nghê ̣nuôi ................................................... 76 3.4.2. Dư ̣báo tiến bô ̣khoa hoc̣ công nghê ̣thu hoac̣h .......................................... 80 3.4.3. Dư ̣báo tiến bô ̣khoa hoc̣ công nghê ̣bảo quản ........................................... 80 v 3.4.4. Dư ̣báo tiến bô ̣khoa hoc̣ công nghê ̣chế biến ............................................. 81 3.4.5. Dự báo công nghệ sản xuất thức ăn ........................................................... 81 3.4.6. Dự báo công nghệ sản xuất giống tôm sạch bệnh ứng phó với bệnh tôm .. 82 3.5. Dư ̣báo phát triển KT-XH tác đôṇg đến nuôi tôm nước lơ ̣................................ 82 3.5.1. Các tác động tích cực .................................................................................. 82 3.5.2. Các tác động không tích cực ....................................................................... 83 PHẦN IV: QUY HOẠCH NUÔI TÔM NƢỚC LỢ VÙNG ĐỔNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ĐẾN NĂM 2020 VÀ TẦM NHÌN 2030 ................................ 86 4.1. Quan điểm, mục tiêu và định hướng phát triển nuôi tôm nước lợ vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 ......................................... 86 4.1.1 Quan điểm quy hoạch................................................................................... 86 4.1.2. Định hướng phát triển ................................................................................. 86 4.1.3. Mục tiêu quy hoạch ..................................................................................... 87 4.2. Phương án quy hoạch phát triển nuôi tôm nước lợ vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 ................................................................... 88 4.2.1. Luận chứng xây dựng và lựa chọn phương án ưu tiên phát triển .............. 88 4.2.2. Xây dưṇg tiêu chí để xác điṇh, lưạ choṇ vùng nuôi theo các mức ưu tiên . 91 4.2.3. Quy hoạch nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL đến năm 2020 tầm nhìn đến 2030 ............................................................................................................................. 92 4.2.4. Nhu cầu về giống, thức ăn và nguồn nhân lưc̣.......................................... 100 4.2.5. Quy hoạch hạ tầng cơ sở và dịch vụ hậu cần ........................................... 101 4.2.6. Đề xuất các chương trình, dự án đầu tư và nhu cầu ................................ 103 4.3. Đánh giá sơ bô ̣hiêụ quả quy hoac̣h ................................................................. 103 4.3.1. Hiệu quả về kinh tế ................................................................................... 103 4.3.2. Hiệu quả về xã hội ..................................................................................... 104 4.3.3. Hiệu quả về môi trường sinh thái ............................................................. 105 4.3.4. Hiệu quả về quốc phòng an ninh .............................................................. 105 PHẦN V: NHÓM GIẢI PHÁP CHỦ YẾU THỰC HIỆN QUY HOẠCH ......... 106 5.1. Giải pháp về cơ chế chính sách ........................................................................ 106 5.2. Giải pháp về khoa hoc̣ công nghê,̣ khuyến ngư ............................................... 107 5.3. Giải pháp về thị trường và xúc tiến thương mại .............................................. 108 5.4. Giải pháp về tổ chức và quản lý sản xuất ......................................................... 110 5.5. Giải pháp về bảo vệ môi trường ....................................................................... 112 vi 5.6. Giải pháp về hợp tác quốc tế ............................................................................ 114 5.7. Giải pháp về đầu tư .......................................................................................... 115 5.8. Giải pháp về tổ chức thực hiện ......................................................................... 116 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 118 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 119 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 120 vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Diễn biến DT nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 .. 