Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động du lịch sinh thái tại vườn quốc gia Cát Tiên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ TÁC ĐỘNG CỦA DU KHÁCH TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH SINH THÁI TẠI VƯỜN QUỐC GIA CÁT TIÊN Họ và tên sinh viên: NGUYỄN HIỀN THÂN Ngành: QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG & DU LỊCH SINH THÁI Niên khóa: 2006 – 2010 Tháng 7/2010 iGVHD: TS. Chế Đình Lý SVTH : Nguyễn Hiền Thân ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ TÁC ĐỘNG CỦA DU KHÁCH TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH SINH THÁI TẠI VƯỜN QUỐC GIA CÁT TIÊN Tác giả NGUYỄN HIỀN THÂN Khóa luận được đệ trình để đáp ứng yêu cầu cấp bằng kỹ sư ngành Quản lý môi trường và du lịch sinh thái Giáo viên hướng dẫn: Tiến sĩ CHẾ ĐÌNH LÝ Viện phó Viện Môi Trường và Tài Nguyên ĐHQG TP. Hồ Chí Minh Tháng 7 năm 2010 Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên iiSVTH : Nguyễn Hiền Thân GVHD: TS. Chế Đình Lý CẢM TẠ Tôi xin gửi lời tri ân đến TS. Chế Đình Lý - Viện phó Viện Tài Nguyên Môi Trường Tp. Hồ Chí Minh, người thầy luôn tận tâm hướng dẫn, hỗ trợ, động viên và đóng góp các ý kiến quý báu để tôi hoàn thành khóa luận này. Xin cảm ơn các thầy cô khoa Môi trường và Tài nguyên trường Đại học NôngLâm Tp. Hồ Chí Minh trong suốt bốn năm qua đã cung cấp cho tôi những kiến thứcquý báu trên giảng đường đại học để tôi có được nguồn tri thức thực hiện khóa luậnnày. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các anh chị VQG Cát Tiên đã tận tình hổ trợ, cung cấp những kiến thức và tài liệu giúp tôi hoàn thành tốt đề tài. Cuối cùng, xin gửi đến bạn bè và đặc biệt là gia đình tôi tình cảm chân thànhnhất vì đã luôn đồng hành, làm điểm tựa để tôi vượt qua mọi khó khăn. TP. HCM, ngày 29 tháng 6 năm 2010 Nguyễn Hiền Thân Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên iiiSVTH : Nguyễn Hiền Thân GVHD: TS. Chế Đình Lý TÓM TẮT Đề tài “Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động du lịch sinh thái tại vườn quốc gia Cát Tiên” được thực hiện từ tháng 1/2010 đến tháng 6/2010 với các nội dung: - Khảo sát thực địa nhằm xác định hiện trạng môi trường và công tác bảo tồn của VQG Cát Tiên. - Phát phiếu điều tra kết hợp với phỏng vấn nhằm xác định nhận thức, nhu cầu, động cơ và mức đánh giá của du khách về hoạt động du lịch sinh thái VQG Cát Tiên. - Phân tích các tác động và đề xuất các tiêu chí, biện pháp hạn chế tác động của du khách dựa trên các biện pháp về ma trận tác động, phân tích khía cạnh các tác động. Kết quả thu được: - Nắm bắt được các đặc điểm khách du lịch của VQG Cát Tiên: đa dạng về loại khách, có nhận thức cơ bản về vấn đề bảo tồn và môi trường. - Về các tác động của du khách: có tác động mạnh đến công tác bảo tồn, phát sinh nhiều rác thải và tác động lớn về nước thải. - Về biện pháp quản lý tác động: đưa ra được các biện pháp quản lý về môi trường và bảo tồn trên cơ sở các tiêu chí giới hạn cho phép đề ra và chỉ tiêu chịu tải. - Về biện pháp phát triển du lịch sinh thái: đề xuất giải pháp quản lý tác động của du khách đến môi trường và tài nguyên, và các giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại VQG Cát Tiên tốt hơn. Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên ivSVTH : Nguyễn Hiền Thân GVHD: TS. Chế Đình Lý MỤC LỤC Trang TRANG TỰA......................................................................................................................... i CẢM TẠ ............................................................................................................................... ii TÓM TẮT ............................................................................................................................ iii MỤC LỤC............................................................................................................................ iv DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................... vi DANH SÁCH CÁC BẢNG ................................................................................................. vii DANH SÁCH CÁC HÌNH ................................................................................................. viii Chương 1. MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................... 1 1.2 Tổng quan tài liệu ............................................................................................................ 2 1.3 Mục tiêu và giới hạn - phạm vi nghiên cứu....................................................................... 5 1.3.1 Mục tiêu của đề tài ........................................................................................................ 5 1.3.2 Giới hạn và phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 5 Chương 2. TỔNG QUAN ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU ....................................................... 