Cải cách doanh nghiệp nhà nước ở Nga, Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam
Cải cách DNNN nhằm nâng cao hiệu quả, thực hiện tốt công cụ điều tiết quản lý nền kinh tế của nhà n-ớc là yêu cầu cấp thiết và th-ờng xuyên đối với mọi quốc gia. ở các n-ớc chuyển đổi nền kinh tế từ kinh tế kếhoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị tr-ờng, cải cách DNNN đ-ợc xác định là một nội dung có ý nghĩa then chốt cả trong lý luận và thực tiễn, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế – xã hội đất n-ớc. Trên thực tế, những năm qua cho thấy, ở các n-ớc chuyển đổi nền kinh tế nh- Liên bang Nga, Trung Quốc và Việt Nam, cải cách DNNN đều đ-ợc xác định là một trong những nội dung quan trọng trong quá trình cải cách chuyển sangnền kinh tế thị tr-ờng. Tuy nhiên, mục tiêu và các biện pháp tiến hành ở các n-ớc không hoàn toàn giống nhau và kết quả thu đ-ợc cũng khác nhau. ởViệt Nam, quá trình chuyển đổi, xây dựng nền kinh tế thị tr-ờng định h-ớng XHCN, mở cửa và chủ động, tíchcực hội nhập kinh tế quốc tế, tuy có khác so với các n-ớc chuyển đổi nh-Nga, Trung Quốc cả về địa lý, lịch sử, văn hóa, chính trị, định h-ớng phát triển., song với đặc tr-ng là những n-ớc chuyển đổi từ môhình kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị tr-ờng, hơn nữa cả trong quá khứ, hiện tại và t-ơng lai có quan hệ và ảnh h-ởng nhiều tới Việt Nam, thì việcnghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm trong việc cải cách DNNN để tìm ra những giải pháp nhằm đổi mới, sắp xếp, nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh của các DNNN Việt Nam là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng. Trong khuôn khổ luận án, tác giả tập trung nghiên cứu chủ yếu kinh nghiệm cải cách DNNN ở Nga và Trung Quốc. Mặt khác, những nghiên cứu ở đây cũng chủ yếu tập trung vào nội dung cơ bản cải cách để chuyển đổi sở hữu các DNNN nhằm tạo ra cơ sở của nền kinh tế thị tr-ờng và nâng cao hiệu quả hoạt động của các DNNN nói riêng và cả nền kinh tế nói chung.Việc chọn Nga và Trung Quốc trong nghiên cứu của luận án còn xuất phát từ những lý do sau đây: Thứ nhất, cả Nga và Trung Quốc có điểm t-ơng đồng với Việt Nam là tr-ớc khi cải cách đều xuất phát từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, DNNNchiếm tỷ trọng cao trong nền kinh tế. Tuy nhiên, khi chuyển sang nền kinh tế thị tr-ờng, các biện pháp cải cách nói chung ở Nga và Trung Quốc không giống nhau và đây cũng chính là hai mô hình cải cách khá đặc tr-ng trong các n-ớc chuyển đổi nền kinh tế. Liên bang Nga tiến hành cải cách theo “liệu pháp sốc” nhằm xây dựng chế độ chính trị dân chủ đa nguyên, nền kinh tế thị tr-ờng và hội nhập quốc tế. Trung Quốc cải cách kinh tế đ-ợc tiến hành một cách tuần tự trên cơ sở giữ vững ổn định chính trị để phát triển kinh tế và công cuộc cải cách do Đảng Cộng sản lãnh đạo. 2 Thứ hai, về kết quả cải cáchcho đến nay còn nhiều đánh giá khác nhau.ởNga với việc tiến hành liệu pháp sốc, trọng tâm là t-nhân hóa, trong suốt thập kỷ 90 của thế kỷ XX diễn ra trong điều kiện khủng hoảng nghiêm trọng cả về chính trị, kinh tế và xã hội. Từ năm 2000 trở lại đây, n-ớc Nga đã nhanh chóng tạo ra đ-ợc khu vực kinh tế t- nhân phát triển, là cơ sở thực sự cho nền kinh tế thị tr-ờng. Với những điều chỉnh chính sách của Tổng thống Putin trong những năm đầu thế kỷ XXI, kinh tế Liên bang Nga đã đạt đ-ợc những thành tựu khá tích cực, góp phần giải quyết các vấn đề xãhội và nâng cao vị thế của n-ớc Nga trên tr-ờng quốc tế. Khác với Liên bangNga, Trung Quốc tiến hành cải cách DNNN một cách tuần tự thông qua việc cổ phần hóa. Kết quả là Trung Quốc đã chuyển đổi một cách khá ổn định và nền kinh tế trong suốt thời gian dài đạt đ-ợc tốc độ tăng tr-ởng khá cao. Tuy nhiên, cho đến nay, nhiều