Các giải pháp tài chính nhằm phát huy vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 2001-2010 cña §¶ng ®· chØ râ: “TiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn Kinh tÕ Nhµ n−íc (KTNN) ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ”{88}. KTNN lµ lùc l−îng quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc ®Þnh h−íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. Trong KTNN, mét bé phËn quan träng kh«ng thÓ thiÕu, ®ã lµ doanh nghiÖp nhµ n−íc (DNNN). DNNN gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ, ®i ®Çu trong viÖc øng dông tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi. Qua mét thêi gian dµi, tõ nh÷ng n¨m 1960, ChÝnh phñ ®· liªn tôc c¶i tiÕn qu¶n lý khu vùc DNNN nh−ng vÉn kh«ng kh¾c phôc ®−îc nhiÒu t×nh tr¹ng yÕu kÐm cña chóng vµ nã cµng tr× trÖ h¬n. ChuyÓn sang nÒn KTTT, nhÊt lµ trong giai ®o¹n héi nhËp hiÖn nay, DNNN sÏ kh«ng cßn ®−îc bao cÊp, nóp bãng Nhµ n−íc, lóc nµy DNNN ph¶i tù m×nh v−¬n lªn c¹nh tranh trªn th−¬ng tr−êng héi nhËp, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh ®¼ng nh− nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c. DNNN ®·, ®ang vµ sÏ lµ søc sèng cña nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. Lµm thÕ nµo ®Ó DNNN ®¸p øng ®−îc nh÷ng ®ßi hái kh¾t khe cña KTTT, cña sù ph¸t triÓn héi nhËp chung? §©y lµ c©u hái lín lu«n ®−îc ®Æt ra trong c¸c ®¹i héi, cuéc häp, th¶o luËn. Vµ nh− vËy, viÖc ph¸t huy vai trß cña DNNN chÝnh lµ ph¸t huy vai trß cña KTNN. N¨ng lùc c¹nh tranh (NLCT) cña DNNN chÝnh lµ NLCT cña ®Êt n−íc. §Ó ph¸t huy h¬n n÷a vµi trß cña DNNN trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay th× viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh cña khu vùc doanh nghiÖp nµy lµ viÖc lµm cÊp b¸ch. §Ò tµi:
C¸c gi¶i ph¸p tµi chÝnh nh»m ph¸t huy vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n−íc trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam
®−îc t¸c gi¶ chän lµm ®Ò tµi luËn ¸n nghiªn cøu. LuËn ¸n tËp trung vµo nghiªn cøu nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ vai trß cña DNNN; vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh DNNN; ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh qu¶, h¹n chÕ vÒ ho¹t ®éng, vÒ NLCT cña khu vùc DNNN tõ n¨m 2000 ®Õn nay. Tõ ®ã rót ra nh÷ng nhËn xÐt vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶, kh¶ n¨ng c¹nh tranh (KNCT) cña DNNN, tøc lµ ph¸t huy vai trß nßng cèt cña khu vùc doanh nghiÖp nµy trong nÒn kinh tÕ. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu ®Ò tµi Trong bèi c¶nh nÒn KTTT gåm nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ kh¸c nhau cïng c¹nh tranh b×nh ®¼ng, lµm thÕ nµo ®Ó DNNN gi÷ ®−îc vai trß dÉn d¾t, chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c? Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ trªn c¬ së nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ DNNN vµ vai trß cña DNNN trong nÒn KTTT, luËn ¸n ®i vµo ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng, vai trß cña DNNN vµ ®−a ra nh÷ng quan ®iÓm, gi¶i ph¸p thiÕt thùc, phï hîp nh»m ph¸t huy vai trß cña khu vùc doanh nghiÖp nµy trong nÒn KTTT ë ViÖt Nam hiÖn nay. 