6 2.1 Điều kiện tự nhiên của vườn quốc gia Cát Tiên ................................................................ 6 2.1.1 Lịch sử hình thành......................................................................................................... 6 2.1.2 Vị trí địa lý.................................................................................................................... 6 2.1.3 Diện tích tự nhiên.......................................................................................................... 7 2.1.4 Địa hình ........................................................................................................................ 7 2.1.5 Khí hậu ......................................................................................................................... 7 2.1.6 Địa chất......................................................................................................................... 7 2.2 Tài nguyên động thực vật ................................................................................................. 8 2.2.1 Thực vật ........................................................................................................................ 8 2.2.2 Hệ động vật................................................................................................................... 9 2.3 Đặc điểm kinh tế xã hội.................................................................................................. 10 2.3.1 Kinh tế ........................................................................................................................ 10 2.3.2 Xã hội ......................................................................................................................... 10 2.4 Tình hình phát triển du lịch sinh thái tại vươn quốc gia Cát Tiên .................................... 11 2.4.1 Kết quả hoạt động du lịch sinh thái năm 2009 ............................................................. 11 2.4.2 Nguồn nhân lực........................................................................................................... 13 2.4.3 Cơ sở hạ tầng – vật chất kỹ thuật ................................................................................. 14 2.4.4 Hoạt động du lịch sinh thái tại VQG Cát Tiên ............................................................. 14 2.4.5 Công tác quản lý du khách .......................................................................................... 14 Chương 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 16 3.1 Nội dung nghiên cứu...................................................................................................... 16 3.2 Phương pháp nghiên cứu............................................................................................... 16 3.2.1 Phương pháp thu thập dữ liệu...................................................................................... 16 3.2.2 Phương pháp khảo sát thực địa .................................................................................... 17 3.2.3 Phương pháp phỏng vấn - bảng câu hỏi ....................................................................... 17 3.2.4 Phương pháp tính sức chịu tải (Carring capacity) ........................................................ 17 3.2.5 Phương pháp phân tích các khía cạnh các tác động (AIA)............................................ 18 3.2.6 Phương pháp ma trận hoạt động tác động (AIM) ......................................................... 18 3.2.7 Phương pháp những thay đổi có thể chấp nhận được (LAC) ........................................ 19 3.2.8 Phương pháp phân tích xử lý số liệu............................................................................ 19 3.2.9 Thiết kế tiến độ thực hiện đề tài................................................................................... 20 Chương 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN......................................................................... 21 Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên vSVTH : Nguyễn Hiền Thân GVHD: TS. Chế Đình Lý 4.1 Đặc điểm khách du lịch sinh thái tại VQG Cát Tiên ....................................................... 21 4.1.1 Loại khách .................................................................................................................. 21 4.1.2 Thị trường khách ......................................................................................................... 23 4.1.3 Thời gian lưu trú – dự báo lượng khách....................................................................... 24 4.2 Đánh giá các tác động của khách du lịch đến công tác bảo tồn thiên nhiên ..................... 25 4.2.1 Xác định các tác động của hoạt động du lịch đến công tác BTTN VQG Cát Tiên ........ 26 4.2.2 Xác định các tác động của công tác bảo tồn đến hoạt động du lịch VQG Cát Tiên ....... 