vấn đề cơ bản liên quan đến DNNN ở Trung Quốc vẫn ch-a giải quyết đ-ợc, cụ thể là, tiến độ cổ phần hóa còn chậm, ch-a đáp ứng đ-ợc các yêu cầu đặt ra. Rõràng, những kinh nghiệm thành công và không thành công của Nga và Trung Quốc trong cải cách nền kinh tếnói chung, DNNN nói riêng là những kinh nghiệm quý báu đối với Việt Nam. Thứ ba, n-ớc Nga và Trung Quốc là hai quốc gia có quan hệ hợp tác toàn diện và chiến l-ợc với Việt Nam. Vấn đề học tập, trao đổi kinh nghiệm về chuyển đổi kinh tế nói chung, cải cách DNNN nói riêng cần đ-ợc đẩy mạnh. Trung Quốc đã gia nhập WTO, còn Nga đang trong quá trình đàm phán để gia nhập tổ chức này. Đồng thời, cả hai n-ớc cũng là thành viên của nhiều tổ chức trong khu vực và trên thế giới, vì vậy sẽ có ảnh h-ởng rất lớn tới các n-ớc trong khu vực và Việt Nam. Với ý nghĩa đó, nghiên cứu sinh chọn đề tài: Cải cách doanh nghiệp nhà n-ớc ở Nga, Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam làm luận án nghiên cứu của mình.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Cải cách doanh nghiệp nhà nước ở Nga, Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Bé gi¸o dôc viÖn khoa häc x∙ héi
vμ ®μo t¹o ViÖt nam
ViÖn kinh tÕ vμ chÝnh trÞ thÕ giíi
-------------------------
Ng« V¨n Vò
C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhμ n−íc ë nga,
trung quèc vμ bμi häc kinh nghiÖm
®èi víi viÖt nam
Chuyªn ngμnh: Kinh tÕ ThÕ giíi vμ Quan hÖ Kinh tÕ Quèc tÕ
M· sè : 62.31.07.01
Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ
Hμ néi – 2009
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i: ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ ThÕ giíi
ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
1. PGS. TS. NguyÔn Quang ThuÊn
2. TS. Lª Minh NghÜa
Ph¶n biÖn 1: PGS.TS. NguyÔn Kim B¶o
Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. Bïi TÊt Th¾ng
Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. NguyÔn Hång S¬n
LuËn ¸n nµy ®−îc b¶o vÖ tr−íc héi ®ång chÊm luËn ¸n nhµ n−íc, häp t¹i ViÖn Kinh tÕ
vµ ChÝnh trÞ ThÕ giíi, 176 Th¸i Hµ, Hµ Néi.
Vµo håi ...... giê ..... ngµy ..... th¸ng .... n¨m 200 ...
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:
- Th− viÖn Quèc gia
- Th− viÖn ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ ThÕ giíi
Danh môc c¸c c«ng tr×nh c«ng bè
liªn quan ®Õn luËn ¸n
1. Ng« V¨n Vò (2002), “VÒ mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó s¾p xÕp ®æi míi
doanh nghiÖp nhµ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay”, T¹p chÝ Nghiªn cøu
§«ng Nam ¸, sè 5, tr. 71-74.
2. Ng« V¨n Vò (2002), “Kinh nghiÖm cña c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn
®æi vÒ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc”, T¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u
©u, sè 6 (48), tr. 17-22.
3. Ng« V¨n Vò (2002), “§æi míi doanh nghiÖp nhµ n−íc, tån t¹i vµ nh÷ng
gi¶i ph¸p", T¹p chÝ Tµi chÝnh doanh nghiÖp, sè 5, tr. 21-22.
4. Ng« V¨n Vò (2002), “Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n−íc: Kinh
nghiÖm cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi”, T¹p chÝ ThuÕ nhµ n−íc, sè
th¸ng 9/2002, tr. 49-51.
5. Ng« V¨n Vò (2006), “Vµi nÐt vÒ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë
Liªn bang Nga vµ mét sè n−íc §«ng ¢u", T¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u
¢u, sè 9 (75), tr. 31-37.
6. Ng« V¨n Vò (2007), “C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc Trung Quèc:
KÕt qu¶ vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra", T¹p chÝ Nghiªn cøu §«ng B¾c ¸, sè
10 (80), tr. 28-35.
7. Ng« V¨n Vò (2008), “S¾p xÕp, ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n−íc ë viÖt
Nam trong xu thÕ héi nhËp", T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh
trÞ thÕ giíi, sè 7 (147), tr. 57-63.
