Đề tài Ảnh hưởng của đô thị hóa đến hưởng sử dụng đất trong các hộ nông dân huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên

1. Më ®Çu 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi §« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu diÔn ra kh«ng chØ ®èi víi n−íc ta mµ cßn ®èi víi tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c n−íc ë ch©u ¸. NÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra víi tèc ®é ngµy cµng nhanh. §Êt n−íc ta ®ang ph¸t triÓn trªn ®−êng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. C«ng nghiÖp hãa vµ ®« thÞ hãa lµ hai qu¸ tr×nh ph¸t triÓn song song ë n−íc ta hiÖn nay. §« thÞ hãa lµ hÖ qu¶ cña søc m¹nh c«ng nghiÖp vµ trë thµnh môc tiªu cña mäi nÒn v¨n minh trªn thÕ giíi, nã gãp phÇn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña khu vùc, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Trong xu thÕ quèc tÕ hãa, s¶n xuÊt ngµy cµng gia t¨ng, c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt trªn thÕ giíi diÔn ra nh− vò b·o th× viÖc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë n−íc ta trë thµnh vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®Ó ®−a ®Êt n−íc chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn víi môc tiªu l©u dµi lµ c¶i biÕn n−íc ta thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt, kü thuËt hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, lµm cho d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh. Mét trong nh÷ng chñ tr−¬ng quan träng trong ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña §¶ng ta lµ ra søc ph¸t triÓn ®« thÞ cïng víi viÖc c«ng nghiÖp hãa n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n; quan t©m ®Çu t− ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ kÕt cÊu h¹ tÇng, gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng nhanh s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n ®Ó c¸c ®« thÞ lµm h¹t nh©n thóc ®Èy c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong vïng vµ trªn c¶ n−íc. Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë n−íc ta ®· b−íc ®Çu ®em l¹i nh÷ng thµnh qu¶, ch¼ng nh÷ng lµm cho bé mÆt vµ cuéc sèng ®« thÞ thay ®æi kh¸ h¬n tr−íc mµ cßn t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ®æi míi bé mÆt vµ cuéc sèng n«ng th«n. Sù ph¸t 1 triÓn ®« thÞ vµ sù biÕn ®æi cña n«ng th«n trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa lµ hÖ qu¶ cña sù t¸c ®éng cã tÝnh chÊt nh©n-qu¶. Nh÷ng thµnh qu¶ cña ®« thÞ hãa t¸c ®éng ®Õn n«ng th«n, lµm cho cuéc sèng cña n«ng d©n trë nªn kh¸ gi¶ h¬n, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn h¬n. Ng−îc l¹i, sù ph¸t triÓn cña n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp l¹i t¹o ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. Sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a ®« thÞ hãa víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n lµ lý thuyÕt mµ hiÖn nay ®−îc nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn ¸p dông víi nh÷ng ph−¬ng thøc s¸ng t¹o phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña mçi n−íc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa còng ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt nh− vÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai, lao ®éng vµ viÖc lµm cña ng−êi n«ng d©n, c¸ch thøc ®Òn bï khi gi¶i phãng mÆt b»ng, c¸ch thøc di d©n, d·n d©n… Nh− vËy, ®øng tr−íc t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa, chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc vµ chñ ®éng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, b¶o ®¶m cho kinh tÕ n«ng th«n mµ trong ®ã träng t©m lµ kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng. Trong nh÷ng n¨m qua, cïng víi sù ®æi míi cña ®Êt n−íc, huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn ®· vµ ®ang h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, b−íc ®Çu t¹o tiÒn ®Ò cho sù c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong vïng. HiÖn nay, huyÖn ®ang lµ ®iÓm dõng ch©n cña nhiÒu c«ng ty, xÝ nghiÖp, lµ n¬i cã nhiÒu thay ®æi vÒ môc ®Ých sö dông ®Êt ®ai. Trong bèi c¶nh ®ã, ng−êi d©n thay ®æi h−íng sö dông ®Êt ®ai cña hä cô thÓ nh− thÕ nµo? Cã ®óng víi ®Þnh h−íng sö dông ®Êt ®ai cña ®Þa ph−¬ng kh«ng? Sù thay ®æi nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp vµ ®êi sèng cña hä kh«ng? C¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nµy ra sao?... §Ó gãp phÇn tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trªn, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: "¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn" 2 1.2 Môc tiªu nghiªn cøu 1.2.1 Môc tiªu chung Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn nh»m b¶o ®¶m cho kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn hiÖu qu¶, ®óng h−íng vµ bÒn v÷ng. 1.2.2 Môc tiªu cô thÓ - HÖ thèng hãa c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®« thÞ hãa. - §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë Yªn Mü-H−ng Yªn. - Ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt ®ai cña c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn. - §−a ra mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m tèi −u ho¸ ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, b¶o ®¶m kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 1.3 §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 1.3.1 §èi t−îng nghiªn cøu ViÖc sö dông ®Êt ®ai cña c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü. 1.3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu - Ph¹m vi néi dung: Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ®« thÞ hãa ®Õn h−íng sö dông ®Êt thæ c− vµ ®Êt n«ng nghiÖp trong c¸c hé n«ng d©n huyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn. - Ph¹m vi kh«ng gian: HuyÖn Yªn Mü, tØnh H−ng Yªn. - Ph¹m vi thêi gian: Sè liÖu thø cÊp ®−îc thu thËp trong giai ®o¹n 2000- 2004. Sè liÖu s¬ cÊp ®−îc thu thËp trong n¨m 2002 vµ n¨m 2004 ®Ó so s¸nh sù thay ®æi vÒ h−íng sö dông ®Êt trong hé n«ng d©n. 3 2. c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®« thÞ hãa 2.1 Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ®« thÞ hãa 2.1.1 §« thÞ 2.1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ ®« thÞ Theo quan ®iÓm qu¶n lý, ®« thÞ lµ mét khu d©n c− tËp trung cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn [2]: VÒ ph©n cÊp qu¶n lý, ®« thÞ lµ thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn ®−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn thµnh lËp. VÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, ®« thÞ ph¶i ®¹t ®−îc nh÷ng tiªu chuÈn sau: Lµ trung t©m tæng hîp hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc hoÆc mét vïng l·nh thæ nh− vïng liªn tØnh, vïng tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng hoÆc vïng trong tØnh, trong thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng; vïng huyÖn hoÆc tiÓu vïng trong huyÖn. §èi víi khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x·, thÞ trÊn tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp tèi thiÓu ph¶i ®¹t 65% tæng sè lao ®éng; kÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô c¸c ho¹t ®éng cña d©n c− tèi thiÓu ph¶i ®¹t 70% møc tiªu chuÈn quy chuÈn thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng quy ®Þnh cho tõng lo¹i ®« thÞ; quy m« d©n sè Ýt nhÊt lµ 4.000 ng−êi vµ mËt ®é d©n sè tèi thiÓu ph¶i ®¹t 2.000 ng−êi/km2 [7]. Nh− vËy, ®« thÞ lµ ®iÓm d©n c− tËp trung víi mËt ®é cao, chñ yÕu lµ lao ®éng phi n«ng nghiÖp, cã h¹ tÇng c¬ së thÝch hîp, lµ trung t©m chuyªn ngµnh hay tæng