27 4.2.3 Đánh giá tác động các hoạt động của du lịch ảnh hưởng đến công tác BTTN............... 28 4.2.3.1 Hoạt động đi bộ trong rừng....................................................................................... 28 4.2.3.2 Hoạt động phục vụ ăn uống cho du khách................................................................. 28 4.2.3.3 Hoạt động phát tuyến tham quan .............................................................................. 29 4.2.3.4 Hoạt động tham quan thú ban đêm............................................................................ 30 4.2.3.5 Hoạt động tham quan làng dân tộc............................................................................ 30 4.2.3.6 Tham quan trung tâm cứu hộ động vật Gấu, linh trưởng ........................................... 31 4.2.3.7 Trồng cây lưu niệm – Bộ sưu tập thực vật ................................................................ 32 4.3.2.8 Các tác động khác từ cộng đồng đến công tác bảo tồn .............................................. 33 4.3 Phân tích các khía cạnh môi trường và tài nguyên từ các hoạt động DL của du khách .... 34 4.3.1 Danh mục các hoạt động – khía cạnh – tác động.......................................................... 34 4.3.2 Đánh giá tác động của khía cạnh môi trường trên các đối tượng bị tác động ................ 36 4.3.2.1 Chất thải lỏng........................................................................................................... 36 4.3.2.2 Chất thải rắn............................................................................................................. 38 4.3.2.3 Chất thải khí............................................................................................................. 40 4.3.2.4 Tiếng ồn................................................................................................................... 41 4.4 Đề xuất các tiêu chí giới hạn của các tác động môi trường - tài nguyên và kế họach quan trắc tác động, sức chịu tải..................................................................................................... 43 4.4.1 Đề xuất các tiêu chí giới hạn của các tác động môi trường........................................... 43 4.4.2 Kế hoạch quan trắc...................................................................................................... 44 4.4.3 Sức chịu tải ................................................................................................................. 46 4.5 Giải pháp để quản lý các tác động của du khách và phát triển hoạt động DLST .............. 47 4.5.1 Giải pháp để quản lý và hạn chế các tác động của du khách......................................... 47 4.5.1.1 Chất thải rắn............................................................................................................. 47 4.5.1.2 Chất thải lỏng........................................................................................................... 48 4.5.1.3 Chất thải khí............................................................................................................. 49 4.5.1.4 Tiếng ồn................................................................................................................... 49 4.5.1.5 Biện pháp quản lý tác động đến động thực vật .......................................................... 49 4.5.1.6 Biện pháp quản lý năng lượng .................................................................................. 50 4.5.2 Đề xuất giải pháp phát triển hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên.................................. 50 4.5.2.1 Thu hút cộng đồng địa phương tham gia phát triển DLST VQG Cát Tiên ................. 50 4.5.2.2 Hoạt động hướng dẫn trước cho khách tham quan .................................................... 52 4.5.2.3 Cơ sở hạ tầng ........................................................................................................... 52 4.5.2.4 Nguồn nhân lực ........................................................................................................ 53 4.5.2.5 Sản phẩm du lịch...................................................................................................... 54 4.5.2.6 Quảng bá.................................................................................................................. 56 Chương 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 57 5.1 Kết luận ......................................................................................................................... 57 5.2 Kiến nghị ....................................................................................................................... 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 59 PHỤ LỤC ........................................................................................................................... 