Báo cáo Tóm tắt Tác động của truyền hình tiếng dân tộc của đài phát thanh truyền hình Lạng Sơn đối với cộng đồng dân tộc địa phương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- VƢƠNG SỸ THÀNH TÁC ĐỘNG CỦA TRUYỀN HÌNH TIẾNG DÂN TỘC CỦA ĐÀI PT-TH LẠNG SƠN ĐỐI VỚI CỘNG ĐỒNG DÂN TỘC ĐỊA PHƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ Hà Nội - 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- VƢƠNG SỸ THÀNH TÁC ĐỘNG CỦA TRUYỀN HÌNH TIẾNG DÂN TỘC CỦA ĐÀI PT-TH LẠNG SƠN ĐỐI VỚI CỘNG ĐỒNG DÂN TỘC ĐỊA PHƢƠNG Chuyên ngành: Báo chí học Mã số: 60 32 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Trần Duy Chủ tịch hội đồng PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Huyền Hà Nội - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Trần Duy. Các kết quả nghiên cứu, phát hiện mới là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào trước đây. Luận văn có sử dụng, phát triển, kế thừa một số tư liệu, số liệu, kết quả nghiên cứu từ các sách, giáo trình, tài liệu... liên quan đến nội dung đề tài. Tác giả luận văn Vƣơng Sỹ Thành LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học tập và thực hiện luận văn Cao học, tôi đã nhận được rất nhiều sự chỉ dẫn nhiệt tình của các thầy, cô giáo Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN) và Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Tôi vô cùng quý trọng, biết ơn sự chỉ bảo đó và xin được chân thành gửi lời tri ân đến toàn thể các thầy, cô giáo. Đặc biệt, tôi xin ngỏ lời cám ơn sâu sắc nhất đến TS. Trần Duy đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ dạy, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Và hơn hết, trong quá trình làm luận văn, tôi đã học tập ở thầy một tinh thần nghiên cứu khoa học nghiêm túc, cẩn thận, tỉ mỉ và một thái độ làm việc hết mình. Xin được gửi đến thầy sự biết ơn và lòng kính trọng chân thành nhất. Cám ơn bạn bè và đồng nghiệp những người luôn sẵn sàng giúp đỡ tôi hoàn thành tốt luận văn của mình. Cảm ơn gia đình và những người thân yêu đã luôn tin tưởng, động viên và ủng hộ. Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, do địa bàn nghiên cứu tập trung ở miền núi – khó khăn về nhiều mặt và thời gian nghiên cứu cũng có hạn. Do vậy, luận văn chắc chắn không tránh khỏi những hạn chế nhất định. Tác giả rất mong nhận được sự đóng góp chân thành của Hội đồng khoa học, của quý thầy cô giáo cùng với sự góp ý của bạn bè đồng nghiệp để luận văn hoàn thiên có chất lượng tốt hơn. Hà Nội, tháng 06 năm 2020 Vương Sỹ Thành 1 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 7 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................ 7 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ................................................ 9 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................... 11 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 12 5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu ............................................... 13 6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận văn ................................................ 13 7. Đóng góp mới của luận văn ..................................................................... 14 8. Bố cục luận văn ....................................................................................... 15 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA TRUYỀN HÌNH TIẾNG DÂN TỘC ..................................... 16 1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài .............................................. 16 1.1.1. Tác động ............................................................................................ 16 1.1.2. Truyền hình ........................................................................................ 16 1.1.3. Chương trình truyền hình .................................................................. 19 1.1.4. Chương trình truyền hình tiếng dân tộc ............................................ 