21 Bảng 2.2: Diễn biến diện tích nuôi tôm Sú các tỉnh vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 ......................................................................................................................... 22 Bảng 2.3: Diện tích các hình thức nuôi tôm Sú các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2014 . 24 Bảng 2.4: Diễn biến DT nuôi tôm TCT các tỉnh vùng ĐBSCL g/đ 2005 – 2014 .. 25 Bảng 2.5: Diễn biến SL nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 .. 27 Bảng 2.6: Diễn biến SL nuôi tôm Sú các tỉnh vùng ĐBSCL g/đ 2005 – 2014 ...... 29 Bảng 2.7: Giá trị sản xuất tôm Sú giai đoạn 2005 – 2014 ...................................... 32 Bảng 2.8: Diễn biến sản lượng nuôi tôm TCT các tỉnh vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 ............................................................................................................. 34 Bảng 2.9: Giá trị sản xuất tôm TCT giai đoạn 2008 – 2014 ................................... 36 Bảng 2.10: Kết quả lợi nhuận trên 1 kg tôm nuôi ................................................... 37 Bảng 2.11: Lao động nuôi tôm nước lợ .................................................................. 39 Bảng 2.12: Tình hình sản xuất tôm nước lợ các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2014 ...... 40 Bảng 2.13: Thiệt hại do dịch bệnh trên tôm nuôi nước lợ vùng ĐBSCL năm 201442 Bảng 2.14: Tỉ lệ mặt hàng chế biến và xuất khẩu tôm giữa các tỉnh vùng ĐBSCL 49 Bảng 3.1: Dư ̣báo lươṇg cung tôm xuất khẩu top 10 quốc gia hàng đầu thế giới đến năm 2030 ................................................................................................................. 60 Bảng 3.2: Dư ̣báo nhu cầu tiêu thu ̣tôm nước lơ ̣ở Viêṭ Nam đến năm 2020 .......... 67 Bảng 3.3. Dự báo nhu cầu nguyên liệu tôm nước lợ ở Việt Nam đến năm 2030 ... 67 Bảng 3.4: Năng lực cạnh trang về giá tôm xuất khẩu bình quân của Việt Nam so với một số nước ....................................................................................................... 68 Bảng 3.5: Năng lực cạnh tranh về giá sản phẩm tôm sú và tôm thẻ chân trắng của Việt Nam so với một số nước trong khu vực và trên thế giới ở thị trường Mỹ trong 9 tháng năm 2015 .................................................................................................... 69 Bảng 3.6: Tải lượng ô nhiễm ước tính trên 1 ha tôm Sú/tôm TCT thâm canh ....... 71 Bảng 3.7: Mực nước biển dâng (cm) so với thời kỳ 1980-1999 kịch bản phát thải trung bình (B2) ........................................................................................................ 72 Bảng 3.8 : Dư ̣báo sản lươṇg tôm nước lơ ̣bi ̣ thiêṭ haị do tác đôṇg của BĐKH đến năm 2030 ................................................................................................................. 73 Bảng 3.9: So sánh hiệu suất nuôi mong đợi của hệ thống nuôi Biofloc với hệ thống nuôi tự dưỡng truyền thống ..................................................................................... 77 Bảng 3.10: Lượng thải ô nhiễm sinh hoạt của dân đô thị các tỉnh ven biển năm 2009 ......................................................................................................................... 84 Bảng 4.1: Quy hoạch nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL đến năm 2030 (theo PA1) 88 Bảng 4.2: Quy hoạch nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL đến năm 2030 (theo PA2) 89 Bảng 4.3: Quy hoạch nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL đến năm 2030 (theo PA3) 90 Bảng 4.4: Tăng giảm và tốc độ tăng trưởng của 3 phương án ................................ 91 Bảng 4.5: Quy hoạch diện tích nuôi tôm nước lợ các tỉnh vùng ĐBSCL đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 ......................................................................................... 94 Bảng 4.6: QH diện tích các mô hình nuôi tôm Sú các tỉnh vùng ven biển ĐBSCL đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 .......................................................................... 96 viii Bảng 4.7: Sản lượng nuôi tôm nước lợ các tỉnh vùng ven biển ĐBSCL đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 ......................................................................................... 