Đánh giá tình hình thị trường chứng khoán sau 1 năm hoạt động tại thành phố Hồ Chí Minh

Lêi më ®Çu Mét sù kiÖn kinh tÕ næi bËt mang nhiÒu ý nghÜa chÝnh trÞ, x· héi diÔn ra trªn ®Êt n­íc ta sau h¬n 10 n¨m ®æi míi ®ã lµ viÖc vµo th¸ng 7 n¨m 2000 b¾t ®Çu sù vËn hµnh cña thÞ tr­êng chøng kho¸n (TTCK) ViÖt Nam, víi viÖc khai tr­¬ng ho¹t ®éng cña trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (TTGDCK) t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. ThÕ lµ h¬n 30 n¨m nç lùc vµ quyÕt t©m chuÈn bÞ t¹o dùng nh÷ng g× ph¶i cã ®Ó TTCK ViÖt Nam ra ®êi - mét kªnh huy ®éng vµ dÉn vèn cho ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc, ®· hiÖn diÖn. Nh­ng dï g× còng míi chØ t¹o dùng mét cç m¸y cßn sù vËn hµnh c«ng n¨ng cña nã ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi ra sao, ®ã cßn lµ vÊn ®Ò cña s¾p tíi. Bªn c¹nh nh÷ng dù b¸o ®Çy l¹c quan, tù tin, ®©u ®ã vÉn cßn nh÷ng ­u t­, suy ®o¸n ng­îc l¹i vÒ nh÷ng thµnh b¹i cña TTCK non trÎ ViÖt Nam. T«i nghÜ r»ng c¶ hai xu h­íng trªn ®Òu cã c¬ së. Th­¬ng tr­êng më cöa còng ®Çy nghiÖt ng· cam go nh­ chiÕn tr­êng. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy t«i kh«ng cã nhiÒu tham väng trong c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, vËn ®éng ®Ó mäi tÇng líp nh©n d©n yªu n­íc, yªu chñ nghÜa x· héi, h­ëng øng dµnh dôm tiÒn tiÕt kiÖm ®Ó ®Çu t­ mua chøng kho¸n (CK) lµm chuyÓn ®éng cç m¸y CK ViÖt Nam ®i lªn, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Song còng chØ muèn cho ®éc gi¶ vµ nh÷ng ng­êi quan t©m ®Õn CK ViÖt Nam hiÓu thªm ®«i nÐt vÒ tæng quan thÞ tr­êng chøng kho¸n còng nh­ t×nh h×nh thùc tÕ CK cña ViÖt Nam trong 2 n¨m qua. I.Tæng quan thÞ tr­ßng chøng kho¸n 1.Chøng kho¸n - hµng ho¸ cña thÞ tr­êng Chøng kho¸n lµ b»ng chøng (d­íi h×nh thøc giÊy tê hay chi trªn hÖ thèng ®iÖn tö) x¸c nhËn quyÒn së h÷u hay quyÒn chñ nî hîp ph¸p cã thÓ chuyÓn nh­îng cña ng­êi së h÷u chøng kho¸n ®èi víi vèn tµi s¶n vµ c¸c lîi Ých kh¸c cña ng­êi ph¸t hµnh. Chøng kho¸n ®­îc chia lµm hai lo¹i chÝnh: cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña c«ng nghÖ chøng kho¸n vµ h×nh thøc ph¸t hµnh, ngµy nay kh¸i niÖm vÒ chøng kho¸n ®· cã sù thay ®æi, nã kh«ng chØ lµ mét chøng tõ hiÖn vËt d­íi h×nh thøc giÊy tê mµ cßn cã thÓ ®­îc thÓ hiÖn trªn hÖ thèng ®iÖn tö. a.Cæ phiÕu Lµ mét lo¹i chøng tõ (d­íi h×nh thøc giÊy tê hay ghi trªn hÖ thèng ®iÖn tö) do c¸c c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh x¸c nhËn quyÒn së h÷u hîp ph¸p cña ng­êi cã cæ phiÕu ®èi víi tµi s¶n cña ng­êi ph¸t hµnh. bTr¸i phiÕu Lµ mét lo¹i chøng tõ chøng nhËn quyÒn ®ßi nî (gèc vµ l·i) cña trÝa chñ ®èi víi ng­êi ph¸t hµnh (nã cã thÓ d­íi h×nh thøc giÊy tê hay ghi trªn hÖ thèng ®iÖn tö) do c¸c