1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu
C¶i c¸ch DNNN nh»m n©ng cao hiÖu qu¶, thùc hiÖn tèt c«ng cô ®iÒu tiÕt qu¶n lý
nÒn kinh tÕ cña nhµ n−íc lµ yªu cÇu cÊp thiÕt vµ th−êng xuyªn ®èi víi mäi quèc gia. ë
c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng, c¶i c¸ch DNNN ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét néi dung cã ý nghÜa then chèt c¶ trong lý
luËn vµ thùc tiÔn, gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ®Êt n−íc.
Trªn thùc tÕ, nh÷ng n¨m qua cho thÊy, ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ nh−
Liªn bang Nga, Trung Quèc vµ ViÖt Nam, c¶i c¸ch DNNN ®Òu ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét
trong nh÷ng néi dung quan träng trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng. Tuy nhiªn, môc tiªu vµ c¸c biÖn ph¸p tiÕn hµnh ë c¸c n−íc kh«ng hoµn toµn
gièng nhau vµ kÕt qu¶ thu ®−îc còng kh¸c nhau.
ë ViÖt Nam, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng
XHCN, më cöa vµ chñ ®éng, tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tuy cã kh¸c so víi c¸c
n−íc chuyÓn ®æi nh− Nga, Trung Quèc c¶ vÒ ®Þa lý, lÞch sö, v¨n hãa, chÝnh trÞ, ®Þnh
h−íng ph¸t triÓn..., song víi ®Æc tr−ng lµ nh÷ng n−íc chuyÓn ®æi tõ m« h×nh kinh tÕ kÕ
ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng, h¬n n÷a c¶ trong qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng
lai cã quan hÖ vµ ¶nh h−ëng nhiÒu tíi ViÖt Nam, th× viÖc nghiªn cøu, tham kh¶o kinh
nghiÖm trong viÖc c¶i c¸ch DNNN ®Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ®æi míi, s¾p xÕp,
n©ng cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c DNNN ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa
hÕt søc quan träng.
Trong khu«n khæ luËn ¸n, t¸c gi¶ tËp trung nghiªn cøu chñ yÕu kinh nghiÖm c¶i
c¸ch DNNN ë Nga vµ Trung Quèc. MÆt kh¸c, nh÷ng nghiªn cøu ë ®©y còng chñ yÕu tËp
trung vµo néi dung c¬ b¶n c¶i c¸ch ®Ó chuyÓn ®æi së h÷u c¸c DNNN nh»m t¹o ra c¬ së
cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN nãi riªng vµ c¶
nÒn kinh tÕ nãi chung. ViÖc chän Nga vµ Trung Quèc trong nghiªn cøu cña luËn ¸n cßn
xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do sau ®©y:
Thø nhÊt, c¶ Nga vµ Trung Quèc cã ®iÓm t−¬ng ®ång víi ViÖt Nam lµ tr−íc khi
c¶i c¸ch ®Òu xuÊt ph¸t tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, DNNN chiÕm tû träng cao
trong nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c biÖn ph¸p c¶i
c¸ch nãi chung ë Nga vµ Trung Quèc kh«ng gièng nhau vµ ®©y còng chÝnh lµ hai m«
h×nh c¶i c¸ch kh¸ ®Æc tr−ng trong c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ. Liªn bang Nga tiÕn
hµnh c¶i c¸ch theo “liÖu ph¸p sèc” nh»m x©y dùng chÕ ®é chÝnh trÞ d©n chñ ®a nguyªn,
nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp quèc tÕ. Trung Quèc c¶i c¸ch kinh tÕ ®−îc tiÕn hµnh
mét c¸ch tuÇn tù trªn c¬ së gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng cuéc
c¶i c¸ch do §¶ng Céng s¶n l·nh ®¹o.
