Chuyên đề Đề tài Ứng dụng GIS thành lập bộ bản đồ dân số tỉnh Đồng Tháp

ỨNG DỤNG GIS THÀNH LẬP BỘ BẢN ĐỒ CHUYÊN ĐỀ DÂN SỐ TỈNH ĐỒNG THÁP 1. Đặt vấn đề. Sự ra đời và phát triển của công nghệ thông tin đã đem lại nhiều tiến bộ, việc ứng dụng công nghệ thông tin mà đặc biệt là công nghệ GIS (GIS – Geographic Information System) để thành lập bản đồ là hết sức cần thiết. GIS là hệ thống thông tin địa lý không chỉ với khả năng thu thập đo đạc địa lý, điều tra tài nguyên thiên nhiên, lưu trữ, phân tích không gian, mô hình hoá nhiều loại dữ liệu trong đó bao gồm dữ liệu không gian và dữ liệu thuộc tính mà còn phục vụ trong công tác thành lập bản đồ… với sự hỗ trợ của các phần mềm: Mapinfo, ArcView Gis, ArcGis. Công nghệ GIS đã tạo ra những thay đổi quan trọng trong quá trình xây dựng các loại bản đồ phục vụ cho nhu cầu quản lý hiện nay. Mà trong đó bản đồ dân số cũng không kém phần quan trọng. Tỉnh Đồng Tháp là một trong những tỉnh thuộc Đồng Bằng Sông Cửu Long có tốc độ phát triển kinh tế nhanh cùng với sự tác động của nền kinh tế thị trường và quá trình điều chỉnh quy hoạch, chỉnh trang đô thị đã làm cho công tác quản lý dân cư gặp nhiều khó khăn . Hiện nay trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp công tác quản lý dân cư đang diễn ra hết sức phức tạp và gặp nhiều khó khăn (nhiều doanh nghiệp, công ty được thành lập trên địa bàn tỉnh, dân cư từ các nơi khác tập trung về, nhà trọ mọc lên ngày càng nhiều…). Nếu giải quyết không tốt công tác này sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Như chúng ta đã biết dân cư là lực lượng sản xuất chủ yếu không thể thiếu trong nền kinh tế mỗi nước, bên cạnh đó dân cư còn là nguồn tiêu thụ của cải vật chất, là đại diện của các tổ chức chính trị, của một nền văn hoá. Chính vì thế dân cư được xem là yếu tố quan trọng của địa lý kinh tế. Nghiên cứu về dân cư trước hết là nghiên cứu hệ thống dân cư, sự phân bố dân cư và lao động, phân tích động lực tăng dân số theo tự nhiên và cơ học…Những nghiên cứu này giúp chúng ta dự báo và điều chỉnh số dân một cách thật hợp lý trong tương lai. Vì vậy việc thành lập bản đồ dân số là hết sức cần thiết, tạo điều kiện cho công tác quản lý cũng như quy hoạch dân cư trên lãnh thổ nhà nước được thuận lợi. Bài viết này xin nghiên cứu việc ứng dụng công nghệ GIS thành lập bộ bản đồ chuyên đề dân sô khu vực tỉnh Đồng Tháp 2. Nội dung 2.1. Giới thiệu sơ lược về GIS (GIS – Geographic Information System - hệ thống thông tin địa lý): Khái niệm GIS: là một thu thập có tổ chức của phần cứng, phần mềm, dữ liệu địa lý và con người được thiết kế nhằm nắm bắt, lưu trữ, cập nhật, sử dụng, phân tích và hiển thị các thông tin liên quan đến địa lý. Mục đích đầu tiên của GIS là xử lý không gian, hay các thông tin liên quan đến địa lý Các thành phần của GIS: GIS được kết hợp bởi năm thành phần chính: + Phần cứng (Hardware). + Phần mềm (Software). + Dữ liệu (Data) + Con người (People) + Phương pháp (Methods). Hình 1: Các thành phần của GIS Các chức năng của GIS: a) Nhập dữ liệu: Công nghệ GIS hiện đại có thể thực hiện tự động hoàn toàn quá trình này với công nghệ quét ảnh cho các đối tượng lớn; những đối tượng nhỏ hơn đòi hỏi một số quá trình số hoá thủ công (dùng bàn số hoá). Ngày nay, nhiều dạng dữ liệu địa lý thực sự có các định dạng tương thích GIS. Những dữ liệu này có thể thu được từ các nhà cung cấp dữ liệu và được nhập trực tiếp vào GIS. b) Quản lý dữ liệu: Trong GIS cấu trúc quan hệ tỏ ra hữu hiệu nhất. Trong cấu trúc quan hệ, dữ liệu được lưu trữ ở dạng các bảng. Các trường thuộc tính chung trong các bảng khác nhau được dùng để liên kết các bảng này với nhau. Do linh hoạt nên cấu trúc đơn giản này được sử dụng và triển khai khá rộng rãi trong các ứng dụng cả trong và ngoài GIS. c) Phân tích dữ liệu : Khả năng phân tích thông tin không gian để có được sự nhận thức, cũng có khả năng để sử dụng các quan hệ đã biết, để mô hình hoá đặc tính địa lý đầu ra của một tập hợp các điều kiện. d) Truy vấn dữ liệu: GIS cung cấp những tiện ích để tìm kiếm những đối tượng riêng biệt dựa trên vị trí địa lý và các giá trị thuộc tính. e) Hiển thị dữ liệu: Một trong số các phương diện công nghệ GIS là sự thay đổi của các phương pháp hiển thị khác nhau, trong đó các thông tin này có thể được quan sát trên màn hình máy tính, được vẽ ra như các bản đồ giấy, nhận được như một ảnh địa hình hoặc dùng để tạo ra một file số liệu. Ngoài ra công nghệ GIS có thể cung cấp các bản đồ và ảnh ba chiều. 2.2 Một số khái niệm liên quan: - Dân cư: Dân cư là những tập hợp người sống trên một lãnh thổ được đặc trưng bởi kết cấu, mối quan hệ qua lại với nhau về mặt kinh tế, bởi tính chất của việc phân công lao động và cư trú theo lãnh thổ. - Phân bố dân cư: Phân bố dân cư là sự sắp xếp dân cư phù hợp với điều kiện sống và yêu cầu nhất định của xã hội. - Mật độ dân số: Là phép đo dân số. Nó xác định mức độ tập trung dân cư trên lãnh thổ và được tính bằng tương quan giữa số dân trên đơn vị diện tích ứng với số dân đó. 2.3 Kết quả nghiên cứu Hình 3: Biểu tượng của phần mềm MapInfo Professional 2.3.1. Tổng quan phần mềm Mapinfo: Mapinfo là một trong những phần mềm đồ họa thuộc họ GIS, Mapinfo được ứng dụng rất hiệu quả trong việc biên tập và kết xuất bản đồ. Ngoài ra, Mapinfo còn cung cấp những công cụ hiệu quả trong việc phân tích không gian như định vị một địa chỉ trên bản đồ, chồng xếp các lớp dữ liệu, phân tích thống kê dữ liệu theo một tiêu chí nhất định. Đặc biệt Mapinfo rất hiệu quả trong việc tạo ra những bản đồ chuyên đề từ các lớp dữ liệu đã có, đây là chức năng mạnh của Mapinfo. Mapinfo còn có chức năng số hoá tạo dữ liệu Vector. MapInfo tổ chức tất cả các thông tin bao gồm dữ liệu không gian và dữ liệu thuộc tính dưới dạng bảng cơ sở dữ liệu. Các thông tin này liên kết với chặt chẽ với nhau qua chỉ số ID được lưu giữ chung cho cả hai loại dữ liệu. Mỗi một lớp đối tượng gồm một nhóm các file với phần đuôi mở rộng khác nhau. 2.3.2. Quy trình công nghệ thành lập bản đồ chuyên đề dân số: Thu thập tài liệu, số liệu Thiết kế cơ sở dữ liệu Xây