Đề tài Ảnh hưởng của mức độ chín đến chất lượng hạt của quả dưa leo

1 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA MÖÙC ÑOÄ CHÍN ÑEÁN CHAÁT LÖÔÏNG HAÏT CUÛA QUAÛ DÖA LEO EFFECTS OF MATURITY STAGES ON CUCUMBER SEED QUALITY Leâ Quang Höng Trung taâm caây coâng nghieäp nhieät ñôùi xuaát khaåu ÑT: 7220726, Fax: 8960713, Email: lqhung@fmail.vnn.vn SUMMARY An experiment was carried out with three maturity stages of cucumber: light yellow fruit, yellow fruit and brownish-yellow fruit in Thuduc, Hochiminh city from August 2001 to January 2002. The treatment with yellow fruit resulted in high fruit and seed yield per hectare compared to the others. By germination testing, yellow fruit reached the highest germination percentage (97.5%) and the lowest mean germination time (1.98 days) after 8 days followed by light yellow fruit and brownish- yellow fruit. MÔÛ ÑAÀU Döa leo (Cucumis sativus L., hoï Cucurbitaceae) laø loaïi thöïc phaåm söû duïng haøng ngaøy, ñöôïc troàng phoå bieán ôû nhieàu nôi. Chaát löôïng haït gioáng laø yeáu toá quan troïng ñeå ñaûm baûo ñöôïc maät ñoä caây troàng ban ñaàu vaø taêng naêng suaát thu hoaïch. Ñoä chín cuûa haït khi ñaõ tích luõy khoái löôïng ñaày ñuû ñeå ñaït ñoä chín sinh lyù vaø coù ñoä naûy maàm cao vaøo luùc thu hoaïch laø giai ñoaïn quan troïng giuùp cho haït coù theå ñaït tieâu chuaån naûy maàm khi toàn tröõ haït. Tæ leä naûy maàm cuûa haït ngoaøi ñoàng ñöôïc bieåu thò baèng phöông trình: e=v*f, trong ñoù: e: tæ leä naûy maàm cuûa haït, v: tæ leä naûy maàm cuûa haït ñöôïc xaùc ñònh trong phoøng thí nghieäm vaø f: heä soá ñoàng ruoäng. Heä soá ñoàng ruoäng thay ñoåi tuøy ñòa ñieåm gieo troàng vaø coù trò soá töø 0,5 ñeán gaàn 1 neáu nhö caùc ñieàu kieän ngoaïi caûnh hoaøn toaøn thích hôïp cho haït naûy maàm. Vì vaäy tæ leä naûy maàm cuûa haït gioáng aûnh höôûng raát lôùn ñeán vieäc ñaûm baûo maät ñoä caây troàng treân moät ñôn vò dieän tích vaø qua ñoù aûnh höôûng ñeán naêng suaát thu hoaïch. Tuy nhieân ñoä chín cuûa haït khi coøn treân quaû tröôùc khi thu hoaïch aûnh höôûng ñeán cöôøng löïc haït vaø tæ leä naûy maàm. Neáu quaû chín non thì haït chöa chín khoái löôïng (mass maturity) taïo neân naûy maåm keùm, neáu quaû quaù chín thì haït coù theå bò hö vaø thôøi gian thu haùi keùo daøi. Tieâunchuaån naûy maàmcuûa haït döa leo caàn treân 85% (Vavrina, 2001). Quaû vaø haït döa leo thöôøng coù 3 giai ñoaïn chín. a) Chín sinh lyù (baét ñaàu chín): phoâi ñaõ phaùt trieån ñaày ñuû vaø coù naêng löïc naûy maàm, nhöng caùc quaù trình tích luõy chaát höõu cô vaø hoaøn chænh voû haït chöa keát thuùc. Tæ leä naûy maàm thaáp, haït nhoû, caây con moïc yeáu. b) chín hình thaùi: haït chín hoaøn toaøn, tích luõy ñaày ñuû chaát höõu cô, voû haït coù bieán ñoåi so vôùi luùc ñaàu (thöôøng coù maøu xaùm, naâu, vaøng naâu hoaëc vaøng tro). c) chín saép ruïng (quaù chín): chaát khoâ cuûa haït khoâng taêng, löôïng nöôùc trong haït tieáp tuïc giaûm, voû haït cöùng hôn. Thôøi kyø naøy neáu khoâng thu haùi kòp thôøi thì haït coù theå bò aûnh höôûng laøm giaûm söùc soáng cuûa haït. Vì vaäy muïc tieâu nghieân cöùu cuûa baøi naøy laø xaùc ñònh giai ñoaïn chín cuûa quaû luùc thu hoaïch aûnh höôûng ñeán tæ leä naûy maàm vaø cöôøng löïc cuûa haït döa leo ñeå ñaûm baûo tieâu chuaån naûy maàm cuûa haït tröôùc khi ñoùng goùi toàn tröõ. Muïc tieâu cuûa nghieân cöùu laø: - Theo doõi caùc chæ tieâu naêng suaát (naêng suaát lyù thuyeát, naêng suaát thöïc teá, naêng suaát thöïc teá traùi ñuû tieâu chuaån). - Xaùc ñònh heä soá nhaân gioáng. - Xaùc ñònh tæ leä naûy maàm cuûa haït theo 3 caáp ñoä chín: vöøa chín chuyeån vaøng, chín vaøng, chín vaøng naâu - Khaûo saùt cöôøng löïc cuûa haït (thôøi gian trung bình naûy maàm, bieán löôïng naûy maàm). VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP Nghieân cöùu ñaõ ñöôïc tieán haønh töø thaùng 8 naêm 2001 ñeán thaùng 1 naêm 2002 taïi khu thöïc nghieäm vaø Phoøng thí nghieäm haït cuûa Trung taâm caây coâng nghieâp xuaát khaåu, Ñaïi Hoïc Noâng Laâm, thaønh phoá Hoà Chí Minh. Phöông tieän nghieân cöùu Thí nghieäm ngoaøi ñoàng: Troàng döa leo mua haït taïi coâng ty gioáng caây troàng mieàn Nam, tæ leä naûy maàm ban ñaàu laø 98%, ñöôïc boá trí theo kieåu khoái ñaày ñuû ngaãu nhieân moät yeáu toá RCBD (Randomized Complete Block 2 Design) goàm 3 nghieäm thöùc vaø 3 laàn laëp laïi. OÂ cô sôû laø 15,4 m2. Ba nghieäm thöùc goàm A: thu traùi chín chuyeån vaøng (traùi 15 ngaøy sau nôû hoa), B: thu traùi chín vaøng (traùi 22 ngaøy sau nôû hoa), C: thu traùi chín vaøng naâu (traùi 30 ngaøy sau nôû hoa). b. Traéc nghieäm naûy maàm haït trong phoøng Traùi gioáng döa leo thu hoaïch ngoaøi ñoàng ñöôïc duøng nghieân cöùu veà söùc soáng haït. Quaû thu hoaïch xong, tieán haønh caân troïng löôïng, ño chieàu daøi, ñöôøng kính quaû, boå doïc ñeå laáy haït. Haït phôi döôùi naéng nheï khoaûng 2 ñeán 3 naéng, ñoùng goùi haït vaø ñem vaøo phoøng thí nghieäm chuaån bò thöû naûy maàm ôû aåm ñoä haït 8%. AÅm ñoä cuûa maåu haït xaùc ñònh baèng phöông phaùp saáy ôû 130oC trong 2 giôø (ISTA, 1999) . Thöû tæ leä naûy maàm cuûa haït moãi maåu goàm 200 haït chia laøm 4 phaàn (moãi ñóa petri thöû naûy maàm 50 haït laø 1 laàn laëp laïi). Nhieät ñoä naûy maàm laø 30 oC ± 2 oC. Thôøi gian theo doõi laø 8 ngaøy. Tính cöôøng löïc cuûa haït döïa treân coâng thöùc: Thôøi gian naûy maàm trung bình = toång thôøi gian naûy maàm/toång soá haït naûy maàm(ngaøy): D = Σ(D * n)/ Σn Bieán löôïng naåy maàm (ngaøy)2 s2 = Σ(D -D)2 * n)/ Σn Trong ñoù: D laø ngaøy moïc maàm vaø n laø soá haït moïc maàm. Thoáng keâ soá lieäu theo phaân tích ANOVA. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN Thí nghieäm troàng ngoaøi ñoàng Sinh tröôûng cuûa döa leo troàng ngoaøi ñoàng ñöôïc theå hieän nhö baûng 1. Baûng 1. Ñaëc ñieåm taêng tröôûng cuûa caây döa leo Chæ tieâu Ngaøy sau gieo Khaû naêng taêng tröôûng chieàu cao caây (cm) Khaû naêng ra laù (laù/thaân chính) Khaû naêng phaân caønh (caønh/thaân chính) 10 15 20 25 30 35 40 45 6,13 18,89 55,94 101,74 140,99 178,19 200,39 207,04 3,85 8,42 13,39 20,35 26,17 29,05 32,15 33,98 0 0,23 1,25 2,58 4,10 5,20 5,76 6,13 Baûng 1 cho thaáy ôû 10 ngaøy sau gieo, chieàu cao caây baét ñaàu taêng nhanh vaø cao nhaát ôû giai ñoaïn töø 20 ñeán 25 ngaøy vaø 30 ngaøy ñaït 140,99 cm (gaàn 70% chieàu cao toái ña cuûa caây). Giai ñoaïn sau 45 ngaøy sau gieo, caây taêng tröôûng chieàu cao khoâng ñaùng keå. Soá laù trung bình laø 3,85 laù/caây ôû 10 ngaøy sau gieo vaø cao nhaát ôû 30 ngaøy sau gieo. ÔÛ thôøi ñieåm 30 ngaøy sau gieo, soá caønh ñaït 4,1 caønh/thaân chính chieám gaàn 67% soá caønh toái ña. Sau 18 ngaøy troàng caây baét ñaàu coù nuï hoa. Naêng suaát döa leo ôû caùc ñoä chín cuûa quaû nhö baûng 2. Baûng 2. Naêng suaát quaû gioáng döa leo ôû caùc ñoä chín khaùc nhau Nghieäm thöùc Naêng suaát/oâ (kg) Naêng suaát thöïc teá/oâ (kg) Naêng suaát thöïc teá quaû ñuû tieâu chuaån/oâ (kg) Naêng suaát thöïc teá quaû ñuû tieâu chuaån (taán/ha ) Quaû chuyeån vaøng Quaû chín vaøng Quaû vaøng naâu LSD0,01 CV (%) 142,32 b 151,23 b 162,05 a 8,49 1,49 136,5 ns 143,14 ns 149,11 ns - 2,94 119,28 a 124,79 a 95,59 b 23,43 5,25 62,12 a 64,99 a 49,78 b 11,61 5,27 Kyù hieäu: ns: khoâng coù söï khaùc bieät, trò cuøng chöõ khoâng khaùc bieät thoáng keâ ôû möùc p < 0,01 3 Trung bình naêng suaát quaû/oâ thí nghieäm cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu cao nhaát (162,05 kg) khaùc bieät raát coù yù nghóa vôùi nghieäm thöùc quaû chín vaøng (151,23 kg) vaø vôùi nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng (142,32 kg). Tuy nhieân, treân thöïc teá, naêng suaát thu ñöôïc treân oâ thí nghieäm laïi khoâng coù söï khaùc bieät giöõa caùc nghieäm thöùc. So saùnh treân 1 ha, naêng suaát quaû ñuû tieâu chuaån cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu vaãn thaáp nhaát (49,78 taán/ha), keá ñeán laø nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng (62,12 taán/ha) vaø cao nhaát laø nghieäm thöùc quaû chín vaøng (64,99 taán/ha). Caùc chæ tieâu veà quaû vaø haït thu hoaïch ôû caùc möùc ñoä chín nhö baûng 3. Baûng 3. Ñaëc ñieåm cuûa quaû vaø haït thu hoaïch ôû caùc nghieäm thöùc Nghieäm thöùc Troïng löôïng quaû(g) Ñöôøng kính quaû (cm) Chieàu daøi quaû (cm) Trung bình haït/quaû (haït) Troïng löôïng 1000 haït (g) (8% aåm ñoä) Troïng löôïng haït/quaû(g) (8% aåm