Báo cáo Thực tập tòa án bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, lý luận và thực tiễn

më ®Çu 1. Lí do chọn đề tài Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một chế định quan trọng trong luật dân sự. Theo quy định tại Điều 281 BLDS năm 2005 thì một trong những căn cứ làm phát sinh nghĩa vụ dân sự là sự kiện "gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật" và tương ứng với căn cứ này là các quy định tại chương XXI, Phần thứ ba Bộ Luật Dân Sự (BLDS) "trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng". Sự kiện gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật là căn cứ làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Trong trường hợp này trách nhiệm được hiểu là nghĩa vụ, bổn phận của người gây thiệt hại phải bồi thường cho người bị thiệt hại. Nhà làm luật trong trường hợp này đã đồng nghĩa trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng với "nghĩa vụ phát sinh do hành vi trái pháp luật". Điều 604 BLDS đã xác định sự đồng nghĩa này bằng quy định: "Người nào do có lỗi cố ý hoặc vô ý xâm phạm đÕn tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tái sản... mà gây thiệt hại thì phải bồi thường" Trách nhiệm bồi thường thiệt hại làm phát sinh nghĩa vụ bồi thường và từ nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại tạo ra quan hệ nghĩa vụ tương ứng với khái niệm nghĩa vụ được quy định tại Điều 281 BLDS: "Nghĩa vụ dân sự là việc mà theo quy định của pháp luật thì một hoặc nhiều chủ thể (gọi là người có nghĩa vụ) phải làm một công việc hoặc không được làm một công việc vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (gọi là người có quyền). Từ quy định này có thể nêu khái niệm về nghĩa vụ bồi thường thiệt hại như sau. Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại là một loại quan hệ dân sự trong đó người xâm phạm đÕn tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tái sản, các quyền và lợi ích hợp pháp của người khác mà gây ra thiệt hại phải bồi thường những thiệt hại do mình gây ra. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu 2.1. Môc ®Ých nghiªn cøu TËp trung nghiªn cøu vÒ tr¸ch nhiÖm båi th­êng ngoµi hîp ®ång trong mét sè tr­êng hîp cô thÓ tõ ®ã ®­a ra c¸c kiÕn nghÞ vÒ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®èi víi c¸c chÕ ®Þnh vÒ viÖc båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång, còng nh­ c¸c biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù liªn quan ®Ðn vÊn ®Ò nµy. 2.2. Ph¹m vi nghiªn cøu Trong khu«n khæ cña mét bµi tiÓu luËn, t¸c gi¶ kh«ng cã tham väng tr×nh bµy hÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång mµ chØ xin tËp trung lµm s¸ng tá mét vµi tr­êng hîp cô thÓ lµ båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra (§iÒu 623 Bé luËt d©n sù), båi th­êng thiÖt h¹i do vi ph¹m quyÒn lîi cña ng­êi tiªu dïng (§iÒu 630 Bé LuËt d©n sù), båi th­êng thiÖt h¹i do oan sai trong tè tông (§iÒu 620 Bé LuËt d©n sù) 3. C¬ së lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. C¬ së lý luËn §Ò tµi ®­îc nghiªn cøu dùa trªn c¬ së lý luËn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, lý luËn chñ nghÜa M¸c – Lªnin vÒ nhµ n­íc vµ ph¸p luËt quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. 