hîp, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc, cña mét miÒn l·nh thæ, cña mét tØnh, mét huyÖn hoÆc mét vïng trong huyÖn, trong tØnh. - Nh÷ng ®« thÞ lµ trung t©m tæng hîp khi chóng cã vai trß vµ chøc n¨ng nhiÒu mÆt vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi… 4 - Nh÷ng ®« thÞ lµ trung t©m chuyªn ngµnh khi chóng cã vai trß chøc n¨ng chñ yÕu vÒ mét mÆt nµo ®ã nh− c«ng nghiÖp c¶ng, du lÞch, nghØ ng¬i, ®Çu mèi giao th«ng… Trong thùc tÕ, mét ®« thÞ lµ trung t©m tæng hîp cña mét hÖ thèng ®« thÞ vïng tØnh nh−ng còng cã thÓ chØ lµ trung t©m chuyªn ngµnh cña mét hÖ thèng ®« thÞ mét vïng liªn tØnh hoÆc cña c¶ n−íc. ViÖc x¸c ®Þnh trung t©m tæng hîp hay chuyªn ngµnh cßn ph¶i c¨n cø vµo vÞ trÝ cña ®« thÞ ®ã trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh. Vïng l·nh thæ cña ®« thÞ bao gåm néi thµnh hay néi thÞ (gäi chung lµ néi thÞ) vµ ngo¹i « hay ngo¹i thÞ. C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh cña cña néi thÞ bao gåm quËn vµ ph−êng, cßn c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ngo¹i « bao gåm huyÖn vµ x·. VÞ trÝ cña mét ®« thÞ trong hÖ thèng ®« thÞ c¶ n−íc phô thuéc vµo cÊp qu¶n lý cña ®« thÞ vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng cña ®« thÞ nh− ®« thÞ-trung t©m quèc gia; ®« thÞ-trung t©m cÊp vïng (liªn tØnh); ®« thÞ-trung t©m cÊp tØnh; ®« thÞ- trung t©m cÊp huyÖn vµ ®« thÞ-trung t©m cÊp tiÓu vïng (trong huyÖn) [6]. a/. Tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong tæng sè lao ®éng Lao ®éng phi n«ng nghiÖp cña mét ®« thÞ lµ lao ®éng trong khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x·, thÞ trÊn thuéc c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nh− c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i, b−u ®iÖn, th−¬ng nghiÖp, cung øng vËt t−, dÞch vô c«ng céng… kh«ng thuéc ngµnh s¶n xuÊt n«ng, l©m, thñy s¶n [2]. b/. KÕt cÊu h¹ tÇng ®« thÞ KÕt cÊu h¹ tÇng ®« thÞ ®−îc ®¸nh gi¸ lµ kh«ng ®ång bé khi tÊt c¶ c¸c lo¹i c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi vµ kü thuËt ®« thÞ ®Òu ®−îc x©y dùng, nh−ng mçi lo¹i ph¶i ®¹t ®−îc tiªu chuÈn tèi thiÓu tõ 70% trë lªn so víi quy ®Þnh cña Quy chuÈn thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ [3]. 5 c/. Quy m« d©n sè ®« thÞ Quy m« d©n sè ®« thÞ bao gåm sè d©n th−êng tró vµ sè d©n t¹m tró trªn 6 th¸ng t¹i khu vùc néi thµnh phè, néi thÞ x· vµ thÞ trÊn [18]. §èi víi thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, d©n sè ®« thÞ bao gåm d©n sè khu vùc néi thµnh, d©n sè cña néi thÞ x· trùc thuéc (nÕu cã) vµ d©n sè thÞ trÊn. d/. MËt ®é d©n sè MËt ®é d©n sè lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh møc ®é tËp trung d©n c− cña ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së quy m« d©n sè ®« thÞ vµ diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ. MËt ®é d©n sè ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau [18]: D = N/S Trong ®ã: D lµ mËt ®é d©n sè (ng−êi/km2) N lµ d©n sè ®« thÞ (ng−êi) S lµ diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ (km2) §Êt ®« thÞ lµ ®Êt néi thµnh phè vµ néi thÞ x·. §èi víi c¸c thÞ trÊn, diÖn tÝch ®Êt ®« thÞ ®−îc x¸c ®Þnh trong giíi h¹n diÖn tÝch ®Êt x©y dùng, kh«ng bao gåm diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. 