Bước đầu nghiên cứu áp dụng các công cụ kinh tế cho quản lý môi trường ở Hà Nội

Lời mở đầu Môi trường đóng một vai trò cực kỳ to lớn, nó có tính chất quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của nền kinh tế và sự sống của con người, bởi vì nó không chỉ cung cấp các nguồn tài nguyên (đầu vào) cho các quá trình sản xuất, cung cấp tiện nghi sinh hoạt cho con người mà còn là nơi chứa đựng và hấp thụ những chất thải của con người thải ra. Bảo vệ môi trường ngày nay trở thành cấp thiết đối với tất cả các quốc gia trên thế giới. ở Việt nam, cũng như nhiều nước khác trên thế giới, phương pháp: “Mệnh lệnh – kiểm tra” đã và đang được sử dụng để thực hiện các mục tiêu về môi trường. Song, trong cơ chế mới - cơ chế kinh tế thị trường: “Mệnh lệnh – kiểm tra” chưa thể tạo điều kiện tốt để các doanh nghiệp lựa chọn được giải pháp tối ưu tuân thủ qui định của nhà nước về bảo vệ môi trường. Hiện nay, cùng với quá trình phát triển kinh tế – xã hội của đất nước, qúa trình công nghiệp hoá và đô thị hoá diễn ra nhanh chóng đã và đang gây ô nhiễm ngày càng tăng đối với môi trường nói chung và môi trường đô thị của thủ đô nói riêng. Do đó tìm hiểu, nghiên cứu và áp dụng các công cụ kinh tế được xây dựng dựa trên các nguyên tắc cơ bản của nền kinh tế thị trường với mục đích điều hoà các xung đột giữa phát triển kinh tế thị trường & bảo vệ môi trường. Các công cụ kinh tế sẽ tạo điều kiện để các doanh nghiệp chủ động có kế hoạch đưa bảo vệ môi trường vào chi phí sản xuất, kinh doanh và hoạch toán giá thành sản phẩm. Công cụ kinh tế là một trong những công cụ quan trọng để bảo vệ môi trường, đã và đang được ứng dụng rộng rãi trên thế giới, đặc biệt là trong các nước công nghiệp phát triển (OEDC). Tính ưu việt của các công cụ kinh tế là chúng không những đưa ra được con số giới hạn tổ chức cho các quyết định về môi trường, mà còn cho phép định lượng riêng biệt từng trường hợp một cách linh hoạt, trong khi vẫn đảm bảo được yêu cầu chung về chất lượng môi trường trong toàn khu vực. Bên cạnh đó các công cụ kinh tế còn mang lại các lợi ích tiềm tàng như: Nâng cao thu nhập cho người dân, thúc đẩy sự đổi mới trong công nghệ kiểm soát ô nhiễm và giảm bớt chi phí trong kiểm soát ô nhiễm. Điều này đặc biệt có ý nghĩa khi các hoạt động kinh tế được điều chỉnh theo cơ chế thị trường, trong đó chi phí để đảm bảo chất lượng môi trường rất khác nhau giữa các doanh nghiệp. Sự giám sát chất thải hoặc mức độ khai thác tài nguyên của các doanh nghiệp không còn dễ dàng như trong cơ chế quản lý theo kế hoạch hoá tập trung. Tuy nhiên, để công tác quản lý môi trường – cũng như các công cụ kinh tế được thực thi và đem lại hiệu quả đòi hỏi sự tham gia tích cực của các cá nhân và cộng đồng. Đó là sự tham gia từ xây dựng đến thực thi chính sách môi trường là ngôi nhà chung của toàn nhân loại. Hơn nữa, nhà nước pháp quyền Việt nam là nhà nước của dân, do dân và vì dân nên nhân dân vừa là chủ thể quản lý, vừa là khách thể quản lý. Như thế có nghĩa là nhân dân vừa là người quản lý, vừa là người bị quản lý. Với suy nghĩ như vậy, em rất vui mừng và hân hạnh được các thầy cô giáo giao cho nhiệm vụ nghiên cứu đề tài về “Bước đầu nghiên cứu áp dụng các công cụ kinh tế cho quản lý môi trường ở Hà nội”. Chuyên đề của em gồm các phần chính như sau: Chương I: Cơ sở khoa học của việc sử dụng công cụ kinh tế cho quản lý môi trường. Phần