3.2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi t¸c gi¶ sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu nh­ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t; ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch,tæng hîp; ph­¬ng ph¸p trõu t­îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, ph­¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu, ph­¬ng ph¸p quy n¹p, diÔn dÞch…. 4. Bè côc cña tiÓu luËn Ngoµi phÇn më ®Çu, néi dung, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o. PhÇn néi dung cña bµi tiÓu luËn ®­îc t¸c gi¶ chia thµnh 2 ch­¬ng: Ch­¬ng 1. Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång Ch­¬ng 2. Båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång trong mét sè tr­êng hîp cô thÓ. Néi dung Ch­¬ng 1 Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång 1. Kh¸i niÖm Båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång cßn gäi lµ tr¸ch nhiÖm d©n sù do g©y thiÖt h¹i do hµnh vi tr¸i ph¸p luËt. Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại là một loại quan hệ dân sự trong đó người xâm phạm đÕn tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tái sản, các quyền và lợi ích hợp pháp của người khác mà gây ra thiệt hại phải bồi thường những thiệt hại do mình gây ra. Trong quan hÖ nghÜa vô nµy, chñ thÓ tham gia cã thÓ lµ c«ng d©n, ph¸p nh©n, hé gia ®×nh, tæ hîp t¸c. Trong mét sè tr­êng hîp, c¸c c¬ quan nhµ n­íc, c¬ quan tiÕn hµnh tè tông còng cã thÓ trë thµnh bªn cã quyÒn hoÆc bªn cã nghÜa vô. Ng­êi bÞ thiÖt h¹i (ng­êi cã quyÒn) vµ ng­êi g©y ra thiÖt h¹i (ng­êi cã nghÜa vô) lµ c¸c bªn tham gia v¸o c¸c quan hÖ ®ã. Bªn cã quyÒn còng nh­ bªn cã nghÜa vô cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu ng­êi tham gia. NghÜa vô, hoÆc quyÒn cña hä cã thÓ lµ liªn ®íi, riªng rÏ, hoÆc theo phÇn tuú ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh vµ ®èi t­îng bÞ x©m h¹i. Kh¸ch thÓ cña quan hÖ nghÜa vô nµy lu«n thÓ hÞªn ë d­íi d¹ng “hµnh ®éng” ph¶i thùc hiÖn hµnh vi “båi th­êng” cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i. C¬ së ph¸t sinh nghÜa vô båi th­êng thiÖt h¹i lµ sù kiÖn “g©y thiÖt h¹i do hµnh vi tr¸i ph¸p luËt” cho c¸c chñ thÓ kh¸c. Tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i thÓ hiÖn trong nghÜa vô båi th­êng thiÖt h¹i ®­îc gäi lµ tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i theo hîp ®ång, ®Ó ph©n biÖt víi tr¸ch nhiÖm theo hîp ®ång. C¬ së cña tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i do ph¸p luËt quy ®Þnh xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn t¾c chung cña HiÕn ph¸p (§iÒu 18, 22 HiÕn ph¸p n¨m 1992) vµ c¸c nguyªn t¾c ®­îc quy ®Þnh trong BLDS (§iÒu 5, 6) BLDS ®Æc biÖt ®iÒu 10 BLDS quy ®Þnh: “ViÖc x¸c lËp, thùc hiÖn quyÒn, nghÜa vô d©n sù kh«ng ®­îc x©m ph¹m ®Õn lîi Ých cña Nhµ n­íc, lîi Ých c«ng céng, quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña ng­êi kh¸c”. Tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i kh«ng chØ nh»m b¶o ®¶m viÖc ®Òn bï tæn