Đề tài Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia

Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 1 -----

----- ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP Đề tài: “ BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC ĐỘC QUYỀN XUYÊN QUỐC GIA” Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 2 MỤC LỤC Trang Lời mở đầu ......................................................................................... 2 I. Bản chất và quá trình phát triển các tổ chức độc quyền .................. 4 1. Tổ chức độc quyền xuyên quốc gia?........................................... 4 2. Quá trình hình thành và phát triển của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia ............................................................................... 4 1. Bản chất và đặc trưng của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia7 II. Vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia ....................... 11 1. Thúc đẩy thương mại quốc tế .................................................. 11 2. Thúc đẩy đầu tư nước ngoài ..................................................... 13 3. Phát triển nguồn nhân lực ......................................................... 15 4. Phát triển nghiên cứu, chuyển giao công nghệ ......................... 16 III. Hoạt động của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia ở Việt Nam21 1. Đặc điểm hoạt động .................................................................. 21 2. Tác động của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia tới nền kinh tế Việt Nam ............................................................................... 23 3. Những vấn đề đặt ra hiện nay đối với hoạt động và thu hút các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia ở Việt Nam ............................. 27 Kết luận ............................................................................................ 32 Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 3 Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 4 LỜI MỞ ĐẦU “Chủ nghĩa tư bản độc quyền- giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản”. Sự phát triển nhanh chóng và sự trì trệ thối nát là hai xu thế cùng song song và tồn tại trong nền kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Xu thế phát triển nhanh chóng của được thể hiện ở chỗ: tốc độ phát tăng trưởng thần kì của các nước tư bản sau chiến tranh thế giới thứ hai, hiệu quả lao động sản xuất được nâng cao một cách rõ rệt, sự phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất, cuộc cách mạng như vũ bão của khoa học công nghệ... Làm cho thế giới trở thành ngôi nhà chung, các nước xích lại gần nhau hơn nhằm tận dụng lợi thế của mình. Và các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia ra đời, nó là sản phẩm của quá trình quốc tế hoá và là hình thức vận động mới của quan hệ sản xuất trong điều kiện lực lượng sản xuất quốc tế hoá sâu rộng, các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia ngày càng gia tăng cả về chất lượng và số lượng . Ngày nay, hoạt động của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia đã thấm sâu vào các lĩnh vực kinh tế và có ảnh hưởng sâu sắc về các mặt chính trị, kinh tế, xã hội và văn hoa. Các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia có vai trò thúc đẩy nhanh quá trình quốc tế hoá sản xuất và sự tăng trưởng nền kinh tế. Sự phát triển của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia đã ngày càng đáp ứng được đòi hỏi quốc tế về sản xuất và tư bản, qua đó thúc đẩy toàn bộ quá trình quốc tế hóa đời sống kinh tế thế giới. Các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia làm cho quá trình phân công lao động ngày càng sâu sắc hơn trong từng ngành và giữa các quốc gia với nhau. Các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia có vai trò quan trọng trong việc phổ biến khoa học –kĩ thuật tiên tiến, nâng cao năng suất lao động. Thông qua các chi nhánh được lập ra ở các nước và khu vực, các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia có lợi thế trong việc sử dụng có hiệu quả nguồn Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 5 tài nguyên trên thế giới. Ngoài ra, do cạnh tranh ngày càng gay gắt, buộc các tổ chức này phải coi trọng công tác nghiên cứu phát triển, không ngừng đổi mới mẫu mã sản phẩm, tăng tính năng và chất lượng sản phẩm. Các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia là chủ thể chính của hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài, tranh thủ khai thác các nguồn lực nhàn rỗi và nguồn lực chưa được khai thác góp phần gia tăng năng lực sản xuất hiện có. Ngoài ra, các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia còn thúc đẩy sự phát triển của thương mại quốc tế và làm cho các hoạt động thông tin, tài chính, và ngân hàng ngày càng sôi động hơn. Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh toàn cầu của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia cũng làm tăng nhân tố không ổn định của nền kinh tế thế giới. Hoà cùng vào xu thế kinh tế chung của thế giới, nền kinh tế Việt Nam cũng trở thành một nền kinh tế mở, mở cửa để nhìn ra thế giới, sẵn sàng làm bạn với tất cả các nước trên thế giới, mở cửa để phát triển kinh tế đất nước, để tiếp nhận các nguồn lực...Vì vậy các nhà kinh tế tương lai của đất nước phải có những kiến thức cơ bản, nền tảng tránh những lúng túng, bỡ ngỡ khi hoà vào nền kinh tế thế giới. Chúng em- những sinh viên kinh tế khi trước mắt chúng em mọi thứ còn đang rất mờ mờ tỏ tỏ, chưa rõ; mang trong mình bản chất hiếu động thích khám phá, tìm hiểu cái mới. Đồng thời với sự tò mò của riêng em và những kiến thức đã được tích luỹ trong trường đại học em đã quyết định chọn đề tài: Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia . Bài viết của em còn nhiều thiếu sót do sự tích luỹ tri thức chưa được nhiều đồng thời em còn chưa có những kinh nghiệm sâu sắc trong những bài viết Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 6 công phu. Rất mong nhận được sự góp ý của thầy. Em xin trân trọng cảm ơn. Sinh viên Trần Thuý Diệp-BH45A. Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 7 I.BẢN CHẤT VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA CÁC TỔ CHỨC ĐỘC QUYỀN XUYÊN QUỐC GIA: 1.Tổ chức độc quyền xuyên quốc gia: Độc quyền là sự tập trung vào trong tay một số ít các xí nghiệp, các công ti lớn những ưu thế và những quyền lực về kinh tế trên cơ sở đó họ có những ưu thế về chính trị. Tổ chức độc quyền là những liên minh giữa các nhà tư bản nắm phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hoá nhất định trên cơ sở đó loại trừ được cạnh tranh quy định giá cả độc quyền cao. Tổ chức độc quyền xuyên quốc gia là các tổ chức, các công ti tư bản độc quyền có tư bản thuộc về chủ tư bản của một nước nhất định nào đó. Chủ tư bản ở một nước cụ thể nào đó có công ti mẹ đóng tại nước đó và thực hiện kinh doanh trong và ngoài nước bằng cách lập các công ti con. Các công ti xuyên quốc gia là sản phẩm của quá trình quốc tế hóa và là hình thức vận động mới của quan hệ sản xuất (QHSX) trong điều kiện quốc tế hóa sâu rộng. Trên thế giới đã có hơn 60.000 công ti xuyên quốc gia thưj thụ với khoảng hơn 500.000 chi nhánh nước ngoài có tổng doanh thu trên 10.000 tỉ USD. Điển hình là một số tập đoàn như : Sony của Nhật với số vốn là hơn 46 tỉ USD, tập đoàn Ford của Mỹ với 232 tỉ USD. Ngày nay các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia đã chiếm được những vị trí then chốt trong nền kinh tế thế giới : chúng kiểm soát 80% hoạt động nghiên cứu, 60% buôn bán quốc tế, 40% sản lượng công nghiệp, 90% trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài ... Với tiềm lực to lớn, với hệ thống chi nhánh trải rộng khắp thế giới, các công ti này đã gắn kết các bộ phận của nền kinh tế thế giới đồng thời đẩy nhanh quá trình toàn cầu hóa nối kết nền kinh tế các nước với nền kinh tế thế giới tạo ra những cơ hội để các nước phát triển nền kinh tế của mình . Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 8 Mặt khác nó cũng mang nhiều hạn chế ,sự phát triển của các công ty xuyên quốc gia lại làm gay gắt thêm mâu thuẫn giữa các nước tư bản phát triển, giữa các nước tư bản phát triển và các nước đang phát triển 2.Quá trình hình thành và phát triển của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia : Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX là thời kì bùng nổ của những phát minh khoa học vĩ đại , lực lượng sản xuất phát triển đã đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất của chủ nghĩa tư bản, hình thành nên những xí nghiệp có quy mô lớn. Tốc độ gia tăng nhanh chóng của các phát minh khoa học và sự ứng dụng ngày càng rộng rãi những thành tựu của khoa học kĩ thuật vào sản xuất đã tạo ra một sức sản xuất mới, xuất hiện những ngành mới : luyện kim, hóa chất, điện ... máy móc ra đời đã làm thay thế bớt sức người và nâng cao năng suất lao động : động cơ điezen, máy phát điện, máy tiện, máy phay, ngoài ra các phương tiện vận tải mới : ôtô, tàu thủy, máy bay, đường sắt ... nó dẫn đến năng suất lao động tăng, khả năng tích lũy tư bản lớn ngày càng nhiều thúc đẩy sản xuất lớn . Các cuộc khủng hoảng kinh tế làm phá sản của hàng loạt các công ti, xí nghiệp, sự thâm nhập và thôn tính lẫn nhau dẫn tới sự đổi mới hàng loạt tư bản cố định ngày càng hiện đại hơn đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất. Do tác động của những quy luật kinh tế vốn có của chủ nghĩa tư bản: quy luật giá trị thặng dư, quy luật tích lũy tư bản, quy luật cạnh tranh sản xuất càng đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất . Cuộc cạnh tranh giữa các nhà tư bản ngày càng quyết liệt hơn bao giờ hết buộc họ phải tăng quy mô để thắng thế trong cạnh tranh . Mặt khác sự phát triển của hệ thống tín dụng tạo điều kiện cho việc mở rộng sản xuất bằng các hình thức lập các công ti cổ phần. Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 9 Khi tích tụ và tập trung sản xuất diễn ra với tốc độ cao và trên quy mô rộng lớn như vậy đã dẫn thẳng tới độc quyền đây là một quy luật phổ biến và căn bản trong sự phát triển của chủ nghĩa tư bản vào thời kì này . Sở dĩ như vậy là do: Một số các xí nghiệp lớn bao giờ cũng dễ tìm thấy sự thỏa thuận với nhau hơn các xí nghiệp nhỏ. Quy mô to lớn hơn của các xí nghiệp sẽ thúc đẩy quá trình cạnh tranh mặt khác cũng đặt xí nghiệp muốn né tránh cạnh tranh, muốn né tránh đối đầu tìm kiếm các giải pháp trong sự thỏa hiệp. Chính vì vậy các xí nghiệp đi đến thỏa hiệp với nhau, kí kết với nhau những hiệp ước mang tính chất độc quyền. Khi mới bắt đầu quá trình độc quyền hóa hình thức liên kết chủ yếu theo chiều ngang: đó chính là sự liên kết các doanh nghiệp cùng ngành, tiến thêm một bước nữa nó đã tổ chức thành các hình thức: Cac ten, Xanh đi ca, Tơ rớt, Công soóc xi om, Công glô mê rat ... Các ten: là hình thức tổ chức tư bản độc quyền mà các nhà tư bản tham gia kí hiệp định thỏa thuận với nhau về giá cả, sản lượng, về phân chia thị trường còn các nhà tư bản tham gia hình thức này vẫn độc lập với nhau cả về sản xuất và thương nghiệp . Xanh-đi-ca: hình thức này cao hơn, ổn định hơn Các ten, nó có một ban quản trị đứng ra đảm nhiệm việc mua nguyên liệu và tiêu thụ sản phẩm để họ khống chế giá mua và giá bán. Như vậy các nhà tư bản đã mất độc lập với nhau về thương nghiệp chỉ còn độc lập về sản xuất. Tơ-rớt: được tổ chức giống như các công ti cổ phần. Tài sản của các xí nghiệp tham gia được tập trung lại giao cho một ban quản trị chung thống nhất quản lí, ban quản trị này thống nhất trong cả sản xuất và thương nghiệp. Các thành viên tồn tại với tư cách là những cổ đông họ sẽ được hưởng lợi nhuận căn cứ vào cổ phần mà họ đóng góp. Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 10 Công-soóc-xi-om: là hình thức tổ chức độc quyền mang tính chất tổ chức đa ngành, là một liên minh bao gồm nhiều ngành: hãng buôn, ngân hang, công ti bảo hiêm... trên cơ sở phụ thuộc tài chính vào một tập đoàn lớn nhất, tất cả các tư bản đã tham gia vào Cac ten, Xanh đi ca, Tơ rớt vẫn có thể gia nhập vào một Công sooc xi om . Công-glô-mê-rat: cũng là một tập đoàn kinh doanh đa ngành được hình thành trên cơ sở thôn tính sáp nhập nhiều xí nghiệp thuộc nhiều ngành khác nhau kết hợp lại với nhau thành một khối kinh tế đặt dưới sự kiểm soát và quản lí chung của một công ti tư bản lớn nhất. Từ đó thành lập nên các công ti đa quốc gia, xuyên quốc gia. Cùng với sự xuất hiện độc quyền trong sản xuất thì quá trình độc quyền trong ngân hàng, quá trình tích tụ và tập trung sản xuất cũng diễn ra mạnh mẽ : - Số lượng các ngân hàng độc lập giảm xuống trong khi đó số chi nhánh và số tiền gửi vào ngân hàng ngày càng tăng mạnh. - Do tác động của cạnh tranh trong nội bộ ngành ngân hàng, các ngân hàng nhỏ bị thôn tính hoặc sát nhập vào các ngân hàng lớn Xuất hiện những ngân hàng khổng lồ, trên cơ sở những ngân hàng khổng lồ đó các tổ chức độc quyền trong ngân hàng ra đời và nó giữ vai trò mới. Ngoài vai trò truyền thống là nhận gửi tiền tệ, do được tích luỹ hầu hết tư bản tiền tệ trong tay nên nên ngân hàng đã trở thành một tổ chức có thế lực vạn năng được xem là trung tâm thần kinh chi phối toàn bộ nền kinh tế quốc dân, vì vậy cả ngân hàng và độc quyền trong công nghiệp đều muốn thống lĩnh nền kinh tế, họ bắt tay nhau và quá trình thâm nhập lẫn nhau giữa ngân hàng và công nghiệp làm xuất hiện tư bản tài chính. Từ sự xuất hiện của tư bản tài chính kéo theo sự xuất hiện của bọn đầu sỏ tài chính đó là những tư bản tài chính kếch sù nắm trong tay hầu hết của cải và thu nhập quốc dân , thống trị các ngành kinh tế chủ yếu; có quyền lực kinh tế ắt Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 11 có quyền lực về mặt chính trị nên nó thống trị về mọi mặt của đời sống xã hội . Để hình thành nên các tổ chức độc quyền các công ti các xí nghiệp phải liên doanh, liên kết với nhau, phải thôn tính, đồng hoá lẫn nhau nhằm tạo ra sức mạnh to lớn cho mình nâng cao sức cạnh tranh, từ đó hình thành nên những làn sóng sát nhập. Lần đầu tiên, vào cuối thế kỉ XIX, các xí nghiệp hợp nhất với nhau theo chiều ngang để tạo thành công ti độc quyền. Tiếp theo là vào những năm 20 của thế kỉ XX một làn sóng hợp nhất theo chiều dọc diễn ra mạnh mẽ kéo theo nạn đầu cơ tiền tệ, đó chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng 29-33. Lần thứ ba, vào nửa cuối những năm 1960, sự sáp nhập hỗn hợp đã tạo thành những công ti khổng lồ, nhưng khó quản lí nên hiệu quả không cao. Và lần sát nhập thứ tư được bắt đầu từ nửa cuối những năm 1980- làn sóng sát nhập thôn tính lẫn nhau giữa các công ti đã trở thành một xu thế phổ biến trên thế giới và nó mang những đặc điểm rất mới : - Việc mua bán sát nhập không còn hãn hữu mà đang trở thành một xu thế tất yếu, mạnh mẽ. - Làn sóng sát nhập động chạm tới tất cả các ngành. - Quy mô sát nhập của công ti lớn đã lên tới mấy chục tỉ USD. - Việc mua bán, sát nhập đã hình thành nên các đế chế – công ti khổng lồ trên khắp châu lục chiếm thị phần quan trọng trên thị trường thế giới. Các công ti được thành lập từ việc sát nhập đều trở thành siêu độc quyền, do đó về bản chất chúng cũng là độc quyền nhưng được nâng nên ở một trình độ mới cao hơn. Khi đã trở thành những tổ chức độc quyền xuyên quốc gia thì nó có ảnh hưởng rất to lớn đối với nền kinh tế thế giới. 3. Bản chất và đặc trưng của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia: Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 12 Về bản chất khi chủ nghĩa tư bản bước lên một giai đoạn phát triển mới- giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền. Thì quan hệ sản xuất của nó đã có sự biến đổi hết sức to lớn về cả khía cạnh chủ sở hữu, đối tượng sở hữu, hình thức sở hữu. Chủ sở hữu không còn đơn thuần là chỉ một người sở hữu trong một công ti, xí nghiệp, mà là có nhiều chủ cùng sở hữu. Nền sản xuất của các nước của các nước tư bản ngày càng đòi hỏi phải mở rộng quy mô vượt ra khỏi biên giới quốc gia. Quá trình toàn cầu hoá, quốc tế hoá nền sản xuất đòi hỏi phải có nguồn vốn khổng lồ, vượt ra khỏi khả năng của từng công ti, tập đoàn. Quá trình cổ phần hoá, cùng với sự gia tăng của tương ứng của các cổ đông làm cho giai cấp tư sản