này trình bày các cơ sở phương pháp luận, cơ sở khoa học – Thực tiễn, cơ sở pháp lý của việc ứng dụng các công cụ kinh tế, bản chất nội dung, đồng thời giới thiệu sơ lược về công cụ kinh tế trong quản lý môi trường. Chương II: Thực trạng sử dụng công cụ kinh tế cho quản lý môi trường ở Hà nội. Chương này nêu lên thực trạng ô nhiễm môi trường và quản lý môi trường trên địa bàn Hà nội. Chương III: áp dụng công cụ kinh tế cho quản lý môi trường ở Hà nội. Phần này đưa ra những cơ sở lý luận của những kiến nghị về chính sách và các giải pháp áp dụng công cụ kinh tế để nâng cao năng lực quản lý môi trường đô thị ở Việt nam nói chung và Hà nội nói riêng. Chương I: Cơ sở khoa học của việc sử dụng công cụ kinh tế cho quản lý môi trường I. khái niệm chung về quản lý môi trường, sự cần thiết phải quản lý môi trường. 1. Khái niệm chung về quản lý môi trường. Trước tiên chúng ta hiểu quản lý là sự tác động của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý và khách thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra trong điều kiện biến động của môi trường ngoài. Quản lý môi trường là một dạng của quản lý. Đó là sự tác động liên tục, có tổ chức và hướng đích của chủ thể quản lý môi trường nên cá nhân hoặc cộng đồng người tiến hành các hoạt động phát triển trong hệ thống môi trường và khách thể quản lý môi trường, sử dụng một cách tốt nhất mọi tiềm năng và cơ hội nhằm đạt được mục tiêu quản lý môi trường đã đề ra, phù hợp với luật pháp và thông lệ hiện hành. Sự tác động liên tục, có tổ chức và hướng đích của chủ thể quản lý môi trường chính là việc tổ chức thực hiện các chức năng của quản lý môi trường nhằm phối hợp mục tiêu và các động lực hoạt động của mội người nằm trong hệ thống môi trường để đạt tới mục tiêu chung của hệ thống môi trường. Việc sử dụng tốt nhất các tiềm năng, các cơ hội của hệ thống là việc sử dụng có hiệu quả nhất các yếu tố bên trong và bên ngoài của hệ thống môi trường trong điều kiện tương tác với các hệ thống khác, chấp nhận các rủi ro có thể xảy ra cho hệ thống. Việc tuân thủ luật pháp và các thông lệ (Công ước quốc tế) hiện hành là việc tiến hành các hoạt động phát triển theo đúng những điều mà luật pháp trong nước và quốc tế không cấm, những công ước mà thế giới đã thoả thuận. 2. Sự cần thiết phải quản lý môi trường. Xét về mặt tổ chức kỹ thuật của hoạt động quản lý, quản lý môi trường chính là sự kết hợp mọi sự lỗ lực chung của con người hoạt động trong hệ thống môi trường và việc sử dụng tốt các cơ sở vật chất kỹ thuật thuộc phạm vi sở hữu của hệ thống môi trường để đạt tới mục tiêu chung của toàn hệ thống và mục tiêu riêng của cá nhân hoặc nhóm người một cánh khôn khéo và có hiệu quả nhất. Quản lý môi trường phải trả lời các câu hỏi “ Phải tiến hành các hoạt động phát triển nào, để làm gì?”, “Phải tiến hành hoạt động phát triển đố như thế nào, bằng cách nào?”, “Tác động tích cực và tiêu cực nào có thể xảy ra?”, “ Rủi ro nào có thể gánh chịu và cách sử lý ra sao?”