thÊt ®· g©y ra mµ cßn gi¸o dôc mäi ng­êi vÒ ý thøc tu©n thñ ph¸p luËt , b¶o vÖ tµi s¶n x· héi chñ nghÜa, t«n träng quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng­êi kh¸c. HËu qu¶ cña viÖc ¸p dông tr¸ch nhiÖm nµy lu«n mang ®Õn nh÷ng bÊt lîi vÒ tµi s¶n cña ng­êi g©y ra thiÖt h¹i ®Ó bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i mµ hä ®· g©y ra cho c¸c chñ thÓ kh¸c, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c hµnh vi ph¹m téi víi ®éng c¬ vô lîi. 2. §iÒu kiÖn ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång §iÒu kiÖn ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång lµ nh÷ng yÕu tè, nh÷ng c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm båi th­êng , ng­êi ph¶i båi th­êng, ng­êi ®­îc båi th­êng vµ møc ®é båi th­êng. BLDS kh«ng quy ®Þnh cô thÓ c¸c ®iÒu kiÖn lµm ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm , mµ ®­îc quy ®Þnh t¹i NghÞ quyÕt sè 03/2006/H§TP-TANDTC ngµy 8/7/2006 h­íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña BLDS vÒ båi th­êng thiÖt h¹i. bèn ®iÒu kiÖn ®ã lµ: - Cã thiÖt h¹i x¶y ra - Hµnh vi g©y thiÖt h¹i lµ hµnh vi tr¸i ph¸p luËt - Cã lçi cña ng­êi g©y ra thiÖt h¹i - Cã mèi liªn hÖ nh©n qu¶ gi÷a thiÖt h¹i vµ hµnh vi tr¸i ph¸p luËt. 3. N¨ng lùc vµ nguyªn t¾c båi th­êng thiÖt h¹i 3.1. N¨ng lùc chÞu tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i Người gây ra thiệt hại có thể là bất cứ chủ thể nào: Cá nhân, pháp nhân, cơ quan Nhà nước nhưng việc bồi thường thiệt hại phải do người có "khả năng" bồi thường và chính họ phải tham gia vào quan hệ nghĩa vụ, mặc dù hành vi gây ra thiệt hại có thể không do chính họ thực hiện. BLDS quy định về năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân (Điều 606 BLDS) mà không quy định về năng lực bồi thường của các chủ thể khác. Bởi vậy, các chủ thể khác được coi là có trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Xuất phát từ năng lực chủ thể của cá nhân khi tham gia vào quan hệ dân sự, BLDS quy định năng lực chịu trách nhiệm của cá nhân phụ thuộc vào mức độ năng lực hành vi , tình trạng tài sản và khả năng bồi thường của cá nhân. 3.2. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại Được quy đinh cụ thể tại Điều 605 BLDS. Nguyên tắc chung là thiệt hại phải bồi thường toàn bộ và kịp thời. Bồi thường toàn bộ thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra là nguyên tắc công bằng, hợp lý phù hợp với mục đích cũng như chức năng phục hồi của chế định pháp luật này. Bồi thường kịp thời cho người bị thiệt hại tạo điều kiện cho họ khắc phục tình trạng tài sản bị thiệt hại. Việc quyết định bồi thường kịp thời có ý nghĩa to lớn đối với nạn nhân trong việc cứu chữa, hạn chế thiệt hại, bởi các chi phí cho việc cứu chữa bệnh nhân nhiều khi vượt quá khả năng của nạn nhân. 4. Xác định thiệt hại Thiệt hại là điều kiện đầu tiên làm phát sinh nghĩa vụ bồi thường. Nguyên tắc bồi thường toàn bộ thiệt hại chỉ có thể thực hiện được đầy đủ và chính xác khi xác định toàn bộ thiệt hại là bao nhiêu và trên cơ sở đó xác định mức bồi thường. Xác định thiệt hại là một việc khó khăn và phức tạp. Những thiệt hại