2
Thø hai, vÒ kÕt qu¶ c¶i c¸ch cho ®Õn nay cßn nhiÒu ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. ë Nga
víi viÖc tiÕn hµnh liÖu ph¸p sèc, träng t©m lµ t− nh©n hãa, trong suèt thËp kû 90 cña thÕ
kû XX diÔn ra trong ®iÒu kiÖn khñng ho¶ng nghiªm träng c¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x·
héi. Tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y, n−íc Nga ®· nhanh chãng t¹o ra ®−îc khu vùc kinh tÕ t−
nh©n ph¸t triÓn, lµ c¬ së thùc sù cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Víi nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh
s¸ch cña Tæng thèng Putin trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, kinh tÕ Liªn bang Nga ®·
®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu kh¸ tÝch cùc, gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ n©ng cao
vÞ thÕ cña n−íc Nga trªn tr−êng quèc tÕ. Kh¸c víi Liªn bang Nga, Trung Quèc tiÕn hµnh
c¶i c¸ch DNNN mét c¸ch tuÇn tù th«ng qua viÖc cæ phÇn hãa. KÕt qu¶ lµ Trung Quèc ®·
chuyÓn ®æi mét c¸ch kh¸ æn ®Þnh vµ nÒn kinh tÕ trong suèt thêi gian dµi ®¹t ®−îc tèc ®é
t¨ng tr−ëng kh¸ cao. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, nhiÒu vÊn ®Ò c¬ b¶n liªn quan ®Õn DNNN ë
Trung Quèc vÉn ch−a gi¶i quyÕt ®−îc, cô thÓ lµ, tiÕn ®é cæ phÇn hãa cßn chËm, ch−a ®¸p
øng ®−îc c¸c yªu cÇu ®Æt ra. Râ rµng, nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ kh«ng thµnh
c«ng cña Nga vµ Trung Quèc trong c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ nãi chung, DNNN nãi riªng lµ
nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u ®èi víi ViÖt Nam.
Thø ba, n−íc Nga vµ Trung Quèc lµ hai quèc gia cã quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn vµ
chiÕn l−îc víi ViÖt Nam. VÊn ®Ò häc tËp, trao ®æi kinh nghiÖm vÒ chuyÓn ®æi kinh tÕ nãi
chung, c¶i c¸ch DNNN nãi riªng cÇn ®−îc ®Èy m¹nh. Trung Quèc ®· gia nhËp WTO, cßn
Nga ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp tæ chøc nµy. §ång thêi, c¶ hai n−íc còng
lµ thµnh viªn cña nhiÒu tæ chøc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, v× vËy sÏ cã ¶nh h−ëng rÊt
lín tíi c¸c n−íc trong khu vùc vµ ViÖt Nam.
Víi ý nghÜa ®ã, nghiªn cøu sinh chän ®Ò tµi: C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë
Nga, Trung Quèc vµ bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam lµm luËn ¸n nghiªn cøu cña
m×nh.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu cña ®Ò tµi
§· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc xuÊt b¶n
thµnh s¸ch c¶ trong vµ ngoµi n−íc, mét sè luËn ¸n tiÕn sÜ vµ th¹c sÜ, c¸c bµi viÕt nghiªn
cøu khoa häc ®¨ng trªn b¸o vµ t¹p chÝ liªn quan tíi ®Ò tµi nµy. Cã thÓ nªu lªn mét sè
c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®iÓn h×nh gÇn ®©y.
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc ®iÓn h×nh nh− sau:
- Bµn vÒ c¶i c¸ch toµn diÖn DNNN, do Tr−¬ng V¨n B©n chñ biªn (dÞch tõ tiÕng
Trung Quèc), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1996. T¸c gi¶ cña
c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· tr×nh bµy kh¸ s©u s¾c c¶i c¸ch DNNN trªn quan ®iÓm c¶i
c¸ch toµn diÖn ë Trung Quèc. Néi dung c«ng tr×nh ®· thÓ hiÖn ®−îc nÐt ®Æc s¾c dïng
Chñ nghÜa m¸c ®Ó lý gi¶i, ph©n tÝch nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN ®Æc s¾c Trung Quèc,
c¸c quan ®iÓm vÒ c¶i c¸ch toµn diÖn DNNN. C¸c t¸c gi¶ nªu râ yªu cÇu DNNN lµ “chñ
3
thÓ thø nhÊt’’ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN. X©y dùng chÕ ®é DN hiÖn ®¹i lµ DN
ph¶i trë thµnh chñ thÓ kinh doanh, chñ thÓ quyÒn sö dông tµi s¶n, chñ thÓ lîi Ých, chñ
thÓ ph¸t triÓn vµ tù ®iÒu tiÕt. C«ng tr×nh nµy c«ng bè vµo n¨m 1996, do vËy bÞ giíi h¹n
vÒ mÆt thêi gian nghiªn cøu c¶i c¸ch DNNN theo yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, thùc
hiÖn c¸c cam kÕt sau khi gia nhËp WTO.
- Nh÷ng bµi häc tõ sù chuyÓn ®æi ë §«ng ¢u, t¸c gi¶ Kornai Janos, ViÖn
Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng (dÞch tõ tiÕng Anh), Hµ Néi, 2002. T¸c gi¶ ®−a
ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm ®óc rót tõ thùc tiÔn c¶i c¸ch së h÷u ë Nga vµ §«ng ¢u.