ñoä) Quaû chuyeån vaøng Quaû chín vaøng Quaû vaøng naâu LSD 0,05 CV (%) 705,33 ns 795 ns 803,33 ns - 5,86 7,89 ns 7,63 ns 7,98 ns - 3,3 23,18 ns 24,09 ns 22,78 ns - 2,03 246,41 ns 253,13 ns 262,64 ns - 6,19 24,56 ns 28,72 ns 29,07 ns - 8,32 6,05 b 7,54 a 7,31 a 1,102 4,21 Kyù hieäu ns: khoâng coù söï khaùc bieät, trò cuøng chöõ khoâng khaùc bieät thoáng keâ ôû möùc p < 0,05 Khoâng coù khaùc bieät veà caùc chæ tieâu quaû vaø troïng löôïng 1000 haït cuûa caùc nghieäm thöùc, nhöng troïng löôïng haït/quaû cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng ñaït cao nhaát (7,54 g) keá ñeán laø nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu (7,31g) vaø ñeàu khaùc bieät raát coù yù nghóa vôùi nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng (6,05 g). Baûng 4. Troïng löôïng haït thu ñöôïc vaø heä soá nhaân gioáng treân caây döa leo Nghieäm thöùc Troïng löôïng haït /ha (8% aåm ñoä) (kg) Heä soá nhaân gioáng theo lyù thuyeát (laàn) Quaû chuyeån vaøng Quaû chín vöøa Quaû vaøng naâu LSD0,05 Cv ( % ) 533,97 ab 615,24 a 454,67 b 115,2 9,51 285,28 a 287,15 a 213,75 b 94,67 8,50 Kyù hieäu ns: khoâng coù söï khaùc bieät, trò cuøng chöõ khoâng khaùc bieät thoáng keâ ôû möùc p < 0,05 Qua baûng treân cho thaáy naêng suaát lyù thuyeát haït thu ñöôïc/ha cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng ñaït cao nhaát (615,24 kg) keá ñeán laø nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng (533,97) kg vaø caû 2 nghieäm thöùc treân ñeàu coù söï khaùc bieät coù yù nghóa so vôùi nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu (454,67 kg). Nghieäm thöùc quaû chín vaøng coù heä soá nhaân gioáng cao nhaát (287,15 laàn) khoâng coù söï khaùc bieät vôùi nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng (285,28 laàn). Caû 2 nghieäm thöùc treân ñeàu coù khaùc bieät coù yù nghóa khi so saùnh vôùi nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu (213,75 laàn). Thöû nghieäm naûy maàm haït döa leo vaø cöôøng löïc cuûa haït Keát quaû thöû nghieäm naåy maàm cuûa haït döa leo trong phoøng thí nghieäm haït cho thaáy: Baûng 5. Tæ leä naåy maàm cuûa haït döa leo sau 8 ngaøy theo doõi (%) Ngaøy sau thöû nghieäm Nghieäm thöùc 2 3 4 5 7 8 Quaû chuyeån vaøng Quaû chín vöøa Quaû vaøng naâu 26,16 39,83 16,67 86,67 91,67 60,17 95,33 95,67 73,00 95,83 76,50 77,30 96,50 97,50 89,67 96,83 97,50 94,67 Nghieäm thöùc quaû chín vaøng coù haït naûy maàm sau 2 ngaøy theo doõi laø 39,83%, cao hôn loâ haït laáy töø nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng (26,16%) vaø nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu (16,67%). Nghieäm thöùc quaû chín vaøng ñaït tæ leä naûy maàm sau 7 ngaøy laø 97,5%, trong khi ñoù, phaûi maát theâm 1 ngaøy nöõa thì nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng vaø chín hoaøn toaøn môùi keát thuùc naûy maàm 4 (khaû naêng naûy maàm cuoái cuøng laàn löôït ñaït 96,5% vaø 95%). Keát quaû treân moät phaàn cho thaáy, loâ haït laáy töø quaû gioáng coù ñoä chín vaøng coù tæ leä naûy maàm cao nhaát. Baûng 6. Tæ leä naûy maàm, thôøi gian naûy maàm trung bình vaø bieán löôïng naûy maàm cuûa haït döa leo Nghieäm thöùc Tæ leä naûy maàm (%) Thôøi gian naûy maàm trung bình (ngaøy) Bieán löôïng naûy maàm (ngaøy2) Quaû chuyeån vaøng Quaû chín vaøng Quaû vaøng naâu LSD0,01 CV (%) 96,50 ab 97,50 a 95,00 b 1,686 1,09 2,20 b 1,98 b 3,16 a 0,333 5,95 0,65 b 0,68 b 3,01 a 0,752 15,59 Kyù hieäu ns: khoâng coù söï khaùc bieät, trò cuøng chöõ khoâng khaùc bieät thoáng keâ ôû möùc p < 0,01 Tæ leä naûy maàm cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng cao nhaát (97,5%), keá ñeán laø nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng (96,5 %) vaø nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu (95 %) coù tæ leä naûy maàm thaáp nhaát. Thôøi gian naûy maàm trung bình cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng thaáp cho thaáy cöôøng löïc cuûa haït cao hôn so vôùi 2 nghieäm thöùc coøn laïi. Nghieäm thöùc quaû chuyeån vaøng coù sai bieät thôøi gian naûy maàm thaáp nhaát ñaït 0,65 ngaøy2, khoâng coù söï khaùc bieät vôùi nghieäm thöùc quaû chín vaøng (0,68 ngaøy2) vaø ñeàu khaùc bieät raát coù yù nghóa so vôùi nghieäm thöùc quaû chín vaøng naâu (3,01 ngaøy2). Keát quaûù treân cho thaáy thu quaû ôû nghieäm thöùc quaû chín vaøng cho tæ leä naûy maàm cao, cöôøng löïc haït toát, thích hôïp cho toàn tröõ haït ñaït chaát löôïng cao. KEÁT LUAÄN Naêng suaát thöïc thu quaû ñuû tieâu chuaån cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng ñaït cao nhaát laø 64,99 (taán/ha). Troïng löôïng haït thu ñöôïc/ha, heä soá nhaân gioáng cuûa nghieäm thöùc quaû chín vaøng laàn löôït ñaït 615,24 (kg) vaø 287,14 (laàn) cao hôn caùc nghieäm thöùc coøn laïi. Haït gioáng laáy töø quaû chín vaøng coù thôøi gian naûy maàm trung bình thaáp nhaát (1,98 ngaøy) vaø tæ leä naûy maàm cao nhaát (97,5%). Thu hoaïch quaû döa leo ôû giai ñoaïn quaû chín vaøng cho chaát löôïng haït vaø naêng suaát haït thu hoaïch toát nhaát. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO LEÂ QUANG HÖNG, TRAÀN ÑAÊNG HOÀNG vaø RICHARD H.ELLIS, 2000. Yeáu toá aûnh höôûng söï naûy maàm cuûa haït baèng laêng (Lagerstroemia speciosa (L.) Pers). Taäp san KHKT, ÑH Noâng Laâm TP HCM, soá 3:89-92. HUNG L.Q, HONG T.D and ELLIS R.H, 2001. Constant, fluctuating and effective temperature and seed longevity: a tomato (Lycopersicon esculentum Mill.) exemplar. Annals of Botany, 33:465-470. VAVRINA C.S, 2001. Seed quality and Seed Testing Technology. University of Florida.