Cơ sở lý luận chung về lạm phát
Lạm phát thường xuyên và dai dẳng là một hiện tượng mới bẩm sinh ở các nước tư bản, nó được coi như một con quỷ ghê gớm nhất trên trái đất, ít nhất là xét về triển vọng chính sách kinh tế vĩ mô. Tuy nhiên lạm phát cũng có tính chất hai mặt của nó. Kích thích nền kinh tế phát triển nếu tốc độ tăng của nó phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế và ngược lại nếu tốc độ tăng lạm phát cao nó sẽ gây ra những biến động kinh tế hết sức nghiêm trọng: Như biến dạng cơ cấu sản xuất về việc làm về địa vị. Và lạm phát thường xẩy ra sau các cuộc khủng hoảng lớn về kinh tế và xã hội. Ngày nay, xu hướng quốc tế hoá, toàn cầu hoá ở nhiều lĩnh vực của đời sống đang được diển ra trên phạm vi toàn thế giới thì vấn đề lạm phát nó không còn giới hạn trong các nước tư bản mà nó đã đến với các nước đang phát triển cũng như các nước ở thế giới thứ ba. Riêng các nước xã hội chủ nghĩa mà cụ thể là Việt Nam, cuối những năm 80 đã trải qua cuộc khủng hoảng kinh tế khá nghiêm trọng, sản xuất sút kém giá cả tăng với tốc độ phi mã. Cao điểm nhất là thời kỳ 1986 - 1988, nền kinh tế nước ta vẫn hoạt động theo cơ chế kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, hàng hoá sản xuất có hạn mà nhu cầu thì lại rất cao nhưng đòi hỏi phải mở rộng quy mô phát hành tiền, tổng cầu luôn vượt tổng cung, nền kinh tế luôn ở trạng thái mất cân đối, lạm phát tăng ở mức ba con số. Thời kỳ 1989 - 1991 nền kinh tế chuyển hướng mạnh theo cơ chế thị trường, Nhà nước đã ban hành các chính sách quản lý mới nền kinh tế như: Tự do giá cả, thả nổi tỷ giá, chính sách lãi suất cao, cắt giảm nhiều khoản chi tiêu ngân sách.nhờ đó mà nền kinh tế đã có những chuyển biến tích cực, lạm phát phi mã bị chặn lại. Thời kỳ 1992 - 1995 nền kinh tế về cơ bản thoát khỏi tình trạng khủng hoảng và đi dần vào thế ổn định, nguyên nhân chủ yếu gây nên lạm phát cao ở nước ta vẫn là sự bành trướng cung ứng tiền tệ qua lớn để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của xã hội nếu không tính đến những nguyên nhân có tính khách quan như: Nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp vốn yếu kém, lạc hậu, mất cân đối cơ cấu, phụ thuộc nhiều các yếu tố bên ngoài đặc biệt là nguồn viện trợ của Liên Xô. Từ năm 1996 nền kinh tế nước ta chuyển sang một thời kỳ mới- công nghiệp hoá với tốc độ tăng trưởng cao. Vì vậy, kiềm chế được lạm phát ổn định nền kính tế để duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao vẫn là mục tiêu đặc biệt quan trọng và công cụ chủ yếu vẫn là thực thi một số chính sách tiền tệ hợp lý như: tăng mức cung tiền tệ hàng năm với mức thích hợp, xây dựng và sử dụng có hiệu quả hơn các chính sách tiền tệ, kiên quyết không bù thâm hụt ngân sách bằng cách phát hành tiền. Từ năm 1996 đến nay, do nền kinh tế nước ta vẫn còn thấp kém, cơ cấu kinh tế mất cân đối, đang trong trạng thái chuyển dịch, đầu tư tăng nhanh. Vì vậy có thể ổn định kinh tế ở một mức nhất định, lạm phát có thể giảm xuống ở mức có thể chấp nhận được. Và thực tề là xu hướng giảm phát đã xảy ra gây tình trạng thiểu phát, đây cũng là biển hiện của nền kinh tế trì trệ khủng hoảng. Vậy muốn ổn dịnh đất nước cả về kinh tế xã hội để đẩn bảo quyền lợi và nghĩa vụ của mối người dân thì vấn đề tăng trưởng kinh tế và chống lạm phát phải được thực hiện một cách thống nhất làm thế nào đạt được hiệu quả cao nhất thì đòi hỏi chungs ta phải nghiên cứu một cách khoa học, vấn đề này để hiểu được thế nào là lạm phát chống lạm phát làm như thế nào? Cần có những giải pháp gì để khắc phục cả về mặt ngắn hạn và dài hạn duy trì mức lạm phát ở mức nào cho hợp lý? thiểu phát có gây ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế hay không?.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Cơ sở lý luận chung về lạm phát, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi nãi ®Çu
L¹m ph¸t thêng xuyªn vµ dai d¼ng lµ mét hiÖn tîng míi bÈm sinh ë c¸c níc t b¶n, nã ®îc coi nh mét con quû ghª gím nhÊt trªn tr¸i ®Êt, Ýt nhÊt lµ xÐt vÒ triÓn väng chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Tuy nhiªn l¹m ph¸t còng cã tÝnh chÊt hai mÆt cña nã. KÝch thÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nÕu tèc ®é t¨ng cña nã phï hîp víi tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ vµ ngîc l¹i nÕu tèc ®é t¨ng l¹m ph¸t cao nã sÏ g©y ra nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ hÕt søc nghiªm träng: Nh biÕn d¹ng c¬ cÊu s¶n xuÊt vÒ viÖc lµm vÒ ®Þa vÞ... Vµ l¹m ph¸t thêng xÈy ra sau c¸c cuéc khñng ho¶ng lín vÒ kinh tÕ vµ x· héi.