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi - §èi t−îng nghiªn cøu: C¸c DNNN nãi chung (c¶ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh v× môc tiªu lîi nhuËn vµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých). - Ph¹m vi nghiªn cøu: Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p gåm c¸c gi¶i ph¸p tµi chÝnh vµ gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý vÜ m«, trong ®ã c¸c gi¶i ph¸p tµi chÝnh lµ chñ yÕu ®Ó ph¸t huy vai trß cña DNNN trong nÒn KTTT. 4. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu - §Ò tµi ®ãng gãp mét phÇn vµo viÖc nghiªn cøu lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ DNNN vµ vai trß cña doanh nghiÖp nµy trong nÒn KTTT 2 - Nghiªn cøu nh÷ng kÕt qu¶ vÒ ho¹t ®éng vµ vai trß cña DNNN thêi gian qua, rót ra nh÷ng nguyªn nh©n, ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng, tõ ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p gãp phÇn ph¸t huy vai trß cña DNNN. 5. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi: Cho ®Õn nay ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ DNNN, cô thÓ : - “Qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN ë ViÖt Nam giai ®o¹n1986-2000’’, t¸c gi¶ Leekangwoo- Hµn Quèc, n¨m 2002. §©y lµ mét ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ, trong ®ã ®· l−îc kh¶o qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn vµ nh÷ng cuéc c¶i tiÕn DNNN ë ViÖt Nam tõ n¨m 1986 ; tõ ®ã ®−a ra mét sè kiÕn nghÞ mang tÝnh vÜ m« nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¾p xÕp, ®æi míi DNNN ViÖt nam. - “DNNN trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010’’, t¸c gi¶ PGS.TS Ng« Th¾ng Lîi, n¨m 2004. Cuèn s¸ch chñ yÕu bµn vÒ thµnh phÇn KTNN, vÒ vai trß DNNN trong thêi kú chuyÓn ®æi kinh tÕ ë ViÖt Nam vµ ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn DNNN ®Õn n¨m 2010 ë ViÖt nam. -“Cæ phÇn ho¸ DNNN- nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn’’, t¸c gi¶ PGS.TS Lª Hång H¹nh, n¨m 2004. Néi dung chÝnh cña cuèn s¸ch luËn g¶i vÒ xu thÕ c¶i c¸ch DNNN, trong ®ã chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn lý luËn vµ thùc tiÔn viÖc cæ phÇn ho¸ DNNN Ngoµi ra cßn cã c¸c nghiªn cøu kh¸c vÒ DNNN nh− : ChuyÓn ®æi c¸c DNNN ; së h÷u Nhµ n−íc vµ DNNN trong nÒn KTTT ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam ; KTNN vµ qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN ; mét sè vÊn ®Ò vÒ b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª c¸c DNNN ë ViÖt Nam ; Bµn vÒ c¶i c¸ch toµn diÖn DNNN... vµ c¸c bµi viÕt vÒ DNNN ®¨ng trªn c¸c tê b¸o, t¹p chÝ...Néi dung chñ yÕu cña c¸c c«ng tr×nh trªn bµn vÒ viÖc Nhµ n−íc ®·, ®ang vµ sÏ lµm g× ®Ó c¸c DNNN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n trong thêi gian tíi. Tuy nhiªn ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vÒ “c¸c gi¶i ph¸p tµi chÝnh nh»m ph¸t huy vai trß cña DNNN trong ®iÒu kiÖn nÒn KTTT ë ViÖt Nam hiÖn nay’’ Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n : - LuËn ¸n ®· hÖ thèng ho¸ nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ KTTT, DNNN; lµm râ vai trß, vÞ trÝ, sù tån t¹i cã tÝnh chÊt kh¸ch quan cña DNNN trong nÒn KTTT; bµn vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña tµi chÝnh ®Õn viÖc ph¸t huy vai trß cña DNNN trong nÒn KTTT - LuËn ¸n ®· ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ vai trß cña DNNN, rót ra nh÷ng thµnh qu¶ vµ nh÷ng tån t¹i cña DNNN thêi gian qua. - Trªn c¬ së nghiªn cøu kinh nghiÖm cña c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ Trung Quèc, luËn ¸n ®· rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm trong viÖc ph¸t huy vai trß cña DNNN phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam - LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p tµi chÝnh c¶ ë tÇm vi m« vµ vÜ m« nh»m ph¸t huy vai trß cña DNNN trong nÒn KTTT ë ViÖt Nam hiÖn nay. 6. KÕt cÊu cña luËn ¸n: Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn ¸n ®−îc tr×nh bµy thµnh 3 ch−¬ng, víi nh÷ng néi dung chÝnh cña tõng ch−¬ng nh− sau: 3 Ch−¬ng 1 Kinh tÕ thÞ tr−êng vµ vai trß cña Doanh NghiÖp Nhµ N−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 1.1 Lý luËn chung vÒ kinh tÕ thÞ tr−êng KTTT lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ-x· héi trong ®ã toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ®−îc g¾n chÆt víi thÞ tr−êng. Trong KTTT, viÖc s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh− thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thÞ tr−êng, do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh; tiªu dïng c¸i g× còng do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh. Tõ khi KTTT ra ®êi cho ®Õn nay cã thÓ kh¸i qu¸t c¸c m« h×nh: - KTTT tù do c¹nh tranh. - KTTT cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc. KTTT mang nh÷ng ®Æc ®iÓm phæ biÕn nh− sau: - TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®−îc chó träng. - Trªn thÞ tr−êng hµng ho¸ rÊt phong phó. - Gi¸ c¶ ®−îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ tr−êng - C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña KTTT - KTTT lµ hÖ thèng kinh tÕ më, ®a d¹ng, phøc t¹p vµ ®−îc ®iÒu hµnh bëi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng luËt ph¸p cña Nhµ n−íc. Nh÷ng −u thÕ kinh tÕ thÞ tr−êng mang l¹i nh−: KTTT lµ mét nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng; KTTT thóc ®Èy lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh chãng; NÒn KTTT lµ nÒn kinh tÕ cã nhiÒu lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ng−êi. Tuy nhiªn, KTTT còng chøa ®ùng nhiÒu khuyÕt tËt: T×nh tr¹ng khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp; T×nh tr¹ng ph©n ho¸, bÊt b×nh ®¼ng; T×nh tr¹ng suy tho¸i m«i tr−êng, « nhiÔm kh«ng khÝ... TÊt c¶ c¸c khuyÕt tËt trªn do KTTT sinh ra nh−ng b¶n th©n nã kh«ng thÓ nµo kh¾c phôc ®−îc. V× vËy ph¶i cã sù t¸c ®éng tõ bªn ngoµi c¬ chÕ thÞ tr−êng. C¸c nhµ Kinh tÕ häc t×m thÊy ë ®ã vai trß cña KTNN. Trong nÒn KTTT, vai trß cña Nhµ n−íc thÓ hiÖn trªn c¸c khÝa c¹nh sau: Nhµ n−íc thiÕt lËp mét c¬ së ph¸p luËt v÷ng m¹nh; duy tr× mét m«i tr−êng chÝnh s¸ch kh«ng lÖch l¹c, ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«; Nhµ n−íc ®Çu t− vµo c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n vµ c¬ cë h¹ tÇng c¬ b¶n; Nhµ n−íc ®øng ra b¶o vÖ nhãm ng−êi dÔ bÞ tæn th−¬ng vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. C¸c biÖn ph¸p chñ yÕu: Nhµ n−íc kÝch cÇu, duy tr× cÇu ®Çu t−, ®Çu t− c¸c dù ¸n quèc gia, kÝch thÝch tiªu dïng x· héi; Nhµ n−íc sö dông tµi chÝnh, tÝn dông, l−u th«ng tiÒn tÖ lµm c«ng cô chñ yÕu ®Ó ®iÒu chØnh kinh tÕ; §ång thêi, ®¶m b¶o bï ®¾p nh÷ng thiÕu hôt cña NSNN do t¨ng chi phÝ ®Ó kÝch thÝch ®Çu t−. 