c«ng ty, tæ chøc hay chÝnh phñ trung ­¬ng, ®Þa ph­¬ng ph¸t hµnh. c.So s¸nh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu Mét c«ng ty cã nhiÒu c¸ch ®Ó huy ®éng vèn, cã thÓ vay vèn ng©n hµng hoÆc ph¸t hµnh cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu. Cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu cã thÓ bao gåm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, tuy nhiªn nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu ®­îc ph©n biÖt nh­ sau: XÐt vÒ phÝa c¸c nhµ ®Çu t­: Cæ phiÕu Tr¸i phiÕu Vèn gèc (gi¸ trÞ ban ®Çu) Kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, gi¸ c¶ biÕn ®éng Nãi chung ®­îc ®¶m b¶o Thø tù hoµn l¹i tiÒn khi c«ng ty ph¸ s¶n §­îc hoµn tr¶ sau cïng trong sè tµi s¶n cßn l¹i §­îc ­u tiªn trong c¸c h×nh thøc vay nî th«ng th­êng Thêi ®iÓm hoµn tr¶ vèn gèc ChØ khi c«ng ty bÞ gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n Thêi ®iÓm hoµn tr¶ ®­îc x¸c ®Þnh vµo lóc ph¸t hµnh QuyÒn tham gia vµo qu¶n lý kinh doanh Víi mçi cæ phÇn lµ mét phiÕu bÇu, cæ ®«ng cã thÓ tham gia vµo c¸c quyÕt ®Þnh cña c«ng ty t¹i Héi ®ång cæ ®«ng Tr¶ khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n, kh«ng ®­îc tham gia vµo qu¶n lý c«ng ty XÐt vÒ phÝa c¸c nhµ kinh doanh: Cæ phiÕu Tr¸i phiÕu Vèn gèc Sau khi ph¸t hµnh kh«ng bÞ yªu cÇu mua l¹i Ph¶i chuÈn bÞ tiÒn hoµn tr¶ khi tr¸i phiÕu ®¸o h¹n Tham gia vµo qu¶n lý kinh doanh C¬ quan ra quyÕt ®Þnh cã nhÊt CT lµ ®¹i héi ®ång cæ ®«ng. Th«ng th­êng cã qu¸ nöa sè phiÕu ®ång ý th× quyÕt ®Þnh ®­îc th«ng qua Tr¸i chñ kh«ng ®­îc tham gia vµo qu¶n lý c«ng ty, tuy nhiªn kh«ng thÓ bá qua ý kiÕn cña ng­êi gi÷ tr¸i phiÕu (trªn thùc tÕ) Ho¹t ®éng kinh doanh Cña c«ng ty TiÒn cæ tøc do ®¹i héi ®ång cæ ®«ng quyÕt ®Þnh. Tr­¬ng hîp ho¹t ®éng cña c«ng ty kh«ng æn ®Þnh, kh«ng nhÊt thiÕt c«ng ty ph¶i chia tiÒn cæ tøc Dï viÖc kinh doanh cña c«ng ty nh­ thÕ nµo th× vÉn ph¶i tr¶ l·i vµ vèn gèc theo c¸c ®iÒu kiÖn ®­îc quy ®Þnh khi ph¸t hµnh. Theo møc ®é gi¶m dÇn cña kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ møc ®é t¨ng dÇn cña rñi ro, trËt tù c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc xÕp nh­ sau: Chøng kho¸n nî ng¾n h¹n (tÝn phiÕu kho b¹c) Tr¸i phiÕu ChÝnh phñ Tr¸i phiÕu c«ng ty Cæ phiÕu ­u ®·i Cæ phiÕu th­êng XuÊt ph¸t tõ trËt tù thanh to¸n khi doanh nghiÖp bÞ p¸h s¶n th× tr¸i phiÕu sÏ ®­îc xö lý tr­íc. Khi c«ng ty trong qu¸ tr×nh thanh lý thf trËt tù thanh to¸n ®­îc xÕp nh­ sau: PhÝ gi¶i quyÕt ph¸ s¶n, l­¬ng c«ng nh©n viªn Tr¶ thuÕ Thanh to¸n nî. Trong ®ã cã nî ng¾n h¹n vµ nî dµi h¹n Cæ ®«ng. Trong ®ã cã cæ phiÕu ­u ®·i vµ cæ phiÕu th«ng th­êng d.Ph©n lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu Cæ phiÕu: Khi mét c«ng ty ®¨ng kÝ ph¸t hµnh, nã