. Quản lý môi trường được tiến hành chính là để tạo ra một hiệu quả hoạt động phát triển cao hơn, bền vững hơn so với hoạt động của từng cá nhân riêng rẽ hay của một nhóm người. Nói một cách khác, thực chất của quản lý môi trường là quản lý con người trong các hoạt động phát triển và thông qua đó sử dụng có hiệu quả nhất mọi tiềm năng và cơ hội của hệ thống môi trường. Là hoạt động chủ quan của chủ thể quản lý vì mục tiêu lợi ích của hệ thống, đảm bảo ch hệ thống môi trường tồn tại, hoạt động và phát triển lâu dài, cân bằng và ổn định vì lợi ích về vật chất và tinh thần của thế hệ hôm nay và các thế hệ mai sau, vì lợi ích của cá nhân, cộng đồng địa phương, vùng, quốc gia, khu vực và quốc tế. II. Đối tượng, mục tiêu, nội dung và các nguyên tắc của quản lý nhà nước về môi trường. 1. Đối tượng của quản lý môi trường. Quản lý môi trường, trước hết là quản lý một hệ thống bao gồm các phần tử (yếu tố) tự nhiên và nhân tạo có quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và tự nhiên. Đó là một hệ thống bao gồm các phần tử của thế giới vô sinh và hữu sinh hoạt động theo những qui luật khác nhau và có con người tham dự. 2. Mục tiêu của quản lý môi trường. Mục tiêu chung, lâu dài và nhất quán của quản lý môi trường là nhằm góp phần tạo lập sự phát triển bền vững. Đó là cách phát triển “Thoả mãn nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không ảnh hưởng đến khả năng thoả mãn nhu cầu của thế hệ mai sau”. Và được xem là một tiến trình đòi hỏi sự tiến triển đồng thời của cả bốn lĩnh vực: Kinh tế, xã hội nhân văn, môi trường và kỹ thuật với những mục tiêu cụ thể của từng lĩnh vực. Giữa bốn lĩnh vực này có mối quan hệ tương tác rất chặt chẽ và hành động trong lĩnh vực này có thể thúc đẩy các lĩnh vực khác phát triển. Chẳng hạn néu muốn phát triển kinh tế theo kiểu bền vững, thì không thể không chú ý đến những khó khăn nan giải về môi trường hoặc dựa vào sự huỷ hoại tài nguyên thiên nhiên, và sự phát triển cũng không thể thành công, nêu snhư không có sự phát triển đồng thời tài nguên nhân văn, nó cũng đòi hỏi sự chuyển dịch cơ sở công nghiệp hiện tại, phát triển và quảng bá những kỹ thuật và công nghệ thân thiện với môi trường, với hành tinh nói chung. 3. Nội dung của quản lý môi trường. Quản lý môi trường được tiến hành ở cả cấp vĩ mô và vi mô. ở cấp vĩ mô, quản lý môi trường bao gồm các nội dung sau đây: + Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về bảo vệ môi trường, ban hành hệ thống tiêu chuẩn môi trường. + Xây dựng,chỉ đạo thực hiện chiến lược, chính sách bảo vệ môi trường, kế hoạch phòng – chống, khắc phục suy thoái môi trường, ô nhiễm môi trường, sự cố môi trường. + Xây dựng, quản lý các công trình bảo vệ môi trường, công trình có liên quan đến bảo vệ môi trường. + Tổ chức, xây dựng, quản lý hệ thống quan trắc, định kỳ đánh giá hiện trạng môi trường, dự báo diễn biến môi trường. + Thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường của các dự án và các cơ sở sản xuất, kinh doanh. + Cấp, thu hồi giấy chứng nhận đạt tiêu chuẩn môi trường. + Giám sát, thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường: giải quyết các tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về bảo vệ môi trường, xử lý vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. + Đào tạo cán bộ về học và quản lý môi trường; giáo dục, tuyên truyền, phổ biến kiến thức – pháp luật về bảo vệ môi trường. + Tổ chức nghiên cứu, áp dụng tiến bộ khoa học, công nghệ trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. + Quan hệ quốc tế trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. 4. Các nguên tắc quản lý môi trường. 4.1. Khái niệm. Các nguyên tắc quản lý môi trường là các qui tắc chỉ đạo những tiêu chuẩn hành vi mà các chủ thể quản lý phải tuân thủ trong suốt quá trình quản lý môi trường. 