mất dần địa vị quyết định trong xã hội. Các công ti lớn, các tập đoàn không chỉ dựa vào vốn của một ông chủ duy nhất hay của một nhóm các ông chủ, mà phải dựa và sự đầu tư của rất nhiều người; mặt khác, để thắng trong cạnh tranh, các tập đoàn không còn cách lựa chọn nào khác là phải sử dụng vốn của nhiều người trong xã hội để đảm bảo tối đa hoạt động đổi mới, hoàn thiện kĩ thuật công nghệ, sử dụng tốt tiềm năng sáng tạo của người lao động ... Trong quá trình đó, người công nhân hiện đại đã trở thành chủ sở hữu ( với tư cách là cổ đông) và trở thành chủ thể sở hữu kinh tế. Do đó quan hệ sở hữu trong điều kiện cách mạng khoa học- công nghệ đã thay đổi, với việc mở rộng các cổ đông, việc hình thành các cổ phiếu liên công ti, khả năng vay vốn , làm xuất hiện xu thế phi cá thể hoá sở hữu tư nhân lớn. Từ những năm 1990 trở đi xu thế này xuất hiện ngày càng mạnh, ở Nhật tỉ lệ cổ phiếu của các liên công ti đã lên tới 72%, vốn tư nhân của các cổ đông trong công ti trong tổng số vốn hoạt động cao nhất thường chiếm 19%, còn lại là số vốn của các cổ đông còn lại hoặc có thêm một phần vốn đi vay. Xu thế này đã biến các tổ hợp công ti lớn thành các chủ thể sở hữu liên kết kinh tế, hay đúng hơn là tạo nên hình thức sở hữu hỗn hợp. Trong loại hình này, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các công nhân cùng tham gia vào tập đoàn với tư Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 13 cách là các vệ tinh, các chủ sở hữu về mặt kinh tế và địa vị của họ được thực hiện theo chế độ “tham dự”. Như vậy, trong các xí nghiệp , các công ti, tập đoàn và các siêu tập đoàn có cả nhà tư bản lớn, nhà tư bản nhỏ, và công nhân cùng tham gia và là đồng sở hữu với các tỉ lệ khác nhau. Việc người công nhân cùng sở hữu với nhà tư bản là một xu hướng “dân chủ hoá về kinh tế” và đảm bảo sự dân chủ hoá cho công nhân hơn trước, đồng thời cũng kích thích sự nhiệt tình trong lao động hơn của công nhân và làm dịu mâu thuẫn giữa nhà tư bản với công nhân. Đối tượng sở hữu cũng có sự biến đổi. Đối tượng sở hữu không còn bị bó hẹp trong việc sở hữu tư liệu sản xuất( sở hữu hiện vật) mà là sở hữu về mặt giá trị (dưới nhiều hình thức như : vốn tự có, vốn cổ phần, vốn cho vay, trí tuệ...), sở hữu trí tuệ, sở hữu các công trình khoa học, bằng phát minh sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thông tin ..., các hình thức này ngày càng trở nên quan trọng và mang tính quyết định đối với việc tăng trưởng kinh tế. Ngày nay khi nền kinh tế tri thức đang ngày càng đóng vai trò quan trọng, thì sở hữu trí tuệ có vai trò đặc biệt quan trọng, vì chính trí tuệ là nguồn gốc sinh ra của cải của xã hội. Sở dĩ nói được như vậy là vì lao động không chỉ là lao động chân tay mà còn bao gồm cả lao động trí thức, lao động này tạo ra sự tiến bộ của khoa học kĩ thuật, nhờ có sự tiến bộ này mà năng suất lao động ngày càng cao khối lượng của cải tạo ra ngày càng nhiều, chất lượng ngày càng tốt. Các nước tư bản luôn kích thích nhứng hoạt động nghiên cứu, phát minh, sáng tạo công nghệ. Lợi nhuận siêu ngạch do áp dụng những thành tựu của khoa học- công nghệ ngày càng lớn. Bây giờ lao động trí óc trội hơn lao động chân tay, nội dung trí tuệ của sản phẩm trội hơn hình thức vật chất của nó. Trong sản phẩm công nghiệp, hàm lượng chất xám tăng cao, giá trị vật tư nguyên liệu giảm. Các ngành công nghiệp được ưu tiên chủ yếu là những ngành công nghiệp mới, mang ưu thế của khoa Bản chất và vai trò của các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia. 14 học công nghệ. Bí quyết công nghệ đã trở thành một cái gì đó tựa như tài sản quốc gia, trong lĩnh vực cạnh tranh giữa các nước phát triển và một số nước đang phát triển đều có chính sách công nghệ và chế độ bảo hộ sở hữu trí tuệ. Người công nhân hiện đại là những người đã qua đào tạo và thường xuyên đào tạo lại, đáp ứng yêu cầu của quá trình sản xuất hiện đại. Những người công nhân này được tách ra và không tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất, đứng trên quá trình sản xuất trực tiếp, kết hợp các yếu tố của s