sÏ ®­îc trao thÈm quyÒn ph¸t hµnh mét sè cæ phÇn nhÊt ®Þnh. HÇu hÕt c¸c c«ng ty cæ phÇn Ýt h¬n so víi con sè ®· ®­îc giao thÈm quyÒn nh»m duy tr× mét l­îng chøng kho¸n nhÊt ®Þnh sö dông trong t­¬ng lai. C¸c cæ phiÕu ®­îc ph¸t hµnh: lµ sè l­îng c¸c chøng kho¸n thùc sù ®· ®­îc b¸n ra. Cæ phÇn ch­a ®­îc b¸n ra hoÆc ch­a ®­îc l­u hµnh gäi lµ c¸c chøng kho¸n ch­a ®­îc ph¸t hµnh. Cæ tøc lµ mét phÇn lîi nhuËn cña c«ng ty chia cho cæ ®«ng tû lÖ víi sè cæ phiÕu cña hä. Cæ tøc th­êng ®­îc c«ng bè hµng n¨m vµ tr¶ theo quÝ. Mét c«ng ty cã thÓ c«ng bè tr¶ cæ tøc b»ng tiÒn mÆt, b»ng cæ phiÕu hay b»ng tµi s¶n. §Ó phï hîp víi t©m lý cña ng­êi ®Çu t­, ng­êi ta chia cæ phiÕu ra mét sè lo¹i nh­ sau: Cæ phiÕu th­êng: Cæ phiÕu th­êng thÓ hiÖn quyÒn së h÷u ®­îc bá phiÕu cña mét c«ng ty cæ phÇn. Mçi cæ phiÕu th­êng thÓ hiÒn quyÒn lîi së h÷u cña cæ ®«ng trong c«ng ty. Sè l­îng cæ phiÕu mµ cæ ®«ng n¾m cµng nhiÒu, quyÒn lîi së h÷u cña anh ta trong c«ng ty cµng lín. §«i khi, mét c«ng ty cæ phÇn cã thÓ ph¸t hµnh nhiÒu lo¹i cæ phiÕu th­êng kh¸c nhau nh­ lo¹i A vµ B. Hai lo¹i nµy cã mét sè ®iÓm kh¸c nhau. Mét lo¹i cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®­îc cæ tøc lín h¬n lo¹i kia. Ngoµi ra, nÕu c«ng ty bÞ thanh lý th× mét lo¹i cã thÓ nhËn ®­îc phÇn tµi s¶n nhiÒu h¬n lo¹i kia. C¸c quyÒn cña cæ ®«ng cã cæ phiÕu th­êng: Ng­êi së h÷u cæ phiÕu th­êng th«ng th­êng ®­îc h­ëng mét sè quyÒn lîi nhÊt ®Þnh nh­ sau: QuyÒn bá phiÕu bÇu Héi ®ång qu¶n trÞ QuyÒn chuyÓn nh­îng së h÷u cæ phiÕu QuyÒn bá phiÕu cho c¸c bÊn ®Ò cã ¶nh h­ëng ®Õn toµn bé c«ng ty QuyÒn kiÓm tra sæ s¸ch cña c«ng ty QuyÒn ®­îc chia tµi s¶n khi c«ng ty thanh lý hay gi¶i thÓ MÖnh gi¸ cña cæ phiÕu th­êng: HÇu hÕt c¸c c«ng ty cæ phÇn Ên ®Þnh mÖnh gi¸ cho mçi cæ phiÕu th­êng vµ mÖnh gi¸ th­êng ®­îc in trªn ¸c tê cæ phiÕu. MÖnh gi¸ cæ phiÕu kh«ng liªn quan ®Õn gi¸ thÞ tr­êng cña cæ phiÕu ®ã. MÖnh gi¸ thÓ hiÖn tÇm quan träng duy nhÊt cña nã vµo thêi ®iÓm cæ phÇn ®Çu tiªn ®­îc ph¸t hµnh Gi¸ thÞ tr­êng cña cæ phiÕu th­êng: Khi cæ phiÕu b¸n ra c«ng chóng, gi¸ cña nã ®­îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ mµ c¸c nhµ ®Çu t­ mua nã, gi¸ nµy ®­îc gäi lµ gi¸ thÞ tr­êng, nã phô thuéc vµo sù tin t­ëng cña nhµ ®Çu t­ víi c«ng ty ph¸t hµnh. Trªn thùc tÕ, gi¸ thÞ tr­êng cña cæ phiÕu kh«ng ph¶i lµ c«ng ty Ên ®Þnh vµ còng kh«ng ph¶i do mét ng­êi nµo ®ã quyÕt ®Þnh. Gi¸ thÞ tr­êng cña cæ phiÕu ®­îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ thÊp nhÊt mµ ng­êi b¸n s½n sµng b¸n nã vµ gi¸ cao nhÊt mµ ngu­¬× mua s½n sµng mua nã. Cæ phiÕu ­u ®·i: Cæ phiÕu ­u ®·i còng thÓ hiÖn quyÒn lîi së h÷u trong mét c«ng ty. Nã ®­îc gäi lµ cæ phiÕu ­u ®·i v× nh÷ng cæ ®«ng n¾m lo¹i cæ phiÕu nµy ®­îc h­ëng mét sè ­u ®·i