Bước đầu đánh giá tổng giá trị kinh tế của rừng Dẻ xã Hoàng Hoa Thám - Chí Linh - Hải Dương cho việc hoạch định chính sách duy trì rừng Dẻ này

Lêi nãi ®Çu TÝnh cÊp thiÕt cđa ®Ị tµi R õng lµ mét lo¹i ®Ưm ®Ỉc biƯt kh«ng chØ ¶nh h­ëng ®Õn ®iỊu kiƯn khÝ hËu nh­ mét nh©n tè h×nh thµnh quan träng, mµ cßn cã vai trß nh­ mét nh©n tè ®iỊu hoµ khÝ hËu, duy tr× vµ phơc håi nh÷ng ®iỊu kiƯn khÝ t­ỵng thủ v¨n thuËn lỵi cho sù tån t¹i cđa sinh giíi. Nh÷ng chøc n¨ng sinh th¸i quan träng nhÊt cđa rõng lµ ®iỊu hoµ khÝ hËu, gi÷ vµ ®iỊu tiÕt nguån n­íc, b¶o vƯ ®Êt. Rõng ®­ỵc xem lµ nh©n tè tù nhiªn quan träng gãp phÇn b¶o vƯ vµ c¶i thiƯn m«i tr­êng sèng cđa c¶ hµnh tinh. ViƯc ph¸ rõng trong nh÷ng thËp kØ gÇn ®©y ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ sinh th¸i nghiªm träng trªn ph¹m vi toµn cÇu. BiĨu hiƯn râ rƯt nhÊt lµ sù gia t¨ng cđa nhiƯt ®é tr¸i ®Êt, ho¹t ®éng cđa b·o lơt, h¹n h¸n, ch¸y rõng, dÞch bƯnh v.v… Bªn c¹nh ®ã diƯn tÝch rõng ngµy cµng thu hĐp dÉn ®Õn ®a d¹ng sinh häc ( §DSH ) rõng ngµy cµng bÞ suy gi¶m, c¸c gièng loµi ®éng, thùc vËt quÝ hiÕm cã nguy c¬ bÞ tuyƯt chđng ®· vµ ®ang lµ nguyªn nh©n chÝnh thøc dÉn ®Õn sù tµn ph¸ cđa thiªn tai ngµy cµng khèc liƯt . Ngoµi ra, cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triĨn rõng ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi ®êi sèng s¶n xuÊt, sù tån t¹i vµ ph¸t triĨn cđa nh©n d©n. Do ®ã, mét trong nh÷ng nhiƯm vơ quan träng cđa nh©n lo¹i hiƯn nay lµ b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng, khai th¸c mét c¸ch hỵp lý, võa n©ng cao n¨ng suÊt kinh tÕ võa ph¸t huy tèi ®a c¸c chøc n¨ng sinh th¸i cđa rõng, ng¨n chỈn nh÷ng qu¸ tr×nh biÕn ®ỉi kh«ng thuËn nghÞch cđa m«i tr­êng sinh th¸i do ph¸ rõng g©y nªn. Nãi ®Õn §DSH vµ c¸c hƯ sinh th¸i, kh«ng thĨ kh«ng nãi ®Õn c¸c hƯ sinh th¸i rõng, bëi v× chĩng ®ãng mét vai trß ®Ỉc biƯt trong c«ng t¸c b¶o vƯ §DSH. Ng­ỵc l¹i, §DSH lµ nh©n tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù bỊn v÷ng cđa hƯ thèng chøc n¨ng rõng, nh­ng §DSH lµ vÊn ®Ị kh¸ míi mỴ ë ViƯt Nam , ®Ỉc biƯt lµ l­ỵng gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ vỊ §DSH cđa rõng l¹i cßn míi h¬n. NhËn thøc ®­ỵc tÇm quan träng vµ nh÷ng th¸ch thøc cđa vÊn ®Ị cïng víi lßng nhiƯt huyÕt cđa b¶n th©n ( mét sinh viªn chuyªn ngµnh kinh tÕ vµ qu¶n lÝ m«i tr­êng) vỊ vÊn ®Ị §DSH rõng ®· thĩc ®Èy t«i lùa chän ®Ị tµi: “B­íc ®Çu ®¸nh gi¸ tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ x· Hoµng Hoa Th¸m - ChÝ Linh - H¶i D­¬ng cho viƯc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch duy tr× rõng DỴ nµy”. Do tµi liƯu ®iỊu tra c¬ b¶n, c¸c sè liƯu ch­a ®­ỵc ®Çy ®đ. MỈt kh¸c, do kh«ng cã nhiỊu thêi gian ®Ĩ thùc hiƯn nªn t«i