2.1.1.2 Ph©n lo¹i ®« thÞ ë n−íc ta, theo NghÞ ®Þnh sè 72/2001/N§-CP ngµy 05 th¸ng 10 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc ph©n lo¹i ®« thÞ vµ cÊp qu¶n lý ®« thÞ, ®« thÞ ®−îc chia thµnh c¸c lo¹i sau [6]: a/. §« thÞ lo¹i ®Æc biÖt Lµ thñ ®« hoÆc ®« thÞ rÊt lín víi chøc n¨ng lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, ®µo t¹o, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong n−íc vµ quèc tÕ, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc; Tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong tæng sè lao ®éng tõ 90% 6 trë lªn; Cã c¬ së h¹ tÇng x©y dùng vÒ c¬ b¶n ®ång bé vµ hoµn chØnh; Quy m« d©n sè tõ 1,5 triÖu ng−êi trë lªn; MËt ®é d©n sè b×nh qu©n tõ 15.000 ng−êi/km2 trë lªn [6]. b/. §« thÞ lo¹i I Lµ ®« thÞ rÊt lín, lµ trung t©m trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong n−íc vµ quèc tÕ, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét vïng l·nh thæ liªn tØnh hoÆc c¶ n−íc. D©n sè ®« thÞ cã trªn 50 v¹n ng−êi, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 85% tæng sè lao ®éng cña thµnh phè. MËt ®é d©n c− b×nh qu©n tõ 12.000 ng−êi/km2 trë lªn. Lo¹i ®« thÞ nµy cã tû suÊt hµng hãa cao, c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng nhiÒu mÆt ®ång bé vµ hoµn chØnh [6]. c/. §« thÞ lo¹i II Lµ ®« thÞ lín, lµ trung t©m trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, du lÞch, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u vïng trong tØnh, vïng liªn tØnh hoÆc c¶ n−íc, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét vïng l·nh thæ liªn tØnh hoÆc mét sè lÜnh vùc ®èi víi c¶ n−íc. D©n sè ®« thÞ cã tõ 25 v¹n ®Õn d−íi 1 triÖu ng−êi, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 80% tæng sè lao ®éng, mËt ®é d©n c− b×nh qu©n tõ 10.000 ng−êi/km2 trë lªn, s¶n xuÊt hµng hãa ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng nhiÒu mÆt tiÕn tíi t−¬ng ®èi ®ång bé vµ hoµn chØnh [6]. d/. §« thÞ lo¹i III Lµ ®« thÞ trung b×nh lín, lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong tØnh hoÆc vïng liªn 7 tØnh, lµ n¬i s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp tËp trung, dÞch vô, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét tØnh hoÆc mét sè lÜnh vùc ®èi víi vïng liªn tØnh. D©n sè cã tõ 10 ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 75% trong tæng sè lao ®éng, mËt ®é d©n c− trung b×nh tõ 8.000 ng−êi/km2 trë lªn. C¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ m¹ng l−íi c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng tõng mÆt ®ång bé vµ hoµn chØnh [6]. e/. §« thÞ lo¹i IV Lµ ®« thÞ trung b×nh nhá, lµ trung t©m tæng hîp chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt, dÞch vô, ®Çu mèi giao th«ng, giao l−u trong tØnh hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp, cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét tØnh hay mét vïng trong tØnh. D©n c− cã tõ 5 v¹n ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 70% trong tæng sè lao ®éng. MËt ®é d©n c− tõ 6.000 ng−êi/km2 trë lªn. C¸c ®« thÞ nµy ®· vµ ®ang ®Çu t− x©y dùng ®ång bé vµ hoµn chØnh tõng mÆt h¹ tÇng kü thuËt vµ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng [6]. g/. §« thÞ lo¹i V Lµ nh÷ng ®« thÞ lo¹i nhá, lµ trung t©m tæng hîp vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ dÞch vô hoÆc trung t©m chuyªn ngµnh s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp… cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét huyÖn hoÆc mét côm x·. D©n sè cã tõ 4.000 ng−êi trë lªn, tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp ≥ 65% trong tæng sè lao ®éng. MËt ®é d©n sè b×nh qu©n 2.000 ng−êi/km2 trë lªn, ®ang b¾t ®Çu x©y dùng mét sè c«ng tr×nh c«ng céng vµ c¬ së h¹ tÇng kü thuËt [6]. ViÖc x¸c ®Þnh quy m« d©n sè vµ tû lÖ lao ®éng phi n«ng nghiÖp cña ®« 8 thÞ chØ tiÕn hµnh trong ph¹m vi ®Þa giíi néi thÞ. Riªng miÒn nói, quy m« d©n sè ®« thÞ lo¹i III cã thÓ quy ®Þnh tèi thiÓu tõ 8 v¹n ng−êi, ®« thÞ lo¹i IV tõ 2 v¹n ng−êi vµ ®« thÞ lo¹i V lµ 2.000 ng−êi [4]. 2.1.1.3 Vai trß cña ®« thÞ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi §« thÞ t−îng tr−ng cho thµnh qu¶ kinh tÕ, v¨n hãa cña mét quèc gia, lµ s¶n phÈm mang tÝnh kÕ thõa cña nhiÒu thÕ hÖ c¶ vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ v¨n hãa. §« thÞ lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n cã vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¶ n−íc, cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt cña khu vùc vµ trªn thÕ giíi. 2.1.2 §« thÞ hãa 2.1.2.1 Kh¸i niÖm vÒ ®« thÞ hãa Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò næi bËt cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi ngµy nay lµ sù gia t¨ng nhanh chãng sè l−îng vµ quy m« c¸c ®« thÞ, trong ®ã tËp trung c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña con ng−êi, n¬i diÔn ra cuéc sèng vËt chÊt, v¨n hãa vµ t×nh thÇn cña mét bé phËn d©n sè. C¸c ®« thÞ chiÕm vÞ trÝ ngµy cµng to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi. §« thÞ hãa ®−îc hiÓu kh¸i qu¸t lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phè. NhiÒu thµnh phè míi xuÊt hiÖn vµ kh«ng Ýt thµnh phè cã lÞch sö hµng ngh×n n¨m ®ang tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Sù gia t¨ng sè l−îng vµ quy m« c¸c thµnh phè vÒ diÖn tÝch còng nh− d©n sè. Vµ do ®ã lµm thay ®æi t−¬ng quan d©n sè thµnh thÞ vµ n«ng th«n; vai trß chÝnh trÞ-kinh tÕ-v¨n hãa cña thµnh phè; m«i tr−êng sèng… lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu quan t©m [12]. Trªn quan ®iÓm mét vïng, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc vµ ®iÒu kiÖn sèng theo kiÓu ®« thÞ [18]. Trªn quan ®iÓm kinh tÕ quèc d©n, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi 9 vÒ ph©n bè c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, bè trÝ d©n c− nh÷ng vïng kh«ng ph¶i ®« thÞ thµnh ®« thÞ, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c ®« thÞ hiÖn cã theo chiÒu s©u [18]. Trªn quan ®iÓm x· héi häc ®« thÞ, ®« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi diÔn ra trong mèi quan hÖ qua l¹i mËt thiÕt víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-kü thuËt, lµm s¶n sinh ra nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p cña ®êi sèng kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa cña x· héi, ®Æc biÖt ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ x· héi to lín kh¸c nhau trong mét hÖ thèng x· héi thÕ giíi còng nh− mçi n−íc [20]. §« thÞ hãa lµ qu¸ ®é tõ h×nh thøc sèng n«ng th«n lªn h×nh thøc sèng ®« thÞ cña c¸c nhãm d©n c−. Khi kÕt thóc thêi kú qu¸ ®é th× c¸c ®iÒu kiÖn t¸c ®éng ®Õn ®« thÞ hãa còng thay ®æi vµ x· héi sÏ ph¸t triÓn trong c¸c ®iÒu kiÖn míi mµ biÓu hiÖn tËp trung lµ sù thay ®æi c¬ cÊu d©n c−, c¬ cÊu lao ®éng. §« thÞ hãa n«ng th«n lµ xu h−íng bÒn v÷ng cã tÝnh quy luËt, lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n vµ phæ biÕn lèi sèng thµnh phè cho n«ng th«n (c¸ch sèng, h×nh thøc nhµ cöa, phong c¸ch sinh ho¹t…). Thùc chÊt ®ã lµ t¨ng tr−ëng ®« thÞ theo h−íng bÒn v÷ng. §« thÞ hãa g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi s©u s¾c vÒ kinh tÕ-x· héi cña ®« thÞ vµ n«ng th«n trªn c¬ së ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, x©y dùng, dÞch vô… Do vËy, ®« thÞ hãa g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Tãm l¹i, ®« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi vµ ph©n bè c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, bè trÝ d©n c−, h×nh thµnh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc vµ ®iÒu kiÖn sèng theo kiÓu ®« thÞ ®ång thêi ph¸t triÓn ®« thÞ hiÖn cã theo chiÒu s©u trªn c¬ së hiÖn ®¹i hãa c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ t¨ng quy m« d©n sè. Khi ®¸nh gi¸ vÒ ®« thÞ ho¸ ng−êi ta th−êng sö dông 2 tiªu chÝ, ®ã lµ møc ®é ®« thÞ ho¸ vµ tèc ®é ®« thÞ ho¸ [9]: Møc ®é ®« thÞ ho¸ = D©n sè ®« thÞ/Tæng d©n sè (%) 10 Tèc ®é ®« thÞ ho¸ = (D©n sè ®« thÞ cuèi kú - D©n sè ®« thÞ ®Çu kú)/(NxD©n sè ®« thÞ ®Çu kú) (%/n¨m) Trong ®ã: N lµ sè n¨m gi÷a 2 thêi kú 2.1.2.2 §Æc tr−ng cña ®« thÞ hãa §« thÞ hãa lµ hiÖn t−îng mang tÝnh toµn cÇu vµ cã nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu sau ®©y [12], [14]: Mét lµ, sè l−îng c¸c thµnh phè, kÓ c¶ c¸c thµnh phè lín t¨ng nhanh, ®Æc biÖt lµ thêi kú sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Hai lµ, quy m« d©n sè tËp trung trong mçi thµnh phè ngµy cµng lín, sè l−îng thµnh phè cã trªn mét triÖu d©n ngµy cµng nhiÒu. Ba lµ, viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phè gÇn nhau vÒ mÆt ®Þa lý, liªn quan chÆt chÏ víi nhau do ph©n c«ng lao ®éng ®· t¹o nªn c¸c vïng ®« thÞ. Th«ng th−êng vïng ®« thÞ bao gåm mét vµi thµnh phè lín vµ xung quanh chóng lµ c¸c thµnh phè nhá vÖ tinh. Bèn lµ, d©n sè thµnh thÞ cã xu h−íng t¨ng nhanh do qu¸ tr×nh di d©n n«ng th«n-thµnh thÞ, ®ang lµm thay ®æi t−¬ng quan d©n sè thµnh thÞ vµ n«ng th«n, n©ng cao tû träng d©n thµnh thÞ trong tæng d©n sè. N¨m lµ, møc ®é ®« thÞ hãa biÓu thÞ tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi nãi chung, song cã ®Æc thï riªng cho mçi n−íc. §èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®« thÞ hãa diÔn ra chñ yÕu theo chiÒu s©u, chÊt l−îng cuéc sèng ë c¸c thµnh phè ngµy cµng hoµn thiÖn. Trong c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, tèc ®é ®« thÞ hãa rÊt cao, ®Æc biÖt trong c¸c thËp kû gÇn ®©y, qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra theo chiÒu réng ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n cÇn gi¶i quyÕt nh− vÊn ®Ò ®Êt ®ai, thÊt nghiÖp, nghÌo ®ãi, « nhiÔm m«i tr−êng vµ tÖ n¹n x· héi. 11 2.1.2.3 Vai trß cña ®« thÞ hãa - §« thÞ hãa lµm thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng trong c¸c khu vùc kinh tÕ. C¬ cÊu lao ®éng trong x· héi th−êng ®−îc ph©n theo 3 khu vùc: Khu vùc I, khu vùc kinh tÕ n«ng, l©m, thñy s¶n thuéc ®Þa bµn n«ng th«n. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa khu vùc nµy gi¶m dÇn. Khu vùc II, khu vùc kinh tÕ c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, khu vùc nµy ph¸t triÓn kh«ng ngõng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Sù ph¸t triÓn cña nã mang tÝnh quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Khu vùc III, khu vùc dÞch vô, qu¶n lý vµ nghiªn cøu khoa häc. Khu vùc nµy ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña ®« thÞ, nã gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng tr×nh ®é ®« thÞ hãa. Ba khu vùc lao ®éng trªn biÕn ®æi theo h−íng gi¶m khu vùc I, ph¸t triÓn vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng ë khu vùc II, III nh»m tháa m·n nhu cÇu s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn, chÊt l−îng cuéc sèng ngµy cµng cao cña céng ®ång. - §« thÞ hãa lµm sè d©n sèng trong ®« thÞ ngµy cµng t¨ng. §©y lµ yÕu tè ®Æc tr−ng nhÊt cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. D©n c− sèng trong khu vùc n«ng th«n sÏ chuyÓn thµnh d©n c− sèng trong ®« thÞ, lao ®éng chuyÓn tõ h×nh thøc lao ®éng khu vùc I sang khu vùc II, III, c¬ cÊu lao ®éng chuyÓn tõ lao ®éng n«ng nghiÖp sang lao ®éng c«ng nghiÖp, dÞch vô. - §« thÞ hãa g¾n liÒn víi viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp, lµm thay ®æi côc diÖn s¶n xuÊt, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. Do c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· ®−a ®Õn nh÷ng thay ®æi vµ ph¸t triÓn sau: Lµm t¨ng nhanh thu nhËp quèc d©n, ®èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn tû träng c«ng nghiÖp trong thu nhËp quèc d©n th−êng chiÓm tû lÖ tõ 60-70% trë lªn. C¸c n−íc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cµng cao th× tû träng c«ng nghiÖp cµng lín. 12 Lµm t¨ng ho¹t ®éng khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Do ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp g¾n liÒn víi khoa häc-kü thuËt, c«ng nghÖ cho nªn tr×nh ®é khoa häc-kü thuËt ë mçi quèc gia lµ th−íc ®o sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. - §« thÞ hãa t¹o ra hÖ t