Đánh giá tác động của dồn điền đổi thửa đến phát triển kinh tế hộ gia đình tại xã Võ ninh - Huyện Quảng ninh - Tỉnh Quảng Bình

ĐẠI HỌC HUẾ ĐẠI HỌC KINH TẾ HUẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA DỒN ĐIỀN ĐỔI THỬA ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH TẠI XÃ VÕ NINH - HUYỆN QUẢNG NINH TỈNH QUẢNG BÌNH Sinh viên thực hiện: Hoàng Thị Ngọc Hà Lớp: K42B - KTNN Niên khoá: 2008 – 2012 Giảng viên hướng dẫn: Th.S Phan Thị Nữ Huế, tháng 05 năm 2012 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Lôøi Caûm Ôn Ñeå hoaøn thaønh khoaù luaän naøy, ngoaøi söï coá gaéng, noã löïc cuûa baûn thaân, toâi ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ taän tình vaø ñoäng vieân chia seû cuûa raát nhieàu caù nhaân vaø taäp theå. Tröôùc heát, toâi xin chaân thaønh caûm ôn söï dìu daét vaø daïy doã nhieät tình cuûa caùc giaûng vieân trong khoa Kinh teá vaø Phaùt trieån, caùc giaûng vieân trong tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá - Ñaïi hoïc Hueá. Ñaëc bieät, toâi xin chaân thaønh caûm ôn coâ giaùo, ThS. Phan Thò Nöõ ñaõ taän tình höôùng daãn vaø taïo ñieàu kieän giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình thöïc taäp, nghieân cöùu vaø hoaøn thaønh khoaù luaän naøy. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn caùc chuù, caùc anh, chò ôû phoøng Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân huyeän Quaûng Ninh, tænh Quaûng Bình ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ toâi hoaøn thaønh toát ñôït thöïc taäp cuoái khoaù. Uyû ban nhaân daân huyeän Quaûng Ninh, phoøng Thoáng keâ vaø phoøng vaên thö huyeän Quaûng Ninh, tænh Quaûng Bình ñaõ taïo ñieàu kieän cung caáp caùc thoâng tin vaø soá lieäu caàn thieát cho baøi khoaù luaän. Caùc hoä gia ñình soáng treân ñòa baøn xaõ Voõ Ninh ñaõ nhieät tình hôïp taùc trong quaù trình ñieàu tra, thu thaäp döõ lieäu ñeå laøm khoaù luaän. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình, baïn beø ñaõ luoân ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp vaø nghieân cöùu. Do haïn cheá veà thôøi gian cuõng nhö khaû naêng cuûa baûn thaân neân khoaù luaän khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Raát mong söï thoâng caûm vaø yù kieán ñoùng goùp cuûa quyù thaày coâ vaø caùc baïn ñeå khoaù luaän ñöôïc hoaøn thieän toát hôn. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn! Hueá, thaùng 05 naêm 2012 Sinh vieân thöïc hieän Hoaøng Thò Ngoïc HaTrư ờ g Đạ i họ c K inh tế H uế MỤC LỤC Trang PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ..........................................................................................68 1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3 2.1. Mục tiêu chung.....................................................................................................3 2.2. Mục tiêu cụ thể.....................................................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................3 3.1. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................3 3.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................3 4. Phương pháp nghiên cứu: .......................................................................................3 4.1. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu ..............................................................4 4.2. Phương pháp xử lý thông tin số liệu và phân tích................................................4 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ...................................................................5 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................5 1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................................5 1.1.1. Khái niệm, vai trò đất đai và đặc điểm của đất đai trong sản xuất nông nghiệp..........5 1.1.1.1. Khái niệm.......................................................................................................5 1.1.1.2. Vai trò đất đai.................................................................................................5 1.1.1.3. Đặc điểm của đất đai trong sản xuất nông nghiệp .........................................6 1.1.2. Khái niệm về tập trung ruộng đất và tác động của việc “dồn điền, đổi thửa” đến sản xuất nông nghiệp của nông hộ ..............................................................................7 1.1.2.1. Một số vấn đề về tập trung ruộng đất ............................................................7 1.1.2.2. Mục đích, yêu cầu và nguyên tắc trong việc dồn điền, đổi thửa ...................8 1.1.2.2.1. Mục đích .....................................................................................................8 1.1.2.2.2. Yêu cầu .......................................................................................................9 1.1.2.2.3. Nguyên tắc ..................................................................................................9 1.1.2.3. Tác động của việc “dồn điền, đổi thửa” đến quyết định sản xuất và sản xuất nông nghiệp...............................................................................................................10 1.1.3. Các mối quan hệ trong quá trình sử dụng ruộng đất.......................................11 Trư ờn Đại học Kin h tế Hu ế 1.1.4. Các chỉ tiêu phân tích......................................................................................12 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................13 1.2.