dựng bản đồ dự thảo Đối soát, kiểm tra thực đia Số hoá. Tách lớp bản đồ Thành lập bản đồ nền Phân tích không gian Chồng xếp các lớp bản đồ Xây dựng bản đồ chuyên đề dân số Bản đồ thể hiện mật độ dân số, sự phân bố các đối tượng kinh tế - xã hội và cơ cấu dân số theo giới tính và khu vực Bản đồ thể hiện sự phân bố dân cư theo khu vực, và biến động dân số Hệ thống các biểu đồ (dân số tỉnh qua các năm, dân số theo giới tính và khu vực 2.3.3. Xây dựng cơ sở dữ liệu : Quy trình thành lập bản đồ nền (dữ liệu không gian) : Bản đồ địa hình Lớp ranh giới hành chính Lớp giao thông Lớp thuỷ văn Biên tập Kết quả được bản đồ nền hoàn chỉnh: Hình 1: Bản đồ nền hoàn chỉnh Tiến hành cập nhật dữ liệu thuộc tính cho lớp hanh_chinh (Nguồn Niên giám thống kê Tỉnh Đồng Tháp 2007) (Nguồn Niên giám thống kê Tỉnh Đồng Tháp 2007) (Nguồn Niên giám thống kê Tỉnh Đồng Tháp 2007) 2.3.4. Kết quả thực hiện: Hình 2 : Bản đồ thể hiện diện tích và dân sô tỉnh Đồng Tháp Hình 3 : Bản đồ thể hiện trường mật độ dân số theo diện tích 3. Kết luận : Bản đồ chuyên đề về dân số là tài liệu quan trọng trong công tác quản lý dân số, là tài liệu phục vụ cho việc phát triển kinh tế xã hội, giải quyết nhiều vấn đề cấp bách của xã hội hiện nay như: việc làm, trình độ học vấn,… Thông qua hệ thống sản phẩm bản đồ người xem sẽ có được cái nhìn trực quan hơn về dân số. Bên cạnh đó bản đồ chuyên đề về dân số cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà quản lý trong việc lên kế hoạch thích hợp trong tương lai bằng một số thông tin về dân số đã được cập nhật và mô hình hóa trên bản đồ. Do đó việc xây dựng bản đồ chuyên đề dân số là cần thiết. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của xã hội, công nghệ thông tin ngày càng có những bước tiến mới trong mọi lĩnh vực và nhất là trong lĩnh vực bản đồ, nó là công cụ hỗ trợ đắc lực cho các nhà quản lý nhằm giảm thiểu chi phí, thời gian và nhân lực nhưng mức độ chính xác và an toàn dữ liệu cao hơn. Vì vậy việc ứng dụng công nghệ để xây dựng các bản đồ chuyên đề là rất cần thiết đối với thời đại công nghệ số hiện nay, rất thuận lợi cho việc cập nhật, chỉnh sửa nguồn dữ liệu đầu vào, lưu trữ, truy vấn và hiển thị thông tin của chuyên đề thể hiện trên bản đồ. Tuy nhiên trong giai đoạn thu thập nguồn dữ liệu, số liệu còn gặp khó khăn nên các thông tin thể hiện trên bản đồ còn nhiều hạn chế.. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Bùi Hữu Mạnh (2007), “Hướng dẫn sử dụng phần mềm Mapinfo Professional 7.0” Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật, Hà Nội [2] Phạm Thế Hùng (2009). “Bài giảng kỹ thuật bản đồ địa chính”. Trường đại học Đồng Tháp, Lưu hành nội bộ. [3] Phòng Thống kê Tỉnh Đồng Tháp.”Niên giám thống kê Tỉnh Đồng Tháp 2007”, Tỉnh Đồng Tháp. [4]. Cổng thông tin tỉnh Đồng Tháp: PHẦN PHỤ LỤC Phụ lục số 1 : (Nguồn Niên giám thống kê Tỉnh Đồng Tháp 2007) Phụ lục số 2 : (Nguồn Niên giám thống kê Tỉnh Đồng Tháp 2007) Phụ lục số 3 : (Nguồn Niên giám thống kê Tỉnh Đồng Tháp 2007) Phụ lục số 4 : Phụ lục số 5 :