Đề tài Bảo Hiểm Xã Hội cho nông dân - Thực trạng và giải pháp

Lêi nãi ®Çu B¶o HiÓm X· Héi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña ®¶ng vµ nhµ n­íc, nã lµ x­¬ng sèng b¶o ®¶m æn ®Þnh x· héi, nã thÓ hiÖn sù phån thÞnh cña nÒn kinh. BHXH gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ng­êi lao ®éng khi gÆp rñi ro vµ c¸c khã kh¨n kh¸c. Thùc tÕ cho thÊy, ®èi t­îng tham gia BHXH chñ yÕu vÉn lµ c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc vµ ng­êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp. Cßn phÇn lín lao ®éng vÉn ch­a tham gia BHXH,trong ®ã chñ yÕu lµ n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n. MÆc dï ViÖt Nam lµ mét n­íc n«ng nghiÖp víi kho¶ng 78% d©n sè vµ 74% lao ®éng ë khu vùc n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, do vËy mµ n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n gi÷ mét vai trß hÕt søc quan träng trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Hµng n¨m n«ng nghiÖp n­íc ta ®· t¹o ra khèi l­îng s¶n phÈm lín nu«i sèng x· héi gãp phÇn vµo sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n­íc. Nh­ng nh÷ng ng­êi n«ng d©n vÉn ch­a ®­îc h­ëng chÝnh s¸ch BHXH ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cña m×nh trong nh÷ng lóc gÆp rñi ro hay khi vÒ giµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng nh­ng vÉn cÇn chi tiªu cho cuéc sèng. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cuéc sèng cña nh÷ng ng­êi lao ®éng n«ng th«n lóc vÒ giµ ra sao nÕu kh«ng may hä bÞ èm ®au, bÖnh tËt. §iÒu ®ã cµng tåi tÖ h¬n n÷a víi nh÷ng ng­êi kh«ng cã con, hoÆc gi¶ sö cã con ®i ch¨ng n÷a nh­ng con c¸i hä r¬i vµo c¶nh nghÌo nµn tóng quÉn. Do vËy, mét chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi cho ng­êi n«ng d©n lµ hÕt søc cÇn thiÕt, gióp hä yªn t©m h¬n khi vÒ giµ kh«ng ph¶i phô théc qu¸ nhiÒu vµo con ch¸u, cuéc sèng cña hä kh«ng cßn bÊp bªnh mµ sÏ ®­îc ®¶m b¶o sù trî gióp cña BHXH. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, sau thêi gian thùc tËp t¹i phßng Khoa häc - Trung t©m Th«ng Tin Khoa Häc - B¶o HiÓm X· Héi ViÖt Nam, em ®· chän ®Ò tµi : "B¶o HiÓm X· Héi cho n«ng d©n: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p." Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi gåm hai phÇn: PhÇn I : Lý luËn chung vÒ B¶o HiÓm X· Héi. PhÇn II : Thùc tr¹ng triÓn khai BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n ë n­íc ta hiÖn nay vµ mét sè gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt vÒ viÖc triÓn khai. PhÇn I Lý luËn chung vÒ b¶o hiÓm x· héi I. Kh¸i qu¸t chung vÒ BHXH 1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHXH Khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, viÖc thuª m­ín nh©n c«ng trë nªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ng­êi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nh­ng vÒ sau do nhiÒu nguyªn nh©n giíi chñ ®· cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ng­êi lµm thuª cã thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai n¹n hoÆc sinh ®Î,...Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c tr­êng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ng­êi chñ kh«ng ph¶i chi ®ång nµo. Nh­ng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä ph¶i mét lóc bá ra nhiÒu kho¶n tiÒn lín ngoµi dù ®o¸n. V× thÕ, m©u thuÉn chñ-thî ph¸t sinh,giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do vËy, nhµ n­íc ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng vai trß cña nhµ n­íc, mÆt kh¸c buéc giíi chñ vµ thî ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng th¸ng ®­îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi lµm thuª. Sè tiÒn ®ãng gãp cña c¶ chñ vµ thî h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung trªn ph¹m vi quèc gia. Quü nµy cßn ®­îc bæ xung tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc khi cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè bÊt lîi. ChÝnh nhê nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc ®ã mµ rñi ro, bÊt lîi cña ng­êi lao ®éng ®­îc dµn tr¶i, cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä ngµy cµng ®­îc b¶o ®¶m æn ®Þnh. Giíi chñ còng thÊy m×nh cã lîi vµ ®­îc b¶o vÖ, s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra b×nh th­ênh, tr¸nh ®­îc nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn thiÕt, v× vËy nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®­îc thiÕt lËp ngµy cµng to lín vµ nhanh chãng gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh lín cña quü ngµy cµng ®¶m b¶o. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi,®Æc biÖt lµ sau cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, hÖ thèng BHXH ®· cã nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®· lµm cho ®éi ngò lµm c«ng ¨n l­¬ng t¨ng lªn, cuéc sèng cña hä phô thuéc vµo thu nhËp do lao ®éng lµm thuª ®em l¹i. Sù hôt hÉng vÒ tiÒn l­¬ng trong c¸c tr­êng hîp bÞ èm ®au, tai n¹n, rñi ro, bÞ mÊt viÖc lµm, tuæi giµ,....®· trë thµnh mèi ®e do¹ ®èi víi cuéc sèng b×nh th­êng cña nh÷ng ng­êi kh«ng cã thu nhËp nµo kh¸c ngoµi tiÒn l­¬ng. Sù bÊt buéc ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy ®ßi hái giíi chñ vµ nhµ n­íc ph¶i cã sù ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä. N¨m 1850, lÇn ®Çu tiªn ë n­íc Phæ ( CHLB §øc hiÖn nay ) nhiÒu bang ®· thµnh lËp quü èm ®au vµ yªu cÇu c«ng nh©n ph¶i ®ãng gãp ®Ó dù phßng khi bÞ gi¶m thu nhËp v× bÖnh tËt. Tõ ®ã xuÊt hiÖn h×nh thøc b¾t buéc ®èng gãp. Lóc ®Çu chØ cã giíi thî tham gia dÇn dÇn c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm më réng ra c¸c tr­êng hîp rñi ro nghÒ nghiÖp, tuæi giµ vµ tµn tËt. N¨m 1883 n­íc Phæ ®· ban hµnh luËt b¶o hiÓm y tÕ, ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 19, B¶o hiÓm x· héi ®· më ra h­íng míi. Sù tham gia kh«ng chØ b¾t buéc ®èi víi ng­êi lao ®éng ®ãng gãp mµ giíi chñ vµ nhµ n­íc còng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh. M« h×nh ë Phæ håi ®ã ®· dÇn lan sang Ch©u ¢u, sau ®ã lµ c¸c n­íc Mü La Tinh, B¾c Mü, Canada vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû 20. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, BHXH ®· lan réng sang c¸c n­íc míi giµnh ®éc lËp ë Ch©u ¸, Ch©u Phi vµ vïng Caribe. HÖ thèng BHXH h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng d­íi niÒu h×nh thøc kh¸c nhau ë tõng quèc gia, tõng giai ®o¹n lÞch sö. Sè n­íc cã hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ngµy cµng t¨ng. N¨m 1940 chØ cã 57 n­íc thùc hiÖn BHXH nh­ng ®Õn n¨m 1993 ®· t¨ng lªn 163 n­íc. §iÒu ®ã cho thÊy r»ng BHXH lµ mét nghµnh kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi bÊt cø quèc gia nµo. ë ViÖt Nam BHXH ®· thùc hiÖn tõ thêi kú ph¸p thuéc nh­ng chØ h¹n chÕ trong c¸c viªn chøc lµm viÖc cho ph¸p. Tõ khi n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi mÆc dï ®êi sèng kinh tÕ x· héi hÕt søc khã kh¨n vµ phøc t¹p nh­ng ®¶ng vµ nhµ n­íc ta vÉn rÊt quan t©m ®Õn c¸c chÕ ®é ®èi víi ng­êi lao ®éng ®Æc biÖt lµ BHXH mµ khëi ®Çu lµ s¾c lÖnh sè 54/ SL ngµy 1/11/1945 Ên ®Þnh ®iÒu kiÖn cho c«ng chøc h­ëng l­¬ng h­u trÝ, chñ yÕu ¸p dông chÕ ®é h­u bæng cho nh©n sü, trÝ thøc, c¸n bé c¸ch m¹ng ®· giµ yÕu. TiÕp ®Õn lµ s¾c lÖnh sè 105/ SL ngµy 14/6/1946 nh»m æn ®Þnh møc trî cÊp h­u bæng cho c«ng chøc. Còng t¹i hai s¾c lÖnh nµy chÝnh phñ ®· quy ®Þnh møc ®ãng gãp cña c«ng chøc nhµ n­íc vµo quü h­u bæng. Sau ®ã s¾c lÖnh sè 29/ SL ngµy 12/ 3/ 1947 vµ s¾c lÖnh sè 77/ SL ngµy 22/ 5/ 1950 ®· quy ®Þnh cô thÓ c¸c chÕ ®é trî cÊp èm ®au, thai s¶n, h­u trÝ, ch¨m sãc y tÕ, tai n¹n lao ®éng vµ tiÒn tuÊt ®èi víi c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc. Tuy nhiªn thêi kú nµy BHXH cßn cã nh÷ng h¹n chÕ c¬ b¶n nh­ : ®èi t­îng tham gia cßn hÑp ( chØ c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc ), viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH cßn ph©n t¸n kh«ng hiÖu qu¶, do ®ã chÝnh phñ ®· ban hµnh ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ BHXH kÌm theo nghÞ ®Þnh 28/ CP ngµy 25/ 12/ 1961 trªn c¬ së x©y dùng hÖ thèng BHXH míi gåm s¸u chÕ ®é : -ChÕ ®é èm ®au -ChÕ ®é thai s¶n -ChÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ ngiÖp -ChÕ ®é mÊt søc lao ®éng -ChÕ ®é h­u trÝ -ChÕ ®é tö tuÊt NghÞ ®Þnh sè 234/ H§BT ngµy 18/9/1985 cña Héi ®ång Bé tr­ëng vÒ viÖc bæ sung, söa ®æi mét sè chÕ ®é, chÝnh s¸ch vÒ th­¬ng binh vµ x· héi. NghÞ ®Þnh nµy nh»m ­u ®·i nh÷ng ng­êi ®· cã thêi gian ho¹t ®éng c¸ch m¹ng hoÆc tham gia kh¸ng chiÕn. Ngµy 1/3/1990 Héi ®ång Bé tr­ëng ra quyÕt sè 60/HDDBT vÒ viÖc söa ®æi chÕ ®é trî cÊp ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc nghØ viÖc v× mÊt søc lao ®éng. Ngµy 22/ 6/ 1993 ChÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 43/ CP quy ®Þnh t¹m thêi chÕ ®é BHXH. Nh»m xo¸ bá t­ duy bao cÊp, û l¹i trong lÜnh vùc BHXH vµ më ra lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc vµ tù nguyÖn, quy ®Þnh l¹i n¨m chÕ ®é ( bá chÕ ®é mÊt søc lao ®éng). Ngµy 22/6/1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 12/ CP vÒ ®iÒu lÖ BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §iÒu lÖ BHXH míi cã söa dæi bæ xung mét sè quy ®Þnh cô thÓ, chñ yÕu. Lµ mét sè ®iÒu kiÖn vµ møc h­ëng trî cÊp BHXH míi. Trong ®ã quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn tham gia BHXH ®­îc ®Ò cËp mét c¸ch cô thÓ, râ rµng vµ qu ®Þnh c¶ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt tranh chÊp, xö lý nh÷ng vi ph¹m BHXH. NghÞ ®Þnh 19/ CP ngµy 16/ 2/ 1995 cña ChÝnh phñ ®· quy ®Þnh l¹i c¬ cÊu tæ chøc, ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng cña c¬ quan qu¶n lý BHXH, xo¸ bá t×nh tr¹ng ph©n t¸n, thiÕu tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý tr­íc ®©y. 2. B¶n chÊt vµ nh÷ng néi dung cña BHXH. a. B¶n chÊt vµ ®èi t­îng cña BHXH. -Kh¸i niÖm BHXH : Nh­ chóng ta ®· biÕt, BHXH ra ®êi ë Nam ©u, khi mµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay, tr¶i qua hµng tr¨m n¨m tån t¹i vµ ph¸t triÓn cßn rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ BHXH vµ mçi quèc gia ®Òu x©y dùng mét hÖ thèng BHXH riªng cho m×nh. Tuy nhiªn vÒ b¶n chÊt th× gièng nhau nh­ng kh¸c nhau vÒ ph¹m vi ¸p dông c¸c chÕ ®é. Theo quan ®iÓm cña c¸c chuyªn gia vÒ BHXH ë ViÖt Nam hiÖn nay th×: BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi. -B¶n chÊt cña BHXH. Tõ kh¸i niÖm nªu ë trªn, b¶n chÊt cña BHXH ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: +) BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, mèi quan hÖ thuª m­ín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng v­ît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi n­ãc. +)Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a ba bªn : Bªn tham gia BHXH,bªn BHXH vµ bªn ®­îc BHXH. Bªn tham gia BHXH cã thÓ chØ lµ ng­êi lao ®éng hoÆc c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Bªn BHXH (bªn nhËn nhiÖm vô BHXH ) th«ng­êi th­êng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do nhµ n­íc lËp ra vµ b¶o trî bªn ®­îc BHXH lµ ng­êi­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn thiÕt. +)Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña con ng­êi nh­ :èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp,...HoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng tr­êng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh­: tuæi giµ, thai s¶n,...§ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. +) PhÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®­îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®­îc tån tÝch l¹i, nguån quü nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®­îc sù hç trî tõ phÝa nhµ n­íc. +) Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi lao ®éng trong tr­êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊtviÖclµm. Môc tiªu nµy ®· ®­îc tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh­ sau: -§Òn bï cho ng­êi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu thiÕt yÕu cña hä. -Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt -X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n vµ c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña ng­êi giµ, ng­êi tµn tËt vµ trÎ em. Víi nh÷ng môc tiªu trªn, BHXH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn con ng­êi vµ ®­îc ®¹i héi ®ång liªn hiÖp quèc thõa nhËn vµ ghi vµo tuyªn ng«n nh©n quyÒn ngµy 10/ 12 /1948 r»ng: "TÊt c¶ mäi ng­êi víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn h­ëng BHXH,quyÒn ®ã ®­îc ®Æt c¬ së trªn sù tho¶ m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ - nhu cÇu cho nh©n c¸ch vµ sù tù do ph¸t triÓn cña con ng­êi". -§èi t­îng cña BHXH Chóng ta ®Òu biÕt, BHXH lµ mét hÖ thèng ®¶m b¶o kho¶n thu nhËp bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i do ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh­ giµ yÕu,èm ®au, tai n¹n,...ChÝnh v× vËy, ®èi t­îng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm cña nh÷ng ng­êi lao ®éng tham gia BHXH. §èi t­îng tham gia BHXH lµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Tuy vËy, tuú theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cu¶ mçi n­íc mµ ®èi t­îng nµy cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn nh÷ng ng­êi lao ®éng nµo ®ã. HÇu hÕt c¸c n­íc khi míi cã chÝnh s¸ch BHXH, ®Òu thùc hiÖn BHXH ®èi víi c¸c viªn chøc nhµ n­íc, nh÷ng ng­êi lµm c«ng h­ëng l­¬ng. ViÖt Nam còng kh«ng v­ît ra khái thùc tÕ nµ, mÆc dï biÕt r»ng nh­ vËy lµ kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng. b.HÖ thèng chÕ ®é BHXH. Trong b¶n tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña Héi ®ång B¶o An Liªn HiÖp quèc th«ng qua ngµy 10/ 2 /1948 t¹i ®iÒu cã viÕt: "Mäi ng­êi víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn trong x· héi ®Òu cã quyÒn BHXH. TÊt c¶ nh÷ng quyÒn nµy lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi nh©n phÈm còng nh­ ®èi víi sù ph¸t triÓn tù do cña nh©n c¸ch mçi c¸ nh©n, nhê nh÷ng nç lùc cña mçi quèc gia vµ nç lùc hîp t¸c quèc tÕ,...". Th«ng ®iÖp trªn ®©y cña liªn hiÖp quèc ®· kh¼ng ®Þnh vai trß vµ vÞ trÝ quan träng cña chÝnh s¸ch BHXH lµ cÇn thiÕt vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña mçi quèc gia vµ trong céng ®ång quèc tÕ. Sau tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña Liªn hiÖp quèc lµ C«ng ­íc sè 102 vÒ an toµn x· héi cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cã hiÖu lùc tõ ngµy 27/ 4 1952 ®· ®­a ra 9 chÕ ®é BHXH bao gåm: - Ch¨m sãc y tÕ - Trî cÊp èm ®au - Trî cÊp thÊt nghiÖp - Trî cÊp tuæi giµ - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - Trî cÊp gia ®×nh - Trî cÊp thai s¶n - Trî cÊp tµn tËt - Trî cÊp cÊp tiÒn tuÊt Nh­ng trong thùc tÕ, c¸c n­íc trªn thÕ giíi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ- chÝnh trÞ - x· héi kh¸c nhau. Cã nh÷ng n­íc cã thÓ triÓn khai nh÷ng chÕ ®é nµy mét c¸ch dÔ dµng do ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ - x· héi n­íc ®ã cho phÐp,trong khi cã nh÷ng n­íc l¹i kh«ng thÓ triÓn khai ®­îc. ChÝnh v× vËy,vÊn ®Ò triÓn khai nh÷ng chÕ ®é nµo trong 9 chÕ ®é trªn lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña tõng n­íc. Nh­ng Ýt nhÊt ph¶i cã ba chÕ ®é vµ cã mét trong 5 chÕ ®é sau: - Trî cÊp thÊt nghiÖp - Trî cÊp tuæi giµ - Trî cÊp tµn tËt - Trî cÊp tiÒn tuÊt - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp N¨m 1993, trong tæng sè 163 n­íc cã hÖ thèng chÕ ®é BHXH ®· cã 155 n­íc thùc hiÖn tõ 3 chÕ ®é trë lªn trong ®ã ®Òu cã 3 chÕ ®é : èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. §èi víi céng ®ång Ch©u ¢u, ngoµi viÖc thùc hiÖn C«ng ­íc 102 cña liªn hiÖp quèc, c¸c n­íc thµnh viªn cßn thùc hiÖn mét ®¹o luËt Ch©u ¢u vÒ BHXH. §¹o luËt nµy quy ®Þnh ®iÒu kiÖn h­ëng BHXH chÆt chÏ h¬n, møc h­ëng cao h¬n ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c n­íc trong céng ®ång. ë ViÖt Nam theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995, hÖ thèng BHXH bao gåm 5 chÕ ®é: - ChÕ ®é èm ®au: chÕ ®é nµy ®· gióp cho ng­êi lao ®éng cã ®­îc kho¶n trî cÊp thay thÕ thu nhËp bÞ mÊt do kh«ng lµm viÖc khi bÞ èm ®au. - ChÕ ®é tö tuÊt. Møc h­ëng 75% l­¬ng cho nh÷ng ngµy nghØ èm ®au, thêi gian nghØ èm 30 ngµy trë l¹i ®èi víi ng­êi ®ãng BH d­íi 15 n¨m lµm viÖc trong nh÷ng ngµnh b×nh th­êng, 40 ngµy ngµnh ®éc h¹i. NÕu thêi gian ®ãng BHXH =>15 n¨m vµ <= 30 n¨m th× ®­îc nghØ <+ 40 ngµy vµ 50 ngµy ®èi víi ngµnh ®éc h¹i. NÕu thêi gian ®ãng BHXH > 30 n¨m th× ®­îc nghØ 50 ngµy vµ 60 ngµy ®èi víi ngµnh ®éc h¹i (thêi gian nghØ trong 1 n¨m). NÕu èm nÆng ph¶i n»m viÖn th× nghØ tèi ®a lµ 90 ngµy. NghØ qu¸ th× kh«ng ®­îc h­ëng l­¬ng. - ChÕ ®é thai s¶n.: ¸p dông ®èi víi phô n÷ sinh con, chÕ ®é nµy gióp cho ng­êi lao ®éng cã kho¶n trî cÊp thay thÕ thu nhËp bÞ mÊt do kh«ng lµm viÖc v× sinh con. §­îc nghØ 4 th¸ng vµ h­ëng 100% tiÒn l­¬ng nÕu sinh con lÇn 1 vµ lÇn 2. - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp: ¸p dông ®èi víi ng­êi lao ®éng bÞ rñi ro do lao ®éng. §­îc h­ëng 100% tiÒn l­¬ng trong thêi gian ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn. Sau khi ra viÖn nÕu tû lÖ mÊt søc <5% th× kh«ng ®­îc h­ëng trî cÊp. NÕu mÊt søc tõ 5 ®Õn 30% th× h­ëng trî cÊp mét lÇn víi møc: Tû lÖ mÊt søc (%)  Møc trî cÊp (th¸ng l­¬ng tèi thiÓu)   5 – 10  8   11 – 20  12   21 – 30  16   Nõu tû lÖ mÊt søc > 30%th× h­ëng trî cÊp hµng th¸ng Tû lÖ mÊt søc (%)  Tû lÖ h­ëng so víi tiÒn l­¬ng tèi thiÓu   30 – 40  0,4   41 – 50  0,6   51 – 60  0,8   61 – 70  1,0   71 – 80  1,2   81 – 90  1,4   91 – 100  1,6   Ngoµi ra ng­êi bÞ mÊt søc lao ®éng nÆng tõ 81% trë lªn hoÆc bÞ liÖt ng­êi th× kho¶n trî cÊp cho ng­êi lao ®éng cßn tr¶ trî cÊp cho ng­êi phôc vô víi møc = 80% tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. Trong tr­êng hîp ng­êi lao ®éng cÇn lµm c¸c bé phËn gi¶ th× BHXH chÞu tr¸ch nhiÖm chi tr¶. - ChÕ ®é trî cÊp h­u trÝ: §©y lµ chÕ ®é nh»m cung cÊp mét kho¶n trî cÊp thay thÕ cho phÇn thu nhËp kh«ng ®­îc nhËn n÷a do nghØ h­u, nh»m trî cÊp thu nhËp cho nh÷ng ng­êi vÒ giµ kh«ng cßn lµm viÖc. + §iÒu kiÖn ®­îc h­ëng: Nam tõ 60 tuæi cã Ýt nhÊt 20 n¨m ®ãng BHXH. N÷ 55 tuæi cã Ýt nhÊt 20 n¨m ®ãng BHXH. Tuy nhiªn ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn ®éc h¹i th× tuæi vÒ h­u gi¶m xuèng ®èi víi nam: 55 tuæi, n÷: 50 tuæi thêi gian ®ãng BHXH gi¶m. + Møc h­ëng: Møc tèi ®a = 75% tiÒn l­¬ng b×nh qu©n lµm c¬ së ®Ó tÝnh BHXH (b×nh qu©n 5 n¨m cuèi ®ãng BHXH tr­íc khi nghØ h­u). Sè n¨m ®ãng BHXH  Tû lÖ (%)   15  45   20  55   25  65   30  75   Cø ®ãng thªm 1 n¨m ®­îc h­ëng thªm 2%. Nh÷ng ng­êi ®ãng BHXH tõ 31 n¨m trë lªn th× ngoµi tiÒn l­¬ng h­u ®­îc h­ëng hµng th¸ng b»ng 75% tiÒn l­¬ng b×nh qu©n lµm cí ®Ó tÝnh BHXH th× cø ®ãng thªm mét n¨m th× h­ëng 0,5 th¸ng l­¬ng tèi thiÓu (kh«ng v­ît qu¸ 5 th¸ng). - Trî cÊp tö tuÊt: ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng­êi hiÖn ®ang lµm viÖc hoÆc ®ang t¹m nghØ chê gi¶i quyÕt chÕ ®é vÒ h­u hay mÊt søc lao ®éng hoÆc ®ang nghØ h­u hay mÊt søc lao ®éng. BÞ chÕt sÏ ®­îc BHXH trî cÊp tiÒn chi phÝ mai t¸ng b»ng 8 th¸ng l­¬ng tèi thiÓu. Ngoµi ra nh÷ng ®èi t­îng trªn khi chÕt mµ vÉn cßn cã con nhá ch­a ®Õn tuæi lao ®éng <15 tuæi ®èi víi ng­êi kh«ng ®i häc, < 18 tuæi ®èi víi ng­êi ®i häc, hoÆc vî hay chång, bè mÑ vî (chång) ®· hÕt tuæi lao ®éng vµ kh«ng cã ng­êi nu«i d­ìng th× ®­îc h­ëng trî cÊp hµng th¸ng b»ng 0,4 th¸ng l­¬ng tèi thiÓu (®iÒu nµy ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng­êi cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n). c. Quü BHXH. Quü BHXH lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®­îc h×nh thµnh b»ng sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ng­êi ®­îc BHXH vµ thµnh viªn trong gia ®×nh hä khi gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do c¸c rñi ro g©y nªn. Nh­ vËy, quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng ®ång thêi lµ mét quü dù phßng, nã võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ, võa mang tÝnh chÊt x· héi. Lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH còng nh­ tÊt c¶ c¸c lo¹i quü kh¸c ®Òu cã môc ®Ých sö dông riªng tuú theo ®Æc tÝnh cña tõng lo¹i quü ®ã lµ dïng ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH, mét phÇn dïng ®Ó chi phÝ qu¶n lý vµ phÇn nhµn rçi th× ®em ®Çu t­ sinh lêi nh»m t¨ng tr­ëng quü. Quü BHXH ®­îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp tµi chÝnh cña ng­êi sö dông lao ®éng, ng­êi lao ®éng vµ sù hç trî cña nhµ n­íc. Ngoµi ra cßn cã phÇn t¨ng thªm do bé phËn nhµn rçi t­¬ng ®èi cña quü ®­îc tæ chøc BHXH chuyªn tr¸ch ®­a vµo ho¹t ®éng sinh lêi, phÇn nép ph¹t cña nh÷ng c¸ nh©n vµ tæ chøc kinh tÕ vi ph¹m luËt vÒ BHXH vµ phÇn chªnh lÖch ®Ó l¹i do tham gia hîp t¸c vÒ BHXH víi c¸c n­íc kh¸c: Tuú tõng n­íc trªn thÕ giíi mµ sù tham gia cña c¸c bªn cã kh¸c nhau: Tû lÖ ®ãng gãp quy ®Þnh ë c¸c n­íc còng cã kh¸c nhau ë mét sè n­íc sau: (%) N­íc  ChÝnh phñ  Ng­êi lao ®éng  Ng­êi sö dông lao ®éng   CHLB §øc  Bï thiÕu  14,8 – 18,8  16,3 – 22,6   Ph¸p  Bï thiÕu  11,82  19,68   Philipine  Bï thiÕu  2,85 – 9,25  6,85 – 8,05   Malayxia  Chi toµn bé trî cÊp èm ®au, thai s¶n  9,5  12,75   ë ViÖt Nam, chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 43/CP ngµy 22/06/1993 vµ ®iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995. Trong c¸c v¨n b¶n nµy ®Òu quy ®Þnh quü BHXH ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y: - Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü tiÒn l­¬ng cña nh÷ng ng­êi th