h¬n so víi nh÷ng cæ ®«ng th­êng. Nh÷ng cæ ®«ng ­u ®·i cã thÓ cã quyÒn nhËn cæ tøc tr­íc cæ ®«ng th­êng hay cã quyÒn ­u thÞ tr­êng nªn ®­îc nhËn tµi s¶n tr­íc trong tr­êng häp c«ng ty bÞ gi¶i thÓ. Tuy nhiªn, kh«ng gièng víi c¸c cæ ®«ng th­êng, c¸c cæ ®«ng ­u ®·i th­êng kh«ng ®­îc bá phiÕu bÇu ra H§QT vµ quyÒn h­ëng lîi tøc cæ phÇn bÞ giíi h¹n theo mét sè l­îng nhÊt ®Þnh. MÖnh gi¸ cña cæ phiÕu ­u ®·i: Gièng nh­ cæ phiÕu th­êng, cæ phiÕu ­u ®·i cã thÓ cã mÖnh gi¸ hoÆc kh«ng gièng mÖnh gi¸ ë ®©y mÖnh gi¸ còng cã mèi liªn quan ®Õn gi¸ thÞ tr­êng. Nõu mét cæ phiÕu ­u ®·i cã mÖnh gi¸ th× cæ tøc sÏ ®­îc tÝnh dùa vµo mÖnh gi¸ ®ã. NÕu cæ phiÕu ­u ®·i kh«ng cã mÖnh gi¸ th× cæ tøc sÏ ®­îc c«ng bè b»ng mét sè ®« la nµo ®ã trªn mçi cæ phiÕu mµ c«ng ty ph¸t hµnh Ên ®Þnh. C¸c lo¹i cæ phiÕu ­u ®·i: NÕu mét c«ng ty ph¸t hµnh nhiÒu sªri cæ phiÕu ­u ®·i, hä cã thÓ chØ ®Þnh mét lo¹i lµ ­u ®·i thø nhÊt, lo¹i kia lµ ­u ®·i thø hai. HoÆc hä còng cã thÓ ph©n biÖt c¸c cæ phiÕu ­u ®·i th«ng qua sù ­u ®·i cña nã ®èi víi viÖc h­ëng lîi tøc cæ phÇn. Cæ phiÕu ­u ®·i tham dù vµ kh«ng tham dù chia phÇn: Cæ phiÕu ­u ®·i kh«ng tham dù chia phÇn lµ lo¹i chØ ®­îc h­ëng l·i cæ phÇn ­u ®·i, ngoµi ra kh«ng ®­îc h­ëng thªm bÊt cø phÇn lîi nhuËn nµo. Ng­îc l¹i, cæ phiÕu ­u ®·i tham dù chia phÇn th× cæ ®«ng ®­îc h­ëng mét phÇn lîi tøc phô thuéc theo qui ®idnhj khi c«ng ty lµm ¨n cã l·i cso. Cæ phiÕu ­u ®·i tÝch luü vµ kh«ng tÝch luü: Cæ tøc trªn cæ phiÕu ­u ®·i còng cã thÓ ®­îc tÝch luü hoÆc kh«ng tÝch luü. Mét cæ phiÕu ­u ®·i ®­îc tÝch luü cã nghÜa lµ nÕu cæ tøc kh«ng ®­îc c«ng bè tr¶ trong mét n¨m nµo ®ã th× cæ tøc nµy sÏ ®­îc tÝch luü hay céng dån. Cæ tøc gép nµy ph¶i ®uîc tr¶ tr­íc khi c«ng bè tr¶ cæ tøc cho c¸c cæ phiÕu th­êng. MÆt kh¸c, nÕu cæ tøc kh«ng ®­îc tÝch luü vµ c«ng ty ®· bá qua cæ tøc cña mét n¨m nµo ®ã th× cæ tøc ®ã kh«ng ph¶i céng thªm tr­íc khi cæ tøc thanh to¸n cho nh÷ng cæ phiÕu th­êng. Cæ phiÕu ­u ®·i cã thÓ chuyÓn ®æi: Lµ lo¹i cæ phiÕu ­u ®·i cã quyÒn chuyÓn sang mét lo¹i chøng kho¸n kh¸c cña chÝnh c«ng ty ®ã. C«ng thøc ®Ó thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi cæ phiÕu ­u ®·i cã thÓ chuyÓn ®æi sang cæ phiÕu th­êng do c«ng ty quy ®Þnh t¹i thêi ®iÓm cæ phiÕu ­u ®·i cã thÓ chuyÓn ®æi ®­îc ph¸t hµnh. Chøng kho¸n ng©n quü: V× nhiÒu lý do, c«ng ty mua vÒ nh÷ng cæ phÇn mµ hä ®· ph¸t hµnh mµ hiÖn t¹i do c«ng ty ®ã së h÷u ®­îc gäi lµ c¸c chøng kho¸n ng©n quü, nã kh«ng cã quyÒn bá phiÕu vµ kh«ng ®­îc nhËn cæ tøc. Chøng kho¸n tr«i næi: Lµ tæng sè c¸c chøng kho¸n ®· ®­îc ph¸t hµnh trõ ®i sè chøng kho¸n ®· ®­îc c«ng ty mua l¹i (chøng kho¸n ng©n quü). C¸c chøng kho¸n tr«i næi cã quyÒn nhËn cæ tøc vµ cã quyÒn bá phiÕu. Tr¸i phiÕu: §Æc ®iÓm cña tr¸i phiÕu: MÖnh gi¸: trªn bÒ mÆt cña tr¸i phiÕu, th­êng c«ng bè sè tiÒn mµ ng­êi ph¸t hµnh cam kÕt tr¶ cho ng­êi cã tr¸i phiÕu. Sè tiÒn nµy ®­îc gäi lµ mÖnh gi¸ cña tr¸i phiÕu. Ngµy ®¸o h¹n: ngµy ®¸o h¹n còng ®­îc ghi trªn bÒ mÆt tr¸i phiÕu. ®©y lµ ngµy ng­êi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu sÏ thanh to¸n mÖnh gi¸ cho ng­êi cã tr¸i phiÕu. Kú h¹n cña tr¸i phiÕu rÊt ®a d¹ng, cã thÓ lªn tíi 30 n¨m hay h¬n n÷a. L·i suÊt: l·i suÊt ®­îc c«ng ty c«ng bè theo tû lÖ phÇn tr¨m víi mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu. MÆc dï l·i suÊt ®­îc tÝnh theo hµng n¨m nh­ng nã ®­îc thanh to¸n n÷a mét n¨m mét lÇn. Ph©n biÖt theo tiªu thøc ng­êi ph¸t hµnh. Cã hai lo¹i tr¸i phiÕu lµ tr¸i phiÕu c«ng ty vµ tr¸i phiÕu chÝnh phñ: Tr¸i phiÕu c«ng ty: Tr¸i phiÕu v« danh: Tªn tr¸i chñ cña tr¸i phiÕu v« danh kh«ng ®­îc ®¨ng khÝ t¹i c«ng ty ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu nµy ®­îc thanh to¸n cho nh÷ng ai mang nã, tøc lµ ng­êi chñ së h÷u tr¸i phiÕu ®ã. Tr¸i phiÕu v« danh cã g¾n c¸c cuèng phiÕu tr¶ l·i, tr¸i chñ xÐ mét cuèng phiÕu vµo ngµy tr¶ l·i vµ göi cho ®¹i lý cña c«ng ty cæ phÇn ®Ó thanh to¸n. Tr¸i phiÕu ghi tªn: Tªn cña tr¸i chñ ®­îc ®¨ng kÝ t¹i c«ng ty ph¸t hµnh. Ng­êi cã tr¸i phiÕu nµy kh«ng ph¶i göi c¸c cuèng phiÕu cho c¸c ®¹i lý thanh to¸n ®Ó nhËn phÇn l·i cña m×nh. Mµ thay vµo ®ã, vµo ngµy ®Õn h¹n, ng­êi ®¹i lý sÏ tù ®éng göi cho anh tr¸i phiÕu mét tê sÐc tr¶ cho kho¶n l·i ®ã. Tr¸i phiÕu cã thÓ thu håi: Mét sè c«ng ty cã quy ®Þnh trong tr¸i phiÕu mét sè ®iÒu kho¶n cho phÐp hä mua l¹i tr¸i phiÕu tr­íc khi ®Õn h¹n. Th«ng th­êng, cæ phiÕu chÊp nhËn tr¶ cho ng­êi cã tr¸i phiÕu theo gi¸ gia t¨ng khi c«ng ty muèn mua l¹i tr¸i phiÕu ®ã. Tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi: tr¸i phiÕu chuyÓn ®æi cho ng­êi së h÷u quyÒn ®æi tr¸i phiÕu cña anh tr¸i phiÕu sang mét lo¹i chøng kho¸n nµo ®ã. Chøng kho¸n nµy cã thÓ lµ cæ phiÕu ­u ®·i hay cæ phiÕu th­êng cña c«ng ty ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu b¶o ®¶m: còng nh­ nh÷ng ng­êi ®i vay kh¸c, c«ng ty th­êng ®­a ra mét thø cã gi¸ trÞ lµm vËt b¶o ®¶m cho c¸c kho¶n vay. Khi c«ng ty thùc hiÖn ®iÒu nµy, ta nãi r»ng nã ®· ph¸t hµnh mét tr¸i phiÕu cã b¶o ®¶m. cã mét sè lo¹i tr¸i phiÕu b¶o ®¶m chñ yÕu lµ: Tr¸i phiÕu cã tµi s¶n cÇm cè: mét tr¸i phiÕu cã tµi s¶n cÇm cè lµ viÖc c«ng ty ph¸t hµnh thÕ chÊp bÊt ®éng s¶n ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n nî. Tr¸i phiÕu cã tµi s¶n thÕ chÊp: c«ng ty ph¸t hµnh ®­a ra c¸c chøng kho¸n ®Ó chuyÓn nh­îng mµ c«ng ty së h÷u cña ng­êi kh¸c ®Ó b¶o ®¶m cho viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Lo¹i tr¸i phiÕu nµy bao gåm: Tr¸i phiÕu kh«ng b¶o ®¶m nghÜa lµ: mét c«ng ty cã kh¶ n¨ng