Ngµy nay, xu híng quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ ë nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng ®ang ®îc diÓn ra trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi th× vÊn ®Ò l¹m ph¸t nã kh«ng cßn giíi h¹n trong c¸c níc t b¶n mµ nã ®· ®Õn víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn còng nh c¸c níc ë thÕ giíi thø ba. Riªng c¸c níc x· héi chñ nghÜa mµ cô thÓ lµ ViÖt Nam, cuèi nh÷ng n¨m 80 ®· tr¶i qua cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ kh¸ nghiªm träng, s¶n xuÊt sót kÐm gi¸ c¶ t¨ng víi tèc ®é phi m·. Cao ®iÓm nhÊt lµ thêi kú 1986 - 1988, nÒn kinh tÕ níc ta vÉn ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, hµng ho¸ s¶n xuÊt cã h¹n mµ nhu cÇu th× l¹i rÊt cao nhng ®ßi hái ph¶i më réng quy m« ph¸t hµnh tiÒn, tæng cÇu lu«n vît tæng cung, nÒn kinh tÕ lu«n ë tr¹ng th¸i mÊt c©n ®èi, l¹m ph¸t t¨ng ë møc ba con sè.
Thêi kú 1989 - 1991 nÒn kinh tÕ chuyÓn híng m¹nh theo c¬ chÕ thÞ trêng, Nhµ níc ®· ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý míi nÒn kinh tÕ nh: Tù do gi¸ c¶, th¶ næi tû gi¸, chÝnh s¸ch l·i suÊt cao, c¾t gi¶m nhiÒu kho¶n chi tiªu ng©n s¸ch....nhê ®ã mµ nÒn kinh tÕ ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, l¹m ph¸t phi m· bÞ chÆn l¹i. Thêi kú 1992 - 1995 nÒn kinh tÕ vÒ c¬ b¶n tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vµ ®i dÇn vµo thÕ æn ®Þnh, nguyªn nh©n chñ yÕu g©y nªn l¹m ph¸t cao ë níc ta vÉn lµ sù bµnh tríng cung øng tiÒn tÖ qua lín ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cña x· héi nÕu kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n cã tÝnh kh¸ch quan nh: NÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp vèn yÕu kÐm, l¹c hËu, mÊt c©n ®èi c¬ cÊu, phô thuéc nhiÒu c¸c yÕu tè bªn ngoµi ®Æc biÖt lµ nguån viÖn trî cña Liªn X«.
Tõ n¨m 1996 nÒn kinh tÕ níc ta chuyÓn sang mét thêi kú míi- c«ng nghiÖp ho¸ víi tèc ®é t¨ng trëng cao. V× vËy, kiÒm chÕ ®îc l¹m ph¸t æn ®Þnh nÒn kÝnh tÕ ®Ó duy tr× tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao vÉn lµ môc tiªu ®Æc biÖt quan träng vµ c«ng cô chñ yÕu vÉn lµ thùc thi mét sè chÝnh s¸ch tiÒn tÖ hîp lý nh: t¨ng møc cung tiÒn tÖ hµng n¨m víi møc thÝch hîp, x©y dùng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, kiªn quyÕt kh«ng bï th©m hôt ng©n s¸ch b»ng c¸ch ph¸t hµnh tiÒn.
Tõ n¨m 1996 ®Õn nay, do nÒn kinh tÕ níc ta vÉn cßn thÊp kÐm, c¬ cÊu kinh tÕ mÊt c©n ®èi, ®ang trong tr¹ng th¸i chuyÓn dÞch, ®Çu t t¨ng nhanh. V× vËy cã thÓ æn ®Þnh kinh tÕ ë mét møc nhÊt ®Þnh, l¹m ph¸t cã thÓ gi¶m xuèng ë møc cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Vµ thùc tÒ lµ xu híng gi¶m ph¸t ®· x¶y ra g©y t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t, ®©y còng lµ biÓn hiÖn cña nÒn kinh tÕ tr× trÖ khñng ho¶ng. VËy muèn æn dÞnh ®Êt níc c¶ vÒ kinh tÕ x· héi ®Ó ®Èn b¶o quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña mèi ngêi d©n th× vÊn ®Ò t¨ng trëng kinh tÕ vµ chèng l¹m ph¸t ph¶i ®îc thùc hiÖn mét c¸ch thèng nhÊt lµm thÕ nµo ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt th× ®ßi hái chungs ta ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc, vÊn ®Ò nµy ®Ó hiÓu ®îc thÕ nµo lµ l¹m ph¸t chèng l¹m ph¸t lµm nh thÕ nµo? CÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p g× ®Ó kh¾c phôc c¶ vÒ mÆt ng¾n h¹n vµ dµi h¹n duy tr× møc l¹m ph¸t ë møc nµo cho hîp lý? thiÓu ph¸t cã g©y ¶nh hëng ®Õn t¨ng trëng kinh tÕ hay kh«ng?...
