Đặc điểm kinh tế nông thôn Việt Nam: Kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2006 tại 12 tỉnh

0 Đặc điểm Kinh tế Nông thôn Việt Nam: Kết quả Điều tra Hộ gia đình Nông thôn năm 2006 tại 12 tỉnh Characteristics of the Vietnamese Rural Economy: Evidence from a 2006 Rural Household Survey in 12 Provinces of Vietnam 1 B¸o c¸o nghiªn cøu trong khu«n khæ Ch−¬ng tr×nh Hç trî Khu vùc Kinh doanh (BSPS) vµ Ch−¬ng tr×nh Hç trî Khu vùc N«ng nghiÖp (ASPS) do Danida tµi trî ®Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam : KÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n N¨m 2006 t¹i 12 tØnh Tháng 8, 2007 2 Mục lục Danh mục các Hình............................................................................................................................. 5 Danh mục các Bảng ............................................................................................................................ 6 Các chữ viết tắt ................................................................................................................................... 7 Lời nói đầu .......................................................................................................................................... 8 Lời cảm ơn .......................................................................................................................................... 8 GIỚI THIỆU ..................................................................................................................................... 10 1. ĐẶC ĐIỂM CÁC HỘ ĐƯỢC KHẢO SÁT ................................................................................. 13 2. THAM GIA THỊ TRƯỜNG LAO ĐỘNG VÀ CÁC HOẠT ĐỘNG TẠO THU NHẬP ............ 21 2.1. Các hoạt động tạo thu nhập........................................................................................................ 22 2.2. Đa dạng hóa ............................................................................................................................... 25 2.3. Tầm quan trọng của sự phân bố thời gian lao động cho từng loại hoạt động đối với vấn đề tạo thu nhập....................................................................................................................................... 29 2.3.1. Sự phân chia thời gian cho các hoạt động lao động của hộ .................................................... 29 2.3.2. Tầm quan trọng của lao động và thu nhập .............................................................................. 31 2.4. Kết luận...................................................................................................................................... 33 3. ĐẤT ĐAI: ĐẶC ĐIỂM, SỬ DỤNG ĐẤT, ĐẦU TƯ VÀ THỊ TRƯỜNG.................................. 34 3.1. Sự phân bổ và chia đất thành mảnh ........................................................................................... 36 3.2. Tình trạng Sổ Đỏ........................................................................................................................ 43 3.3. Sử dụng đất ................................................................................................................................ 46 3.4. Đầu tư vào đất ............................................................................................................................ 50 3.5. Thị trường đất ............................................................................................................................ 54 3.6. Kết luận...................................................................................................................................... 59 4. ĐẦU VÀO SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HIỆN NAY............................................................... 60 4.1. Đầu vào cho sản xuất nông nghiệp ............................................................................................ 61 4.2. Thị trường đầu vào và đầu ra ..................................................................................................... 64 4.2.1. Khoảng cách thương mại ........................................................................................................ 64 4.2.2. Cung đầu vào và cầu đầu ra .................................................................................................... 66 4.2.3. Khả năng tiếp cận thị trường đầu vào và đầu ra ..................................................................... 68 4.3. Kết luận...................................................................................................................................... 71 5. TÍN DỤNG ................................................................................................................................... 71 5.1. Thị trường tín dụng nông thôn ................................................................................................... 72 5.2. Các nguồn và điều kiện vay ....................................................................................................... 