nhËn tÝn dông cao cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chØ trªn uy tÝn cña m×nh. Nh÷ng tr¸i phiÕu nµy ®­îc gäi lµ giÊy nhËn nî vµ c«ng ty kh«ng ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n lµm ®¶m b¶o cho nã. Vµ c¸c chøng kho¸n nhËn nî do ng©n hµng ph¸t hµnh nghÜa lµ: C¸c ng©n hµng cã thÓ tham gia vµo thÞ tr­êng víi c¸c c«ng cô ng¾n h¹n nh­: Chøng kho¸n tiÒn göi (cung cÊp cho ng©n hµng c¸c nguån vèn ®Ó thùc hiÖn cho vay ng¾n h¹n), phiÕu chÊp nhËn thanh to¸n cña ng©n hµng (®­îc ph¸t hµnh ®Ó tµi trî cho bu«n b¸n quèc tÕ). Tr¸i phiÕu chÝnh phñ: §Ó tµi trî cho chi tiªu ng©n s¸ch, c¸c chÝnh phñ cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu th«ng qua kho b¹c nhµ n­íc. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã thÓ lµ ng¾n h¹n, trung vµ dµi h¹n. K× phiÕu kho b¹c ng¾n h¹n: Phæ biÕn nhÊt lµ c¸c lo¹i 3 th¸ng vµ 6 th¸ng, c¸c kú phiÕu ng¾n h¹n lµ nh÷ng c«ng cô chiÕt khÊu vµ th­êng kh«ng cã møc l·i suÊt cè ®Þnh. C¸c k× phiÕu ng¾n h¹n th­êng ®­îc mua b»ng mét sè tiÒn vµ ng­êi mua sÏ nhËn ®­îc mét sè tiÒn lín h¬n (b»ng mÖnh gi¸) khi ®Õn h¹n. kho¶n chªnh lÖch gi÷a hai sè tiÒn trªn gäi lµ kho¶n chiÕt khÊu, l·i suÊt thu ®­îc chÝnh lµ l·i suÊt chiÕt khÊu. Tr¸i phiÕu kho b¹c trung vµ dµi h¹n: C¸c tr¸i phiÕu kho b¹c trung vµ dµi h¹n lµ c¸c c«ng cô cã kú h¹n dµi h¬n kú phiÕu kho b¹c. Tr¸i phiÕu trung h¹n ®­îc ph¸t hµnh víi thêi gian ®¸o h¹n tõ mét n¨m ®Õn 10 n¨m. tr¸i phiÕu dµi h¹n ®­îc ph¸t hµnh tõ 10 ®Õn 30 n¨m. C¸c tr¸i phiÕu trung vµ dµi h¹n cã møc l·i suÊt cè ®Þnh vµ ®­îc tr¶ l·i trªn c¬ së nöa n¨m. nh÷ng c«ng cô nµy ®­îc tÝnh to¸n trªn c¬ së 1 n¨m 365 ngµy ( mµ kh«ng ph¶i lµ 360 ngµy nh­ ®èi víi c¸c k× phiÕu ng¾n h¹n vµ c¸c c«ng cô kh¸c) Tr¸i phiÕu ®Þa ph­¬ng: K× phiÕu ®Þa ph­¬ng ng¾n h¹n: c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¸t hµnh nh÷ng c«ng cô ng¾n h¹n ®Ó øng tr­íc nhu cÇu vÒ vèn. Nh÷ng c«ng cô nµy ®­îc gäi lµ k× phiÕu, th­êng cã k× h¹n 6 th¸ng hoÆc Ýt h¬n. c¸c k× phiÕu ®­îc ph¸t hµnh trªn c¬ së dù tÝnh tr­íc c¸c kho¶n thuÕ gäi lµ k× phiÕu øng tr­íc thuÕ. C¸c lo¹i ph¸t hµnh dùa trªn dù tÝnh thu nhËp t­¬ng lai gäi lµ k× phiÕu øng tr­íc thu nhËp. C¸c k× phiÕu øng tr­íc ®ît ph¸t hµnh tr¸i phiÕu míi gäi lµ k× phiÕu øng tr­íc cho ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Tr¸i phiÕu ®Þa ph­¬ng trung vµ dµi h¹n th­êng cã mét sè ®Æc ®iÓm sau: Tr¸i phiÕu tr¸ch nhiÖm chung: ®­îc b¶o ®¶m b»ng n¨ng lùc thu thuÕ cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. Tr¸i phiÕu b¶o ®¶m b»ng thuÕ cô thÓ: ®­îc b¶o ®¶m b»ng mét lo¹i thuÕ nhÊt ®Þnh cña ®Þa ph­¬ng. Tr¸i phiÕu thu nhËp: ®­îc b¶o ®¶m b»ng thu nhËp tõ dù ¸n x©y dùng b»ng tiÒn b¸n tr¸i phiÕu. 