- C¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ
tr−êng, t¸c gi¶ Marie Lavigne lµ gi¸o s− kinh tÕ häc, ng−êi Ph¸p, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ
quèc gia (dÞch tõ tiÕng Anh), Hµ Néi, 2002. Trong néi dung c«ng tr×nh, t¸c gi¶ kh¸m ph¸
qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi t¹i c¸c n−íc Trung vµ §«ng ¢u, Liªn bang Nga. Trong ®ã, t¸c gi¶ ®·
®−a ra kh¸i niÖm vÒ TNH, tr×nh bµy môc tiªu cña TNH, c¸c c¬ chÕ TNH ë c¸c n−íc
chuyÓn ®æi.
- T− nh©n hãa trong c¸c ngµnh cã c¹nh tranh: hå s¬ cho tíi nay, tµi liÖu nghiªn
cøu chÝnh s¸ch cña Ng©n hµng thÕ giíi (dÞch tõ tiÕng Anh), n¨m 2002. C¸c t¸c gi¶ cña
c«ng tr×nh nµy ®−a ra nh÷ng t− liÖu thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng cña TNH vµ nhÊn m¹nh nh÷ng
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó TNH thµnh c«ng. §ã lµ, cam kÕt chÝnh trÞ m¹nh mÏ kÕt hîp víi sù
ñng hé réng r·i cña c«ng chóng ®èi víi TNH, t¹o ra c¸c thÞ tr−êng c¹nh tranh, rì bá c¸c
rµo c¶n gia nhËp vµ tho¸t khái thÞ tr−êng, c¶i c¸ch khu vùc tµi chÝnh ®Ó t¹o ra hÖ thèng
ng©n hµng th−¬ng m¹i, h×nh thµnh khung ph¸p lý ®Ó t¨ng c−êng c¸c lîi Ých cña së h÷u t−
nh©n.
- Toµn cÇu hãa vµ t−¬ng lai cña c¸c n−íc ®ang chuyÓn ®æi, t¸c gi¶ Grzegorz W.
Kolodko – nhµ kinh tÕ häc, nguyªn Phã Thñ t−íng Ba Lan, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc
gia (dÞch tõ tiÕng Ba Lan), Hµ Néi, 2006. T¸c gi¶ ®i s©u xem xÐt, ph©n tÝch hai néi dung
chÝnh: Thø nhÊt, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa ngµy cµng m¹nh mÏ ®· vµ ®ang lµ chÊt xóc t¸c
quan träng cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña c¸c n−íc chuyÓn ®æi. Thø hai, ®¸nh gi¸ sù t¸c
®éng t−¬ng hç gi÷a toµn cÇu hãa vµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi; ®−a ra dù b¸o nh÷ng m«
h×nh ph¸t triÓn trong nöa thÕ kû tíi; rót ra nh÷ng bµi häc c¬ b¶n cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c
chÝnh s¸ch kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa vµ chuyÓn ®æi.
- Ph©n tÝch so s¸nh cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa vµ
Nga, tµi liÖu dÞch tõ tiÕng Anh, ViÖn Th«ng tin khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2004. §©y lµ
c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi gãp phÇn vµo viÖc s¬ bé tæng kÕt qu¸
tr×nh h¬n 20 n¨m c¶i c¸ch kinh tÕ cña Trung Quèc vµ h¬n 10 n¨m ë Nga. C¸c t¸c gi¶ ®−a
ra c¬ së thùc tiÔn ®Ó ph©n tÝch nh÷ng thµnh c«ng còng nh− kh«ng thµnh c«ng cña hai n−íc
th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c chuyÓn ®æi kh¸c nhau. Cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng së h÷u ®−îc
4
c¸c t¸c gi¶ ®i s©u ph©n tÝch, so s¸nh gi÷a hai n−íc vµ chØ ra toµn bé cuéc c¶i c¸ch së h÷u ë
Nga ®−îc quy vÒ thay h×nh thøc së h÷u nhµ n−íc thµnh së h÷u t− nh©n cã tÝnh −íc lÖ b»ng
c¸ch TNH c¸c xÝ nghiÖp cña khu vùc nhµ n−íc; cßn ë Trung Quèc th× theo con ®−êng ph¸t
triÓn c¸c h×nh thøc së h÷u phi c«ng h÷u kh¸c vµ thay ®æi tÝnh chÊt cña së h÷u c«ng céng
b»ng c¸ch thay ®æi h×nh thøc thùc hiÖn cña nã.