cßn gỈp nhiỊu khã kh¨n, thiÕu sãt, cã vÊn ®Ị ch­a thĨ gi¶i quyÕt ®­ỵc, nh÷ng néi dung tr×nh bµy trong ®Ị tµi cịng chØ lµ nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu. Nh­ng víi nh÷ng nç lùc cđa m×nh t«i hy väng sÏ phÇn nµo gi¶i quyÕt ®­ỵc nh÷ng vÊn ®Ị bøc xĩc hiƯn nay. Bªn c¹nh ®ã t«i hy väng sÏ nhËn ®­ỵc ý kiÕn ®¸nh gi¸, phª b×nh tõ mäi phÝa ®Ĩ t«i cã c¬ héi hoµn thiƯn h¬n vỊ nhËn thøc . Mơc tiªu nghiªn cøu Nh­ chĩng ta ®· biÕt rõng suy gi¶m sÏ lµm cho §DSH suy gi¶m. TÝnh §DSH rõng suy gi¶m chđ yÕu do hai nguyªn nh©n ®ã lµ c¸c hiĨm ho¹ tù nhiªn vµ do con ng­êi. Mèi nguy h¹i ®èi víi §DSH cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cđa con ng­êi lµ viƯc ph¸ hủ, chia c¾t, lµm suy tho¸i n¬i sèng (sinh c¶nh) cđa c¸c loµi. Ph¸ hủ n¬i sèng hay sinh c¶nh sèng cđa loµi lµ mèi ®e do¹ chÝnh ®èi víi mÊt m¸t §DSH. MÊt n¬i c­ trĩ ®­ỵc coi lµ nguy c¬ ®Çu tiªn lµm cho c¸c ®éng vËt cã x­¬ng sèng bÞ tuyƯt chđng vµ cịng lµ nguy c¬ ®èi víi c¸c loµi ®éng vËt kh«ng x­¬ng sèng vµ thùc vËt. PhÇn lín n¬i c­ trĩ nguyªn thủ lµ rõng, do ®ã viƯc duy tr× vµ b¶o vƯ rõng kh«ng chØ lµ mơc tiªu, nhiƯm vơ riªng cđa mçi quèc gia mµ lµ vÊn ®Ị ®­ỵc toµn cÇu quan t©m. Thùc tÕ cho thÊy ®· cã rÊt nhiỊu ch­¬ng tr×nh, chiÕn l­ỵc, ®Ị tµi nghiªn cøu vỊ rõng ®Ĩ ®­a ra nh÷ng biƯn ph¸p duy tr× rõng vµ n©ng cao ý thøc b¶o vƯ rõng. §èi víi b¶n th©n t«i, khi chän ®Ị tµi nµy t«i cịng mong r»ng sÏ gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc cđa b¶n th©n vỊ tÇm quan träng cđa rõng cịng nh­ phÇn nµo lµm cho mäi ng­êi hiĨu râ gi¸ trÞ cđa nguån tµi nguyªn rõng nãi chung vµ rõng DỴ nãi riªng. Do ®ã mơc tiªu cđa t«i lµ tÝnh tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ- x· Hoµng Hoa Th¸m - ChÝ Linh - H¶i D­¬ng ®Ĩ mäi ng­êi kh«ng chØ thÊy ®­ỵc tÇm quan träng khi duy tr× khu rõng nµy mµ cßn nhËn thøc ®­ỵc b¶o tån §DSH ph¶i lµ nhiƯm vơ cÊp b¸ch cđa toµn cÇu, toµn nh©n lo¹i. Néi dung nghiªn cøu : Gåm 3 ch­¬ng Ch­¬ng I : C¬ së nhËn thøc ®èi víi tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ - x· Hoµng Hoa Th¸m - ChÝ Linh - H¶i D­¬ng. Ch­¬ng II : HiƯn tr¹ng rõng ChÝ Linh - H¶i D­¬ng. Ch­¬ng III : B­íc ®Çu ®¸nh gi¸ tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ rõng DỴ x· Hoµng Hoa Th¸m- ChÝ Linh - H¶i D­¬ng Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. - Ph­¬ng ph¸p ®iỊu tra thùc tÕ - Ph­¬ng ph¸p thu thËp vµ tỉng hỵp sè liƯu - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ m«i tr­êng - Ph­¬ng ph¸p l­ỵng ho¸ - Ph­¬ng ph¸p tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ - Ph­¬ng ph¸p chi phÝ - lỵi Ých. Giíi h¹n nghiªn cøu - §èi t­ỵng nghiªn cøu : Rõng DỴ - Ph¹m vi nghiªn cøu : §¸nh gi¸ tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ rõng DỴ- x· Hoµng Hoa Th¸m. Ch­¬ng I C¬ së nhËn thøc ®èi víi tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ - x· Hoµng Hoa Th¸m - ChÝ Linh - H¶i D­¬ng. I. C¬ së nhËn thøc, ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ - x· Hoµng Hoa Th¸m - ChÝ Linh - H¶i D­¬ng. 1.1. C¬ së sinh th¸i häc trong ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ. Theo quan ®iĨm sinh th¸i häc, rõng lµ mét hƯ thèng ®ång nhÊt gåm nhiỊu ph©n hƯ lµ c¸c thµnh phÇn cđa m«i tr­êng nh­ : ®Êt, n­íc, hƯ ®éng vËt, thùc vËt… QuÇn x· sinh häc cã quan hƯ víi m«i tr­êng vËt lý t¹o thµnh mét hƯ sinh th¸i. HƯ sinh th¸i lµ mét ®¬n vÞ cÊu trĩc, chøc n¨ng cđa sinh quyĨn vµ gåm c¸c quÇn x· thùc vËt, c¸c quÇn x· ®éng vËt, c¸c quÇn x· vi sinh vËt, thỉ nh­ìng (®Êt) vµ c¸c yÕu tè khÝ hËu. Mét quÇn x· cã sù biÕn ®éng sÏ g©y biÕn ®éng d©y truyỊn. V× vËy ph¶i ®¸nh gi¸ tỉng thĨ, l­ỵng ho¸ hÕt gi¸ trÞ cđa hƯ sinh th¸i nh»m ®Þnh gi¸ chuÈn x¸c ®Çu ra cđa hƯ thèng chèng thÊt b¹i thÞ tr­êng, x©y dùng m« h×nh qu¶n lý thÝch hỵp t¸c ®éng vµo hƯ thèng mét c¸ch hiƯu qu¶, gi÷ c©n b»ng sinh th¸i cho rõng nh»m qu¶n lý ph¸t triĨn bỊn v÷ng. Quan ®iĨm sinh th¸i häc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng nãi chung vµ rõng DỴ nãi riªng dùa vµo chøc n¨ng cđa rõng vµ s¶n phÈm cđa rõng. * Chøc n¨ng cđa rõng + Chèng xãi mßn, c¶i t¹o ®Êt + H¹n chÕ lị lơt + §iỊu hoµ kh«ng khÝ + HÊp thơ tro, khãi, bơi. + Gi÷ n­íc, ®iỊu tiÕt dßng ch¶y + B¶o vƯ §DSH. * S¶n phÈm cđa rõng : H¹t DỴ, gç, d­ỵc liƯu,… 1.2. C¬ së kinh tÕ häc ®Ĩ ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ rõng DỴ. HƯ sinh th¸i rõng cung cÊp hµng ho¸, dÞch vơ m«i tr­êng cho con ng­êi. V× vËy ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cđa nã ph¶i ph¶n ¸nh ®ĩng gi¸ trÞ kinh tÕ cđa nã ®Ĩ ®Þnh gi¸ c¸c hµng ho¸ , dÞch vơ m«i tr­êng. CÇn l­ỵng ho¸ ®­ỵc c¶ c¸c ngo¹i øng tÝch cùc vµ tiªu cùc ®Ĩ ph¶n ¸nh vµo trong gi¸ cđa hµng ho¸ v× nã lµ nh©n tè hay bÞ bá qua trong qu¸ tr×nh ®Þnh gi¸ hµng ho¸ m«i tr­êng. NÕu ®Þnh gi¸ sai c¸c hµng ho¸ m«i tr­êng cđa rõng sÏ dÉn ®Õn kh«ng khai th¸c ë ®iĨm tèi ­u . HËu qu¶ lµ tµi nguyªn bÞ c¹n kiƯt, m«i tr­êng bÞ « nhiƠm. §¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng ta ph¶i nhËn thøc ®­ỵc rõng lµ mét hƯ sinh th¸i ®éng, lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thĨ t¸i sinh. ViƯc khai th¸c hỵp lÝ sÏ ®¹t hiƯu qu¶ kinh tÕ vµ ®¶m b¶o c©n b»ng sinh th¸i. §Ĩ nghiªn cøu vÊn ®Ị nµy ng­êi ta dùa vµo m« h×nh tỉng qu¸t vỊ sư dơng tµi nguyªn cã thĨ t¸i sinh sau. §©y lµ m« h×nh dùa trªn c¬ së nh×n nhËn sinh häc trong mèi quan hƯ thay ®ỉi vỊ sinh th¸i. H×nh 1: Sù thay ®ỉi vỊ khèi l­ỵng nguån tµi nguyªn cã kh¶ n¨ng t¸i sinh - Qui m« : lµ tr÷ l­ỵng tµi nguyªn cđa rõng. - S¶n l­ỵng khai th¸c : lµ sè l­ỵng tµi nguyªn rõng ®­ỵc khai th¸c, sư dơng. Th«ng qua m« h×nh ta thÊy r»ng møc ®¹t sinh khèi cao nhÊt lµ møc kh¶ n¨ng t¸i sinh OB. Cã nghÜa lµ nÕu nh­ xem xÐt xu h­íng ph¸t triĨn cđa sinh khèi th× kh¶ n¨ng cho phÐp ®èi víi tµi nguyªn nµy n»m trong møc giíi h¹n vỊ qui m« gi÷a ®o¹n OA vµ OC. Nh­ vËy møc gi÷a OA vµ OC lµ møc chĩng ta ph¶i duy tr× v× : NÕu khai th¸c OY th× tr÷ l­ỵng tµi nguyªn lµ OB. §©y lµ møc tèi ­u tøc lµ t¹i møc khai th¸c nµy tµi nguyªn kh«ng nh÷ng ®­ỵc duy tr× mµ cßn cã thĨ sinh s«i n¶y në. Khi tµi nguyªn tiÕp cËn vỊ OA th× cã nguy c¬ c¹n kiƯt lµ tÊt yÕu vµ A lµ møc cuèi cïng cđa c¹n kiƯt, OD lµ møc b¾t ®Çu c¹n kiƯt. Do ®ã DB lµ møc tèt nhÊt duy tr× kh¶ n¨ng t¸i sinh cđa tµi nguyªn. NÕu khai th¸c v­ỵt qu¸ ng­ìng th× chi phÝ c¬ héi cho mét ®¬n vÞ tµi nguyªn sÏ t¨ng nhanh do sù c¹n kiƯt. II. TiÕp cËn nh÷ng ®¸nh gi¸ kinh tÕ ®èi víi rõng DỴ. 2.1. Tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ (TEV) Trªn thÞ tr­êng, mçi c¸ nh©n ®Ịu cã nh÷ng th«ng tin kh¸ râ rµng ®Ĩ dïng lµm c¬ së cho sù ®¸nh gi¸ vµ lùa chän cđa hä. S¶n phÈm cã khuynh h­íng kh¶ kiÕn, c¸c ®Ỉc tÝnh cđa nã nãi chung ®­ỵc nhËn biÕt vµ ®Ịu cã gi¸ trªn thÞ tr­êng. Mçi c¸ nh©n, trªn c¬ së c¸c th«ng tin s½n cã sÏ c©n nh¾c ®¸nh gi¸ sè l­ỵng, chÊt l­ỵng vµ gi¸ c¶ cđa s¶n phÈm ®­ỵc chµo b¸n. Nh­ng nh­ chĩng ta ®· biÕt, ®èi víi hµng ho¸ vµ dÞch vơ m«i tr­êng th­êng kh«ng cã gi¸ thÞ tr­êng vµ khã lßng x¸c ®Þnh râ gi¸ trÞ ®Ých thùc vµ tÇm quan träng cđa chĩng. NhiỊu tµi s¶n m«i tr­êng lµ tµi s¶n c«ng céng vµ ®©y lµ mét ®Ỉc tÝnh g©y khã kh¨n cho viƯc vËn dơng thÞ tr­êng ®Ĩ ®¸nh gi¸ c¸c tµi s¶n ®ã. §Ĩ ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ hµng ho¸, dÞch vơ m«i tr­êng tr­íc hÕt ph¶i biÕt mét vµi kh¸i niƯm vỊ gi¸ trÞ kinh tÕ cđa tµi s¶n m«i tr­êng. Tuy c¸c nhµ kinh tÕ häc ®· lµm ®­ỵc rÊt nhiỊu khi ph©n lo¹i gi¸ trÞ kinh tÕ trong mèi quan hƯ cđa chĩng víi m«i tr­êng thiªn nhiªn nh­ng vÊn ®Ị thuËt ng÷ vÉn ch­a ®­ỵc thèng nhÊt hoµn toµn. Trªn nguyªn t¾c, ®Ĩ ®o l­êng tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ, c¸c nhµ kinh tÕ häc b¾t ®Çu b»ng viƯc ph©n biƯt gi÷a gi¸ trÞ sư dơng vµ gi¸ trÞ kh«ng sư dơng. Theo ®Þnh nghÜa, gi¸ trÞ sư dơng h×nh thµnh tõ viƯc thùc sù sư dơng m«i tr­êng. VÊn ®Ị trë nªn h¬i phøc t¹p h¬n khi chĩng ta ®Ị cËp tíi gi¸ trÞ thĨ hiƯn b»ng viƯc chän lùa c¸c c¸ch sư dơng m«i tr­êng trong t­¬ng lai ( c¸c gi¸ trÞ nhiƯm ý). Thùc ra chĩng lµ c¸ch thĨ hiƯn ý thÝch ( gi¸ s½n lßng chi tr¶) ®èi víi viƯc b¶o vƯ hƯ thèng m«i tr­êng hoỈc c¸c thµnh phÇn cđa hƯ thèng dùa trªn x¸c suÊt lµ vµo mét ngµy nµo ®ã sau nµy c¸ nh©n sÏ sư dơng chĩng. Mét d¹ng kh¸c cđa gi¸ trÞ lµ gi¸ trÞ kÕ thõa, tøc lµ gi¸ s½n lßng tr¶ ®Ĩ b¶o tån m«i tr­êng v× lỵi Ých cđa c¸c thÕ hƯ sau. Nã kh«ng cã gi¸ trÞ sư dơng ®èi víi mét c¸ nh©n trong hiƯn t¹i nh­ng nã cã gi¸ trÞ tiỊm n¨ng sư dơng hoỈc kh«ng sư dơng trong t­¬ng lai. Gi¸ trÞ kh«ng sư dơng cã nhiỊu vÊn ®Ị h¬n. Nã thĨ hiƯn c¸c gi¸ trÞ phi ph­¬ng tiƯn n»m trong b¶n chÊt thËt cđa sù vËt, nh­ng nã kh«ng liªn quan ®Õn viƯc sư dơng thùc tÕ hoỈc thËm chÝ viƯc chän lùa sư dơng sù vËt nµy. Thay vµo ®ã c¸c gi¸ trÞ nµy ®­ỵc coi nh­ nh÷ng yÕu tè ph¶n ¸nh sù lùa chän cđa con ng­êi, nh÷ng sù lùa chän nµy cã kĨ ®Õn c¶ sù quan t©m ®ång c¶m vµ tr©n träng ®èi víi quyỊn lỵi hoỈc phĩc lỵi cđa c¸c sinh vËt kh«ng ph¶i lµ con ng­êi. C¸c gi¸ trÞ nµy vÉn tËp trung chĩ träng nhiỊu ®Õn con ng­êi nh­ng nã cã thĨ bao hµm c¶ nhËn thøc vỊ c¸c gi¸ trÞ tån t¹i cđa c¸c gièng loµi kh¸c n÷a hoỈc cđa c¶ quÇn thĨ sinh th¸i. Nh­ vËy, tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ ®­ỵc h×nh thµnh tõ gi¸ trÞ sư dơng thùc tÕ céng víi gi¸ trÞ nhiƯm ý céng víi gi¸ trÞ tån t¹i TEV cđa mét khu rõng Gi¸ trÞ kh«ng sư dơng Gi¸ trÞ sư dơng Gi¸ trÞ nhiƯm ý Gi¸ trÞ l­u truyỊn Gi¸ trÞ sư dơng gi¸n tiÕp Gi¸ trÞ tån t¹i Gi¸ trÞ sư dơng trùc tiÕp ( S¬ ®å tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ) Mét vµi nhµ khoa häc tranh c·i r»ng sù ®ãng gãp ®Çy ®đ cđa c¸c gièng loµi vµ c¸c qu¸ tr×nh vµo dÞch vơ hç trỵ sù sèng cung cÊp bëi hƯ sinh th¸i ®· kh«ng ®­ỵc ®­a vµo trong gi¸ trÞ kinh tÕ. Cã lÏ c¸c nhµ khoa häc ®· ®ĩng khi phª b×nh c¸ch ®¸nh gi¸ vỊ kinh tÕ lµ mang tÝnh thiªn vÞ, kh«ng ph¶i trong mèi t­¬ng quan víi c¸c gièng loµi vµ qu¸ tr×nh riªng lỴ mµ lµ ®èi víi gi¸ trÞ trªn hÕt cđa tỉng cÊu trĩc hƯ sinh th¸i vµ kh¶ n¨ng hç trỵ sù sèng cđa nã. Nh­ vËy, cã thĨ nãi r»ng tỉng hƯ sinh th¸i cã gi¸ trÞ nguyªn thủ. Sù tån t¹i trªn hÕt cđa mét hƯ sinh th¸i “lµnh m¹nh” lµ cÇn thiÕt tr­íc khi gi¸ trÞ sư dơng vµ kh«ng sư dơng cã liªn quan ®Õn cÊu trĩc vµ chøc n¨ng cđa hƯ sinh th¸i cã thĨ ®­ỵc con ng­êi ®em ra dïng. Do ®ã chĩng ta cã thĨ gäi tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ sư dơng vµ kh«ng sư dơng lµ gi¸ trÞ thø cÊp. Gi¸ trÞ sư dơng vµ gi¸ trÞ kh«ng sư dơng bao gåm trong tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ (TEV) nh­ng gi¸ trÞ nguyªn thủ cđa tỉng hƯ thèng th× kh«ng bao hµm trong TEV. TEV cã thĨ kh«ng thĨ hiƯn ®­ỵc ®Çy ®đ tỉng gi¸ trÞ thø cÊp do viƯc ph©n tÝch khoa häc cịng nh­ ®Þnh gi¸ b»ng tiỊn tƯ cđa mét vµi qu¸ tr×nh, chøc n¨ng hƯ sinh th¸i th­êng gỈp ph¶i khã kh¨n. ViƯc ph©n biƯt gi÷a gi¸ trÞ sư dơng gi¸n tiÕp vµ gi¸ trÞ kh«ng sư dơng cßn m¬ hå, kh«ng ®­ỵc râ rµng. Do ®ã gÇn ®©y c¸c nhµ kinh tÕ häc ®· gäi