Néi dung
I-/ C¬ së lý luËn chung vÒ l¹m ph¸t
1. Kh¸i niÖm:
L¹m ph¸t lµ mét hiÖn tîng chung cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, lµ c¨n bÖnh nÈy sinh khi quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ kh«ng ®îc t«n träng. L¹m ph¸t thêng ph¸t sinh do t×nh tr¹ng thiÕu hôt ng©n s¸ch, ®Æc biÖt lµ do c¸c cuéc chiÕn tranh, nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ kinh tÕ khi Nhµ níc TBCN kh«png cã kh¶ n¨ng bï ®¾p nh÷ng chi ph¸ ngµy cµng t¨ng cña m×nh b»ng thuÕ kho¸, c«ng tr¸i..... nªn ph¶i t¨ng cêng ph¸t hµnh tiÒn giÊy, t×nh h×nh ®ã lµm cho tiÒn giÊy mÊt gi¸ hÕt søc nhanh chãng so víi vµng, hµng ho¸ vµ ngo¹i tÖ. V× vËy vÊn ®Ò chèng l¹m ph¸t vÉn lµ vÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña mèi quèc gia. Cã nhiÒu nhµ kinh tÕ ë c¸c quèc gia kh¸c nhau ®· ®a ra nhiÒu lý thuyÕt ®Ó chuÈn ®o¸n vµ c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc. VËy l¹m ph¸t lµ g×? Trªn quan ®iÓm lý luËn cña C-Mac Lenin th× l¹m ph¸t lµ t×nh tr¹ng tiÒn giÊy trµn ®Çy c¸c kªnh lu th«ng tiÒn tÖ, vît qu¸ c¸c nhu cÇu kinh tÕ thùc tÕ lµm cho tiÒn tÖ mÊt gi¸, lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n vµ cña c¶i x· héi cã lîi cho giai cÊp thèng trÞ díi chÕ ®é TBCN lµ ph¬ng ph¸p ®Ó t¨ng cêng bãc lét lao ®éng biÓu hiÖn l¹m ph¸t lµ gi¸ c¶ t¨ng mét c¸ch tù ph¸t, nhÊt lµ c¸c gi¸ c¶ hµng tiªu dïng th«ng thêng. Néi dung l¹m ph¸t lµ sù liªn tôc t¨ng lªn cña møc gi¸ trung b×nh theo thêi gian. L¹m ph¸t cã thÓ biÓu hiÖn mét c¸ch cô thÓ nh sau: L¹m ph¸t do khæi lîng tiÒn thùc tÕ trong lu th«ng t¨ng nhng s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ kh«ng t¨ng hoÆc do khèi lîng tiÒn thùc tÕ trong lu th«ng vÉn gi÷ nguyªn nhng s¶n lîng hµng ho¸ gi¶m xuèng lµm cho tiÒn d thõa, g©y ra l¹m ph¸t. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y ra sù ph¸t triÓn kh«ng b×nh thêng cña lu th«ng tiÒn tÖ. Sù qu¸ thõa dÊu hiÖu gi¸ trÞ trong lu th«ng ®· lµm cho tiÒn tÖ mÊt gi¸ so víi vµng, so víi hµng ho¸ vµ ngo¹i tÖ. TiÒn tÖ mÊt gi¸ so víi vµng bëi do ®Æc trng c¬ b¶n cña lu th«ng tiÒn giÊy lµ cã thÓ chøa mét khèi lîng ®å sé tiÒn giÊy ®i vµo lu th«ng lµm cho lîng vµng mµ mét ®¬n vÞ tiÒn giÊy lµm ®¹i diÖn gi¸ trÞ gi¶m xuèng. TiÒn tÖ m¾t gi¸ so víi hµng ho¸ cã nghÜa søc mua cña tiÒn tÖ gi¶m sót ®èi víi tÊt c¶ hµng ho¸. Bëi v× gi¸ trÞ cña mét ®¬n vÞ tiÒn giÊy gi¶m th× gi¸ trÞ hµng ho¸ biÓu hiÖn ë tiÒn giÊy t¨ng lªn. Trong l¹m ph¸t gi¸ c¶ hµng ho¸ còng cã thÓ t¨ng kh«ng cïng tèc ®é víi nã lµ do quan hÖ cung cÇu vµ møc ®é thiÕt yÕu cña thø hµng ho¸ ®ã, cßn mÊt gi¸ so víi ngo¹i tÖ nghÜa lµ gi¸ trÞ tiÒn tÖ ë c¸c níc cã l¹m ph¸t bÞ h¹ thÊp so víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ ë c¸c níc kh¸c thÓ hiÖn ë sù thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i. L¹m ph¸t x¶y ra lu«n g¾n liÒn víi ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n, nã lµm cho giai cÊp c«ng nh©n bÞ thiÖt h¹i h¬n c¶ v× khi tiÒn giÊy bÞ mÊt gi¸, gi¸ c¶ tiªu dïng t¨ng nhanh h¬n tiÒn l¬ng danh nghÜa, nã còng ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn c¶ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá v× gi¸ c¶ s¶n phÈm cña hä t¨ng lªn chËm h¬n so víi gi¸ c¶ s¶n phÈm cña c¸c xÝ nghiÖp. Ngoµi ra tiÒn tiÕt kiÖm cña hä còng bÞ mÊt gi¸, l¹m ph¸t cßn ¶nh hëng ®Õn hoµn c¶nh cña nh÷ng ngêi cã thu nhËp æn ®Þnh: Viªn chøc, gi¸o viªn... Theo quan ®iÓm cña C-M¸c. L¹m ph¸t ®îc chia thµnh hai thêi kú:
Thêi kú l¹m ph¸t tiÖm tiÒn lµ thêi kú mµ trong ®ã tèc ®é mÊt gi¸ cña tiÒn giÊy nhá h¬n tèc dé t¨ng tiÒn giÊy, bëi v× mét bé phËn tiÒn giÊy ph¸t hµnh thay tiÒn ®óc rót ra khái lu th«ng kh«ng ph¶i lµ tiÒn thõa. §ång thêi trong thêi kú ®Çu l¹m ph¸t, mua b¸n chÞu hµng ho¸ gi¶m do nhu cÇu vay tiÒn gi¶m, khi nhu cÇu tiÒn mÆt t¨ng lªn, gi¸ tiÒn giÊy ®· lín h¬n tèc ®é t¨ng tiÒn giÊy trong lu th«ng. XÐt vÒ mÆt lý luËn, nh©n d©n cha ph¸t hÞªn ra l¹m ph¸t, vÊn ®Ò thùc hiÖn viÖc tÝch luü tiÒn tÖ do ®ã ph¸t hµnh tiÒn t¨ng nhng gi¸ tiÒn vÉn cha t¨ng.
Thêi kú l¹m ph¸t c«ng khai th× tèc ®é mÊt gi¸ tiÒn giÊy t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tiÒn giÊy trong lu th«ng. V× trong l¹m ph¸t s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, cã xÝ nghiÖp m¹nh lªn vµ cã xÝ nghiÖp ph¸ s¶n dÉn ®Õn khèi lîng s¶n phÈm cung øng trong x· héi gi¶m, mÊt c©n ®èi t¨ng lªn gi÷a khèi lîng tiÒn giÊy vµ khèi lîng hµng ho¸ trong lu th«ng. Khi khèi lîng tiÒn giÊy t¨ng lªn víi tèc ®é ®ét biÕn nã còng lµm cho c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ bÞ biÕn ®éng. Theo quan ®iÓm cña Mac th× bÊt cø mét sù l¹m ph¸t tiÖm tiÒn nµo còng dÉn ®Õn l¹m ph¸t c«ng khai. Theo quan ®iÓm cña kinh tÕ häc hiÖn ®¹i th× l¹m ph¸t x¶y ra khi møc chung vÒ gi¸ vµ chi phÝ t¨ng lªn, cßn gi¶m ph¸t lµ khi møc chung vÒ gi¸ vµ chi phÝ gi¶m xuèng. Nh vËy l¹m ph¸t xÈy ra khi hµng lo¹t c¸c lo¹i hµng ho¸ ®Òu t¨ng gi¸ hoÆc còng cã thÓ chØ mét hay mét nhãm nµo ®ã t¨ng g©y lªn sù biÕn ®éng cña møc gi¸ chung. Møc gi¸ chung trong ®iÒu kiÖn cã l¹m ph¸t thêng mang tÝnh côc bé ®èi víi tõng hµng ho¸, Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ héi ViÖt Nam cho r»ng l¹m ph¸t lµ mét vÊn ®Ò kh«ng mÊy xa l¹ ®èi víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸, vµ hÇu hÕt qu¶ng ®¹i quÇn chóng ®Òu cã thÓ chøng kiÕn hay tr¶i qua thêi kú l¹m ph¸t ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Nhng hiÓu chÝnh x¸c l¹m ph¸t lµ g× th× kh«ng dÔ Ngay c¶ c¸c nhµ kinh tÕ häc còng cã nh÷ng qquan ®iÓn rÊt kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t. XÐt vÒ néi dung th× cã thÓ chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kh¸i niÖm l¹m ph¸t thµnh c¸c giai ®o¹n sau:
Giai ®o¹n thø nhÊt: Tõ n¨m 1890 trë vÒ tríc l¹m ph¸t ®îc coi lµ sù ph¸t hµnh cña nhiÒu tiÒn mÆt dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gi¶m gi¸ trÞ ®ång tiÒn tøc lµ gi¸ c¶ t¨ng lªn "l¹m ph¸t lµ sù trµn ngËp c¸c luång lu th«ng, nh÷ng ®ång b¹c giÊy thõa g©y ra sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn ". Cã thÓ cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau nhng tËp trung vµo hai ®iÓm c¬ b¶n: Mét lµ ph¸t hµnh qu¸ nhiÒu tiÒn giÊy vi ph¹m quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ. Hai lµ thÓ hiÖn chñ yÕu nhÊt hoÆc hiÖu qu¶ trùc tiÕp nhÊt cña l¹m ph¸t lµ sù mÊt gi¸ ®ång tiÒn vµ còng lµ sù t¨ng lªn cña gi¸ c¶. XuÊt xø cña ®Þnh nghÜa nµy tõ ®©u vµ cã g× ®óng sai hoÆc kh«ng thÝch hîp?. Tríc hÕt ®Þnh nghÜa nµy xuÊt ph¸t tõ lý thuyÕt vÒ sè lîng tiÒn cÇn thiÕt trong lu th«ng, nã ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau ®©y:
å xp
S = (1)
V
S: Sè tiÒn cÇn thiÕt trong lu th«ng
P: Gi¸ trÞ ®¬n vÞ cña hµng ho¸
X: Lîng hµng ho¸
V: Sè vßng quay cña ®ång tiÒn
å xp: BiÓu thÞ tæng gi¸ c¶
VËy sè lîng tiÒn cÇn thiÕt trong lu th«ng b»ng tæng gi¸ c¶ chia cho sè vßng quay cña ®ång tiÒn
Con sè vßng quay cña ®ång tiÒn (V): §èi víi mét ngêi, mét gia ®×nh hoÆc mét xÝ nghiÖp kinh doanh ngêi ta ®· ®Ò xuÊt c¸ch tÝnh. Nhng trong toµn bé nÒn kinh tÕ qu«c d©n th× V lµ "mét con sè m¬ hå" do vËy S còng lµ "mét con sè m¬ hå". Bá qua thùc tÕ trªn vµ coi nh c«ng thøc (1) ®îc hoµn toµn x¸c ®Þnh, ngêi ta dùa vµo ®ã ®Ó nªu lªn ®Þnh nghÜa vÒ chØ sè l¹m ph¸t a (Tû lÖ l¹m ph¸t)
S - S
a = . 100% (2)
S
S: Lµ lîng tiÒn ®· ph¸t hµnh
S - S: Lµ sè tiÒn ph¸t hµnh qu¸ møc cÇn thiÕt vµ chØ sè l¹m ph¸t chÝnh lµ tû lÖ gi÷a sè tiÒn ph¸t hµnh qu¸ møc cÇu cÇn thiÕt so víi lîng tiÒn cÇn thiÕt. B»ng to¸n häc ta còng cã thÓ chøng minh ®îc r»ng, nÕu gi÷ nguyªn vßng quay cña ®ång tiÒn (V) th× lîng tiÒn ph¸t hµnh t¨ng lªn bao nhiªu phÇn tr¨m, chØ sè gi¸ c¶ t¨ng lªn bÊy nhiªu phÇn tr¨m nh vËy tû lÖ l¹m ph¸t còng lµ tû lÖ t¨ng gi¸.
Giai ®o¹n hai: Tõ sau n¨m 1890 ®Õn nh÷ng n¨m tríc 1950, l¹m ph¸t ®îc coi lµ t×nh tr¹ng cÇu lín h¬n cung, díi gãc ®é tµi chÝnh ®ã lµ chi lín h¬n thu th× lóc nµy chØ sè l¹m ph¸t ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
Chi - Thu
a = . 100%
Thu
Theo quan ®iÓm nµy, cø xuÊt hiÖn chªnh lÖch chi lín h¬n thu th× x¶y ra l¹m ph¸t, vµ v× cã nhiÒu h×nh thøc thu chi kh¸c nhau: Thu chi ng©n s¸ch, thu chi tiÒn mÆt, tÝn dông nªn còng cã nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t: L¹m ph¸t ng©n s¸ch, tiÒn tÖ, tÝn dông...
Nh vËy kh¸i niÖm ë giai ®o¹n nµy chÝnh lµ ®i vµo nguyªn nh©n trùc tiÕp nhÊt trong kh¸i niÖm l¹m ph¸t cña giai ®o¹n thø nhÊt. VÊn ®Ò nµy cã nguyªn nh©n lÞch sö cña nã, ®ã lµ tõ lóc ph«i thai cña chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt cho ®Õn khi kÕt thóc chiÕn tranh thÕ giíi II. C¸c níc g©y chiÕn tranh còng nh c¸c níc tham chiÕn ®Òu t¨ng chi tiªu lªn gÊp béi. Nhng sau chiÕn tranh ®ã bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ vÒ ngêi vµ cña, s¶n xuÊt ngõng trÖ nguån thu gi¶m nghiªm träng. Cho nªn chªnh lÖch thu chi trong giai ®o¹n nµy ë nhiÒu níc ®· g©y lªn khñng ho¶ng vÒ tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ, th©m hôt ng©n s¸ch nghiªm träng. §Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch chÝnh phñ cña c¸c níc nµy ch¼ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¸t hµnh tiÒn ®Ó bï ®¾p thiÕu hôt, lµm cho lîng tiÒn giÊy ngµy cµng t¨ng, g©y ra sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn vµ l¹m ph¸t x¶y ra.
