Đánh giá hiện trạng sử dụng và những vấn đề ảnh hưởng đến chất lượng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị

Khóa luận tốt nghiệp là kết quả của những năm tháng miệt mài học tập trên ghế giảng đường Đại học, cũng là bước khởi đầu làm quen với quá trình nghiên cứu ứng dụng những lý thuyết đã học được với môi trường thực tế bên ngoài. Tuy nhiên, để hoàn thành khóa luận này ngoài sự nỗ lực của bàn thân mà còn cần đến sự động viên, cỗ vũ của gia đình, bạn bè đặc biệt là sự giúp đỡ nhiệt thành của các thầy cô và các cán bộ hướng dẫn. Qua đây, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những cá nhân và tập thể đã nhiệt tình ủng hộ, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện khóa luận này. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo Trường Đại học Kinh tế Huế đã tận tình truyền thụ và trang bị cho tôi những nền tảng kiến thức vững vàng trong thời gian học tập tại trường để tôi có thể tiếp thu tốt hơn những kiến thức khoa học mới khi làm khóa luận. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo Th.s Phạm Thị Thanh Xuân đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các cô, chú ở phòng Tài nguyên - Môi trường huyện Hướng Hóa đã luôn nhiệt tình giúp đỡ, góp ý và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình thực tập và hoàn thành khóa luận này. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè những người đã luôn động viên khích lệ và là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. ii Trư ờn Đạ i họ c K i tế H uế Do thời gian nghiên cứu có hạn và kinh nghiệm thực tế còn hạn chế nên cũng không thể tránh khỏi những sai sót. Rất mong được sự đóng góp ý kiến của thầy cô, bạn bè để khóa luận ngày càng hoàn thiện hơn Huế, tháng 5 năm 2012 Sinh viên Trần Thị Thơm Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế MỤC LỤC Trang PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu.................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................2 1.3. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................2 1.4. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................3 1.5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .........................................4 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẤT ĐAI ......................................................4 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của đất đai ..........................................................4 1.1.1. Khái niệm đất đai .......................................................................................4 1.1.2. Đặc điểm của đất đai..................................................................................4 1.1.3. Vai trò của đất đai......................................................................................6 1.2. Sử dụng đất và các yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng đất ....................................6 1.2.1. Khái niệm sử dụng đất ...............................................................................6 1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng đất......................................................7 1.3. Quan điểm sử dụng đất bền vững .....................................................................8 1.4. Ô nhiễm đất ......................................................................................................9 1.4.1. Khái niệm...................................................................................................9 1.4.2. Nguyên nhân gây ô nhiễm đất ...................................................................9 1.5. Khái niệm, nguyên nhân và các hình thức suy thoái đất ................................11 1.5.1. Khái niệm, nguyên nhân suy thoái đất ....................................................11 1.5.2. Các hình thức suy thoái đất .....................................................................11 1.6. Các chỉ tiêu nghiên cứu ..................................................................................13 1.7. Tình hình sử dụng và chất lượng đất ở Việt Nam và tỉnh Quảng Trị ............16 1.7.1. Tình hình sử dụng đất ở Việt Nam .........................................................16 1.7.2. Hiện trạng sử dụng và chất lượng tài nguyên đất tỉnh Quảng Trị ...........16 iii Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế CHƯƠNG 2: HIỆN TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HƯỚNG HÓA, TỈNH QUẢNG TRỊ .....................................................................20 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Hướng Hóa..........................20 2.1.1. Điều kiện tự nhiên....................................................................................20 2.1.1.1. Vị trí địa lý ........................................................................................20 2.1.1.2. Địa hình:............................................................................................20 2.1.1.3. Khí hậu ..............................................................................................21 2.1.2. Tài nguyên thiên nhiên, môi trường ........................................................22 2.1.2.1. Tài nguyên đất...................................................................................22 2.1.2.2. Tài nguyên nước................................................................................22 2.1.2.3. Tài nguyên rừng ................................................................................23 2.1.2.4. Thực trạng môi trường ......................................................................23 2.1.3. Tình hình kinh tế - xã hội ........................................................................24 2.1.3.1. Tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ..........................24 2.1.3.2. Dân số và lao động............................................................................26 2.1.4. Thực trạng phát triển cơ sở, hạ tầng .......................................................28 2.1.5. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ...........................30 2.2. Đánh giá tình hình sử dụng đất nông nghiệp huyện Hướng Hóa ...................31 2.2.1.Hiện trạng sử dụng đất của huyện Hướng Hóa ........................................31 2.2.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của huyện Hướng Hóa ....................35 2.2.3. Cơ cấu diện tích các loại cây trồng của huyện Hướng Hóa ...................38 2.2.3.1. Cây lâu năm ......................................................................................38 2.2.3.2. Cây trồng hàng năm ..........................................................................40 2.3. Ảnh hưởng của hoạt động sản xuất nông nghiệp đến chất lượng đất ...........42 2.3.1. Hoạt động sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón...........................42 2.3.1.1. Tình hình sử dụng phân bón trong sản xuất nông nghiệp .................42 2.3.1.2. Tình hình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật .........................................44 2.3.2. Các phương thức canh tác thiếu tính bền vững trên địa bàn ...................46 2.4. Biến động chất lượng đất nông nghiệp...........................................................47 2.4.1. Ý kiến đánh giá chất lượng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện iv Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Hướng Hóa.........................................................................................................47 2.4.2. Tình hình chất lượng đất thông qua các tiêu chí đánh giá .......................48 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT VÀ HẠN CHẾ SUY GIẢM CHẤT LƯỢNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP Ở HUYỆN HƯỚNG HÓA ..........................................................................................51 3.1. Đánh giá tiềm năng và định hướng sử dụng đất đai của vùng .......................51 3.1.1. Tiềm năng đất đai phục vụ sản xuất nông, lâm nghiệp ...........................51 3.1.2. Tiềm năng đất đai phục vụ cho việc phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp........................................................................................................52 3.1.3. Tiềm năng đất đai phục vụ cho việc phát triển dịch vụ - du lịch ............52 3.1.4. Định hướng sử dụng đất của huyện Hướng Hóa đến năm 2020 .............52 3.2. Quan điểm sử dụng đất bền vững giai đoạn 2011 – 2020..............................53 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả và sử dụng đất bền vững trên địa bàn huyện Hướng Hóa .................................................................................................54 3.3.1. Giải pháp về chính sách, quy hoạch sử dụng đất.....................................54 3.3.2. Giải pháp về vốn và cơ sở hạ tầng ...........................................................55 3.3.3. Giải pháp sản xuất nông nghiệp bền vững hạn chế suy giảm chất lượng đất nông nghiệp .......................................................................................55 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................57 1.1. Kết luận ..........................................................................................................57 1.2. Kiến nghị ........................................................................................................58 v Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT UBND : Ủy ban nhân dân BQ : Bình quân NN : Nông nghiệp DT : Diện tích TNMT : Tài nguyên môi trường NN và PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn CHDCND : Cộng hòa dân chủ nhân dân CN : Công nghiệp BVTV : Bảo vệ thực vật vi Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế DANH MỤC SƠ ĐỒ BẢNG Trang Bảng 1: Phân cấp độ chua trong đất..........................................................................14 Bảng 2: Phân cấp mức độ của các chất dinh dưỡng trong đất ..................................14 Bảng 3: Phân cấp lượng mùn trong đất.....................................................................15 Bảng 4: Phân cấp độ hấp thụ của đất (CEC) .............................................................15 Bảng 5: Hiện trạng sử dụng đất của tỉnh Quảng Trị năm 2010 ................................17 Bảng 6: Quy mô, cơ cấu kinh tế huyện Hướng Hóa giai đoạn 2009 – 2011 ............25 Bảng 7: Tình hình dân số và lao động của huyện Hướng Hóa giai đoạn 2009 – 2011 ...........................................................................................................................27 Bảng 8: Hiện trạng sử dụng đất phân theo mục đích sử dụng năm 2011 .................32 Bảng 9: Tình hình sử dụng đất huyện Hướng Hóa giai đoạn 2009 – 2011 ..............34 Bảng 10: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của huyện Hướng Hóa qua các năm ............................................................................................................................37 Bảng 11: Cơ cấu diện tích các loại cây trồng lâu năm ..............................................39 Bảng 12: Diện tích cây trồng hàng năm của huyện Hướng Hóa giai đoạn 2009 – 2011 ........................................................................................................................41 Bảng 14: Tình hình sử dụng phân bón hóa học ở một số cây trồng chính trên địa bàn huyện Hướng Hóa.........................................................................................42 Bảng 15: Tình hình sử dụng phân hữu cơ trên địa bàn huyện Hướng Hóa ..............43 Bảng 16: Cách thức sử dụng thuốc BVTV các hộ gia đình ......................................45 Bảng 17: Cách thức xử lý bao bì thuốc BVTV sau khi sử dụng của các hộ gia đình trên địa bàn huyện Hướng Hóa .........................................................................45 Bảng 18: Ý kiến đánh giá chất lượng đất nông nghiệp ở huyện Hướng Hóa ...........47 Bảng 19: Những biểu hiện của sự suy giảm chất lượng đất nông nghiệp ................48 Bảng 20: Nguyên nhân gây suy giảm chất lượng đất nông nghiệp ..........................48 Bảng 21: Tính chất của một số loại đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Hướng Hóa ............................................................................................................................49 vii Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế DANH MỤC ĐỒ THỊ Trang Biểu đồ 1: Cơ cấu sử dụng đất huyện Hướng Hóa năm 2011 ..................................32 Biểu đồ 2: Cách thức xử lý bao bì thuốc BVTV sau khi sử dụng của các hộ gia đình ............................................................................................................................45 viii Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Trần Thị Thơm 1 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Đất đai giữ vai trò hết sức quan trọng trong đời sống và trong sản xuất, nó là nền tảng cho mọi hoạt động sản xuất của con người. Luật đất đai năm 1993 đã khẳng định: “Đất đai là tài nguyên vô cùng quá giá, là tư liệu sản xuất không thể thay thế được, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố khu dân cư, kinh tế, xã hội và quốc phòng an ninh”. Trong những năm gần đây khi quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa diễn ra mạnh mẽ, dân số gia tăng với một tốc độ nhanh chóng kéo theo những đòi hỏi ngày càng tăng về lương thực, thực phẩm, chỗ ở cũng như các nhu cầu về văn hóa, xã hội. Con người đã tìm mọi cách để khai thác đất đai nhằm thỏa mãn những nhu cầu ngày càng tăng nhưng chưa có những biện pháp hợp lý để bảo vệ tài nguyên đất. Như vậy đất đai, đặc biệt là đất nông nghiệp đang có nguy cơ suy thoái ngày càng cao dưới tác động của thiên nhiên và sự thiếu ý thức của con người trong quá trình sử dụng, khai thác. Đó còn chưa kể đến sự suy giảm về diện tích đất nông nghiệp do quá trình đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, trong khi khả năng khai hoang đất mới lại rất hạn chế. Do quá trình khai thác quá mức và các biện pháp canh tác không hợp lý làm cho chất lượng đất ngày càng suy giảm, diện tích rừng ngày càng bị thu hẹp, hiện tượng xói mòn, sạt lỡ đất diễn ra trầm trọng hơn. Theo Lê Văn Khoa, nước ta có hơn 25 triệu ha đất dốc và gần 70% diện tích đất đồi núi đang có vấn đề, đất xấu và độ phì nhiêu thấp. Bên cạnh đó việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật không những gây ô nhiễm cho môi trường mà còn tiêu diệt các loài sinh vật có ích gây mất cân bằng sinh thái, sâu bệnh ngày càng nhiều hơn. Theo báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia 2005: Ô nhiễm đất do sử dụng phân bón hóa học đang là vấn đề đáng báo động, nông dân sư dụng phân bón hóa học không đúng kỹ thuật trong canh tác nông nghiệp nên hiệu lực phân bón thấp, có trên 50% lượng đạm, 50% lượng kali và khoảng 80% lượng lân dư thừa trong đất trực tiếp hay gián tiếp gây ô nhiễm môi trường đất. Các loại phân vô cơ thuộc nhóm chua sinh lý như K2SO4, KCl, super photphat còn tồn dư axit đã làm chua đất. Trư ờng Đại học Kin tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Trần Thị Thơm 2 Hướng Hóa là một huyện miền núi biên giới nằm ở phía Tây của tỉnh Quảng Trị, là điểm đầu của nước ta trên hành lang kinh tế Đông – Tây đặc biệt đối với Lào, Thái Lan và một số nước Đông Nam Á bằng đường bộ, đó chính là điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế xã hội, cải thiện cơ sở hạ tầng từ đó gia tăng nhu cầu sử dụng đất trên địa bàn huyện. Ngoài ra, Hướng Hóa còn là nơi chịu sự tàn phá nặng nề trong chiến tranh, nhiều diện tích đất rừng bị suy thoái do tác động của chất độc hóa học có chứa Dioxin đến nay vẫn chưa phục hồi được, ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp. Bên cạnh đó, đất đai ở Hướng Hóa chủ yếu là đất dốc dễ bị xói mòn, rửa trôi cùng với phương thức canh tác lạc hậu, sử dụng phân bón không hợp lý, lạm dụng các hóa chất bảo vệ thực vật trong những năm qua đã làm suy giảm chất lượng đất nông nghiệp cũng như giảm hiệu quả sử dụng đất và ảnh hưởng đến sinh kế của người dân trong tương lai. Xuất phát từ những lý do trên, trong quá trình thực tập tại địa bàn tôi tiến hành thực hiện đề tài “Đánh giá hiện trạng sử dụng và những vấn đề ảnh hưởng đến chất lượng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị”, qua đó đề xuất những giải pháp phù hợp để nâng cao hiệu quả và sử dụng đất nông nghiệp bền vững trên địa bàn. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài gồm những nội dung sau: - Nghiên cứu những vấn đề có tính lý luận và thực tiễn về sử dụng đất - Phân tích, đánh giá hiện trạng sử dụng đất ở huyện Hướng Hóa - Đánh giá sự ảnh hưởng của một số yếu tố đến chất lượng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Hướng Hóa - Đề xuất những giải pháp cơ bản, có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất đảm bảo tính hợp lý và bền vững trong sử dụng đất. 1.3. Đối tượng nghiên cứu Tập trung nghiên cứu các nội dung liên quan đến tình hình sử dụng đất nông nghiệp và những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đất nông nghiệp của huyện Hướng Hóa. Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Trần Thị Thơm 3 1.4. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị - Phạm vi thời gian: từ năm 2009 – 2011 - Phạm vi nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị và những vấn đề ảnh hưởng đến chất lượng đất nông nghiệp. 1.5. Phương pháp nghiên cứu 1.5.1. Phương pháp điều tra, thu thập số liệu - Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: dựa vào hiện trạng sử dụng đất và cơ cấu đất đai trên địa bàn, tôi tiến hành điều tra 40 hộ ở các xã Hướng Phùng, Hướng Tân và xã Thanh. Bên cạnh đó, tôi tiến hành phỏng vấn nhanh 20 cán bộ nông nghiệp trên địa bàn. - Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Thu thập tài liệu, số liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu qua các báo cáo, thống kê từ phòng Tài nguyên và Môi trường, phòng Thống kê và các phòng ban khác trên địa bàn huyện. Những tài liệu thu thập từ internet, sách, báo, những đề tài ở thư viện Trường Đại học kinh tế Huế có liên quan. 1.5.2. Phương pháp kế thừa: Kế thừa các số liệu sẵn có để làm tài liệu tham khảo và nghiên cứu trong quá trình thực hiện đề tài. 1.5.3. Phương pháp phân tích xử lý số liệu Thông qua những số liệu thu thập được xây dựng hệ thống các bảng biểu để đánh giá hiện trạng sử dụng đất của huyện. 1.5.4. Phương pháp so sánh Sử dụng phương pháp so sánh để phản ánh sự biến động của các chỉ tiêu qua các năm. So sánh số liệu điều tra, hiện trạng sử dụng đất với các chỉ tiêu đánh giá chất lượng đất nhằm đối chiếu so sánh cho thấy tình hình chất lượng đất nông nghiệp trên địa bàn hiện nay.Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp SVTH: Trần Thị Thơm 4 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẤT ĐAI 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của đất đai 1.1.1. Khái niệm đất đai Đất là một hệ sinh thái hoàn chỉnh, là tư liệu sản xuất chủ yếu, đặc biệt và không thể thay thế được trong sản xuất nông nghiệp, là một yếu tố cấu thành của hệ sinh thái trái đất. Dựa trên nhiều quan điểm khác nhau đã có nhiều khái niệm đất đai được đưa ra bởi các nhà nghiên cứu. Theo nhà thổ nhưỡng học người Nga Docutraep (1987) định nghĩa: “Đất là một vật thể tự nhiên, cấu tạo độc lập, lâu đời do kết quả của quá trình hoạt động tổng hợp của 5 yếu tố hình thành đất gồm có : đá, địa hình, khí hậu, nước, sinh vật và thời gian”. Theo Karl Marx: “Đất là tư liệu sản xuất cơ bản và phổ biến quý báu nhất của sản xuất nông nghiệp, là điều kiện không thể thiếu được của sự tồn tại và tái sinh của hàng loạt thế hệ loài người kế tiếp nhau”. Trên quan điểm sinh thái và môi trường, Winkler (1968) đã xem: đất không phải là một khối vật chất trơ mà là một hệ thống cân bằng của một tổng thể gồm các thể khoáng nghiền vụn, các chất hữu cơ và những sinh vật đất. Thành phần vật chất của đất gồm: các hạt khoáng (40%