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trong n−íc ®iÓn h×nh nh− sau:
- C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë Trung Quèc - so s¸nh víi ViÖt Nam, ViÖn
Kinh tÕ thÕ giíi, Chñ biªn TSKH. Vâ §¹i L−îc - GS.TS. Cèc Nguyªn D−¬ng, Nhµ xuÊt
b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1997. C¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch kh¸ s©u s¾c vµ kh¶o cøu toµn
diÖn vÒ qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc. Trªn c¬ së ®ã, nªu lªn sù t−¬ng ®ång vµ
kh¸c biÖt cña c«ng cuéc c¶i c¸ch DNNN gi÷a Trung Quèc vµ ViÖt Nam; nh÷ng bµi häc
kinh nghiÖm rót ra. Cuèn s¸ch ®−îc xuÊt b¶n n¨m 1997, do vËy trong h¬n mét thËp kû trë
l¹i ®©y, nh÷ng vÊn ®Ò c¶i c¸ch DNNN ch−a ®−îc nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn
míi, Trung Quèc gia nhËp WTO.
- Nghiªn cøu so s¸nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam vµ c¶i c¸ch kinh tÕ ë Trung
Quèc, Trung T©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia – ViÖn Khoa häc x· héi Qu¶ng
T©y, do GS.TS. Lª H÷u TÇng vµ GS. L−u Hµm Nh¹c ®ång chñ biªn, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ
quèc gia xuÊt b¶n, Hµ Néi, 2002. Víi quy m« vµ c¸ch tiÕp cËn cña mét c«ng tr×nh nghiªn
cøu c¬ b¶n, néi dung ®−îc ®i s©u ph©n tÝch, lý gi¶i nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ
quan, nh÷ng c¬ së lý luËn khoa häc vµ thùc tiÔn dÉn ®Õn thµnh c«ng trong c«ng cuéc ®æi
míi, c¶i c¸ch kinh tÕ ë mçi n−íc. Trong ®ã, phÇn ®¸nh gi¸ thùc tiÔn c¶i c¸ch DNNN ë
Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®−îc c¸c t¸c gi¶ cña hai n−íc tr×nh bµy kh¸ cô thÓ theo c¸c giai
®o¹n, nh÷ng gi¶i ph¸p vµ tiÕn triÓn cña c¶i c¸ch DNNN. Bªn c¹nh ®ã, so s¸nh tiÕp tôc ®i
s©u c¶i c¸ch DNNN cña Trung Quèc vµ ViÖt Nam.
- §iÒu chØnh mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc (giai ®o¹n 1992-2010), tËp
thÓ t¸c gi¶, do TS. NguyÔn Kim B¶o chñ biªn, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi,
2004. Trong c«ng tr×nh nµy, c¸c t¸c gi¶ tËp trung lµm râ nh÷ng néi dung ®iÒu chØnh chÝnh
s¸ch kinh tÕ ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc cña Trung Quèc tõ n¨m 1992 – 2010. §iÒu chØnh
chÝnh s¸ch trong c¶i c¸ch DNNN bao gåm: nh÷ng chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh, c¸c biÖn ph¸p
thùc hiÖn, hiÖu qu¶ cña ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch vµ triÓn väng cña c«ng cuéc c¶i c¸ch DNNN
Trung Quèc.
- Con ®−êng ph¸t triÓn DNNN Trung Quèc tõ 1949 ®Õn 2004 – Nh÷ng vÊn ®Ò
nhËn thøc, t¸c gi¶ Ph¹m SÜ Thµnh, Nhµ xuÊt b¶n ThÕ Giíi, 2005. C«ng tr×nh ®−îc nghiªn
cøu kh¸ hÖ thèng, l«gic tõ lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn DNNN Trung Quèc tr−íc n¨m
1978, sù cÇn thiÕt ®iÒu chØnh DNNN, ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch vÜ m« vµ vi m«. §iÒu
®¸ng l−u ý h¬n c¶ lµ t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch vµ lµm râ nh÷ng nh©n tè t¹o nªn thµnh c«ng
5
cña c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc; tõ ®ã ®−a ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi qu¸
tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë ViÖt Nam hiÖn nay.
- T− nh©n hãa ë Liªn bang Nga vµ mét sè n−íc §«ng ¢u trong c¶i c¸ch theo
h−íng thÞ tr−êng, ®Ò tµi cÊp bé, do TS. NguyÔn Quang ThuÊn thùc hiÖn, Hµ Néi, 1997.
§©y lµ c«ng tr×nh ®−îc nghiªn cøu c«ng phu, nh÷ng néi dung tr×nh bµy lµ rÊt c¬ b¶n.
Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh mµ t¸c gi¶ ®· gi¶i quyÕt trong c«ng tr×nh nµy lµ kh¸i qu¸t hãa vÒ c¶i
c¸ch vµ TNH ë Liªn bang Nga vµ c¸c n−íc §«ng ¢u. Ph©n tÝch vµ lµm râ kÕt qu¶ cña c¸c
biÖn ph¸p thùc hiÖn TNH ë Liªn bang Nga vµ §«ng ¢u. Tõ ®ã, ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ
qu¸ tr×nh TNH ë c¸c n−íc nµy.