phải bồi thường là thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, thiÖt h¹i vÒ søc khoÎ, thiÖt h¹i do tÝnh m¹ng bÞ x©m h¹i. 5. Thời hạn được bồi thường Thời hạn được bồi thường là khoảng thời gian mà người được bồi thường do tÝnh mạng, sức khoẻ bị xâm hại. Thời gian được bồi thường xác định dựa vào khả năng người bị thiệt hại tạo được thu nhập hay không? Sau khi đã ổn định sức khoẻ và người được cấp dưìng còn cần phải cấp dưỡng hay không? Căn cứ vào khả năng; lao đéng của họ để xác định thời hạn được hưởng. Chương 2 Båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång trong mét sè tr­êng hîp cô thÓ. 1. båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra (§iÒu 623 BLDS) VÊn ®Ò lý luËn ph¸p luËt liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra ®­îc Bé LuËt D©n Sù n¨m 2005 quy ®Þnh t¹i ®iÒu 623 vµ h­íng dÉn cô thÓ t¹i phÇn III, NghÞ quyÕt 03/NQ-H§TP ngµy 8/7/2006 cña Héi ®ång thÈm ph¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao (sau ®©y gäi chung lµ NghÞ QuyÕt 03/2006). Thùc tÕ cho thÊy môc ®Ých cña nhµ lµm luËt t¸ch riªng c¸c quy ®Þnh vÒ båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra thµnh mét ®iÒu luËt lµ nh»m kh¼ng ®Þnh vµ rµng buéc nghÜa vô, còng nh­ b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c chñ thÓ cã lîi Ých liªn quan ®Õn nguån nguy hiÓm cao ®é trong quan hÖ x· héi th­êng ngµy. Tuy nhiªn trong thùc tiÔn ¸p dông hiÖn nay, víi t×nh h×nh tai n¹n giao th«ng ngµy mét t¨ng, thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra nhiÒu, khi tiÕn hµnh tè tong mét sè vÊn ®Ò v­íng m¾c ®· n¶y sinh nh­: ThÕ nµo lµ chñ së h÷u còng ph¶i båi th­êng khi kh«ng cã lçi? ThÕ nµo lµ giao chiÕm h÷u, sö dông nguån nguy hiÓm tr¸i ph¸p luËt? Møc ®é båi th­êng khi cã lçi lµ bao nhiªu khi kh«ng cã lçi? Nh÷ng vÊn ®Ò trªn khiÕn viÖc b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®­¬ng sù nhiÒu khi kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, ®iÒu ®¸ng nãi h¬n lµ sù thiÕu thèng nhÊt trong viÖc ¸p dông ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông, cô thÓ lµ toµ ¸n nh©n d©n c¸c cÊp, ®· khiÕn tÝnh nghiªm minh cña ph¸p luËt kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, viÖc söa ¸n, huû ¸n cña toµ ¸n cÊp trªn víi tß ¸n cÊp d­íi ch­a cã c¨n cø râ rµng. Trong ph¹m vi bµi tiÓu luËn nµy, t¸c gi¶ xin m¹nh d¹n bµn vÒ mét sè vÊn ®Ò v­íng m¾c khi ¸p dông quy ®Þnh: “Tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra” trong thùc tiÔn tiÕn hµnh tè tông. 1.1. VÒ nguyªn t¾c båi th­êng Kh¸c víi tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång nãi chung, nguyªn t¾c ®¶m b¶o yÕu tè lçi trong båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra ®· ®­îc lo¹i trõ cã nghÜa chØ cÇn x¸c ®Þnh ®­îc chñ thÓ cã nghÜa vô båi th­êng, cã hËu qu¶ x¶y ra, cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi vµ hËu qu¶ lµ ®· x¸c lËp ®­îc mét mèi quan hÖ båi th­êng d©n sù do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra. §iÒu quan träng ph¶i x¸c ®Þnh lçi trong tr­êng hîp nµy lµ lçi cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi hËu qu¶ x¶y ra, lçi xuÊt