2. CÊu tróc c¬ b¶n cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i diÔn ra c¸c giao dÞch, mua b¸n nh÷ng s¶n phÈm tµi chÝnh (cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, c¸c kho¶n vay ng©n hµng cã k× h¹n trªn 1 n¨m). cßn nãi theo ng«n ng÷ b×nh d©n th× thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ c¸i chî mua b¸n c¸c ph­¬ng tiÖn ®Çu t­ tµi chÝnh nh»m môc ®Ých lîi nhuËn. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cã hai bé phËn: a.ThÞ tr­êng s¬ cÊp (primary market) C¸c chøng kho¸n lÇn ®Çu tiªn ®­îc b¸n ra thÞ tr­êng ®­îc gäi lµ chøng kho¸n míi ph¸t hµnh. ThÞ tr­êng mua b¸n chøng kho¸n míi ph¸t hµnh ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng s¬ cÊp hay cßn gäi lµ thÞ tr­êng ph¸t hµnh. b.thÞ tr­êng thø cÊp (secondary market) Lµ thÞ tr­êng mµ c¸c chøng kho¸n ®ùoc mua b¸n l¹i sau khi c¸c chøng kho¸n ®­îc b¸n ë thÞ tr­êng s¬ cÊp. Trªn thÞ tr­êng thø cÊp, lîi nhuËn thu ®­îc tõ viÖc b¸n chøng kho¸n thuéc vÒ nhµ ®Çu t­ vµ nh÷ng ng­êi bu«n b¸n vhø kh«ng thuéc vÒ c«ng ty ph¸t hµnh chøng kho¸n. ThÞ tr­êng thø cÊp bao gåm thÞ tr­êng tËp trung (së giao dÞch chøng kho¸n) vµ thÞ tr­êng tËp trung (OTC) Së giao dÞch chøng kho¸n (t¹i sµn hoÆc kh«ng cã sµn) Së giao dÞch chøng kho¸n ®¹i diÖn cho thÞ tr­êng giao dÞch theo ph­¬ng thøc ®Êu gi¸ trong ®ã nh÷ng ng­êi mua vµ nh÷ng ng­êi b¸n c¹nh tranh giao dÞch víi nhau trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh gi¸ c¶ c¹nh tranh. H×nh thøc së h÷u: LÞch sö ph¸t triÓn SDGCK c¸c n­íc ®· vµ ®ang tr¶i qua mét sè h×nh thøc së h÷u nh­ sau: Tr­íc hÕt nã lµ mét tæ chøc do c¸c thµnh viªn (lµ c«ng ty chøng kho¸n) së h÷u. Thêi k× ®Çu, SGDCK ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc c¸c c©u l¹c bé mini dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh c¸c tæ chøc phi lîi nhuËn do c¸c thµnh viªn së h÷u. Tuy nhiªn, héi ®ång qu¶n trÞ cña SGDCK, bªn c¹nh nh÷ng thµnh viªn do c«ng ty thµnh viªn cö ra vÉn cã mét sè thµnh viªn do chÝnh phñ ®Ò cö. Lµ thµnh mét c«ng ty cæ phÇn, do c¸c c«ng ty thµnh viªn, c¸c ng©n hµng vµ c¶ c¸c tæ chøc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn së h÷u. Lµ mét tæ chøc do chÝnh phñ së h÷u: Cã mét vµi n­íc trong nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh, SDGCK do chÝnh phñ së h÷u (nh­ tr­êng hîp cña Hµn Quèc). Trong c¸c h×nh thøc trªn, h×nh thøc së h÷u thµnh viªn lµ phæ biÕn nhÊt. H×nh thøc nµy cho phÐp SGDCK cã quyÒn tù qu¶n ë møc ®é nhÊt ®Þnh, tÝnh hiÖu qu¶ vµ sù nhanh nh¹y trong vÊn ®Ò qu¶n lý tèt h¬n c¸c h×nh thøc kh¸c. C¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi còng yªn t©m h¬n so víi h×nh thøc do chÝnh phñ së h÷u. Tuy nhiªn trong nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh, viÖc chÝnh phñ ®øng ra së h÷u vµ qu¶n lý SDG