21 1.2. Quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nƣớc và tỉnh Lạng Sơn về truyền hình tiếng dân tộc thiểu số ..................................... 22 1.3. Áp dụng các lý thuyết truyền thông trong việc đánh giá tác động của truyền hình tiếng dân tộc đài PT-TH Lạng Sơn đối với cộng đồng dân tộc địa phƣơng ................................................................................................... 27 1.3.1. Lý thuyết “viên đạn ma thuật” .......................................................... 28 1.3.2. Lý thuyết sử dụng và hài lòng ............................................................ 28 1.4. Điều kiện tự nhiên - xã hội và nhu cầu tiếp nhận thông tin của đồng bào Tày - Nùng - Dao ở Lạng Sơn ............................................................ 29 1.4.1. Điều kiện tự nhiên - xã hội ................................................................ 29 2 1.4.2. Nhu cầu tiếp nhận thông tin của người dân tộc thiểu số bản địa Lạng Sơn ..................................................................................................... 31 Tiểu kết chƣơng 1: ..................................................................................... 38 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ NHỮNG TÁC ĐỘNG CỦA CHƢƠNG TRÌNH TRUYỀN HÌNH TIẾNG DÂN TỘC TRÊN ĐÀI PH-TH LẠNG SƠN ĐỐI VỚI CỘNG ĐỒNG DÂN TỘC ĐỊA PHƢƠNG ....................... 40 2.1. Vài nét về Đài PT-TH Lạng Sơn và chƣơng trình truyền hình tiếng dân tộc trên sóng Đài PT-TH Lạng Sơn .................................................. 40 2.1.1. Đài PT-TH Lạng Sơn ......................................................................... 40 2.1.2. Chương trình truyền hình tiếng dân tộc trên sóng Đài PT-TH Lạng Sơn ..................................................................................................... 41 2.2. Nghiên cứu thực trạng nhu cầu và hiệu quả chƣơng trình truyền hình tiếng Dân tộc trên sóng Đài PT-TH Lạng Sơn ............................... 45 2.3. Đánh giá những tác động của truyền hình tiếng dân tộc của đài PT- TH Lạng Sơn đối với cộng đồng dân tộc địa phƣơng ............................ 57 2.3.1. Tác động tích cực trong việc nâng cao nhận thức về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước .......................... 61 2.3.2. Tác động tích cực trong việc nâng cao dân trí, trình độ văn hóa, giáo dục và đời sống vật chất .............................................................................. 64 2.3.3.Tác động tích cực trong việc nâng cao đời sống tinh thần ................ 66 2.3.4. Tác động tích cực trong việc nâng cao ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc .......................................................................................................... 68 2.4. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ảnh hƣởng đến hiệu quả tác động tích cực của chƣơng trình tiếng Dân tộc .................. 70 2.4.1. Những hạn chế ................................................................................... 70 2.4.2. Nguyên nhân hạn chế......................................................................... 74 Tiểu kết chƣơng 2: ..................................................................................... 75 3 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC CỦA CHƢƠNG TRÌNH TRUYỀN HÌNH TIẾNG DÂN TỘC ĐÀI PH-TH LẠNG SƠN ĐỐI VỚI CỘNG ĐỒNG DÂN TỘC ĐỊA PHƢƠNG ....................................................................................................... 76 3.1. Những thách thức đặt ra hiện nay .................................................... 76 3.2. Những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tác động tích cực của chƣơng trình truyền hình tiếng dân tộc đài PH-TH Lạng Sơn đối với cộng đồng dân tộc địa phƣơng .................................................................. 