Víi quan niÖm l¹m ph¸t thùc chÊt lµ chªnh lÖch thu chi th× biÖn ph¸p chèng l¹m ph¸t chñ yÕu ë ®©y lµ t¨ng thu gi¶m chi lµm c©n b»ng ng©n s¸ch. T¨ng thu chñ yÕu nhê chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, chÝnh s¸ch ®Çu t ®Ó thu hót vèn vay, ph¸t hµnh c«ng tr¸i hoÆc xin viÖn trî... Cßn gi¶m chi chñ yÕu nhê chÝnh s¸ch tiªu dïng x· héi, chÝnh s¸ch tiÕt kiÖm b¾t buéc, gi¶m qu©n ®éi, gi¶m biªn chÕ hµnh chÝnh, tinh gi¶m bé m¸y nhµ níc vµ h¹n chÕ ®Çu t...
Giai ®o¹n 3: Tõ nh÷ng n¨m 1950 ®Õn n¨m 1972
Trong giai ®o¹n nµy l¹m ph¸t ®îc ®ång nhÊt víi sù t¨ng gi¸. Cho ®Õn nay mét sè t¹p chÝ trªn thÕ giíi vÉn sö dông kh¸i niÖm nµy. Nh chóng ta ®· biÕt n¨m 1986 chØ sè l¹m ph¸t ë ViÖt Nam lµ 700% ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ chØ sè gi¶ c¶ cuèi n¨m 1986 gÊp 7 lÇn chØ sè gi¸ c¶ ®Çu n¨m 1986. Nh chóng ta ®· biÕt vÊn ®Ò gi¸ c¶ lµ mét vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, nã lu«n lu«n biÕn ®éng. TÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù, x· héi, ®èi néi, ®èi ngo¹i ®Òu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò gi¸. Nh vËy viÖc t¨ng gi¸ kh«ng chØ do nguyªn nh©n ph¸t hµnh tiÒn qu¸ møc, do chªnh lÖch cung cÇu hay béi chi mµ nã cßn mang nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c mang ý nghÜa phi tµi chÝnh, phi tiÒn tÕ nh sù ¶nh hëng cña t×nh h×nh chÝnh trÞ-x· héi hay do sù t¸c ®éng cña c¸c c«ng ty ®éc quyÒn. Khi chóng n©ng cao gi¸ c¶ s¶n phÈm cña m×nh.
Nh vËy tiÕn bé cña giai ®o¹n thø ba lµ nªu nªn ®îc vÊn ®Ò mÊu chèt nhÊt cña vÊn ®Ò l¹m ph¸t lµ vÊn ®Ò t¨ng gi¸ mµ tríc ®ã ngêi ta chØ coi nã nh mét hiÖn tîng hay mét hËu qu¶ cña l¹m ph¸t.
Giai ®o¹n thø t: Tõ n¨m 1972 ®Õn nay. §©y lµ giai ®o¹n cã nhiÒu sù kiÖn ®¸ng ghi nhí
Khi tiÒn vµng bÞ rót khái lu th«ng, chÊm døt viÖc ®æi tiÒn tÝn dông lÊy vµng th× l¹m ph¸t cã tÝnh chÊt phæ biÕn vµ kinh niªn, nã thêng x¶y ra cïng víi sù suy tho¸i cña s¶n xuÊt do khñng ho¶ng g©y ra, víi n¹n thÊt nghiÖp t¨ng lªn lµ mét hiÖn tîng míi cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa tõ nh÷ng n¨m 60 vµ nã ®îc gäi lµ l¹m ph¸t suy tho¸i. Nh÷ng xu híng nµy ®Æc biÖt thÓ hiÖn râ trong ®iÒu kiÖn cña cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c nh÷ng n¨m 74-75, khi mµ khèi lîng s¶n xuÊt gi¶m sót vµ n¹n thÊt nghiÖp t¨ng lªn m¹nh mÏ ®· kÐo theo t×nh tr¹ng gi¸ c¶ vµ l¹m ph¸t t¨ng lªn kh«ng g× ng¨n c¶n næi. Lo sî nh÷ng hËu qu¶ ph¸ ho¹i vÒ kinh tÕ-x· héi cña l¹m ph¸t, nhµ níc ®Õ quèc chñ nghÜa ®ang cè g¾ng ®iÒu chØnh nã. Tuy nhiªn tÝnh kh«ng æn ®Þnh thêng xuyªn cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa, kÓ c¶ trong lÜnh vùc tµi chÝnh tÝn dông cña nã, cuéc khñng ho¶ng cña hÖ thèng tiÒn tÖ ®ang lµm cho l¹m ph¸t trë thµnh mét hiÖn tîng kinh niªn cña thÕ giíi t b¶n chñ nghÜa vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa hiÖn nay. Vµ suy cho cïng, nã ph¸ vì nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa t b¶n vµ lµm cho c¸c m©u thuÉn ®èi kh¸ng vÒ kinh tÕ -x· héi ngµy cµng trë nªn gay g¾t.