ph¸t tõ hµnh vi g©y ra hËu qu¶. Cô thÓ theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 623 BLDS vµ ®iÓm C môc 2 phÇn III NghÞ quyÕt 03 n¨m 2006 th× vÒ nguyªn t¾c chung chñ së h÷u, ng­êi ®­îc chñ së h÷u giao chiÕm h÷u sö dông hîp ph¸p nguån nguy hiÓm cao ®é ph¶i båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra c¶ khi kh«ng cã lçi, trõ c¸c tr­êng hîp sau ®©y: ThiÖt h¹i x¶y ra lµ hoµn toµn do lçi cè ý cña ng­êi bÞ thiÖt h¹i. Theo t¸c gi¶, cÇn nhËn ®Þnh râ lçi trong tr­êng hîp nµy lµ lçi ®èi víi hËu qu¶ x¶y ra. Bëi lÏ trªn thùc tiÔn lçi cè ý cña hµnh vi ch­a h¼n lµ cè ý hoµn toµn ®èi víi hËu qu¶. VÝ dô: Xe m« t« ®ang tham gia giao th«ng theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× bÊt ngê cã ng­êi lao vµo xe tù tö vµ hËu qu¶ lµ ng­êi nµy bÞ th­¬ng nÆng hoÆc chÕt. Trong tr­êng hîp nµy chñ së h÷u,ng­êi ®­îc chñ giao chiÕm h÷u, sö dông hîp ph¸p xe « t« ®ã kh«ng ph¶i båi thuêng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é( xe m« t« g©y ra). Tuy nhiªn nÕu A ®ang l¸i xe m« t«, B chê s½n nh¶y vµo ch¾n ngang tr­íc ®Çu xe A ®Ó ®Þnh g©y ®¸nh A, sau ®ã B bÞ A t«ng xe chÕt. Tr­êng hîp nµy B chØ cã lçi hoµn toµn ®èi víi hµnh vi cßn ®èi víi hËu qu¶ B kh«ng cã lçi, do vËy A kh«ng bÞ lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i. ThiÖt h¹i x¶y ra trong tr­êng hîp bÊt kh¶ kh¸ng hoÆc t×nh thÕ cÊp thiÕt, trõ tr­êng hîp ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh¸c. CÇn chó ý trong tr­êng hîp ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh¸c vÒ tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i do nguån nguy hiÓm cao ®é g©y ra trong tr­êng hîp bÊt kh¶ kh¸ng hoÆc t×nh thÕ cÊp thiÕt th× tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i ®­îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã. trên thực tế, thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra do sự kiện bất ngờ rất nhiều, vấn đề đặt ra là tại sao người gây thiệt hại do sự kiện bất ngờ được miễn trách nhiệm hình sự (Điều 11 Bộ Luật hình sự) nhưng lại không được miễn trừ nghĩa vụ bồi thường dân sự. Những hậu quả gây ra sau sự kiện bất ngờ do phía bị hại có lỗi hoàn toàn đối với hành vi hoặc do người thứ ba có lỗi, nhưng đặt trách nhiệm dân sự cho chủ sở hữu, người được chử sở hữu giao chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ là không đảm bảo tính công bằng xã hội, thiếu tính thiếu phục cộng đồng và không thống nhất giữa các quy phạm pháp luật đối với cùng những trường hợp khách quan, không buộc chủ thể phải trước tình huống (sự kiện bất ngờ, tình thế cấp thiết, sự kiện bất khả kháng). Do vậy khi bổ sung,sửa đổi BLDS 2005 nhà làm luật cần quan tâm đến vấn đề miễn trừ nghĩa vụ bồi thường đối với nguồn nguy hiểm cao độ gây ra trong sự kiện bất ngờ. Đồng thời, Hội thẩm toà án nhân dân tối cao cần có hướng dẫn về mức độ bồi thường thiệt hại trong trường hợp không có lỗi mà lại chịu trách nhiệm bồi thường toàn bộ thì không có cơ sở lí giải, khó được cộng đồng chấp nhận. 1.2. Chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường Trước hết, phải khẳng định chỉ xác định được ai đó có thể và đảm bảo