77 3.2.1. Nhóm giải pháp chung ....................................................................... 77 3.2.2. Nhóm giải pháp cụ thể ....................................................................... 79 Tiểu kết chƣơng 3: ..................................................................................... 94 KẾT LUẬN .................................................................................................... 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 98 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 102 4 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội ĐBSCL Đồng bằng sông cửu long GS Giáo sư KHCN Khoa học công nghệ KT-XH Kinh tế - xã hội NĐ-CP Nghị định chính phủ NXB Nhà xuất bản PT-TH Phát thanh – truyền hình TTĐC Truyền thông đại chúng TS Tiến sĩ UBND Ủy ban nhân dân VH-XH Văn hóa – Xã hội 5 DANH MỤC HÌNH, BẢNG Bảng 1.1. Số xã thu được tín hiệu phát thanh, truyền hình và có báo Đảng đến trong ngày ........................................................................................................ 36 Bảng 2.1. Thống kê thiết bị máy phát sóng TH-TH Lạng Sơn ........................ 41 Bảng 2.2. Kết cấu chương trình truyền hình tiếng Tày – Nùng của Đài PT-TH Lạng Sơn .......................................................................................................... 44 Bảng 2.3. Kết cấu chương trình truyền hình tiếng Dao của Đài PT-TH Lạng Sơn ......................................................................................................... 45 Bảng 2.4 Những lợi ích về nội dung thông tin trong chương trình truyền hình tiếng Dân tộc đến công chúng Lạng Sơn ........................................................ 59 6 DANH MỤC NỘI DUNG BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN VĂN Biều đồ 2.1. Các phương tiện truyên thông hiện đang sử dụng của công chúng tại Lạng Sơn ................................................................................................................... 46 Biểu đồ 2.2. Tần xuất xem chương trình truyền hình tiếng dân tộc của công chúng tại Lạng Sơn .............................................................................................................. 47 Biều đồ 2.3. Các chuyên mục trong chương trình truyền hình tiếng Dân tộc yêu thích của công chúng tại Lạng Sơn ........................................................................... 48 Biểu đồ 2.4. Độ tin cậy của công chúng Lạng Sơn vào thông tin trên chương trình truyền hình tiếng Dân tộc .......................................................................................... 49 Biểu đồ 2.5. Đánh giá của công chúng Lạng Sơn về thời lượng phát sóng chương trình truyền hình tiếng Dân tộc trên Đài PT-TH Lạng Sơn ...................................... 50 Biểu đồ 2.6. Lựa chọn của công chúng Lạng Sơn về thời điểm tốt nhất trong ngày để phát sóng chương trình TH tiếng Dân tộc trên Đài PT-TH Lạng Sơn ................. 52 Biểu đồ 2.7. Ý kiến của công chúng Lạng Sơn về việc sử dụng tiếng dân tộc làm phương tiện truyền tải thông tin cho các chương trình truyền hình tiếng Dân tộc trên Đài PT-TH Lạng Sơn ......................................................................................... 54 Biểu đồ 2.8. Ý kiến của công chúng Lạng Sơn về việc sử dụng phụ đề cho các chương trình truyền hình tiếng Dân tộc trên Đài PT-TH Lạng Sơn ......................... 55 Biểu đồ 2.9. Ý kiến đánh giá của công chúng Lạng Sơn về chất lượng hình ảnh, âm thanh trong các chương trình truyền hình tiếng Dân tộc trên Đài PT-TH Lạng Sơn.... 57 Biểu đồ 2.10. Những tác động về nội dung thông tin trong chương trình truyền hình tiếng Dân tộc đến công chúng Lạng Sơn .................................................................. 59 Biểu đồ 2.11. Mức độ sử dụng nội dung thông tin trong chương trình truyền hình tiếng Dân tộc của công chúng Lạng Sơn .................................................................. 