4.2. Yêu cầu của các nguyên tắc quản lý môi trường. + Thể hiện được yêu cầu của các qui luật khách quan. + Phù hợp với mục tiêu quản lý. + Phải phản ánh khách quan và đúng đắn tính chất và các mối quan hệ quản lý. + Phải đảm bảo tính hệ thống, tính thống nhất, nhất quán và được bảo đảm bằng pháp luật. 4.3. Các nguyên tắc quản lý môi trường. Các nguyên tắc quản lý môi trường phải phản ánh yêu cầu khách quan của các qui luật tự nhiên, kinh tế xã hội đang chi phối quá trình quản lý môi trường. Đối với nước ta, quản lý môi trường cần dựa và những nguyên tắc sau đây: + Bảo đảm tính hệ thống. + Bảo đảm tính tổng hợp. + Bảo đảm tính tập trung dân chủ. + Kết hợp quản lý theo nghành và quản lý theo lãnh thổ. + kết hợp hài hoà các lợi ích. + Tiết kiệm và hiệu quả. III. Các công cụ quản lý môi trường. 1. Khái niên chung về công cụ quản lý môi trường. Công cụ quản lý môi trường là các biện pháp và phương tiện giúp cho việc thực hiện những nội dung của quản lý môi trường được tốt hơn. Phân loại công cụ quản lý môi trường, theo chức năng có ba loại: Công cụ điều chỉnh vĩ mô, công cụ hành động và công cụ hỗ trợ. Theo bản chất gồm có các công cụ luật pháp chính sách, công cụ kinh tế và công cụ kỹ thuật quản lý. Xét trên giác độ kinh tế và quản lý môi trường về mặt nhà nước có thể phân thành hai loại công cụ cơ bản: + Công cụ pháp lý. + Công cụ kinh tế. 2. Cưỡng chế hành chính bằng luật pháp và tiêu chuẩn. 2.1. Mệnh lệnh và kiểm soát (CAC). Hai phương thức chính để kiểm soát và quản lý chất thải là mệnh lệnh và kiểm soát và các chiến lược kinh tế. Kể từ khi khởi đầu các chính sách môi trường ở phàn lớn các nước công nghiệp hoá, các chính sách đã có xu hướng sử dụng mệnh lệnh và kiểm soát (Tức là qui định trực tiếp cùng với các hệ thống giám sát và cưỡng chế) như một chiến lược chính thống trong kiểm soát ô nhiễm và quản lý chất thải. Phương cách này nói chung, đòi hỏi chính phủ phải đặt ra các mục tiêu môi trường lấy sức khoẻ con người hoặc sinh thái làm gốc, hoặc qui định các tiêu chuẩn, lượng các chất ô nhiễm được phép thải bỏ, hoặc công nghệ mà những người gây ô nhiễm có thể sử dụng để đạt được những mục tiêu ấy. Trong phần lớn các trường hợp phương thức mệnh lệnh và kiểm soát còn qui định thời gian biểu cho việc đáp ứng tiêu chuẩn, các thủ tục cấp phép và cưỡng chế thực thi đối với các phương tiện, qui trach nhiệm pháp lý và những hình phạt đối với những người vi phạm. trách nhiệm xây dựng và buộc thực hiện các tiêu chuẩn cùng các yêu cầu khác, được chia sẻ, theo các qui định của pháp luật, giữa các cấp chính quyền quốc gia và địa phương. Mặc dù chiến lược mệnh lệnh và kiểm soát đã đạt được các tiến bộ đáng kể trong nhiệm vụ giảm bớt ô nhiễm, nhưng nó cũng đã bị phê phán là không hoàn thành được các mệnh lệnh và thời hạn cuối cùng pháp lý khác nhau, không hiệu quả kinh tế và khó thực thi. Các chiến lược này không có hiệu quả đối với các cơ quan điều chỉnh cần có các thông tin chi tiết về các qúa trình sản xuất và về sự thích hợp của các thiết bị kiểm soát ô nhiễm khác nhau. Đối với các nghành công nghiệp đa dạng, thì việc có được những thông tin và tri thức chuyên sâu cần thiết đối với từng nghành công nghiệp, là một công việc cực kỳ tốn kém tiền của và thời gian. Chỗ yếu khác của phương thức này là chi phí cao cho việc kiểm soát ô nhiễm lên hiếm có