- B¸o c¸o nghiªn cøu: c¶i c¸ch DNNN-kinh nghiÖm cña Trung Quèc vµ so s¸nh
víi ViÖt Nam, tµi liÖu phôc vô Héi th¶o n»m trong khu«n khæ Dù ¸n VIE/101/012, ViÖn
Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, Hµ Néi, 2002. C¸c diÔn
gi¶ Trung Quèc nªu trong b¸o c¸o vÒ lÞch sö c¶i c¸ch DNNN tõ n¨m 1978 ®Õn nay, nh÷ng
giai ®o¹n c¶i c¸ch vµ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë Trung
Quèc, nh÷ng khã kh¨n, v−íng m¾c ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN. C¸c t¸c gi¶
còng x¸c ®Þnh râ nh÷ng thµnh tùu vµ thiÕu sãt chÝnh cña c¶i c¸ch DNNN. Mét trong sè
nh÷ng luËn ®iÓm nµy ®Õn nay cßn ®ang lµ hiÖn thùc.
- Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc, ViÖn Adam Smith, Dù
¸n cña ChÝnh phñ V−¬ng quèc Anh tµi trî cho ChÝnh phñ ViÖt Nam, Hµ Néi, 2002. Néi
dung c«ng tr×nh tËp trung tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt chung liªn quan ®Õn ho¹t ®éng
cña c¸c DN trong c¬ chÕ thÞ tr−êng nh− c¹nh tranh, xãa bá ®éc quyÒn, vÊn ®Ò ®iÒu tiÕt c¸c
ngµnh kinh tÕ... §ång thêi, nªu lªn nh÷ng kinh nghiÖm c¶i c¸ch, chuyÓn ®æi c¸c DNNN,
chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn DN vµ sù t¸c ®éng cña x· héi ®èi víi c¶i c¸ch DN ë mét
sè n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ. §©y lµ tµi liÖu dïng cho viÖc ®µo t¹o, häc tËp cho c¸c ®èi
t−îng lµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸n bé chñ chèt cña c¸c bé, ngµnh vµ c¸c tæng
c«ng ty, DNNN ®ang tiÕn hµnh CPH.
- Héi th¶o khoa häc quèc tÕ: ChuyÓn ®æi DNNN ë ViÖt Nam, do §¹i häc quèc gia
Hµ Néi vµ ViÖn Konrad Adenauer ®ång tæ chøc t¹i Hµ Néi, n¨m 2006. Tµi liÖu ®−îc tËp
hîp 16 bµi viÕt tham luËn khoa häc cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc lµ c¸c chuyªn gia
®Çu ngµnh nghiªn cøu vÒ c¶i c¸ch DNNN. NhiÒu bµi viÕt cã gi¸ trÞ tham kh¶o tèt, cung cÊp
nh÷ng th«ng tin vµ c¸c t− liÖu, sè liÖu míi. Cã nh÷ng gîi ý rÊt thiÕt thùc cho ViÖt Nam tiÕp
tôc ®æi míi, s¾p xÕp DNNN trong thêi kú chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
- C¶i c¸ch kinh tÕ: c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ë c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn
®æi (Trung Quèc, ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga), cña t¸c gi¶ TSKH. Ph¹m §øc ChÝnh,
Thµnh phè Hå ChÝ Minh, n¨m 2007. C«ng tr×nh cã kÕt cÊu gåm 3 phÇn. PhÇn II, t¸c gi¶
®i vµo nghiªn cøu, ph©n tÝch chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ, trong ®ã cã c¶i c¸ch DNNN ë tõng
6
n−íc cô thÓ. Nªu lªn gi¶i ph¸p c¶i c¸ch tuÇn tù ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam; c¶i c¸ch
theo liÖu ph¸p sèc ë Nga. Nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña nã. PhÇn III: t¸c gi¶ ®i vµo
nghiªn cøu so s¸nh c¸c m« h×nh chuyÓn ®æi gi÷a ba n−íc trªn. §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn
cøu ë ph¹m vi réng vÒ c¶i c¸ch, chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ba n−íc. V× vËy, néi dung c¶i
c¸ch DNNN míi dõng l¹i ë tÇm kh¸i qu¸t, cã tÝnh hÖ thèng l¹i c¸c qu¸ tr×nh thùc hiÖn
c¶i c¸ch.