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về quản lý ruộng đất ...............................13 1.2.2. Tình hình quản lý ruộng đất trước và sau “dồn điền, đổi thửa” ở nước ta .....14 1.2.2.1. Trước khi dồn điền, đổi thửa........................................................................14 1.2.2.2. Sau dồn điền, đổi thửa..................................................................................19 1.2.3. Thực trạng ruộng đất hiện nay và xu hướng phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa ....................................................................................................................19 CHƯƠNG II: TÌNH HÌNH “DỒN ĐIỀN, ĐỔI THỬA” VÀ TÁC ĐỘNG CỦA “DỒN ĐIỀN, ĐỔI THỬA” ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH TẠI XÃ VÕ NINH, HUYỆN QUẢNG NINH, TỈNH QUẢNG BÌNH .......................22 2.1. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu ......................................................................22 2.1.1. Điều kiện tự nhiên...........................................................................................22 2.1.1.1. Vị trí địa lý ...................................................................................................22 2.1.1.2. Địa hình........................................................................................................22 2.1.1.3. Khí hậu .........................................................................................................22 2.1.1.4. Thủy văn, nguồn nước .................................................................................23 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................................23 2.1.2.1. Tình hình dân số, lao động...........................................................................23 2.1.2.2. Tình hình cơ sở hạ tầng................................................................................26 2.1.2.2.1. Giao thông.................................................................................................26 2.1.2.2.2. Thủy lợi .....................................................................................................26 2.1.2.2.3. Điện ...........................................................................................................26 2.1.2.2.4. Giáo dục ....................................................................................................27 2.1.2.2.5. Cơ sở vật chất văn hóa ..............................................................................27 2.1.2.2.6. Cơ sở y tế ..................................................................................................28 2.1.2.3. Tình hình phát triển kinh tế..........................................................................28 2.1.2.4. Đất đai ..........................................................................................................31 2.2. Quá trình dồn điền đổi thửa tại huyện Quảng Ninh...........................................33 2.2.1. Tình hình quản lý và sử dụng đất nông nghiệp từ khi thực hiện Nghị định 64/CP ...................................................................................................................................33 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế 2.2.2. Những tồn tại trong sử dụng đất nông nghiệp của huyện và sự cần thiết phải dồn điền, đổi thửa.............................................................................................................35 2.2.3. Kết quả “dồn điền, đổi thửa” ở huyện Quảng Ninh........................................36 2.3. Quá trình dồn điền, đổi thửa tại xã Võ Ninh......................................................38 2.3.1. Thực trạng đất đai của xã Võ Ninh sau khi giao đất theo Nghị định 64/CP...38 2.3.2. Kết quả “dồn điền, đổi thửa” tại xã Võ Ninh..................................................41 2.4. Quá trình dồn điền, đổi thửa ở các hộ điều tra...................................................44 2.4.1. Năng lực sản xuất của các hộ gia đình............................................................44 2.4.1.1. Lao động ......................................................................................................45 2.4.1.2. Tình hình trang thiết bị sản xuất ..................................................................48 2.4.1.3. Tình hình đất đai ..........................................................................................50 2.4.2. Quá trình dồn điền, đổi thửa của nhóm hộ điều tra ........................................52 2.4.3. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của nhóm hộ điều tra trước và sau dồn điền, đổi thửa......................................................................................................................53 2.4.4. Tác động của quá trình “dồn điền, đổi thửa” đến sản xuất của nông hộ ........56 2.4.4.1. Tác động đến việc quyết định sử dụng giống cây trồng của nhóm hộ điều tra ...56 2.4.4.2. Tác động đến mức chi phí đầu tư sản xuất sau quá trình “dồn điền, đổi thửa”.57 2.4.4.3. Tác động đến kết quả sản xuất nông nghiệp của hộ ....................................60 2.4.4.4. Tác động đến chuyển dịch cơ cấu sản xuất của các nhóm hộ sau dồn điền, đổi thửa............................................................................................................................63 2.4.4.5. Tác động đến thu nhập của các hộ gia đình sau dồn điền, đổi thửa ............66 2.4.4.6. Tác động đến việc làm của lao động trong hộ gia đình sau dồn điền đổi thửa....68 2.4.5. Một số vấn đề khó khăn và nảy sinh trong quá trình dồn điền đổi thửa.........69 CHƯƠNG III: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP.................................................72 3.1. Quan điểm và định hướng phát triển kinh tế-xã hội xã Võ Ninh ......................72 3.1.1. Quan điểm .......................................................................................................72 3.1.2. Định hướng .....................................................................................................72 3.2. Những giải pháp cụ thể về công tác dồn điền đổi thửa đất nông nghiệp...........73 3.2.1. Phát huy vai trò làm chủ của nhân dân ...........................................................73 3.2.2. Thực hiện quy hoạch sử dụng đất đai gắn với tổ chức lại sản xuất theo hướng sản xuất hàng hóa ......................................................................................................74 Trư ờng Đại học Kin h tế Hu ế 3.2.3. Thực hiện tuyên truyền, giáo dục và vận động người dân tham gia...............74 3.2.4. Giải pháp về khuyến nông ..............................................................................75 3.2.5. Giải pháp về thị trường ...................................................................................75 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................76 1. Kết luận .................................................................................................................76 2. Kiến nghị...............................................................................................................77 2.1. Đối với Nhà nước...............................................................................................77 2.2. Đối với các hộ nông dân ....................................................................................78 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT DĐĐT CNH-HĐH XH-CN NN-DV KH-KT THCS THPT BHYT UBND BVTV Dồn điền đổi thửa Công nghiệp hóa - hiện đại hóa Xã hội chủ nghĩa Ngành nghề - dịch vụ Khoa học - kỹ thuật Trung học cơ sở Trung học phổ thông Bảo hiểm y tế Ủy ban nhân dân Bảo vệ thực vật Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1: Hiện trạng sử dụng đất bình quân đầu người theo địa phương ...................... 17 Bảng 2: Tình hình nhân khẩu và lao động của xã qua 3 năm 2009 – 2011 ................. 25 Bảng 3: Tình hình phát triển sản xuất nông nghiệp của xã giai đoạn 2009 – 2011..... 30 Bảng 4: Tình hình đất đai xã Võ Ninh giai đoạn 2009 – 2011 .................................... 32 Bảng 5: Tình hình giao đất theo Nghi định 64/CP của huyện Quảng Ninh ................ 34 Bảng 6: Kết quả công tác dồn điền, đổi thửa đất nông nghiệp ................................... 37 Bảng 7: Tình hình ruộng đất của xã Võ Ninh khi thực hiện Nghị định 64/CP............ 40 Bảng 8: Kết quả chi tiết thực hiện “dồn điền, đổi thửa” ở xã Võ Ninh ....................... 43 Bảng 9: Kết quả số hộ điều tra ở ba thôn..................................................................... 44 Bảng 10: Tình hình nhân khẩu lao động của các hộ điều tra....................................... 47 Bảng 11: Tình hình trang bị tư liệu sản xuất của các hộ điều tra ................................ 49 Bảng 12: Tình hình đất đai của các hộ điều tra............................................................ 51 Bảng 13: Sự tham gia của các hộ điều tra trong quá trình dồn điền, đổi thửa............. 52 Bảng 14: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của các hộ trước và sau dồn điền, đổi thửa......................................................................................................................... 55 Bảng 15: Mức đầu tư chi phí của các hộ trên 1 sào lúa trước và sau dồn điền, đổi thửa......................................................................................................................... 59 Bảng 16: Kết quả và hiệu quả của sản xuất lúa tính trên 1 sào ................................... 