60 Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên viSVTH : Nguyễn Hiền Thân GVHD: TS. Chế Đình Lý DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTTN Bảo tồn thiên nhiên DL Du lịch DLST Du lịch sinh thái IUCN Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế RAMSAR Công ước Quốc tế về các khu đất ngập nước có tầm quan trọng Quốc tế SĐVN Sách đỏ Việt Nam UNEP Chương trình Môi trường Liên hiệp quốc UNESCO Cơ quan Văn hóa, Khoa Học và Giáo dục Liên Hiệp Quốc VQG Vườn quốc gia WAR Tổ chức Bảo vệ Động vật Nguy cấp WWF Quỹ Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên viiSVTH : Nguyễn Hiền Thân GVHD: TS. Chế Đình Lý DANH SÁCH CÁC BẢNG Bảng 2.1 Kết quả hoạt động du lịch sinh thái và doanh thu du lịch năm 2009 ........12 Bảng 4.1 Nguồn thông tin du khách biêt về VQG Cát Tiên....................................23 Bảng 4.2 Tác động của du lịch đến công tác bảo tồn..............................................26 Bảng 4.3 Tác động của công tác bảo tồn đến hoạt động du lịch .............................27 Bảng 4.4 Danh sách các loài cá quý hiếm ở VQG Cát Tiên ...................................29 Bảng 4.5 Các hoạt động – khía cạnh - tác động.....................................................35 Bảng 4.6 Tải lượng và nồng độ ô nhiễm trong nước thải sinh hoạt.................................. 37 Bảng 4.7 Tải lượng chất ô nhiễm thải hằng ngày của VQG Cát Tiên .....................38 Bảng 4.8 Tác động của các chất ô nhiễm trong nước thải.......................................38 Bảng 4.9 Tác động của các chất gây ô nhiễm không khí ........................................41 Bảng 4.10 Xác định các khía cạnh môi trường có ý nghĩa cho hoạt động du lịch tại VQG Cát Tiên. .....................................................................................................42 Bảng 4.11 Các tiêu chí hạn chế tác động của du khách ..........................................43 Bảng 4.12 Kế hoạch quan trắc các tác động của hoạt động du lịch.........................45 Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên viiiSVTH : Nguyễn Hiền Thân GVHD: TS. Chế Đình Lý DANH SÁCH CÁC HÌNH Bản đồ 2.1 Các tuyến du lịch tại vườn quốc gia Cát Tiên.......................................15 Biểu đồ 2.1 Lượng khách đến VQG Cát Tiên từ năm 2002 – 2009 ........................13 Biểu đồ 4.1 Động cơ du khách đếnVQG Cát Tiên .................................................22 Biểu đồ 4.2 Các nước tham quan VQG Cát Tiên năm 2009 ...................................24 Biểu đồ 4.3 Thị trường khách quốc tế năm 2009 ....................................................24 Biểu đồ 4.4 Thời gian lưu trú của khách quốc tế năm 2009 ....................................24 Biểu đồ 4.5 Tỷ lệ du khách muốn tham quan làng dân tộc thiểu số ........................31 Biểu đồ 4.6 Tỷ lệ khách mang theo thực phẩm khi tham quan ...............................39 Biểu đồ 4.7 Nhận thức xả rác của khách ................................................................39 Hình 2.1 Cơ cấu tổ chức VQG Cát Tiên.................................................................13 Hình 4.1 Tác động từ du lịch đến thực vật .............................................................28 Hình 4.2 Khỉ vàng .................................................................................................28 Hình 1.3 Tham quan Đảo Tiên...............................................................................32 Hình 4.4 Trồng cây lưu niệm .................................................................................32 Hình 4.5 Cá Lăng ..................................................................................................29 Hình 4.6 Rác thải nguy hại được thu gom ..............................................................40 Hình 4.7 Đốt rác ...................................................................................................40 Hình 4.8 Rác thải tại điểm tham quan ...................................................................40 Hình 4.9 Rác thải trên đường .................................................................................40 Hình 4.10 Các bước xây dựng chương trình giám sát.............................................51 Đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý tác động của du khách trong hoạt động DLST tại VQG Cát Tiên 1GVHD: TS. Chế Đình Lý SVTH : Nguyễn Hiền Thân Chương 1 MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Để bảo tồn các giá trị thiên nhiên, Việt Nam đã thành lập 30 vườn quốc gia và 69 khu bảo tồn thiên nhiên trong đó 58 khu dự trữ thiên nhiên và 11 khu bảo tồn loài (năm 2009). Đa số các vườn quốc gia và các khu bảo tồn đều có tổ chức du lịch sinh thái, du lịch thiên nhiên. Ngày nay nghiên cứu phát triển du lịch sinh thái tại các vườn quốc gia và các khu bảo tồn đa