73 5.3. Tiếp cận, chi phí và sử dụng tín dụng ........................................................................................ 81 5.4. Các hộ bị từ chối và tự hạn chế mình......................................................................................... 87 5.5. Kết luận...................................................................................................................................... 89 Đặc điểm Kinh tế Nông thôn Việt Nam: Kết quả Điều tra Hộ gia đình Nông thôn năm 2006 tại 12 tỉnh Characteristics of the Vietnamese Rural Economy: Evidence from a 2006 Rural Household Survey in 12 Provinces of Vietnam 3 6. QUẢN LÝ RỦI RO ........................................................................................................... …….901 6.1. Những rủi ro và xử lý rủi ro .................................................................................................... 901 6.2. Bảo hiểm chính thức ................................................................................................................ 967 6.3. Vốn xã hội .............................................................................................................................. 1012 6.4. Các kết luận và ý nghĩa .......................................................................................................... 1034 7. TIẾP CẬN THÔNG TIN ........................................................................................................ 10405 7.1. Tiếp cận các nguồn thông tin chung ........................................................................................ 105 7.1.1. Tiếp cận báo chí .................................................................................................................... 105 7.2. Tiếp cận internet....................................................................................................................... 106 7.3. Các nguồn thông tin phục vụ sản xuất nông nghiệp ................................................................ 107 7.3.1. Các nguồn thông tin chính phục vụ sản xuất nông nghiệp ................................................... 107 7.3.2. Các hoạt động dịch vụ khuyến nông..................................................................................... 108 7.3.3. Các hộ đến gặp tổ chức khuyến nông: .................................................................................. 108 7.3.4. Các cuộc viếng thăm hộ của các tổ chức khuyến nông: ....................................................... 110 7.3.5. Đánh giá của hộ về các hoạt động khuyến nông................................................................... 110 7.4. Các nguồn thông tin về thay đổi chính sách ............................................................................ 110 7.5. Trình độ hiểu biết của hộ về Luật đất đai 2003 ....................................................................... 111 7.5.1. Các hoạt động triển khai để tuyên truyền về Luật Đất đai 2003........................................... 111 7.5.2. Số hộ gia đình có biết về Luật Đất đai 2003......................................................................... 112 7.5.3. Trình độ hiểu biết của hộ về Luật đất đai 2003 .................................................................... 113 7.6. Kết luận.................................................................................................................................... 114 8. KẾT LUẬN................................................................................................................................. 114 Phụ lục bảng biểu............................................................................................................................ 117 Tài liệu tham khảo........................................................................................................................... 124 4 Danh mục các Hình Hình 1.1: Các hộ do nữ và nam làm chủ hộ theo nhóm tiêu dùng lương thực………….............…..15 Hình 1.2: Tỷ lệ hộ dùng nguồn nước an toàn để uống và đun nấu là chính ……………………......19 Hình 1.3: Sự phân bố nguồn nhiên liệu cho đun nấu ………………………………….……..20 Hình 1.4: Tiện nghi vệ sinh, sự phân bố giữa các tỉnh……………………………….....………….21 Hình 1.5: Phân bố sự đổ rác (trong 12 tháng qua)……………………………………………..……21 Hình 2.1: Số lượng trung bình thành viên hộ tham gia lao động có thu nhập…………….……...…22 Hình 2.2: Tỉ lệ dân số trong độ tuổi lao động tham gia 4 loại hoạt động ......................... ………....24 Hình 2.3: Đa dạng hoá số lượng ngành nghề và thu nhập ................................................................ 26 Hình 2.4: Phân công lao động ở hộ gia đình, theo tỉnh (%).............................................................. 30 Hình 2.5: Cơ cấu thu nhập của hộ theo nguồn thu phân theo tỉnh (%)............................................. 32 Hình 2.6: Lao động phi nông nghiệp của hộ………………………………………………….