1.2. vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 1.2.1. NhËn thøc chung vÒ doanh nghiÖp nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ * Kh¸i niÖm chung vÒ DNNN: §Þnh nghÜa DNNN ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn lµ ®Þnh nghÜa trong b¸o c¸o cña c¸c tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp liªn hîp quèc (UNIDO). Theo UNIDO, “DNNN lµ c¸c tæ chøc kinh 4 tÕ thuéc së h÷u nhµ n−íc hoÆc do Nhµ n−íc kiÓm so¸t cã thu nhËp chñ yÕu tõ viÖc tiªu thô hµng ho¸ vµ cung cÊp dÞch vô”, Nh− vËy, ®Þnh nghÜa trªn bao hµm c¶ nh÷ng DNNN mµ Nhµ n−íc së h÷u 100% vèn vµ nh÷ng doanh nghiÖp mµ Nhµ n−íc chØ së h÷u mét bé phËn vèn nh−ng n¾m quyÒn chi phèi mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Vµ ®Þnh nghÜa nµy hiÖn nay vÉn ®−îc nhiÒu n−íc sö dông. * B¶n chÊt cña doanh nghiÖp nhµ n−íc: Së h÷u thuéc vÒ Nhµ n−íc, ®iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng hÖ qu¶: DNNN kh«ng dÔ dµng ®èi phã víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thay ®æi cña thÞ tr−êng; Môc tiªu kh«ng chØ lµ lîi nhuËn mµ cßn c¶ môc tiªu x· héi; Chñ së h÷u kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm nhiÒu ®èi víi sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña doanh nghiÖp. * Nguyªn nh©n h×nh thµnh DNNN: DNNN ®−îc h×nh thµnh víi 5 lý do chñ yÕu sau: Do nhu cÇu kh«i phôc l¹i nh÷ng nÒn kinh tÕ ®· bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ sau chiÕn tranh; ë c¸c n−íc XHCN, kinh tÕ quèc doanh ®−îc coi lµ thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu; Nhu cÇu cung cÊp hµng ho¸ c«ng céng, t¹o viÖc lµm, ph©n phèi thu nhËp, xo¸ bá ®éc quyÒn, can thiÖp vµo thÞ tr−êng ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«; Thùc hiÖn CNH, H§H; Thùc hiÖn môc tiªu, lîi Ých quèc gia: Quèc phßng, n¨ng l−îng t¹o nguån tÝch luü ng©n s¸ch lín. * Tiªu thøc chung nhËn biÕt DNNN c¸c n−íc trªn thÕ giíi: - Nhµ n−íc chiÕm trªn 50% vèn cña doanh nghiÖp, tõ ®ã Nhµ n−íc cã thÓ g©y ¶nh h−ëng chi phèi trùc tiÕp; gi¸n tiÕp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. - C¸c doanh nghiÖp ®Òu tæ chøc theo chÕ ®é c«ng ty lµ mét ph¸p nh©n; nguån thu chñ yÕu ®Òu tõ ho¹t ®éng kinh doanh vµ th−êng ph¶i thùc hiÖn song song hai môc tiªu: Lîi nhuËn vµ x· héi. * Ph©n lo¹i DNNN: - C¨n cø vµo møc ®é së h÷u: DNNN cã mét chñ së h÷u duy nhÊt lµ Nhµ n−íc; DNNN cã nhiÒu chñ së h÷u, Nhµ n−íc n¾m gi÷ mét phÇn. - C¨n cø vµo môc tiªu kinh tÕ-x· héi: DNNN ho¹t ®éng v× môc tiªu phi lîi nhuËn (ho¹t ®éng c«ng Ých); DNNN ho¹t ®éng v× môc tiªu lîi nhuËn (ho¹t ®éng kinh doanh). - C¨n cø vµo ®Þa vÞ ph¸p lý: DNNN do ChÝnh phñ trùc tiÕp qu¶n lý; DNNN cã ®Çy ®ñ ®Þa vÞ ph¸p nh©n vµ toµn bé tµi s¶n thuéc vÒ Nhµ n−íc; DNNN hçn hîp cã ®Þa vÞ ph¸p nh©n ®éc lËp vµ Nhµ n−íc cã quyÒn së h÷u mét phÇn tµi s¶n. - C¨n cø vµo quan hÖ ph¸p lý, ph©n cÊp së h÷u cña chÝnh quyÒn: DNNN Trung −¬ng vµ DNNN ®Þa ph−¬ng - C¨n cø vµo quy m«: DNNN lín; võa vµ nhá 1.2.2. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng VÒ c¬ b¶n, tÝnh chÊt chung ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong nÒn KTTT chñ yÕu cã mÊy ®iÓm sau: Doanh nghiÖp lµ chñ thÓ ph¸p nh©n trªn thÞ tr−êng; Th«ng qua c¸c tÝn hiÖu nhanh nh¹y trªn thÞ tr−êng vÒ gi¸ c¶; c¬ chÕ c¹nh tranh, m¹nh th¾ng yÕu thua, t¹o ra ®éng lùc vµ søc Ðp th−êng xuyªn ®èi víi c¸c chñ thÓ thÞ tr−êng; C¸c s¶n phÈm, dÞch vô, tiÒn tÖ vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh− vèn, lao ®éng ®Òu ®−îc tù do l−u th«ng, doanh nghiÖp tù m×nh quyÕt ®Þnh s¶n phÈm g×, cung cÊp dÞch vô nµo, huy ®éng vèn tõ kªnh nµo ®Ó ®¹t môc tiªu cuèi cïng lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong nÒn KTTT bao gåm: Ho¹t ®éng t¹o ra tµi s¶n phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh l©u dµi cña doanh nghiÖp trong t−¬ng lai; Ho¹t ®éng ®Çu t− kinh doanh, gåm ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng tµi chÝnh. 5 * C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN trong nÒn KTTT: C¸c DNNN ho¹t ®éng tèt h¬n nÕu cã c¹nh tranh; c¸ch thøc qu¶n lý cña Nhµ n−íc ®èi víi doanh nghiÖp sÏ quyÕt ®Þnh tÝnh tù chñ, s¸ng t¹o cña khu vùc doanh nghiÖp nµy; quy m« ®Çu t− cña ChÝnh phñ phï hîp t¸c ®éng m¹nh ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. 1.2.3 Vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n−íc vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. 1.2.3.1 Vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng: XÐt vÒ tæng thÓ, DNNN cã nh÷ng vai trß chñ yÕu sau ®©y : Thø nhÊt, DNNN cã vai trß quan träng trong viÖc x©y dùng h¹ tÇng cho nÒn kinh tÕ. Do t¸ c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, viÖc ®Çu t− vµo h¹ tÇng nh− hÖ thèng giao th«ng, th«ng tin, liªn l¹c, c¸c dÞch vô c«ng Ých nh− ®iÖn, x©y dùng h¹ tÇng, vËn t¶i hµnh kh¸ch vµ hµng ho ¸th−êng Ýt ®−îc c¸c doanh nghiÖp quan t©m ®Çu t−. ChÝnh v× vËy, DNNN ®−îc coi lµ gi¶i ph¸p cho viÖc x©y dùng h¹ tÇng c¬ së ë nhiÒu quèc gia, nhÊt lµ nh÷ng quèc gia ®ang ph t¸ triÓn, thiÕu v¾ng nh÷ng doanh nghiÖp t− nh©n cã tiÒm lùc kinh tÕ vµ kü thuËt. DNNN ®−îc giao phã vai trß kh ¸lín trong viÖc ®¶m b¶o c¸c hµng ho ,¸ dÞch vô thiÕt yÕu hoÆc nh¹y c¶m cña nÒn kinh tÕ mµ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng thÓ ®¶m nhiÖm v× nh÷ng lý do kh¸c nhau. C¸c lo¹i hµng ho ,¸ dÞch vô thiÕt yÕu mµ DNNN cã nhiÖm vô ph¶i b¶o ®¶m lµ ®iÖn, n−íc, dÞch vô giao th«ng c«ng céng, th«ng tin liªn l¹c...Nh÷ng hµng ho ,¸ dÞch vô nh¹y c¶m lµ c¸c s¶n phÈm nh− chÊt næ, chÊt ®éc, chÊt phãng x¹, dÞch vô viÔn th«ng quèc tÕ... Thø hai, DNNN ph¶i t¹o ra ®−îc nguån thu cho ng©n s¸ch ®Ó ph t¸ triÓn kinh tÕ x· héi. Cã thÓ nãi ®èi víi nhiÒu quèc gia ®ang ph¸t triÓn, ®ãng gãp cña DNNN vµo tæng thu nhËp quèc d©n vµ NSNN lµ rÊt lín. Ngay c¶ ®èi víi nhiÒu n−íc c«ng nghiÖp ph t¸ triÓn, tû lÖ ®ãng gãp cña DNNN vµo tæng thu nhËp quèc d©n còng kh ¸lín. Nguån tµi chÝnh do DNNN ®ãng gãp cho NSNN sÏ ®−îc dïng tËp trung cho khu vùc c«ng céng. §iÒu ®ã gióp c¾t gi¶m chi tiªu ChÝnh phñ vµ h¹n chÕ t¨ ng thuÕ c ¸nh©n. Thø ba, DNNN víi vai trß lµ mét c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Nhê vµo sù tån t¹i cña thµnh phÇn kinh tÕ c«ng víi tiÒm lùc to lín, Nhµ n−íc cã thÓ t¸ c ®éng tíi sù ph t¸ triÓn cña nÒn kinh tÕ theo nh÷ng chiÒu h−íng hoÆc theo nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp víi lîi Ých quèc gia trong tõng giai ®o¹n cô thÓ. Vµ lóc nµy, DNNN lµ c«ng cô s¾c bÐn ®Ó Nhµ n−íc thùc hiÖn sø mÖnh nµy. DNNN víi vai trß lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n−íc ®iÒu tiÕt nÒn KTTT ®−îc cô thÓ ho¸ trªn c¸c khÝa c¹nh sau: Tr−íc hÕt cã thÓ thÊy DNNN cã nh÷ng lîi thÕ so s¸nh so víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Lîi thÕ so s¸nh cña DNNN chñ yÕu thÓ hiÖn ë ph−¬ng diÖn hiÖu qu¶ x· héi. DNNN ho¹t ®éng v× môc tiªu chñ yÕu lµ tèi ®a ho¸ lîi Ých cña d©n. DNNN trë thµnh ®èi t¸c vµ lùc l−îng hËu thuÉn cho sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ kh¸c, gióp nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ngoµi ra, DNNN cßn lµ mét c«ng cô ®Ó gãp phÇn kh¾c phôc c¸c khuyÕt tËt cña thÞ tr- −êng. DNNN tham gia ®iÒu tiÕt ®éc quyÒn. §éc quyÒn cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nh−ng còng cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc. Vai trß cña Nhµ n−íc lµ ph¶i ®iÒu tiÕt ®Ó tranh thñ lîi thÕ cña ®éc quyÒn. §iÒu nµy sÏ thÝch hîp nÕu nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn ®ã ®−îc ®Æt d−íi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp cña Nhµ n−íc- h×nh thµnh nh÷ng c«ng ty ®éc quyÒn Nhµ n−íc. Thø t−, thóc ®Èy vµ ®¶m b¶o viÖc lµm còng lµ mét trong nh÷ng vai trß quan träng cña DNNN. C¸c DNNN th−êng t¹o kh¸ nhiÒu viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng, bëi lÏ: DNNN th−êng cã quy m« lín; DNNN th−êng ®¶m nhiÖm nh÷ng dù ¸n lín, cÇn sù tham gia cña lùc l−îng lao ®éng ®«ng ®¶o. Thø n¨m, gi¶m nghÌo ®ãi lµ vai trß ®−îc c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn kú väng nhÊt tõ c¸c DNNN. Mang tÝnh x· héi ho¸ cao, n¾m gi÷ nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ, ®−îc 6 Nhµ n−íc bao cÊp nhiÒu mÆt nªn DNNN cÇn ph¶i trë thµnh ®éng lùc cña viÖc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. Thø s¸u, t¨ ng c−êng sù ph t¸ triÓn kinh tÕ-x· héi vµ cñng cè chñ quyÒn quèc gia lµ vai trß kh ¸ phæ biÕn cña DNNN ë c¸c quèc gia, ®Æc biÖt lµ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Sù tån t¹i cña DNNN trong nhiÒu lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ b¶o ®¶m cho ChÝnh phñ ®øng v÷ng tr−íc c¸c søc Ðp kinh tÕ cña c¸c quèc gia kh¸c, còng nh− søc Ðp tõ doanh nghiÖp kh¸c khi ®øng tr−íc sù cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi hoÆc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch còng nh− c¬ cÊu kinh tÕ. Ngoµi ra, trong mét quèc gia, DNNN ph¶i cã nhiÖm vô dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng phÊn ®Êu v× sù ph t¸ triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc. Thø bÈy, DNNN ë c¸c n−íc, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc XHCN th−êng ®−îc giao sø mÖnh trë thµnh h×nh mÉu vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, trë thµnh m« h×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ an sinh x· héi cho ng−êi lao ®éng. Vai trß nµy cña DNNN ë c¸c n−íc XHCN b¾t nguån tõ quan niÖm vÒ tÝnh chñ ®¹o cña KTNN. Theo ®ã DNNN ph¶i lµ h×nh mÉu cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c xÐt ë nhiÒu tiªu chÝ: §ãng gãp cho NSNN, ®ãng gãp GDP; c«ng nghÖ tiªn tiÕn, qu¶n lý hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ søc c¹nh tranh cao. Ngoµi ra, DNNN cßn ph¶i dÉn ®Çu, tiªn phong trong viÖc