gi¸ trÞ kh«ng sư dơng lµ gi¸ trÞ sư dơng thơ ®éng. 2.1.1. Gi¸ trÞ sư dơng trùc tiÕp : §­ỵc hiĨu lµ gi¸ trÞ hµng ho¸, dÞch vơ m«i tr­êng phơc vơ trùc tiÕp cho con ng­êi hoỈc ho¹t ®éng kinh tÕ mµ cã thĨ nh×n thÊy, c¶m nhËn ®­ỵc vµ th«ng th­êng cã gi¸ trªn thÞ tr­êng. Nh÷ng gi¸ trÞ nµy th­êng ®­ỵc tÝnh to¸n qua sù ®iỊu tra nh÷ng ho¹t ®éng cđa mét nhãm ng­êi ®¹i diƯn th«ng qua sù gi¸m s¸t viƯc thu l­ỵm c¸c s¶n phÈm tù nhiªn vµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Gi¸ trÞ sư dơng trùc tiÕp bao gåm : - Gi¸ trÞ tiªu thơ: §­ỵc ®¸nh gi¸ dùa trªn c¸c s¶n phÈm ®­ỵc sư dơng hµng ngµy trong cuéc sèng cđa con ng­êi nh­ cđi ®un,®éng thùc vËt rõng vµ c¸c s¶n phÈm kh¸c sư dơng t¹i ®Þa ph­¬ng. NhiỊu s¶n phÈm nµy kh«ng ®­ỵc b¸n trªn thÞ tr­êng nªn hÇu nh­ chĩng kh«ng ®ãng gãp g× vµo tỉng thu nhËp quèc néi nh­ng nÕu kh«ng cã nh÷ng tµi nguyªn nµy th× cuéc sèng cđa ng­êi d©n sÏ gỈp nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh. - Gi¸ trÞ s¶n xuÊt : Lµ gi¸ b¸n c¸c s¶n phÈm thu ®­ỵc tõ thiªn nhiªn trªn thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc nh­ : cđi, gç,c©y lµm thuèc, hoa qu¶, thÞt vµ da ®éng vËt,….Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cđa c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ rÊt lín, ngay c¶ nh÷ng n­íc c«ng nghiƯp . 2.1.2. Gi¸ trÞ sư dơng gi¸n tiÕp : §­ỵc hiĨu lµ nh÷ng gi¸ trÞ mµ ta cã thĨ nh×n thÊy, c¶m nhËn ®­ỵc, nã ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ vµ liªn quan ®Õn chøc n¨ng cđa hƯ sinh th¸i hay m«i tr­êng trong viƯc hËu thuÉn cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi cịng nh­ kh¶ n¨ng ng¨n chỈn c¸c thiƯt h¹i g©y ra cho m«i tr­êng. Th«ng th­êng ®èi víi gi¸ trÞ lo¹i nµy khã x¸c ®Þnh gi¸ trªn thÞ tr­êng vµ nhiỊu khi chĩng lµ v« gi¸ 2.1.3. Gi¸ trÞ kh«ng sư dơng : ThĨ hiƯn c¸c gi¸ trÞ phi ph­¬ng tiƯn n»m trong b¶n chÊt thËt cđa sù vËt nh­ng nã kh«ng liªn quan ®Õn viƯc sư dơng thùc tÕ, hoỈc thËm chÝ viƯc chän lùa sư dơng sù vËt nµy. Gi¸ trÞ kh«ng sư dơng vỊ c¬ b¶n cã hai lo¹i : Gi¸ trÞ tån t¹i vµ gi¸ trÞ l­u truyỊn. - Gi¸ trÞ tån t¹i :Liªn quan ®Õn viƯc xem xÐt vỊ nhËn thøc cđa c¸c nguån tµi nguyªn d­íi bÊt cø h×nh thøc nµo.Trong thùc tÕ gi¸ trÞ nµy cđa ho¹t ®éng m«i tr­êng khã qui ®ỉi ra tiỊn tƯ do ®ã gi¸ trÞ nµy ®­ỵc ®¸nh gi¸ dùa trªn kh¶ n¨ng s½n sµng chi tr¶ cđa c¸c c¸ nh©n cho nguån tµi nguyªn sau khi hä ®· hiªđ rÊt kü vỊ nguån tµi nguyªn ®ã. - Gi¸ trÞ l­u truyỊn : §©y lµ gi¸ trÞ dÞch vơ m«i tr­êng ®­ỵc xem xÐt kh«ng chØ cho thÕ hƯ tr­íc m¾t mµ cßn cho c¸c thÕ hƯ mai sau. Do ®ã viƯc ®¸nh gi¸ lo¹i gi¸ trÞ nµy kh«ng thĨ dùa trªn c¬ së gi¸ cđa thÞ tr­êng mµ cßn ph¶i dù ®o¸n kh¶ n¨ng sư dơng chĩng cho t­¬ng lai. §Ĩ ®¸nh gi¸ lo¹i gi¸ trÞ nµy ng­êi ta ph¶i lËp c¸c ph­¬ng ph¸p dù b¸o. 2.2. Ph©n tÝch chi phÝ - lỵi Ých. - Kh¸i niƯm: CBA lµ mét chu tr×nh nh»m so s¸nh møc ®é chªnh lƯch gi÷a lỵi Ých vµ chi phÝ cđa mét ch­¬ng tr×nh hay mét dù ¸n biĨu hiƯn b»ng gi¸ trÞ tiỊn tƯ ë møc ®é thùc tÕ. Nh­ vËy CBA lµ mét c«ng cơ hç trỵ cho viƯc ra quyÕt ®Þnh cã tÝnh x· héi. Cơ thĨ h¬n, mơc tiªu chÝnh cđa CBA lµ nh»m hç trỵ viƯc ph©n bỉ hiƯu qu¶ h¬n c¸c nguån lùc cđa x· héi. Trong cuéc sèng hµng ngµy chĩng ta th­êng ph¶i ®Êu tranh víi nh÷ng m©u thuÉn tù b¶n th©n m×nh. Nãi tãm l¹i chĩng ta cã mét sù lùa chän gi÷a chi phÝ vµ lỵi Ých, ®Ỉc biƯt trong c¬ chÕ thÞ tr­êng hiƯn nay ng­êi ta chĩ ý ®Õn quyỊn tù quyÕt cđa c¸ nh©n rÊt cao ®Ĩ lùa chän tÊt c¶ c¸c ph­¬ng ¸n. Nh­ng kÕt cơc ng­êi ta h­íng tíi lỵi Ých thu ®­ỵc lín h¬n chi phÝ bá ra. §iỊu nµy lµ hoµn toµn phï hỵp víi qui luËt cđa sù ph¸t triĨn. Cao h¬n n÷a lµ tÇm dù ¸n, ch­¬ng tr×nh hoỈc nh÷ng quyÕt s¸ch vỊ mỈt chÝnh s¸ch ng­êi ta cịng nghÜ tíi chi phÝ - lỵi Ých. Cã hai lo¹i chi phÝ lµ chi phÝ c¸ nh©n vµ chi phÝ x· héi. §ång thêi cịng cã hai lo¹i lỵi Ých lµ lỵi Ých c¸ nh©n vµ lỵi Ých x· héi . Trong thùc tÕ c¸ nh©n lu«n chèng l¹i lỵi Ých vµ chi phÝ cđa x· héi. C¸c doanh nghiƯp hoỈc mét tỉ chøc kinh tÕ nµo ®ã ng­êi ta th­êng kh«ng quan t©m ®Õn chi phÝ - lỵi Ých mµ chØ quan t©m ®Õn lỵi nhuËn do hä th­êng ®øng trªn quan ®iĨm c¸ nh©n mµ kh«ng ®øng trªn quan ®iĨm x· héi ( quan ®iĨm x· héi lµ lỵi Ých, quan ®iĨm c¸ nh©n lµ lỵi nhuËn ). Tøc lµ hä chØ quan t©m ®Õn vÊn ®Ị doanh thu mµ kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng thiƯt h¹i g©y ra cho x· héi. NhiƯm vơ cđa CBA l· x¸c ®Þnh nh÷ng lỵi Ých vµ chi phÝ kh«ng chØ cã tÝnh c¸ nh©n mµ ph¶i ph¸t hiƯn ra ®­ỵc nh÷ng lỵi Ých vµ chi phÝ cã tÝnh x· héi ®Ĩ t­ vÊn cho ng­êi ra quyÕt ®Þnh trong viƯc thùc hiƯn c¸c dù ¸n, ch­¬ng tr×nh hay trong viƯc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Tøc lµ nhiƯm vơ cđa CBA lµ ph¶i lµm s¸ng tá nh÷ng chi phÝ, lỵi Ých x· héi. VËy CBA ra ®êi trªn quan ®iĨm kÕt hỵp hµi hoµ c¸c lo¹i chi phÝ, lỵi Ých nh»m ®¹t hiƯu qu¶ tèi ­u cđa x· héi. - ChØ tiªu ®¸nh gi¸ trong CBA + Gi¸ trÞ hiƯn t¹i thùc (NPV) :lµ hiƯu sè gi÷a lỵi Ých vµ chi phÝ hiƯn t¹i Bt = BtD + BtI + BtN + TØ suÊt lỵi nhuËn (BCR): + HƯ sè hoµn vèn néi t¹i (IRR): NPV : Gi¸ trÞ hiƯn t¹i thùc Bt : Tỉng lỵi Ých n¨m t Ct : Tỉng chi phÝ n¨m t BtD : Lỵi Ých trùc tiÕp n¨m t BtI : Lỵi Ých gi¸n tiÕp n¨m t BtN : Gi¸ trÞ kh«ng sư dơng n¨m t C0 : Chi phÝ ë n¨m 0 (chi phÝ cè ®Þnh) r : lµ tû lƯ chiÕt khÊu t : BiÕn thêi gian T : Thêi gian sèng h÷u Ých dù kiÕn 3 chØ tiªu nµy cã liªn hƯ víi nhau theo b¶ng sau : NPV BCR IRR > 0 >1 >r = 0 = 1 = r < 0 <1 < r - H¹n chÕ cđa ph­¬ng ph¸p