Tãm l¹i, ta cã thÓ ®i ®Õn kh¸i niÖm l¹m ph¸t nh sau:L¹m ph¸t lµ hiÖn tîng tiÒn giÊy trµn ®Çy c¸c kªnh lu th«ng tiÒn tÖ, vît qu¸ c¸c nhu cÇu kinh tÕ thùc tÕ lµm cho tiÒn bÞ mÊt gi¸ so víi toµn bé s¶n phÈm hµng ho¸, vµng vµ ngo¹i tÖ vµ thÓ hiÖn lµ sù t¨ng lªn liªn tôc cña møc gi¸ trung b×nh theo thêi gian. møc gi¸ trung b×nh thêng lÊy møc gi¸ c¶ cña nh÷ng mÆt hµng tiªu dïng lµm c¬ së vµ muèn ®îc l¹m ph¸t ph¶i tÝnh ®îc chØ sè gi¸ tiªu dïng. C«ng thøc tÝnh cã thÓ ®îc viÕt nh sau:
Ip=åip. d
Trong ®ã: Ip chØ sè gi¸ tiªu dïng cña c¶ giá hµng ho¸
ip: ChØ sè gi¸ c¶ cña tõng lo¹i hµng ho¸ trong giá hµng ho¸ ®ã.
d: Tû träng møc tiªu dïng trong tõng lo¹i hµng ho¸ nhãm hµng ho¸ trong giá.
ChØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶n ¸nh c¬ cÊu tiªu dïng cña x· héi. Kh¸c víi chØ sè gia tiªu dïng, chØ sè gi¸ b¸n bu«n(gi¸ c¶ s¶n xuÊt) ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ ®Çu vµo, thùc chÊt lµ biÕn ®éng gi¸ c¶ chi phÝ s¶n xuÊt. ë ViÖt Nam hiÖn nay, chØ sè ®îc dïng ®Ó biÓu hiÖn l¹m ph¸t lµ chØ sè gi¸ tiªu dïng(tÝnh theo hµng n¨m, quý, th¸ng).
2. Tû lÖ l¹m ph¸t.
Tû lÖ l¹m ph¸t lµ thíc ®o chñ yÕu cña l¹m ph¸t trong mét thêi kú. Quy m« vµ sù biÕn ®éng cña nã ph¶n ¸nh xu híng vµ quy m« cña l¹m ph¸t.
TØ lÖ l¹m ph¸t ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
gp=(Ip/Ip-1-1). 100%
Trong ®ã:
gp: tû lÖ l¹m ph¸t(%)
Ip: chØ sè gi¸ c¶ cña thêi kú nghiªn cøu
Ip-1: chØ sè gi¸ c¶ thêi kú tríc ®ã.
Khi l¹m ph¸t x¶y ra th× ®ång nghÜa víi viÖc t¨ng lªn cña chØ sè gi¸ c¶, nªn møc cÇu tiÒn danh nghÜa còng t¨ng theo ®Ó ®¶m b¶o thu mua khèi lîng hµng ho¸ cÇn thiÕt ®· dù ®Þnh. Nh vËy thùc chÊt cña møc cÇu tiÒn lµ cÇu vÒ c¸n c©n tiÒn tÖ thùc tÕ
Nhng trong thùc tÕ th× lîng tiÒn danh nghÜa t¨ng nhanh h¬n c¶ do vËy tØ lÖ l¹m ph¸t còng ®îc tÝnh b»ng møc t¨ng lîng cung tiÒn danh nghÜa trõ ®i møc t¨ng nhu cÇu tiÒn thùc tÕ.
Theo lý thuyÕt ®Þnh lîng ®¬n gi¶n nãi r»ng:Do thu nhËp thùc tÕ vµ l·i suÊt thêng chØ thay ®æi nhá mét vµi phÇn tr¨m mçi n¨m nªn nhu cÇu thùc tÕ thêng còng chØ thay ®æi mét c¸ch chËm ch¹p. Khi lîng tiÒn danh nghÜa t¨ng nhanh, vÒ c¬ b¶n nã kÐo theo sù t¨ng nhanh cña gi¸ c¶ ®Ó ®¶m b¶o møc cung tiÒn thùc tÕ chØ thay ®æi mét c¸ch chËm ch¹p t¬ng øng víi nh÷ng thay ®æi vÒ nhu cÇu tiÒn tÖ. LËp luËn c¬ b¶n cña lý thuyÕt ®Þnh lîng vÒ tiÒn tÖ lµ ë chç c¸c biÕn sè thùc tÕ thêng thay ®æi mét c¸ch chËm ch¹p do ®ã nh÷ng thay ®æi rÊt lín trong mét biÕn danh nghÜa(lîng tiÒn danh nghÜa)ph¶i kÐo theo nh÷ng thay ®æi rÊt lín trong c¸c ®¹i lîng danh nghÜa kh¸c(gi¸ c¶ vµ tiÒn l¬ng)®Ó duy tr× lîng cung tiÒn thùc tÕ t¹i nh÷ng gi¸ trÞ c©n b»ng cña chóng.