điều kiện trong trường hợp đó họ được xác lập tư cách đương sự trong tố tụng dân sự thì mới bàn đÕn người ấy có lỗi hay không có lỗi, (giống như trong hình sự, mặc dù có hành vi vi phạm pháp luật hình sự, có hậu quả xảy ra, có lỗi của người gây thiệt hại, có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả nhưng chủ thể chịu trách nhiệm hình sự không có tư cách là chủ thể có nghĩa vụ bồi thường trong các dạng tác giả phân tích dưới đây thì đương nhiên họ không có nghĩa vụ bồi thường, không cần xét thêm yếu tố lỗi. Có các loại chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra, gồm: 1.2.1. Chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ( thoả mãn 3 điều kiện) 1.2.1.1. Đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ: Chủ sở hữu đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm là đang thực hiện mọi hành vi theo ý chí của mình để nắm giữ, quản lí nguồn nguy hiểm cao độ nhưng không được trái pháp luật, đạo đức xã hội; khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại thì chủ sở hữu phải bồi thường, cả khi không có lỗi gây ra tai nạn. 1.2.1.2 Giao nguồn nguy hiểm cao độ cho người khác chiếm hữu, sử dụng: Trước hết phải nhận định thế nào là giao cho người khác chiếm hữu, sử dụng. Về lí luận, quyền chiếm hữu tài sản của người không phải là chủ sở hữu tài sản được quy định tại Điêu 182, Điều 185 (chiếm hữu theo uỷ quyền), Điều 186 (chiếm hữu do giao dịch dân sự), còn quyền sử dụng tài sản của người không phải là chủ sở hữu đ­îc quy định tại điều 192, Điều 194 BLDS. Theo đó, nội hàm các nội dung trên có nhiều yếu tố khác nhau, quyền sử dụng và quyền chiếm hữu trong trường hợp này có khác nhau căn bản về quyền và nghĩa vụ của chủ thể (chiếm hữu là nắm giữ, quản lí tái sản, sử dụng là khai thác công dụng, hương hoa lợi, lợi tức). Một chủ thể có quyền chiếm hữu nhưng có thể hạn chế quyền sử dụng (theo ph¹m vi uû quyÒn, giao dÞch), nh­ng còng cã chñ thÓ chØ cã quyÒn sö dông mµ kh«ng cã quyÒn chiÕm h÷u. Do vËy, trªn thùc tiÔn ®· cã sù nhËn thøc kh«ng thèng nhÊt. Cã quan ®iÓm cho r»ng giao cho ng­êi kh¸c chiÕm h÷u, sö dông cã nghÜa lµ mét trong hai quyÒn, hoÆc lµ giao chiÕm h÷u, hoÆc lµ giao sö dông. Quan ®iÓm kh¸c cho r»ng ®©y lµ sai sãt cña nhµ lµm luËt, lÏ ra dÊu phÈy gi÷a tõ chiÕm h÷u vµ sö dông ph¶i ®­îc thay b»ng tõ “vµ” (chiÕm h÷u vµ sö dông). Theo t¸c gi¶, cÇn hiÓu râ r»ng, quyÒn cña ng­êi ®­îc giao sö dông ,mÆc dï ph¶i tu©n thñ ph¹m vi néi dung giao dÞch, néi dung uû quyÒn nh­ng trong nhiÒu tr­êng hîp diÔn biÕn ngang nhau, khã ph©n biÖt. Do ®ã ta cã thÓ x¸c ®Þnh nghÜa vô båi th­êng ph¶i nhËn thøc râ lµ khi chñ thÓ ®­îc giao quyÒn chiÕm h÷u th× ®· ph¸t sinh nghÜa vô båi th­êng t­¬ng øng víi néi dung uû quyÒn hoÆc néi dung giao dÞch, cßn chØ ®­îc giao quyÒn sö dông nh­ng kh«ng cã quyÒn chiÕm h÷u th× kh«ng ph¸t sinh nghÜa vô båi th­êng ®èi víi ng­êi sö dông (trõ tr­êng hîp c¸c chñ thÓ cã tho¶ thuËn kh¸c kh«ng tr¸i ph¸p luËt, ®¹o ®øc x· héi). VÝ dô: A lµ chñ së h÷u xe, giao xe cho B m­în ®Ó ®i c«ng t¸c (B cã ®ñ ®iÒu kiÖn l¸i xe). B g©y tai n¹n th× B ph¶i båi th­êng, bëi trong tr­êng hîp nµy B cã quyÒn