Bảo hiểm Việt Nam - Thực trạng và giải pháp phát triển

Lêi më ®Çu KÓ tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, ViÖt Nam b­íc sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi. Sù chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ®em l¹i nhiÒu thµnh tùu kinh tÕ - x· héi to lín cho ®Êt n­íc. NhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ ®­îc ®Èy m¹nh, ®êi sèng nh©n d©n còng ngµy cµng ®­îc n©ng cao. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã, b¶o hiÓm ®· vµ ®ang chøng minh ®­îc vai trß tÝch cùc cña m×nh ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh nãi riªng còng nh­ víi cuéc sèng nãi chung. §ång thêi, b¶o hiÓm còng ®· trë thµnh mét ngµnh kinh doanh giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, thu hót rÊt nhiÒu lao ®éng. Ngµnh b¶o hiÓm n­íc ta míi thùc sù b¾t ®Çu ph¸t triÓn tõ c¸ch ®©y kho¶ng 10 n¨m khi thÕ ®éc quyÒn kinh doanh b¶o hiÓm ®­îc xo¸ bá theo nghÞ ®Þnh 100 CP ®­îc ChÝnh phñ ban hµnh ngµy 18/12/1993. KÓ tõ ®ã ®Õn nay, ngµnh b¶o hiÓm ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ vµ nÕu ®­îc ph¸t triÓn ®óng h­íng, ngµnh sÏ gãp phÇn rÊt tÝch cùc vµo c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc trong thÕ kû míi. ViÖc t×m hiÓu thùc tr¹ng t×nh h×nh kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã, ®­a ra ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm trong giai ®o¹n tíi lµ rÊt cÇn thiÕt. NhËn thøc râ tÇm quan träng ®ã, vµ víi lßng yªu thÝch m«n häc B¶o hiÓm, em xin ®­îc chän nghiªn cøu ®Ò tµi “B¶o hiÓm ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn” cho bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh, víi néi dung: Ch­¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc thùc tÕ còng nh­ nguån tµi liÖu, bµi kho¸ luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong sÏ nhËn ®­îc ý kiÕn chØ b¶o, ®ãng gãp tõ phÝa c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. Em xin ®­îc ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TS. Vò SÜ TuÊn ®· tËn t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Ngoµi ra, em còng rÊt c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho em trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Hµ Néi, th¸ng 12/2003 Ch­¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm ******************* Kh¸i niÖm chung vÒ B¶o hiÓm 1. Nguån gèc cña b¶o hiÓm Ngµy nay, b¶o hiÓm ®· trë thµnh mét ngµnh kinh doanh ph¸t triÓn rÊt m¹nh, víi tèc ®é t¨ng tr­ëng trung b×nh kh¸ cao. §Æc biÖt, ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi, b¶o hiÓm ®· trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong kinh doanh còng nh­ trong cuéc sèng nãi chung. VËy b¶o hiÓm cã nguån gèc nh­ thÕ nµo? B¶o hiÓm cã nguån gèc tõ rÊt xa x­a trong lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, b¶o hiÓm thùc sù xuÊt hiÖn tõ khi nµo th× ng­êi ta vÉn ch­a cã ®­îc c©u tr¶ lêi chÝnh x¸c. ý t­ëng vÒ b¶o hiÓm ®­îc coi lµ ®· xuÊt hiÖn tõ kh¸ l©u, khi mµ ng­êi x­a ®· nhËn ra lîi Ých cña viÖc x©y dùng mét kho thãc lóa dù tr÷ chung phßng khi mÊt mïa, chiÕn tranh... Nh­ vËy, ngay tõ xa x­a, con ng­êi ®· cã ý thøc vÒ nh÷ng bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ®Õn víi m×nh, vµ t×m c¸ch phßng tr¸nh chóng. ý t­ëng vÒ sù rñi ro (risk) ®­îc h×nh thµnh mét c¸ch râ nÐt vµo kho¶ng thÕ kû XV, khi ch©u ¢u më nh÷ng cuéc th¸m hiÓm, khai ph¸ tíi c¸c miÒn ®Êt ë ch©u ¸, ch©u Mü. Nhu cÇu giao th­¬ng gi÷a c¸c ch©u lôc trë nªn m¹nh mÏ, ngµnh hµng h¶i ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng ®éi tµu bu«n lín ra ®i, vµ trë vÒ víi sù giµu cã tõ nguån hµng dåi dµo, hÊp dÉn tõ nh÷ng miÒn ®Êt míi. Tuy nhiªn, ®ång hµnh víi ®ã còng lµ nh÷ng tr­êng hîp rñi ro kh«ng quay vÒ ®­îc do nhiÒu nguyªn nh©n nh­: d«ng b·o, l¹c ®­êng, c­íp biÓn... Nh÷ng nhµ ®Çu t­ cho nh÷ng chuyÕn ®i m¹o hiÓm nh­ vËy ®· c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i cïng nhau chia sÎ rñi ro ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng mét sè ng­êi bÞ mÊt tr¾ng kho¶n ®Çu t­ cña m×nh do mét hiÖn t­îng ngÉu nhiªn khiÕn tµu cña hä bÞ thiÖt h¹i hoÆc mÊt tÝch. §Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy, ng­êi ta cã hai lùa chän: thµnh lËp liªn doanh ®Ó cïng “lêi ¨n, lç chÞu”, hoÆc tham gia b¶o hiÓm. ë tr­êng hîp thø hai, mét sè c¸ nh©n hay c«ng ty sÏ nhËn ®­îc phÝ b¶o hiÓm (premium) b»ng tiÒn mÆt, ®æi l¹i lµ lêi cam kÕt sÏ tr¶ mét kho¶n båi th­êng (indemnity) cho chñ tµu trong tr­êng hîp tµu bÞ mÊt tÝch. Nh÷ng ng­êi b¶o hiÓm (the insurers) ®· t¹o ra mét quü chung mµ hä cam kÕt sö dông ®Ó thanh to¸n cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm (the insured) khi rñi ro x¶y ra. Vµo thêi kú ®Çu, khi tæn thÊt x¶y ra, ng­êi nhËn b¶o hiÓm ph¶i b¸n mét sè tµi s¶n, hoÆc rót tiÒn tõ tµi kho¶n ng©n hµng ®Ó thanh to¸n cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, mét sè nhµ kinh doanh ®· nhanh chãng nhËn ra r»ng rÊt nhiÒu thµnh viªn cña céng ®ång kh«ng muèn nhËn b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro lín nh­ vËy. Vµ kh¸i niÖm gãp vèn chung ®· d­îc h×nh thµnh cïng víi viÖc kªu gäi mäi ng­êi mua cæ phÇn cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. ChØ cÇn c¸c khai th¸c viªn chuyªn nghiÖp tÝnh to¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c trong viÖc lùa chän rñi ro ®Ó b¶o hiÓm vµ sè phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®ãng cho mçi lo¹i rñi ro cô thÓ th× quü nµy sÏ lu«n cã kh¶ n¨ng båi th­êng tæn thÊt cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm nÕu x¶y ra rñi ro. §ång thêi, c¸c cæ ®«ng còng vÉn cã l·i cæ phÇn ë møc ®ñ ®Ó hä hµi lßng víi viÖc ®Çu t­ cña m×nh. B¶o hiÓm h×nh thµnh do sù tån t¹i c¸c lo¹i rñi ro vµ sù ®ßi hái con ng­êi ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ò phßng, ng¨n chÆn viÖc x¶y ra rñi ro, ®ång thêi, kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng hËu qu¶ cña rñi ro. B¾t ®Çu tõ b¶o hiÓm hµng h¶i, råi tíi nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm kh¸c nh­ b¶o hiÓm ho¶ ho¹n, b¶o hiÓm nh©n thä..., b¶o hiÓm ngµy nay ®· ph¸t triÓn nhanh chãng trªn nhiÒu mÆt vµ dÇn dÇn ®ãng vai trß rÊt quan träng ®èi víi con ng­êi. 2. §Þnh nghÜa MÆc dï b¶o hiÓm ®· cã nguån gèc vµ lÞch sö ph¸t triÓn kh¸ l©u ®êi, nh­ng do tÝnh ®Æc thï cña lo¹i h×nh dÞch vô nµy, cho ®Õn nay vÉn ch­a cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ b¶o hiÓm. Theo c¸c chuyªn gia b¶o hiÓm, mét ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp cho b¶o hiÓm ph¶i bao gåm viÖc h×nh thµnh mét quÜ tiÒn tÖ (quÜ b¶o hiÓm), sù ho¸n chuyÓn rñi ro vµ ph¶i bao gåm c¶ sù kÕt hîp sè ®«ng c¸c ®¬n vÞ ®èi t­îng riªng lÎ, ®éc lËp chÞu cïng mét rñi ro nh­ nhau t¹o thµnh mét nhãm t­¬ng t¸c. Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ b¶o hiÓm. Theo Dennis Kessler, "b¶o hiÓm lµ sù ®ãng gãp cña sè ®«ng vµo sù bÊt h¹nh cña sè Ýt." Cßn theo Monique Gaullier, "b¶o hiÓm lµ mét nghiÖp vô qua ®ã, mét bªn lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cam ®oan tr¶ mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm thùc hiÖn mong muèn ®Ó cho m×nh hoÆc ®Ó cho ng­êi thø ba trong tr­êng hîp x¶y ra rñi ro sÏ nhËn ®­îc mét kho¶n ®Òn bï c¸c tæn thÊt ®­îc tr¶ bëi mét bªn kh¸c: ®ã lµ ng­êi b¶o hiÓm. Ng­êi b¶o hiÓm nhËn tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé rñi ro vµ ®Òn bï c¸c thiÖt h¹i theo c¸c ph­¬ng ph¸p cña thèng kª." C¸c ®Þnh nghÜa trªn hoÆc qu¸ thiªn vÒ gãc ®é x· héi, hoÆc qu¸ thiªn vÒ gãc ®é kinh tÕ, kÜ thuËt, Ýt nhiÒu còng cßn thiÕu sãt, ch­a ph¶i lµ mét kh¸i niÖm bao qu¸t, hoµn chØnh. Nãi mét c¸ch chÝnh x¸c, b¶o hiÓm lµ mét dÞch vô tµi chÝnh, dùa trªn c¬ së tÝnh to¸n khoa häc, ¸p dông biÖn ph¸p huy ®éng nhiÒu ng­êi, nhiÒu ®¬n vÞ cïng tham gia x©y dùng quü b¶o hiÓm b»ng tiÒn ®Ó båi th­êng thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh do tµi s¶n hoÆc tÝnh m¹ng cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm gÆp ph¶i tai n¹n rñi ro bÊt ngê. TËp ®oµn b¶o hiÓm AIG (Mü) ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét c¬ chÕ, theo c¬ chÕ nµy, mét ng­êi, mét doanh nghiÖp hay mét tæ chøc chuyÓn nh­îng rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty ®ã sÏ båi th­êng cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm c¸c tæn thÊt thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm vµ ph©n chia gi¸ trÞ thiÖt h¹i gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®­îc b¶o hiÓm”. Theo LuËt kinh doanh b¶o hiÓm cña ViÖt Nam (ban hµnh ngµy 09/12/2000) th× “kinh doanh b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých sinh lîi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, trªn c¬ së bªn mua b¶o hiÓm ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó doanh nghiÖp b¶o hiÓm tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi thô h­ëng hoÆc båi th­êng cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm." Nh­ vËy, ®Ó cã mét kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ b¶o hiÓm, chóng ta cã thÓ ®­a ra ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét sù cam kÕt båi th­êng cña ng­êi b¶o hiÓm víi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm vÒ nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t cña ®èi t­îng b¶o hiÓm do mét rñi ro ®· tho¶ thuËn g©y ra, víi ®iÒu kiÖn ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ®· thuª b¶o hiÓm cho ®èi t­îng b¶o hiÓm ®ã vµ nép mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm”. 3. B¶n chÊt cña b¶o hiÓm B»ng sù ®ãng gãp cña sè ®«ng ng­êi vµo mét quÜ chung, khi cã rñi ro, quÜ sÏ cã ®ñ kh¶ n¨ng trang tr¶i vµ bï ®¾p cho nh÷ng tæn thÊt cña sè Ýt. Mçi c¸ nh©n hay ®¬n vÞ chØ cÇn ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn trÝch tõ thu nhËp cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. Khi tham gia mét nghiÖp vô b¶o hiÓm nµo ®ã, nÕu gÆp tæn thÊt do rñi ro ®­îc b¶o hiÓm g©y ra, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm sÏ ®­îc båi th­êng. Kho¶n tiÒn båi th­êng nµy ®­îc lÊy tõ sè phÝ mµ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi tham gia b¶o hiÓm ®· nép. TÊt nhiªn, chØ cã mét sè ng­êi tham gia b¶o hiÓm gÆp tæn thÊt, cßn nh÷ng ng­êi kh«ng gÆp tæn thÊt sÏ mÊt kh«ng sè phÝ b¶o hiÓm. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy, thùc chÊt cña b¶o hiÓm lµ viÖc ph©n chia tæn thÊt cña mét hoÆc mét sè ng­êi cho tÊt c¶ nh÷ng ng­êi tham gia b¶o hiÓm cïng chÞu. Do ®ã, mét nghiÖp vô b¶o hiÓm muèn tiÕn hµnh ®­îc ph¶i cã nhiÒu ng­êi tham gia, tøc lµ, b¶o hiÓm chØ ho¹t ®éng ®­îc trªn c¬ së luËt sè ®«ng (the law of large numbers), cµng nhiÒu ng­êi tham gia th× x¸c suÊt x¶y ra rñi ro ®èi víi mçi ng­êi cµng nhá vµ b¶o hiÓm cµng cã l·i. Víi h×nh thøc sè ®«ng bï cho sè Ýt ng­êi bÞ thiÖt h¹i, tæ chøc b¶o hiÓm sÏ gióp gi¶m thiÓu thiÖt h¹i kinh tÕ cña tõng c¸ nh©n hay ®¬n vÞ khi gÆp rñi ro, tiÕt kiÖm ®­îc nguån chi cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Nh­ vËy, thùc chÊt mèi quan hÖ trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm kh«ng chØ lµ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi b¶o hiÓm vµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, mµ suy réng ra, nã lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi ®­îc b¶o hiÓm trong céng ®ång xoay quanh viÖc h×nh thµnh vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm. QuÜ b¶o hiÓm ®­îc t¹o lËp th«ng qua viÖc huy ®éng phÝ b¶o hiÓm, sè ng­êi tham gia cµng ®«ng th× quÜ cµng lín. QuÜ ®­îc sö dông tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ ®Ó bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, kh«ng lµm ¶nh h­ëng ®Õn sù liªn tôc cña ®êi sèng x· héi vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh trong nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, quÜ cßn ®­îc dïng ®Ó trang tr¶i chi phÝ, t¹o nªn nguån vèn ®Çu t­ cho x· héi. B¶o hiÓm thùc chÊt lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm x· héi d­íi h×nh th¸i gi¸ trÞ, nh»m h×nh thµnh vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm cho môc ®Ých bï ®¾p tæn thÊt do rñi ro bÊt ngê x¶y ra víi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®­îc th­êng xuyªn, liªn tôc. 4. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o hiÓm Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ngµy nay ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, víi rÊt nhiÒu lo¹i h×nh, còng nh­ ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm ngµy cµng réng më vµ trë nªn hÕt søc phong phó. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng b¶o hiÓm vÉn ®­îc tiÕn hµnh trªn c¬ së mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã. 4.1. Nguyªn t¾c chØ b¶o hiÓm sù rñi ro, kh«ng b¶o hiÓm sù ch¾c ch¾n (fortuity not certainty) Nguyªn t¾c nµy chØ ra r»ng ng­êi b¶o hiÓm chØ b¶o hiÓm mét rñi ro, tøc lµ b¶o hiÓm mét sù cè, mét tai n¹n, tai ho¹, x¶y ra mét c¸ch bÊt ngê, ngÉu nhiªn, ngoµi ý muèn cña con ng­êi chø kh«ng b¶o hiÓm mét c¸i ch¾c ch¾n x¶y ra, ®­¬ng nhiªn x¶y ra, còng nh­ chØ båi th­êng nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t do rñi ro g©y ra chø kh«ng båi th­êng cho nh÷ng thiÖt h¹i ch¾c ch¾n x¶y ra, ®­¬ng nhiªn x¶y ra. Nh­ vËy, ng­êi ta chØ b¶o hiÓm cho nh÷ng g× cã tÝnh chÊt rñi ro, bÊt ngê, kh«ng l­êng tr­íc ®­îc, nghÜa lµ kh«ng b¶o hiÓm c¸i g× ®· x¶y ra hoÆc ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra. Bëi lÏ, b¶o hiÓm ®­îc thùc hiÖn chÝnh lµ nh»m gi¶i quyÕt hËu qu¶ cña nh÷ng sù cè rñi ro ngoµi ý muèn cña con ng­êi, nh÷ng rñi ro mµ con ng­êi kh«ng thÓ h¹n chÕ ®­îc hoÆc chØ h¹n chÕ ®­îc phÇn nµo. Ng­êi khai th¸c kh«ng nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ch¾c ch¾n rñi ro ®­îc b¶o hiÓm sÏ x¶y ra, vÝ dô nh­ xe c¬ giíi kh«ng ®¶m b¶o an toµn kü thuËt, con tµu kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®i biÓn... Ng­êi ta còng kh«ng b¶o hiÓm cho nh÷ng g× ®· x¶y ra, vÝ dô nh­ b¶o hiÓm cho tµu, xe sau khi chóng ®· gÆp tai n¹n. 4.2. Nguyªn t¾c trung thùc tuyÖt ®èi (utmost good faith) TÊt c¶ c¸c giao dÞch kinh doanh cÇn ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së tin cËy lÉn nhau, trung thùc víi nhau. Tuy nhiªn, trong b¶o hiÓm, ®iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn trªn mét nguyªn t¾c chÆt chÏ h¬n, vµ rµng buéc cao h¬n vÒ mÆt tr¸ch nhiÖm. Theo nguyªn t¾c nµy, hai bªn trong mèi quan hÖ b¶o hiÓm (ng­êi b¶o hiÓm vµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm) ph¶i tuyÖt ®èi trung thùc víi nhau, tin tuëng lÉn nhau, kh«ng ®­îc lõa dèi nhau. C¸c bªn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh chÝnh x¸c, trung thùc cña th«ng tin cung cÊp cho bªn kia. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm gi÷ bÝ mËt vÒ th«ng tin do bªn mua b¶o hiÓm cung cÊp. NÕu mét bªn vi ph¹m th× hîp ®ång b¶o hiÓm trë nªn kh«ng cã hiÖu lùc. Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn nh­ sau: - Ng­êi b¶o hiÓm ph¶i c«ng khai tuyªn bè nh÷ng ®iÒu kiÖn, nguyªn t¾c, thÓ lÖ, gi¸ c¶ b¶o hiÓm... cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm biÕt. VÝ dô, trong b¶o hiÓm hµng h¶i, mÆt 1 cña ®¬n b¶o hiÓm bao gåm c¸c néi dung nh­ ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, gi¸ trÞ b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm, tû lÖ b¶o hiÓm..., mÆt 2 bao gåm quy t¾c, thÓ lÖ b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o hiÓm cã liªn quan. Khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm, gi¶i thÝch c¸c ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n b¶o hiÓm cho bªn mua b¶o hiÓm. Ng­êi b¶o hiÓm còng kh«ng ®­îc nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ®èi t­îng b¶o hiÓm ®· ®Õn n¬i an toµn. - Ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ph¶i khai b¸o chÝnh x¸c c¸c chi tiÕt liªn quan ®Õn ®èi t­îng b¶o hiÓm. Hä còng ph¶i th«ng b¸o kÞp thêi nh÷ng thay ®æi vÒ ®èi t­îng b¶o hiÓm, vÒ rñi ro, vÒ nh÷ng mèi ®e däa nguy hiÓm hay lµm t¨ng thªm rñi ro...mµ m×nh biÕt ®­îc hoÆc ®¸ng lÏ ph¶i biÕt. Ng­êi ®­îc b¶o hiÓm còng kh«ng ®­îc mua b¶o hiÓm cho ®èi t­îng b¶o hiÓm khi biÕt ®èi t­îng b¶o hiÓm khi biÕt ®èi t­îng b¶o hiÓm ®ã ®· bÞ tæn thÊt. Së dÜ cã nguyªn t¾c nµy lµ v× trong giao dÞch b¶o hiÓm, chØ cã ng­êi chñ (hoÆc ng­êi qu¶n lý, sö dông) míi biÕt ®­îc tÊt c¶ mäi yÕu tè cña ®èi t­îng b¶o hiÓm, biÕt rñi ro m×nh yªu cÇu b¶o hiÓm, cßn ng­êi b¶o hiÓm th­êng kh«ng biÕt râ rñi ro mµ chØ dùa vµo nh÷ng th«ng tin do ng­êi yªu cÇu b¶o hiÓm cung cÊp ®Ó xÐt ®o¸n møc ®é rñi ro vµ quyÕt ®Þnh th¸i ®é cña m×nh ®èi víi rñi ro: nhËn hay kh«ng nhËn b¶o hiÓm, nhËn b¶o hiÓm theo ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n nh­ thÕ nµo vµ tÝnh tØ lÖ phÝ b¶o hiÓm bao nhiªu... Do ®ã, ng­êi yªu cÇu b¶o hiÓm ph¶i cã tr¸ch nhiÖm khai b¸o mäi yÕu tè liªn quan mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ trung thùc vµ ph¶i khai b¸o sù ph¸t sinh c¸c yÕu tè quan träng, cã ¶nh h­ëng ®Õn ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm trong suèt thêi gian hîp ®ång cã hiÖu lùc hoÆc khi t¸i tôc hîp ®ång. VÝ dô, mét ng­êi mua b¶o hiÓm thiÖt h¹i do ho¶ ho¹n, lôt léi, trém c¾p cho mét ng«i nhµ vµ biÕt r»ng vïng ®ã th­ßng cã nguy c¬ x¶y ra b·o lôt nh­ng khi mua b¶o hiÓm l¹i kh«ng khai b¸o g× vÒ ®iÒu ®ã. Khi b·o ®Õn g©y ra thiÖt h¹i cho ng«i nhµ, ng­êi ®ã còng kh«ng ®­îc b¶o hiÓm båi th­êng. Mét vÝ dô kh¸c lµ khi tµu, xe ®· gÆp tai n¹n, chñ tµu, chñ xe míi tham gia b¶o hiÓm ®Ó ®­îc båi th­êng, b»ng c¸ch mua b¶o hiÓm ghi lïi l¹i ngµy th¸ng tr­íc tai n¹n, hoÆc t×m c¸ch ®Ó cã hå s¬ tai n¹n ghi ngµy th¸ng x¶y ra sau ngµy mua b¶o hiÓm. Trong tr­êng hîp ®ã, ng­êi b¶o hiÓm sau khi biÕt ng­êi ®­îc b¶o hiÓm kh«ng khai b¸o thËt, cã quyÒn huû bá hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc kh«ng båi th­êng tæn thÊt x¶y ra. 4.3. Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm (insurable interest) QuyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm, hay lîi Ých b¶o hiÓm, lµ quyÒn së h÷u, quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn tµi s¶n; quyÒn, nghÜa vô nu«i d­ìng, cÊp d­ìng ®èi víi ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm. Nh­ vËy, quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm lµ lîi Ých hoÆc quyÒn lîi liªn quan ®Õn, g¾n liÒn víi, hay phô thuéc vµo sù an toµn hay kh«ng an toµn cña ®èi t­îng b¶o hiÓm. Ng­êi nµo cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm ë mét ®èi t­îng b¶o hiÓm nµo ®ã cã nghÜa lµ quyÒn lîi cña ng­êi ®ã sÏ ®­îc ®¶m b¶o nÕu ®èi t­îng ®ã ®­îc an toµn, vµ ng­îc l¹i, quyÒn lîi cña ng­êi ®ã sÏ bÞ ph­¬ng h¹i nÕu ®èi t­îng b¶o hiÓm ®ã gÆp rñi ro. Nãi kh¸c ®i, ng­êi cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh khi ®èi t­îng b¶o hiÓm gÆp rñi ro. Ng­êi cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm lµ ng­êi cã mét sè quan hÖ víi ®èi t­îng b¶o hiÓm ®­îc ph¸p luËt c«ng nhËn. §ã cã thÓ lµ ng­êi chñ së h÷u cña ®èi t­îng b¶o hiÓm ®ã, ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tµi s¶n hoÆc ng­êi nhËn cÇm cè tµi s¶n. QuyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm cã ý nghÜa rÊt to lín trong b¶o hiÓm, cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm th× míi ®­îc ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Khi x¶y ra tæn thÊt, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ®· ph¶i cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm råi míi ®­îc båi th­êng. Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm chØ ra r»ng, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm muèn mua b¶o hiÓm ph¶i cã lîi Ých b¶o hiÓm. QuyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm cã thÓ lµ quyÒn lîi ®· cã hoÆc sÏ cã trong ®èi t­îng b¶o hiÓm. Trong b¶o hiÓm hµng h¶i, quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, nh­ng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi x¶y ra tæn thÊt. 4.4. Nguyªn t¾c båi th­êng (indemnity) “Båi th­êng” cã thÓ ®­îc hiÓu lµ “sù b¶o vÖ hoÆc ®¶m b¶o cho thiÖt h¹i hoÆc tæn thÊt ph¸t sinh tõ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý”. ë ®©y, “®¶m b¶o” vµ “b¶o vÖ” rÊt phï hîp víi ý nghÜa cña b¶o hiÓm. Môc ®Ých cña b¶o hiÓm chÝnh lµ nh»m kh«i phôc vÞ trÝ tµi chÝnh nh­ ban ®Çu cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ngay sau khi tæn thÊt x¶y ra. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy, cã rÊt nhiÒu tr­êng hîp c¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ kh«i phôc ®­îc hoµn toµn vÞ trÝ tµi chÝnh ban ®Çu cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm mµ chØ cã thÓ cè g¾ng kh«i phôc ®­îc gÇn nh­ thÕ. Theo nguyªn t¾c båi th­êng, khi cã tæn thÊt x¶y ra, ng­êi b¶o hiÓm ph¶i båi th­êng nh­ thÕ nµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cã vÞ trÝ tµi chÝnh nh­ tr­íc khi cã tæn thÊt x¶y ra, kh«ng h¬n kh«ng kÐm. C¸c bªn kh«ng ®­îc lîi dông b¶o hiÓm ®Ó trôc lîi. Trong b¶o hiÓm, sè tiÒn båi th­êng mµ mét c«ng ty b¶o hiÓm tr¶ cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm trong mét rñi ro ®­îc b¶o hiÓm kh«ng v­ît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm, kh«ng ®­îc lín h¬n thiÖt h¹i thùc tÕ. Ng­êi ®­îc b¶o hiÓm còng kh«ng thÓ ®­îc båi th­êng nhiÒu h¬n thiÖt h¹i do tæn thÊt, kh«ng ®­îc kiÕm lêi b»ng con ®­êng b¶o hiÓm, tèi ®a ng­êi ®­îc b¶o hiÓm còng chØ ®­îc båi th­êng ®Çy ®ñ, chø kh«ng thÓ nhiÒu h¬n thiÖt h¹i. ë ®©y, ta thÊy cã mèi liªn hÖ gi÷a båi th­êng vµ quyÒn lîi ®­îc b¶o hiÓm. Khi x¶y ra tr­êng hîp ph¶i båi th­êng, sè tiÒn tr¶ cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm kh«ng ®­îc v­ît qu¸ møc ®é quyÒn lîi cña ng­êi ®ã. Tuy nhiªn, ®«i khi, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chØ ®­îc nhËn sè tiÒn Ýt h¬n gi¸ trÞ lîi Ých cña hä. Cïng víi quyÒn lîi ®­îc b¶o hiÓm, nguyªn t¾c båi th­êng phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ®¸nh gi¸ tµi chÝnh, vµ nh­ vËy, khi xem xÐt gi¸ trÞ sinh m¹ng, hoÆc båi th­êng th­¬ng tËt con ng­êi, chóng ta kh«ng thÓ ®­a ra ®­îc sè tiÒn chÝnh x¸c. 4.5. Nguyªn t¾c thÕ quyÒn (subrogation) Theo nguyªn t¾c thÕ quyÒn, ng­êi b¶o hiÓm sau khi båi th­êng cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, cã quyÒn thay mÆt ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ®Ó ®ßi ng­êi thø ba cã tr¸ch nhiÖm båi th­êng cho m×nh. TÊt c¶ c¸c kho¶n tiÒn nµo cã thÓ thu håi ®­îc ®Ó gi¶m bít thiÖt h¹i ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña ng­êi b¶o hiÓm, tøc lµ ng­êi ®· tr¶ tiÒn båi th­êng tæn thÊt. Khi sè tiÒn ph¶i båi th­êng cµng lín th× viÖc ¸p dông nguyªn t¾c thÕ quyÒn cµng quan träng vµ cã ý nghÜa. ThÕ quyÒn cã thÓ ®­îc thùc hiÖn tr­íc hoÆc sau khi båi th­êng tæn thÊt. Trong tr­êng hîp nµy, ng­êi b¶o hiÓm ®­îc thay mÆt ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ®Ó lµm viÖc víi c¸c bªn liªn quan. §Ó thùc hiÖn ®­îc nguyªn t¾c nµy, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ph¶i cung cÊp c¸c biªn b¶n, giÊy tê, chøng tõ, th­ tõ... cÇn thiÕt cho ng­êi b¶o hiÓm. §iÒu cÇn chó ý lµ, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm còng cã thÓ ®­îc båi th­êng tõ mét nguån kh¸c ngoµi nguån båi th­êng tõ c«ng ty b¶o hiÓm, nh­ng trong tr­êng hîp ®ã, bÊt cø sè tiÒn nµo mµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm thu ®­îc còng ph¶i ®Æt d­íi danh nghÜa cña c«ng ty b¶o hiÓm ®· thùc hiÖn båi th­êng. Do mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a thÕ quyÒn vµ båi th­êng, mét c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng ®­îc phÐp thu nhiÒu h¬n sè tiÒn hä ®· båi th­êng. Ng­êi b¶o hiÓm chØ ®­îc thùc hiÖn thÕ quyÒn ë møc ®é t­¬ng ®­¬ng víi sè tiÒn ®· tr¶ hoÆc sÏ tr¶. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ kh«ng chØ ng­êi ®­îc b¶