3. Quy m« l¹m ph¸t.
Trong thùc tÕ t b¶n chñ nghÜa, ngêi ta thêng ph©n biÖt l¹m ph¸t lan dÇn biÓu hiÖn ë sù t¨ng gi¸ c¶ liªn tôc vµ thêng xuyªn vµ l¹m ph¸t lan nhanh trong ®ã gi¸ c¶ t¨ng lªn vïn vôt vµ nh¶y vät. Tïy theo qu¸ tr×nh l¹m ph¸t bao trïm khu vùc nµy hay khu vùc kh¸c cña thÕ giíi t b¶n chñ nghÜa mµ l¹m ph¸t ®îc chia thµnh l¹m ph¸t thÕ giíi bao trïm mét nhãm níc vµ l¹m ph¸t côc bé chØ ph¸t triÓn trong ph¹m vi mét níc. Vµ tuú theo møc ®é cña tØ lÖ l¹m ph¸t mµ ngêi ta chia l¹m ph¸t thµnh ba lo¹i sau:l¹m ph¸t võa ph¶i, l¹m ph¸t phi m· vµ siªu l¹m ph¸t.
a. L¹m ph¸t võa ph¶i.
X¶y ra khi gi¸ c¶ t¨ng lªn chËm ë møc mét con sè hay ë møc díi 10%/n¨m. HiÖn ë phÇn lín c¸c níc t b¶n chñ nghÜa ®ang cã l¹m ph¸t võa ph¶i. Trong ®iÒu kiÖn l¹m ph¸t võa ph¶i gi¸ c¶ t¨ng chËm thêng xÊp xØ b»ng møc t¨ng tiÒn l¬ng hoÆc cao h¬n mét chót. Do vËy ®ång tiÒn kh«ng bÞ mÊt gi¸ hoÆc mÊt gi¸ kh«ng lín. L¹m ph¸t ë møc ®é nµy kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng ®¸ng kÓ ®èi víi nÒn kinh tÕ.
b. L¹m ph¸t phi m·
X¶y ra khi gi¸ c¶ t¨ng t¬ng ®èi nhanh víi tû lÖ 2 hoÆc 3 con sè trong mét n¨m. Khi lo¹i l¹m ph¸t nµy h×nh thµnh mét c¸ch v÷ng ch¾c sÏ g©y ra nh÷ng biÕn d¹ng kinh tÕ nghiªm träng; khi c¸c hîp ®ång kinh tÕ ®îc ký kÕt theo c¸c chØ sè gi¸ hoÆc theo mét ®ång ngo¹i tÖ m¹nh nµo ®ã, nÕu l¹m ph¸t x¶y ra víi sù t¨ng lªn rÊt nhanh cña chØ sè gi¸ c¶ lµm cho ®ång tiÒn mÊt gi¸ so víi c¸c chØ sè gi¸ hoÆc ®ång ngo¹i tÖ ®ã sÏ lµm cho c¸c chñ doanh nghiÖp, c¸c chñ hîp ®ång... cã thÓ ²phÊt² lªn vµ tr¸i l¹i còng cã c¸c chñ doanh nghiÖp, c¸c ngµnh nghÒ suy sôp thËm chÝ ph¶i chuyÓn híng s¶n xuÊt kinh doanh.
c. Siªu l¹m ph¸t
Siªu l¹m ph¸t x¶y ra khi l¹m ph¸t ®ét ngét t¨ng lªn víi tèc ®é cao vît xa l¹m ph¸t phi m·, ë møc trªn 300%. L¹m ph¸t ë §øc n¨m 1922-1923 lµ h×nh ¶nh siªu l¹m ph¸t ®iÓn h×nh trong lÞch sö siªu l¹m ph¸t thÕ giíi gi¸ c¶ t¨ng tõ mét ®Õn mêi triÖu lÇn. Siªu l¹m ph¸t x¶y ra thêng g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng vµ s©u s¾c. Nã ph¸ vì quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ, lu th«ng hµng ho¸ gÆp nhiÒu khã kh¨n, x· héi ®Çy nh÷ng tiªu cùc, nÒn kinh tÕ tr× trÖ kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®îc.
ë ViÖt Nam ®iÓn h×nh ®iÓn h×nh cña lo¹i siªu l¹m ph¸t lµ thêi kú 1986-1988 l¹m ph¸t ®· ë møc 3 con sè vµ ë møc cao. §©y lµ giai ®o¹n ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp.
II. Thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë níc ta hiÖn nay.
Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, ViÖt Nam ®· tr¶i qua thêi kú khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng, s¶n xuÊt sót kÐm, gi¸ c¶ t¨ng víi tèc ®é phi m·. Cao ®iÓm nhÊt lµ thêi kú 1986-1988 nÒn kinh tÕ vÉn ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, hµng ho¸ s¶n xuÊt khan hiÕm vÒ sè lîng, sót kÐm vÒ sè lîng nhng nhu cÇu l¹i rÊt cao, ®ßi hái ph¶i më réng quy m« ph¸t hµnh tiÒn nªn tæng cÇu lu«n t¨ng vît tæng cung, nªn kinh tÕ lu«n ë tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng, l¹mph¸t lu«n ë møc 3 con