- ChuyÓn ®æi së h÷u vµ TNH ë Liªn bang Nga, bµi häc kinh nghiÖm rót ra ®èi
víi ViÖt Nam, ®Ò tµi cÊp tr−êng, do tËp thÓ t¸c gi¶ cña tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n
thùc hiÖn, n¨m 2006. Néi dung c«ng tr×nh nªu lªn sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn ®æi së h÷u
vµ TNH ë Liªn bang Nga. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi vµ TNH ë Liªn bang
Nga. So s¸nh qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi DNNN ë Nga vµ ViÖt Nam. C¸c t¸c gi¶ ®· rót ra mét
sè bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë ViÖt Nam.
- ChuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga - Lý luËn, thùc tiÔn vµ bµi häc kinh
nghiÖm, ®Ò tµi thùc hiÖn theo NghÞ ®Þnh th− ViÖt Nam – Liªn bang Nga, do GS.TS.
NguyÔn §×nh H−¬ng chñ biªn, Nhµ xuÊt b¶n Lý luËn ChÝnh trÞ, Hµ Néi, 2005. Trong
c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy, c¸c t¸c gi¶ dµnh c¶ mét ch−¬ng tr×nh bµy chuyÓn ®æi së h÷u
vµ TNH t¹i Nga. C¸c t¸c gi¶ nªu râ sù cÇn thiÕt vµ tiÒn ®Ò TNH; c¸c giai ®o¹n vµ kÕt
qu¶ tiÕn hµnh TNH ë Nga.
- Kinh nghiÖm chuyÓn ®æi, ®Æc biÖt lµ TNH c¸c DN lín vµ h×nh thµnh khung
ph¸p lý vÒ ®Çu t− vµ DN t¹i Liªn bang Nga vµ Céng hßa SÐc, c«ng tr×nh kh¶o s¸t thùc
tiÔn cña ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng tõ 25-5 ®Õn 31-6-2006. §©y lµ tµi
liÖu cung cÊp cho ng−êi ®äc rÊt nhiÒu t− liÖu, sè liÖu thùc tiÔn vÒ TNH, x©y dùng khung
ph¸p luËt kinh doanh trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ cña hai n−íc. §Æc biÖt lµ c¸c
kinh nghiÖm thùc tiÔn tiÕn hµnh TNH DNNN.
- §iÒu chØnh ho¹t ®éng cña DNNN sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO, B¸o
c¸o kÕt qu¶ kh¶o s¸t Trung Quèc cña ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng,
th¸ng 3 n¨m 2008. Néi dung cña b¸o c¸o tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò: nh÷ng néi dung
Trung Quèc cam kÕt vÒ DNNN sau khi gia nhËp WTO, t×m hiÓu ph−¬ng thøc vµ biÖn
ph¸p thùc hiÖn cam kÕt WTO cña Trung Quèc vÒ vÊn ®Ò DNNN, t×m hiÓu thµnh c«ng vµ
th¸ch thøc ®èi víi Trung Quèc hiÖn nay khi thùc hiÖn cam kÕt gia nhËp WTO vÒ
DNNN. §¸ng l−u ý lµ vÒ bµi häc kinh nghiÖm cña Trung Quèc trong ®iÒu chØnh ho¹t
®éng cña DNNN theo cam kÕt WTO vµ mét ®Ò xuÊt ban ®Çu víi ViÖt Nam.
- C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc Trung Quèc giai ®o¹n tõ 1978 ®Õn nay, LuËn
¸n tiÕn sÜ kinh tÕ, t¸c gi¶ D−¬ng Hoµng Oanh, ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi, Hµ Néi,
2003. §©y lµ c«ng tr×nh ®−îc nghiªn cøu hoµn chØnh cña mét luËn ¸n tiÕn sÜ. Néi dung cña
luËn ¸n ®· nªu râ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó Trung Quèc thùc hiÖn c¶i c¸ch DNNN. HÖ
7
thèng vµ ph©n tÝch c¸c néi dung c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc tõ khi c¶i c¸ch, më cöa nÒn
kinh tÕ.
Ngoµi ra, cßn kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn chñ ®Ò nµy ®· ®−îc
®¨ng t¶i trªn t¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi, t¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u
¢u vµ mét sè t¹p chÝ kh¸c.
C¸c c«ng tr×nh tiªu biÓu nªu trªn, tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhau ®· ®i vµo
nghiªn cøu c¶i c¸ch DNNN cña riªng lÎ mét quèc gia hay khu vùc. VÊn ®Ò c¶i c¸ch, TNH
DNNN ch−a ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng ®Æt d−íi gãc ®é ph©n tÝch, ®¸nh gi¸
nh÷ng thµnh c«ng còng nh− kh«ng thµnh c«ng, nh÷ng khã kh¨n, trë ng¹i trong qu¸ tr×nh
thùc hiÖn ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi (t