cơ hội để tận dụng được qui mô kinh tế. Mặc dù các tiêu chuẩn có thể được áp dụng khác nhau, tuỳ thuộc vào tuổi và loại phương tiện, phần lớn những người gây ô nhiễm sử dụng cùng một qúa trình sản xuất, lại cũng phải yêu cầu phải đáp ứng một tiêu chuẩn. Những người gây ô nhiễm có khả năng giảm ô nhiễm với chi phí thấp hơn lại không có cơ hội để thực hiện. Hơn nữa, có rất ít sự linh động đối với những người gây ô nhiễm đã đàu tư vào một kiểu hệ thống kiểm soát ô nhiễm nào đó. Kết quả là, phương thức mệnh lệnh và kiểm soát ô nhiễm ít khuyến khích đổi mới trong công nghệ kiểm soát ô nhiễm, một khi tiêu chuẩn đã đạt được rồi. Hơn nữa, phương thức này là không đủ và không hữu hiệu trong việc giải quyết nhiều vấn đề kiểm soát ô nhiễm và quản lý chất thải mà các nhà quản lý môi trường gần đây đã gặp phải như: ô nhiễm không khí nguồn điểm (Nonpoint source pollution) (Như nước thải Nông nghiệp và Đô thị), đổ bỏ chất thải rắn, các vấn đề môi trường toàn cầu như suy giảm tầng ôzôn và sự thay đổi khí hậu. Phương thức mệnh lệnh và kiểm soát để kiểm soát ô nhiễm mà quản lý chất thải, chủ yếu dựa vào các công cụ pháp lý (Các tiêu chuẩn, các giấy phép, kiểm soát việc sử dụng đất…). 2.2. Các tiêu chuẩn. Tiêu chuẩn là phương tiện chính để trực tiếp điều chỉnh chất lượng môi trường ở hầu hêt các nước phát triển. Chúng xác định các mục tiêu môi trường và đặt ra số lượng hay nồng độ của các chất thải vào khí quyển, đất, nước hay được phép tồn tại trong các sản phẩm tiêu dùng. Các loại tiêu chuẩn gồm: Các tiêu chuẩn chất lượng môi trường xung quanh, tiêu chuẩn thải nước, khí, các tiêu chuẩn dựa vào công nghệ, các tiêu chuẩn vận hành, các tiêu chuẩn sản phẩm và các tiêu chuẩn về qui trình công nghệ. Các tiêu chuẩn cũng có thể bao gồm các qui cách kỹ thuật và thiết kế của các kỹ thuật hoặc phương tiện và sự tiêu chuẩn hoá các phương pháp lấy mẫu hoặc phân tích. Trong một số trường hợp, khi xây dựng các tiêu chuẩn môi trường hoặc giới hạn thải bỏ đã cân nhắc đến việc chuyển các chất thải từ một môi trường trung gian này sang sang một môi trường trung gian khác, cũng như sự đáp ứng môi trường đối với chất ô nhiễm. Một loạt tiêu chuẩn được dùng làm qui chế cho việc đánh giá hoặc mục tiêu hành động và kiểm soát pháp lý. Nói chung, tiêu chuẩn là do Chính phủ trung ương xây dựng, tuy nhiên trong một số trường hợp Chính phủ trung ương chỉ đặt ra những qui định khung để chính quyền địa phương, khu vực thực hiện. Các tiêu chuẩn cấp bộ nghành nói chung không kém chặt chẽ trừ các trường hợp thật đặc biệt, một số trường hợp có thể chặt chẽ hơn tiêu chuẩn quốc gia. Việc xây dựng tiêu chuẩn dựa trên giả định đã có cơ quan giám sát để giám sát những hoạt động của những người gây ô nhiễm và có quyền ra lệnh phạt những người vi phạm. nếu cơ quan phụ trách không có quyền cưỡng chế thi hành thì điều duy nhất khiến người gây ô nhiễm phải làm đúng tiêu chuẩn sẽ là lương tri xã hội. Do vậy, nói chung tiêu chuẩn phải gắn với hình phạt (Như phạt tiền đối với người vi phạm, thu hồi giấy phép), những người gây ô nhiễm cũng có thể bị hoặc đe doạ bị truy tố trước pháp luật. *** 2.3. Các loại giấy phép. Việc cấp hoặc không cấp các loại giấy phép hoặc các loại uỷ quyền khác là một công cụ quan trọng để kiểm soát ô nhiễm. Các loại giấy phép nói chung thường được gắn kết với các tiêu chuẩn về chất lượng nước hay không khí và có thể