60 7 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Ngay từ khi mới ra đời và trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn xác định vấn đề dân tộc, công tác dân tộc và đoàn kết các dân tộc có một vị trí vô cùng quan trọng với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Trong những năm qua, nhờ vào sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số trong cả nước nói chung và dân tộc thiểu số ở tỉnh Lạng Sơn nói riêng đã có những bước chuyển biến, văn hóa truyền thống được giữ gìn, các hủ tục được từng bước đẩy lùi....Tuy nhiên, đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn rất chênh lệch so với các vùng khác: kinh tế còn nhiều khó khăn, đặc biệt là ở những vùng sâu vùng xa vẫn còn tệ nạn mê tín dị đoan, trình độ dân trí của số đông đồng bào còn hạn chế Công tác thông tin tuyên truyền của các kênh báo chí về những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đền với đồng bào các dân tộc thiểu số chưa được thường xuyên, kịp thời, do vậy hiệu quả đạt chưa cao. Trên thực đây là nơi thiếu thông tin và đang bị tranh chấp thông tin. Chính vì vậy, ở một số địa phương, đồng bào dân tộc đã bị kẻ xấu lợi dụng xúi giục, kích động, gây mất đoàn kết, làm mất ổn định an ninh chính trị, lòng tin của đồng bào và sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước phần nào bị suy giảm. Tỉnh Lạng Sơn hiện nay có 11 huyện, thành phố trong đó có 10 huyện miền núi, vùng cao, là địa bàn sinh sống của các dân tộc thiếu số Nùng, Tày, Dao, Hoa, Mông.... Theo số liệu điều tra năm 2019, dân số Lạng Sơn có 781.655 người trong đó, đồng bào dân tộc Nùng chiếm 42,97%, sinh sống chủ yếu ở các xã vùng cao, biên giới thuộc các huyện Văn Lãng, Tràng Định, Bình Gia, Văn Quan, Cao Lộc; đồng bào người Tày ở chiếm 35,92%, cư trú chủ yếu ở các huyện miền núi, vùng cao như Văn Lãng, Chi Lăng, Tràng Định, Lộc Bình; người Kinh chiếm 16,5%; người Dao, Hoa, Sán Chay, H’Mông chiếm 20,4% dân số... So với các dân tộc thiểu số khác ở Lạng Sơn, dân tộc Tày, dân tộc Nùng là 2 dân tộc có dân số tương đối đông, thể hiện rõ nét đặc trưng về phong tục tập quán trong sản xuất, sinh hoạt, truyền thống văn hóa của mỗi tộc người trên dải đất Xứ Lạng. Đặc biệt, đồng bào 8 dân tộc dân tộc Tày, dân tộc Nùng, dân tộc Dao sinh sống chủ yếu tại các huyện vùng cao, biên giới, nơi có vị trí chiến lược về an ninh quốc phòng của tỉnh. Nhiều năm qua, nhờ vào sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, đồng bào thiểu số tỉnh Lạng Sơn đã tiếp cận với nguồn thông tin chính thống, yên tâm chăm lo phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội nơi vùng cao, biên giới. Đài PT-TH địa phương là một kênh thông tin quan trọng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc của các tỉnh, thành. Và để đáp ứng yêu cầu thúc đẩy phát triển kinh tế ở địa phương và các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đảm bảo an ninh quốc phòng. Hơn 10 năm qua, các đài địa phương đã xây dựng chương trình truyền hình tiếng dân tộc và chương trình tiếng dân tộc của tỉnh Lạng Sơn ra đời cũng nằm trong xu hướng đó. Ngoài việc phát sóng ở Đài tỉnh trên các phương tiện truyền dẫn như: Analog, truyền hình cáp, MyTV, trang thông tin điện tử, từ đầu năm 2013 chương trình còn phát trên vệ tinh Vinasat 2. Các chương trình đã thông tin được chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước và những vấn đề của địa phương đến với đồng bào dân tộc không chỉ của tỉnh mà còn của cả nước. Đồng thời cũng phản ánh được những tâm tư nguyện vọng của đồng bào dân tộc với Đảng và Nhà nước, góp phần vào việc nâng cao đời sống cho bà con dân tộc trên địa bàn tỉnh đặc biệt là những vùng sâu vùng xa, vùng khó khăn. Chương trình truyền hình tiếng dân tộc đã trở thành người bạn gần gũi, hữu ích, là món ăn tinh thần không thể thiếu trong sinh hoạt hàng ngày của công chúng dân tộc địa phương. Thông qua nội dung thông tin, chương trình đã góp phần tích cực trong việc định hình tính chính trị, phát