chiÕm h÷u (n¾m gi÷, qu¶n lý) vµ quy ®Þnh sö dông (viÖc cho m­în xe ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hiÖu lùc cña giao dÞch d©n sù do BLDS quy ®Þnh). Chñ së h÷u giao ng­êi kh¸c chiÕm h÷u, sö dông nguån nguy hiÓm cao ®é ph¶i båi th­êng c¶ khi chñ së h÷u ng­êi ®­îc giao chiÕm h÷u, sö dông kh«ng cã lçi trong viÖc g©y tai n¹n trong 3 tr­êng hîp (®iÒu kiÖn kÌm) sau: Mét lµ chñ së h÷u giao cho ng­êi kh¸c së h÷u, sö dông ®óng ph¸p luËt nh­ng cã tho¶ thuËn kh¸c lµ båi th­êng kh¸c hoÆc liªn ®íi båi th­êng. VÝ dô: A giao cho B m­în xe ®i c«ng t¸c, gi÷a A vµ B tho¶ thuËn nÕu xe g©y thiÖt h¹i th× A båi th­êng tr­íc, B hoµn tr¶ sau, hoÆc B vµ A cïng liªn ®íi båi th­êng cho ng­êi bÞ h¹i. Hai lµ chñ së h÷u giao cho ng­êi kh¸c chiÕm h÷u, sö dông kh«ng ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. VÝ dô: A giao xe m«t« cho B ®i häc (B ch­a ®ñ 18 tuæi, ch­a cã giÊy phÐp l¸i xe). Khi B g©y tai n¹n th× A ph¶i båi th­êng. Ba lµ ng­êi ®­îc chñ së h÷u do nguån nguy hiÓm cao ®é ch­a ®ñ yÕu tè x¸c ®Þnh lµ ng­êi chiÕm h÷u, sö dông. Thuéc tr­êng hîp ng­êi ®­îc giao nguån nguy hiÓm cao ®é nh­ng ®ang sö dông nã trong tÇm qu¶n lý, n¾m gi÷ cña chñ së h÷u(kh«ng cã quyÒn chiÕm h÷u) nÕu g©y thiÖt h¹i th× chñ së h÷u ph¶i båi th­êng. VÝ dô: A thuª B l¸i xe tr¶ tiÒn l­¬ng cho B h»ng th¸ng,B g©y tai n¹n th× A ph¶i båi th­êng. 1.2.1.3 Chñ së h÷u cã lçi trong viÖc tr«ng coi, vËn chuyÓn, qu¶n lý,sö dông ®Ó nguån nguy hiÓm cao ®é bÞ chiÕm h÷u, sö dông tr¸i ph¸p luËt th× ph¶i chÞu båi th­êng liªn ®íi víi ng­êi chiÕm h÷u sö dông tr¸i ph¸p luËt c¶ khi chñ së h÷u, ng­êi ®­îc giao chiÕm h÷u, sö dông kh«ng cã lçi trong viÖc g©y tai n¹n. Tuú theo mçi lo¹i nguån g©y nguy hiÓm cao ®é mµ møc ®é, ph¹m vi, biÖn ph¸p tr«ng coi, qu¶n lý, vËn chuyÓn, sö dông kh¸c nhau. Do vËy ®Ó nhËn ®Þnh thÕ nµo lµ cã lçi trong viÖc tr«ng coi, vËn chuyÓn, sö dông ph¶i c¨n cø vµo c¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc tr«ng coi, b¶o qu¶n,vËn chuyÓn, sö dông mét ®èi t­îng nguån nguy hiÓm cao ®é cô thÓ (xe m¸y th× b¶o qu¶n, tr«ng coi theo quy ®Þnh luËt giao th«ng ®­êng bé; thuèc næ, vò khÝ th× tr«ng coi, b¶o qu¶n theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh 175…). VÝ dô: A lµ chñ xe «t«, A dõng xe vµo siªu thÞ nh­ng vÉn ®Ó kho¸ xe, kh«ng kho¸ cöa. B trém xe A, më kho¸, ®iÒu khiÓn xe ch¹y th× bÞ ®uæi b¾t vµ xe B g©y tai n¹n. Trong tr­êng hîp nµy A vµ B liªn ®íi båi th­êng cho bÞ h¹i. 1.2.2. Ng­êi ®­îc chñ së h÷u giao chiÕm h÷u, sö dông nguån nguy hiÓm cao ®é. (tho¶ m·n 3 ®iÒu kiÖn). Nh­ ph©n tÝch ë phÇn chung, ng­êi ®­îc giao chiÕm h÷u, ng­êi ®ù¬c giao chiÕm h÷u, sö dông nguån nguy hiÓm cao ®é theo hai kªnh, ®ã lµ ®­îc giao theo ph¹m vi uû quyÒn (§iÒu 185 BLDS), giao theo giao dÞch d©n sù (§iÒu 186 BLDS), khi nguån guy hiÓm cao ®é g©y thiÖt h¹i th× ph¶i cã tr¸ch nhiÖm båi th­êng c¶ khi ng­êi ®­îc chñ së h÷u giao hay ng­êi thø ba ®­ô¬c ng­êi nµy giao l¹i nguån nguy hiÓm cao ®é kh«ng cã lçi trong viÖc g©y tai n¹n, trong c¸c tr­êng hîp sau: Mét lµ, ng­êi chñ së h÷u giao ®ang chiÕm h÷u, sö dông nguån nguy hiÓm cao ®é (trõ tr­êng hîp cã tho¶ thuËn lµ chñ