62 Bảng 17: Giá trị cơ cấu sản xuất của các nhóm hộ điều tra năm 2011........................ 65 Bảng 18: Thu nhập của các nhóm hộ trước và sau dồn điền, đổi thửa ........................ 67 Bảng 19: Khó khăn nảy sinh trong quá trình dồn điền, đổi thửa ................................. 70 Trư ờng Đạ i họ Kin h tế Hu ế ĐƠN VỊ QUY ĐỔI 1 sào = 500 m2 1 ha = 10.000 m2 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Việt Nam là một nước đi lên từ nền văn minh nông nghiệp lúa nước. Cùng với những diễn biến thăng trầm của lịch sử, nông nghiệp Việt Nam đã có những biến chuyển hết sức mạnh mẽ và đạt được những thành tựu nổi bật, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất lương thực. Trong công cuộc cải cách kinh tế nông nghiệp nông thôn thời kỳ trước, Đảng và Nhà nước ta đã có hàng loạt những chính sách về đất đai nhằm thúc đẩy sản xuất nông nghiệp, giải quyết vấn đề lương thực của cả nước, trong đó điển hình là Luật đất đai năm 1993. Theo đó, ruộng đất được chia đến tận tay người nông dân. Có thể nói rằng, với chính sách mới về quyền sử dụng đất đã làm thay đổi hoàn toàn quan hệ sản xuất ở nông thôn, người nông dân đã thực sự trở thành người chủ mảnh đất của riêng mình. Nhưng trên thực tế, khi chia ruộng đất cho nông dân theo tinh thần của Nghị định 64/CP ngày 279/1993 của Chính Phủ, chúng ta đã thực hiện phương châm công bằng xã hội: ruộng tốt cũng như ruộng xấu, ruộng xa cũng như ruộng gần được chia đều tính trên một nhân khẩu cho các gia đình, dẫn đến tình trạng ruộng đất bị phân tán manh mún. Sự manh mún ruộng đất đã dẫn đến tình trạng chung là hiệu quả sản xuất thấp, hạn chế khả năng đổi mới và ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Để khắc phục tình trạng manh mún ruộng đất thì việc dồn đổi ruộng đất từ nhiều ô thửa nhỏ thành ô thửa lớn, liền khu, liền khoảnh là việc làm hết sức cần thiết, tạo điều kiện cho các hộ nông dân yên tâm sử dụng và khai thác đất nông nghiệp lâu dài và hiệu quả, đồng thời nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý Nhà nước về đất đai. Xã Võ Ninh thuộc huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình là một xã thuần nông, đời sống người dân dựa vào sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Vì những đặc điểm về ruộng đất của xã cũng nằm trong thực trạng chung của cả nước nên địa phương đã tiến hành công tác “dồn điền, đổi thửa” đất nông nghiệp để nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tăng giá trị sản xuất, phát triển kinh tế. Để hiểu rõ hơn về tác động của việc “dồn điền, đổi thửa” đến sản xuất nông nghiệp trong cả nước nói chung và trên địa bàn xã Võ Ninh nói riêng tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá tác động của quá trình dồn điền đổi thửa đến phát triển kinh tế hộ gia đình tại xã Võ Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình” làm khóa luận tốt nghiệp của mình. Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế * Mục tiêu nghiên cứu: - Đánh giá hiệu quả kinh tế của công tác “dồn điền, đổi thửa” trên địa bàn xã Võ Ninh. So sánh kết quả và hiệu quả kinh tế trước và sau khi thực hiện công tác dồn điền, dổi thửa tại địa phương. - Đánh giá tác động của công tác dồn điền, đổi thửa đến sản xuất nông nghiệp và quyết định sản xuất của hộ gia đình. - Đề xuất khuyến nghị và những giải pháp chủ yếu liên quan đến vấn đề tập trung ruộng đất nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp của hộ. * Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp thu thập thông tin, số liệu - Phương pháp xử lý thông tin số liệu và phân tích + Phương pháp thống kê mô tả + Phương pháp thống kê so sánh + Xử lý số liệu bằng các ứng dụng của phần mềm Excell. * Kết quả nghiên cứu: Qua phân tích tình hình kinh tế của các hộ nông dân trước và sau dồn điền, đổi thửa đã cho ta thấy sự tác động của “dồn điền, đổi thửa” đến việc quyết định sản xuất nông nghiệp như: Quyết định trong việc lựa chọn các giống cây trồng mới, áp dụng cơ giới hóa, mức đầu tư chi phí/đơn vị diện tích giảm làm tăng năng suất. Sau quá trình dồn điền, đổi thửa cơ cấu kinh tế của các hộ nông dân đã chuyển dần từ việc sản xuất nhỏ lẻ, tự cung tự cấp sang sản xuất theo hướng sản xuất hàng hóa, nhiều hộ gia đình đã có sản phẩm dư thừa để bán ra thị trường làm tăng thu nhập cho hộ, hình thành nhiều mô hình kinh tế, nông nghiệp đã và đang hình thành phát triển theo hướng hàng hóa và theo hướng tập trung chuyên canh. Quá trình này còn góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động, giảm dần tỷ trọng lao động nông nghiệp đồng thời tăng nhanh lao động ngành nghề dịch vụ. Bên cạnh những tác động đi sâu vào đời sống của các hộ nông dân, quá trình “dồn điền, đổi thửa” còn mang lại những kết quả trực tiếp như quy mô đất đai bình quân tăng lên, số thửa của các hộ đã giảm đi đáng kể, diện tích đất canh tác tăng lên do giảm được diện tích bờ vùng, bờ thửa, diện tích kênh mương tưới tiêu, đồng ruộng được quy hoạch gọn gàng, giảm được công lao động. Trư