99 Bảng 4.8: Giá trị sản xuất tôm nước lợ ................................................................... 99 Bảng 4.9: Nhu cầu con giống tôm nước lợ vùng ĐBSCL .................................... 100 Bảng 4.10: Nhu cầu về thức ăn nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL ......................... 100 Bảng 4.11: Nhu cầu về nhân lực nuôi tôm nước lợ .............................................. 101 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Bản đồ hành chính vùng ĐBSCL .............................................................. 5 Hình 2.2: Nhiệt độ trung bình năm (°C) các tỉnh ven biển vùng ĐBSCL 05 năm gần đây....................................................................................................................... 6 Hình 2.3: Cơ cấu (%) diện tích đất nuôi tôm mặn lợ chuyên trong diện tích đất chuyên NTTS 08 tỉnh ven biển vùng ĐBSCL giai đoạn 2010 - 2014 .................... 10 Hình 2.4: Các nguồn gây ô nhiễm môi trường nước mặt hiện nay ......................... 11 Hình 2.5: Phân tích mô hình DPSIR đánh giá thực trạng chất lượng nước phục vụ nuôi tôm nước lợ hiện nay ....................................................................................... 13 Hình 2.6: Diễn biến DT nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 .. 20 Hình 2.7: Cơ cấu diện tích nuôi tôm nước lợ vùng ĐBSCL năm 2014 .................. 20 Hình 2.8: Diễn biến DT nuôi tôm Sú vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 .......... 21 Hình 2.9: Cơ cấu diện tích nuôi tôm Sú các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2014 ............ 22 Hình 2.10: Cơ cấu diện tích các hình thức nuôi tôm Sú vùng ĐBSCL năm 2014 . 23 Hình 2.11: Cơ cấu diện tích các hình thức nuôi tôm Sú vùng ĐBSCL năm 2014 . 23 Hình 2.12: Diễn biến DT nuôi tôm TCT vùng ĐBSCL giai đoạn 2008 - 2014 ..... 25 Hình 2.13: Cơ cấu diện tích nuôi tôm TCT các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2014 ....... 26 Hình 2.14: Diễn biến sản lượng nuôi tôm nước lợ vùng ĐBCSL giai đoạn 2005 – 2014 ......................................................................................................................... 27 Hình 2.15: Cơ cấu SL nuôi tôm nước lợ các tỉnh vùng ĐBCSL năm 2014 ........... 28 Hình 2.16: Diễn biến SL nuôi tôm Sú vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 ........ 28 Hình 2.17: Cơ cấu sản lượng nuôi tôm Sú các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2014 ........ 29 Hình 2.18: Diễn biến sản lượng nuôi tôm TCT vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 ......................................................................................................................... 33 Hình 2.19: Cơ cấu sản lượng nuôi tôm TCT các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2014 ..... 34 Hình 2.20: Sơ đồ chuỗi giá trị tôm nước lợ vùng ĐBSCL ..................................... 36 Hình 2.21: Sơ đồ cơ cấu tổ chức quản lý trong nuôi tôm nước lợ .......................... 53 Hình 3.1: Dư ̣báo lươṇg cung tôm nuôi toàn cầu đến năm 2030 ............................ 59 Hình 3.2: Dư ̣báo lươṇg cầu tôm nuôi toàn cầu đến năm 2030 .............................. 61 Hình 3.3: Cân bằng thị trường tôm toàn cầu đến năm 2030 ................................... 62 Hình 3.4: Nhu cầu nhâp̣ khẩu tôm vào thi ̣ trường Mỹ đến năm 2030 .................... 62 Hình 3.5: Dự báo xu hướng xuất khẩu tôm của 5 quốc gia lớn vào thị trường Mỹ đến năm 2030 .......................................................................................................... 63 Hình 3.6: Nhu cầu tiêu thu ̣tôm taị thi ̣ trường Nhâṭ đến năm 2020 ........................ 64 Hình 3.7: Dự báo xu hướng xuất khẩu tôm của 5 quốc gia lớn vào thị trường Nhật Bản đến năm 2030 ................................................................................................... 64 ix Hình 3.8: Nhu cầu nhâp̣ khẩu tôm vào thi ̣ trường EU đến năm 2020 .................... 65 Hình 3.9: Dự báo xu hướng xuất khẩu tôm của 5 quốc gia lớn vào thị trường EU đến năm 2030 .......................................................................................................... 65 Hình 3.10. Dư ̣báo biến đôṇg giá bán tôm bình quân ở môṭ số thi ̣ trường chính trên thế giới đến năm 2030 ..................................