còn phải thoả mãn những điều kiện cụ thể như phù hợp với qui phạm thực hành, lựa chọn địa điểm thích hợp để giảm tới mức tối thiểu những ảnh hưởng kinh tế và môi trường, lắp đặt một nhà máy sử lý hay một thiết bị kiểm soát ô nhiễm trong vòng một thời gian nhất định, hoặc sử dụng các biện pháp bảo vệ môi trường khác. một lợi thế chính của các loại giấy phép là chúng có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực thi các chương trình môi trường bằng cách ghi vào văn bản tất cả những kiểm soát ô nhiễm của cơ sở đó. Những lợi thế khác có thể rút hoặc tạm treo các giấy phép, tuỳ theo nhu cầu của nền kinh tế quốc dân hay lợi ích xã hội khác, và thường yêu cầu phải trả lệ phí để trang trải các chi phí cho chương trình kiểm soát ô nhiễm. 2.4. Công tác kiểm soát việc sử dụng đất và nước. Kiểm soát việc sử dụng đất (Như khoanh vùng, các qui định về chia nhỏ) chủ yếu là công cụ của chính quyền địa phương được áp dụng để bảo vệ môi trường. Khoanh vùng có thể định nghĩa là sự phân chia lãnh thổhay một khu vực hành chính khác thành quận, huyện và những qui định về việc được phép sử dụng đất, chiều cao, qui mô của các toà nhà hay cấu trúc khác trong những quận, huện đó (Ví dụ: Phần trăm tối đa diện tích mặt bằng có thể sử dụng được, so với tổng diện tích lô đất) kích thước tối thiểu của lô đất được cấp và mật độ dân số. Do vậy, khoanh vùng có thể ngăn ngừa việc bố trí các nghành công nghiệp gây ô nhiễm tại các địa điểm không thích hợp làm ảnh hưởng tới địa phương. Các biện pháp kiểm soát đối với việc sử dụng nước đặc biệt có thể được tiêu dùng để giới hạn hoặc cấm việc phát triển năng lượng, khai thác tài nguyên thiên nhiên tại bờ sông, đáy biển, các hoạt động giải trí (Câu cá, bơi, bơi thuyền) và sử dụng có nhiều khả năng gây ô nhiễm khác, tại các vùng nước qui định. Trong nhiều trường hợp, những qui định này tạo một bộ phận của các biện pháp qui hoạch khu vực, hoặc qui hoạch đặc biệt, nhằm mục đích quản lý vùng ven biển, các vườn quốc gia, các bờ biển và các khu bảo tồn. 3. Giáo dục tuyên truyền nâng cao nhận thức. 3.1. giáo dục. Bảo vệ môi trường là sự nghiệp của quần chúng, mang tính xã hội rộng lớn, đòi hỏi không ngừng nâng cao trình độ dân trí. Thông qua giáo dục, ý thức bảo vệ môi trường của cá nhân và cộng đồng ngày một nâng cao. Thực tế cho thấy rằng ở các quốc gia, các vùng, các địa phương khác nhau có những nhạn thức khác nhau về môi trường và tầm quan trọng của nó. Cho nên, ý thức trách nhiệm bảo vệ môi trường cũng khác nhau. Môi trường là ngôi nhà chung của nhân loại, là tài sản vô giá của con người. Để bảo vệ môi trường tốt hơn, nâng cao không ngừng chất lượng cuộc sống toàn diện của con người hướng tới một xã hội bền vững, cần phải tiến hành giáo dục thường xuyên, tuyên truyền sâu rộng ở khắp mọi nơi, mọi lúc về môi trường và bảo vệ môi trường. Qua qúa trình đi thực tập vừa qua, theo ý kiến chủ quan của tôi thì việc giáo dục môi trường cho mọi tầng lớp nhân dân ở Việt nam cần phải tập trung vào những hướng chính sau đây: + Giáo dục môi trường và bảo vệ môi trường là môn khoa học bắt buộc đưa vào trong cơ cấu chương trình của môn học bậc phổ thông từ cấp tiểu học cho đến hết cấp trung học. ở bậc đại học, tuỳ theo đặc trưng của nghành học, mà xây dựng nội dung chương trình môn học cho phù hợp, nhưng về cơ bản có hai dạng chính là: Giáo dục môi trường cho giai đoạn đại cươn