triển KT-XH ở các địa phương, nâng cao dân trí đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. Hiện nay, việc sản xuất các chương trình truyền hình tiếng dân tộc ở Đài PT- TH Lạng Sơn cũng đã đạt được một số thành tựu: Chương trình truyền hình tiếng dân tộc đã và đang đem lại hiệu quả tích cực phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, xây dựng đời sống văn hóa mới tại cộng đồng dân cư. Ngoài việc giúp đồng bào nắm vững các các chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, chương trình truyền hình tiếng dân tộc thiểu số còn giúp bà con tiếp cận với các tiến 9 bộ khoa học kỹ thuật, áp dụng vào sản xuất, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống, xây dựng quê hương, bản làng ngày một thêm no ấm, yên vui. Bên cạnh những thành công không thể phủ nhận của các nhà báo Đài phát thanh truyền hình Lạng Sơn trong nỗ lực xây dựng các kênh truyền hình tiếng dân tộc cho bà con, mức độ tác động thông tin của những chương trình này vẫn đăt ra nhiều vấn đề và khoảng trống nghiên cứu cho bản thân những người làm nghề trực tiếp, cũng như cho các chuyên gia về báo chí truyền thông. Cần thiết phải có sự đổi thay một cách khoa học và hợp lý, tạo nên một bước đột phá mới trong kết cấu nội dung cũng như hình thức chương trình truyền hình tiếng dân tộc nhằm đạt thông tin hiệu quả cao nhất, đó là mục tiêu mà các Đài PT-TH địa phương nói chung và Đài TH-PT tỉnh Lạng Sơn nói riêng cần hướng tới hướng tới. Là người trực tiếp tham gia thực hiện các chương trình truyền hình tiếng dân tộc ở Đài PT-TH Lạng Sơn và thường tác nghiệp ở địa bàn miền núi, vùng cao, nơi có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, tác giả quyết định lựa chọn vấn đề “Tác động của truyền hình tiếng dân tộc của đài PT-TH Lạng Sơn đối với cộng đồng dân tộc địa phương” làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên ngành báo chí học của mình với mong muốn giải quyết những vấn đề nêu trên. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Hiện nay có một số công trình nghiên cứu của các nhà khoa học về vấn đề nâng cao chất lượng và hiệu quả thông tin, tuyên truyền cho đồng bào dân tộc thiểu số như: Công trình đề tài khoa học cấp bộ “Thông tin báo chí ở khu vực dân tộc và miền núi phía Bắc. Thực trạng và giải pháp phát triển” của Tạ Ngọc Tấn, năm 1994. Tác giả đã phân tích được thực trạng thông tin báo chí ở các tỉnh miền núi phía Bắc; đồng thời có những xem xét, đánh giá vai trò tích cực, hạn chế trong hoạt động báo chí đối với việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội ở miền núi phía Bắc. Tác giả Hồ Anh Dũng – nguyên Tổng giám đốc Đài truyền hình Việt Nam có bài viết “Sự nghiệp phát triển truyền hình ở dân tộc thiểu số” (trong cuốn Sổ tay công tác dân tộc và miền núi), với kinh nghiệm nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực 10 truyền hình, tác giả đã chỉ sự cần thiết và dự báo khả năng đóng góp, tăng cường đầu tư cho công tác thông tin tuyên truyền của Đài truyền hình Việt Nam đối với vùng dân tộc thiểu số trong tình hình mới. Tháng 02/2001, Bộ Văn hóa – Thông tin tổ chức hội thảo “Tăng cường và đổi mới công tác thông tin phục vụ đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi” đã đề cập đến một số vấn đề về yêu cầu đổi mới công tác thông tin, phục vụ đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, các tham luận tại Hội thảo đề cập đến nhiều báo cáo, tổng kết hoạt động thông tin, tuyên truyền của đại diện các cơ quan báo chí mà chưa đi sâu vào bàn thảo để tìm ra các giải pháp tăng cường đổi mới nội dung, hình thức, chất lượng và hiệu quả công tác thông tin phục vụ đồng bào dân tộc thiểu số của đơn vị mình. Nhìn chung, các bài viết ở các đề tài trên, của các tác giả, nhà nghiên cứu trên đã góp phần làm sáng tỏ quan điểm, tầm quan trọng về kinh tế - chính trị, an ninh quốc phòng của các địa phương miền núi, vùng cao, các tác giả nhấn mạnh vai trò của báo chí, đặc biệt là báo c