sÏ cho phÐp ng¨n ngõa sù lén xén, kh«ng c«ng b»ng khi h×nh thøc së h÷u thµnh viªn ch­a ®ùoc b¶o vÖ b»ng hÖ thèng ph¸p lý ®Çy ®ñ, râ rµng. Sè l­îng së giao dÞch chøng kho¸n: Tuú theo hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ cña mçi n­íc, sè l­îng c¸c thÞ tr­êng tËp trung cã kh¸c nhau: B¶ng d­íi ®©y sÏ minh ho¹ sè l­îng thÞ tr­êng cña mét sè n­íc: N­íc Sè l­îng Së GDCK K× h¹n OTC Mü 4 1 1 Anh 1 1 AIM §øc 8 1 0 NhËt 8 1 Hµn Quèc 1 1 (1996) 1(9187) Hång K«ng 1 1 Th¸i Lan 1 1 (1995) Philipin 1 1 1 In®«nªxia 3 1 Malay 2 1 1 Xinggapo 1 1 Ba Lan 1 Trung Quèc 2 1 (1991) óc 1 2 ViÖc tån t¹i nhiÒu SDGCK cã ­u ®iÓm lµ t¹o ra sù c¹nh tranh, ®ång thêi cho phÐp c¸c ®Þa ph­¬ng cã thÓ tham gia vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n. Tuy nhiªn víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng vi tÝnh vµ th«ng tin hiÖn nay, viÖc tån t¹i nhiÒu SDGCK ®· trë nªn kh«ng cÇn thiÕt, t¹o ra sù chia c¾t thÞ tr­êng, chªnh lÖch vÒ gi¸ c¶ vµ l·ng phÝ vÒ c¬ së vËt chÊt vµ kÜ thuËt. ChÝnh v× vËy, xu h­íng chóng tr¸i ta hiÖn nay lµ hîp nhÊt c¸c SDGCK vµo mét thÞ tr­êng thèng nhÊt trong c¶ n­íc. Víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng vi tÝnh, xu h­íng chung cña c¸c n­íc lµ hîp nhÊt c¸c SDGCK vµo mét thÞ tr­êng thèng nhÊt, víi mét sµn giao dÞch cã nèi m¹ng víi nhau. Thùc tÕ cho thÊy viÖc tån t¹i nhiÒu së giao dÞch chøng kho¸n sÏ dÉn ®Ðn viÖc c¹nh tranh, chia c¾t thÞ tr­êng, chªnh lÖch vÒ gi¸ c¶ vµ l·ng phÝ vÒ c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt. ThÞ tr­êng phi tËp trung (OTC) T¹i hÇu hÕt c¸c n­íc, bªn c¹nh thÞ tr­êng giao dÞch tËp trung dµnh cho viÖc giao dÞch chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty lín ®· qua nhiÒu n¨m thö th¸ch cña thÞ tr­êng, cßn cã thÞ tr­êng phi tËp trung (OTC) dµnh cho viÖc giao dÞch chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty võa vµ nhá. ThÞ tr­êng OTC ®¹i diÖn cho mét thÞ tr­êng th­¬ng l­îng, n¬i mµ mét ng­êi b¸n th­¬ng l­îng víi mét ng­êi mua. C¸c ho¹t ®éng th­êng ®­îc diÔn ra ngoµi SDGCK vµ th­êng ®­îc sö dông cho c¸c chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty võa vµ nhá kh«ng ®ñ tiªu chuÇn niªm yÕt. Th«ng th­êng thÞ tr­êng giao dÞch tËp trung ®­îc thµnh lËp tr­íc, sau ®ã rÊt nhiÒu n¨m thÞ tr­êng OTC míi ®­îc khëi ®éng, v× viÖc thµnh lËp thÞ tr­êng OTC ®ßi hái nhiÒu vÊn ®Ò kinh phÝ, trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ vÊn ®Ò gi¸m s¸t. C¸c c«ng ty trªn thÞ tr­êng OTC ®­îc gäi chung lµ c¸c nhµ “m«i giíi - giao dÞch” bëi hä cã thÓ mua, b¸n chøng kho¸n víi t­ c¸ch lµ ng­êi m«i giíi hoÆc víi t­ c¸ch chÝnh chñ. Víi t­ c¸ch ng­êi t¹o thÞ tr­êng, c«ng ty cã thÓ b¸n cho kh¸ch hµng chøng kho¸n dù trò cña hä hoÆc mua chø