…….34 Hình 3.1: Sự phân bổ đất đai nói chung và theo khu vực ................................................................. 39 Hình 3.2: Hàm phân chia đất tích luỹ theo tỉnh a .............................................................................. 40 Hình 3.3: Tỉ lệ các mảnh đất có Sổ Đỏ ............................................................................................. 43 Hình 3.4: Số lượng thành viên hộ đăng kí tên trong Sổ Đỏ.............................................................. 44 Hình 3.5: Tỉ lệ đất không bị hạn chế lựa chọn cây trồng, theo tình trạng Sổ Đỏ của đất ................. 48 Hình 3.6: Tỷ lệ đất được tưới, theo mục đích sử dụng và việc có Sổ Đỏ hay không…….................52 Hình 3.7: Sự phụ thuộc và hạ tầng cơ sở công cộng/HTX và ý kiến nhận xét……………………..55 Hình 3.8: Đất có được thông qua thị trường mua bán đất và hộ mua bán đất .................................. 56 Hình 3.9: Người nhận đất, tổng và nhóm nghèo nhất so với nhóm giàu nhất……………………....59 Hình 3.10: Nơi tập trung giao dịch đất theo khu vực…………………………………………….....60 Hình 4.1: Tỉ lệ các hộ thuê lao động cho trồng trọt và chăn nuôi..................................................... 63 Hình 4.2: Tỉ lệ các hộ trồng trọt hoặc chăn nuôi vay vốn cho sản xuất.......................................... 635 Hình 4.3: Tỷ lệ các xã có chợ………………………………………….............................................66 Hình 4.4: Khoảng cách trung bình (km) từ hộ đến đường giao thông gần nhất ………………...….66 Hình 4.5: Người cung cấp lúa giống cho hộ……………………………………………………...…67 Hình 4.6: Người tiêu thụ sản phẩm cây trồng…………………………………………………..…..68 Hình 4.7: Tỷ lệ sản phẩm bán cho hộ và thương lái………………………………………...………69 Hình 4.8: Tỷ lệ hộ gặp khó khăn khi tiếp cận thị trường……………………………………..…….70 Hình 4.9: Các loại khó khăn khi tiếp cận thị trường đầu vào hiện nay……………………..………71 Hình 5.1: Số khoản tín dụng trên 100 hộ đã được điều tra theo tỉnh. .............................................. 79 Hình 5.2: Phân bổ các khoản tín dụng theo nguồn và tỉnh (unweighted) ........................................ 80 Hình 5.3: Tỷ lệ hộ được vay (%) và số khoản vay/100 hộ .............................................................. 81 Hình 5.4: Tỷ lệ hộ có dư nợ vào thời điểm phỏng vấn phân theo tỉnh (%) ..................................... 82 Hình 6.1: Tỷ lệ hộ chịu mất mát trong 5 năm qua .......................................................................... 912 Hình 7.1: Tỷ lệ hộ đọc báo............................................................................................................ 1056 Hình 7.2: Tỷ lệ hộ đọc bào hàng ngày phân theo nhóm tiêu dùng ............................................... 1056 Hình 7.3: Sử dụng internet của hộ ................................................................................................ 1067 Hình 7.4: Tiếp cận các điểm internet ............................................................................................ 1067 Hình 7.5: Tác động của khuyến nông đến quyết định của hộ ....................................................... 1090 Đặc điểm Kinh tế Nông thôn Việt Nam: Kết quả Điều tra Hộ gia đình Nông thôn năm 2006 tại 12 tỉnh Characteristics of the Vietnamese Rural Economy: Evidence from a 2006 Rural Household Survey in 12 Provinces of Vietnam 5 Danh mục các Bảng Bảng 1.1: Đặc điểm chung các hộ được khảo sát theo từng tỉnh...................................................... 13 Bảng 1.2: Đặc điểm hộ, theo giới tính và mức tiêu dùng lương thực............................................... 15 Bảng 1.3 Trình độ học vấn của chủ hộ, phổ thông và chuyên nghiệp dạy nghề............................... 16 Bảng 1.4 Khoảng cách tới trường và trụ sở Uỷ ban Nhân dân ......................................................... 17 Bảng 2.1: Các hoạt động của dân số trong độ tuổi lao động theo giới, nhóm tiêu thụ lương thực (%) ........................................................................................................... 23 Bảng 2.2: Đa dạng hoạt động xét về cá nhân (%)............................................................................. 27 Bảng 2.3 Đa dạng hoạt động trên bình diện hộ gia đình (%)............................................................ 28 Bảng 2.4 Tỉ lệ lao động dành cho các loại hoạt động ở hộ gia đình (%) .......................................... 29 Bảng 2.5: Tầm quan trọng của lao động và thu nhập (%) ................................................................ 31 Bảng 3.1: Phân bổ đất và sự chia đất ra từng mảnh.......................................................................... 37 Bảng 3.2 : Diện tích đất đã điều chỉnh cho phù hợp với quy mô và chất lượng hộ.......................... 38 Bảng 3.3: Nguồn gốc các mảnh đất .................................................................................................. 