øng dông tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn. Tãm l¹i , DNNN ë bÊt cø quèc gia nµo ®Òu g¸nh v¸c mét sè hay toµn bé nh÷ng vai trß nªu trªn. Tuy nhiªn vai trß cña DNNN ®−îc thùc hiÖn víi nh÷ng møc ®é thµnh c«ng kh¸c nhau ë mçi n−íc. 1.2.3.2 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Nhãm c¸c nh©n tè kh¸ch quan: Thø nhÊt, c¸c nh©n tè kinh tÕ: Tèc ®é t¨ng tr−ëng nÒn kinh tÕ trong n−íc vµ thÕ giíi, vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ sÏ mang l¹i sù phô thuéc kinh tÕ lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c doanh nghiÖp; Tû gi¸ hèi ®o¸i vµ l¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ còng ¶nh h−ëng lín ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña DNNN. Thø hai, c¸c nh©n tè vÒ chÝnh trÞ vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ph¸p luËt: §Ó c¸c doanh nghiÖp ®−îc ho¹t ®éng b×nh ®¼ng cÇn t¹o ra mét s©n ch¬i chung; Mèi quan hÖ ChÝnh phñ c¸c n−íc tèt sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c doanh nghiÖp khai tr−¬ng, më réng thÞ tr−êng, më réng m«i tr−êng c¹nh tranh, gióp doanh nghiÖp tù häc hái, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn m×nh; LuËt ph¸p quèc tÕ, hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i t¹o m«i tr−êng kinh doanh cho doanh nghiÖp, gióp doanh nghiÖp cã c¬ héi nhËn biÕt vÞ trÝ, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña m×nh ®Ó phÊn ®Êu. Thø ba, sù tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ: §©y lµ nh©n tè chÊt l−îng quan träng t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶, søc c¹nh tranh cña DNNN. Nh©n tè nµy ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®èi víi DNNN. Thø t−, quy m« d©n sè; v¨n ho¸, t©m lý x· héi: Sù thay ®æi sè l−îng d©n sè; thu nhËp ng−êi d©n, tr×nh ®é v¨n ho¸, gi¸o dôc, quyÕt ®Þnh kh«ng nhá ®Õn vai trß doanh nghiÖp. Nã khiÕn doanh nghiÖp biÕt cÇn ph¶i s¶n xuÊt c¸i g× vµ theo chiÕn l−îc nµo? Nhãm c¸c nh©n tè chñ quan: C¸c nh©n tè nh−: quy m« vèn, t×nh tr¹ng c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý, tr×nh ®é ng−êi lao ®éng trong doanh nghiÖp...cã ¶nh h−ëng quan trong ®Õn viÖc ph¸t huy vai trß cña DNNN. 1.3. T¸c ®éng cña tµi chÝnh ®Õn vai trß cña Doanh nghiÖp nhµ n−íc trong nÒn Kinh tÕ thÞ tr−êng: Tµi chÝnh lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña doanh nghiÖp. Th«ng qua c¸c quan hÖ tµi chÝnh, doanh nghiÖp cã thÓ thùc hiÖn nghÜa vô tµi chÝnh víi Nhµ 7 n−íc, thùc hiÖn vai trß t¹o lËp vèn cho ph¸t triÓn kinh doanh, thùc hiÖn viÖc ph©n phèi mét c¸ch hîp lý kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh... Tµi chÝnh ®¶m b¶o huy ®éng vµ sö dông vèn ®óng h−íng cña doanh nghiÖp, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh, bÒn v÷ng. Tµi chÝnh lµ c«ng cô trô cét ®Ó gióp Nhµ n−íc, trong ®ã cã DNNN thùc hiÖn kiÓm kª, kiÓm so¸t nÒn kinh tÕ, ®Ó gi÷ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, can thiÖp vµo thÞ tr−êng, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cho nÒn kinh tÕ. Th«ng qua ph©n phèi, tµi chÝnh gióp DNNN vµ Nhµ n−íc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt thu nhËp, chèng ph©n ho¸ giµu ngÌo, gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. T¸c ®éng cña tµi chÝnh ®Õn vai trß c