CBA : Thùc tÕ cho thÊy nh÷ng ng­êi lµm ph©n tÝch CBA th­êng gỈp ph¶i nh÷ng h¹n chÕ vµ ng­êi lµm CBA ph¶i biÕt ®­ỵc nh÷ng h¹n chÕ nµy. Th«ng th­êng cã hai t×nh huèng th­êng x¶y ra trong m©u thuÉn gi÷a ng­êi thùc hiƯn CBA vµ ng­êi ra quyÕt ®Þnh. * H¹n chÕ vỊ mỈt kü thuËt : Cã nh÷ng t¸c ®éng l­ỵng ho¸ ®­ỵc b»ng tiỊn nh­ng cã nh÷ng t¸c ®éng kh«ng l­ỵng ho¸ ®­ỵc b»ng tiỊn v× hiƯn nay nhiỊu kü thuËt ch­a cho phÐp. Cã hai ph­¬ng ph¸p ®Ĩ kh¾c phơc : + Ph­¬ng ph¸p CBA ®Þnh tÝnh + Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ hiƯu qu¶ * CBA trong tr­êng hỵp ngoµi tÝnh hiƯu qu¶ : CBA khi ®Ị cËp ngoµi mơc ®Ých hiƯu qu¶ th­êng x¶y ra trong thùc tiƠn mµ cã thĨ thay ®ỉi c¸ch nh×n nhËn cho c¸c nhµ lµm CBA.Trong ®ã cã mét sè yÕu tè sÏ t¸c ®éng ®Õn hiƯu qu¶ pareto. Cã hai ph­¬ng ph¸p kh¾c phơc m©u thuÉn nµy + Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a mơc tiªu + Ph­¬ng ph¸p CBA chĩ träng tíi ph©n phèi. III. Gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ - x· Hoµng Hoa Th¸m - ChÝ Linh - H¶i D­¬ng TEV(rõng DỴ) = F(DV,IV,NV) Gi¸ trÞ sư dơng trùc tiÕp (DV) gåm : gç, cđi, l©m s¶n, c©y thuèc ch÷a bƯnh, h¹t DỴ, hoa cho ong lÊy mËt, nguån gen ®éng thùc vËt, m«i tr­êng sèng cho con ng­êi, Gi¸ trÞ sư dơng gi¸n tiÕp (IV): §iỊu hoµ khÝ hËu, chèng xãi mßn ®Êt, h¹n chÕ thiªn tai, tÝch tr÷ vµ cung cÊp n­íc, ®iỊu tiÕt dßng ch¶y, gi¶m l­ỵng bèc h¬i tõ ®Êt, hÊp thơ tro bơi, lµm gi¶m tèc ®é vµ lƯch h­íng ®i cđa giã, gi¸ trÞ gi¸o dơc vµ khoa häc, c¶nh quan. Gi¸ trÞ kh«ng sư dơng (NV) : B¶o tån ®a d¹ng sinh häc, b¶o tån thiªn nhiªn, gi¸ trÞ vỊ vèn gen trong t­¬ng lai, c¶nh quan cho c¸c thÕ hƯ t­¬ng lai. IV. Sù cÇn thiÕt cđa viƯc l­ỵng ho¸ tỉng gi¸ trÞ kinh tÕ cđa rõng DỴ. 4.1. Kh¸i qu¸t vỊ §DSH Kh¸i niƯm : §DSH bao gåm sù ®a d¹ng cđa c¸c d¹ng sèng, vai trß sinh th¸i mµ chĩng thĨ hiƯn vµ ®a d¹ng di truyỊn mµ chĩng cã . Nh­ vËy §DSH lµ toµn bé c¸c d¹ng sèng trªn Tr¸i ®Êt, bao gåm toµn bé c¸c gen, c¸c loµi, c¸c hƯ sinh th¸i vµ c¸c qu¸ tr×nh sinh th¸i . §a d¹ng sinh häc ph¶i ®­ỵc tÝnh ®Õn ë c¶ 3 møc ®é: * §a d¹ng di truyỊn : Lµ sù kh¸c biƯt vỊ gen gi÷a c¸c loµi, kh¸c biƯt vỊ gen gi÷a c¸c quÇn thĨ sèng c¸ch ly vỊ ®Þa lý cïng sù kh¸c biƯt gi÷a c¸c c¸ thĨ cïng chung sèng trong mét quÇn thĨ. * §a d¹ng loµi : Lµ ph¹m trï chØ møc ®é phong phĩ vỊ sè l­ỵng loµi hoỈc sè l­ỵng c¸c ph©n loµi ( loµi phơ) trong mét sinh c¶nh hay ë mét vïng nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy ®a d¹ng loµi bao gåm toµn bé c¸c loµi sèng trªn tr¸i ®Êt tõ vi khuÈn, nÊm ®Õn c¸c loµi thùc vËt vµ giíi ®éng vËt. * §a d¹ng quÇn x· sinh vËt vµ hƯ sinh th¸i : Sù phong phĩ vỊ m«i tr­êng trªn c¹n vµ d­íi n­íc cđa qu¶ ®Êt ®· t¹o nªn mét sè l­ỵng lín c¸c