42 Bảng 3.4: Cơ cấu tên đăng ký trong Sổ Đỏ....................................................................................... 45 Bảng 3.5: Hạn chế đối với các mảnh đất (chỉ đổi với đất không phải đất ở).................................... 47 Bảng 3.6: Sử dụng đất (cho tất cả các mảnh đất không phải đất ở, không phân biệt đất của hộ hay hộ đi thuê) (%)............................................................................................................................ 49 Bảng 3.7: Tình trạng đầu tư vào đất hiện nay - Thủy lợi và cây lưu niên…………………………..51 Bảng 3.8: Đầu tư của hộ từ 2002 và giá trị đầu tư trong 12 tháng qua……………………………..54 Bảng 3.9: Hộ bị mất đất trong 5 năm qua………………………………………………………..….56 Bảng 3.10: Các kiểu bị mất đất của hộ (những mảnh bị mất trong 5 năm qua)…………………….58 Bảng 4.1: Tỉ lệ hộ trồng trọt sử dụng đầu vào .................................................................................. 62 Bảng 5.1: Phân bổ khoản vay theo nguồn vốn và năm (phần trăm) ................................................. 74 Bảng 5.2: Đặc điểm chính của các khoản vay phân theo nguồn (tất cả các khoản vay)................... 76 Bảng 5.3: Những đặc điểm chủ yếu của các khoản tín dụng phân theo nguồn (riêng 2005) .......... 78 Bảng 5.4: Khoảng cách trung vị đến nơi vay phân theo tỉnh và nguồn ............................................ 82 Bảng 5.5: Chi phí làm thủ tục xin vay và bất hợp pháp phân theo nguồn ........................................ 83 Bảng 5.6: Sử dụng món vay phân theo nguồn (Tất cả món vay, %) ................................................ 84 Bảng 5.7: Nguồn vay phân theo nhóm tiêu dùng.............................................................................. 86 Bảng 5.8: Người chịu trách nhiệm chính đối với khoản vay (chỉ 2 khoản lớn nhất)...................... 867 Bảng 5.9: Tỷ lệ các hộ bị từ chối, các hộ tự hạn chế và các hộ có nhu cầu tín dụng (%)................. 88 Bảng 5.10: Nhu cầu tín dụng theo nhóm tiêu dùng trong vòng 12 tháng trước khi phỏng vấn........ 89 Bảng 6.1: Tỷ lệ hộ chịu thiệt hại phân theo nguyên nhân và tỉnh..................................................... 92 Bảng 6.2: Một số thông tin về giá trị thiệt hại phân theo vị trí và nguyên nhân (‘000 VND) ......... 93 Bảng 6.3: Các biện pháp xử lý rủi ro .............................................................................................. 945 Bảng 6.4: Mức độ phục hồi sau thiệt hai ........................................................................................ 956 Bảng 6.5: Các hộ mua bảo hiểm ..................................................................................................... 978 Bảng 6.6: Tỷ lệ người có bảo hiểm phân theo loại bảo hiểm ....................................................... 9899 Bảng 6.7: Lý do không tham gia bảo hiểm phân theo loại bảo hiểm.............................................. 990 Bảng 6.8: Những nguyên nhân không tham gia bảo hiểmtheo nhóm thu nhập và giáo dục. ....... 1001 Bảng 6.9: Vốn xã hội - tỷ lệ hộ trả lời “có” .................................................................................. 1023 Bảng 6.10: Niềm tin vào cộng đồng ............................................................................................. 1034 Bảng 7.1: Những nguồn thông tin chính của hộ ........................................................................... 1045 Bảng 7.2: Tỷ lệ hộ nhận được sự hỗ trợ trong trong vòng 12 tháng trước khi phỏng vấn (%) .... 1078 Bảng 7.3: Các hoạt động khuyến nông trong trong vòng 12 tháng trước khi phỏng vấn ............ 1089 Bảng 7.4: Các nguồn thông tin quan trọng về thay đổi chính sách (%)........................................ 1101 Bảng 7.5: Xã tổ chức các họat động tuyên truyền về Luật Đất đai 2003 ..................................... 1112 Bảng 7.6: Hiểu biết về Luật Đất đai 2003 (phần trăm)................................................................. 1123 6 Các chữ viết tắt TN Tây Nguyên CIEM Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế TW DFID Bộ Phát triển Quốc tế (Vương quốc Anh) GDP Tổng sản lượng quốc nội GSO Tổng cục Thống kê HGĐ Hộ gia đình ILO Tổ chức Lao động Quốc tế IMF Quỹ Tiền tệ Quốc tế GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất MARD Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn MOLISA Bộ Lao động, Thương binh, Xã hội ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long BTB Ven biển Bắc Trung bộ ĐB Đông Bắc NGOs Tổ chức phi Chính phủ TB Tây Bắc QTDND Quỹ Tín dụng Nhân dân ĐBSH Đồng bằng sông Hồng Rosca Tổ chức quay vòng tiết kiệm và tín dụng ĐNB Đông Nam bộ NTB Ven biển Nam Trung bộ USD Đô la Mỹ VARHS Điều tra Khả năng Tiếp cận Nguồn lực ở Nông thôn Việt Nam VBARD Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt nam VBSP Ngân hàng Chính sách xã hội VHLSS Điều tra Mức sống Hộ gia đình Việt Nam VNĐ Tiền Đồng Việt Nam WTO Tổ chức Thương mại Thế giới Đặc điểm Kinh tế Nông thôn Việt Nam: Kết quả Điều tra Hộ gia đình Nông thôn năm 2006 tại 12 tỉnh Characteristics of the Vietnamese Rural Economy: Evidence from a 2006 Ru