Đề tài Đánh giá hiệu quả kinh tế nuôi tôm của các nông hộ trên địa bàn xã Trung Hải, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 1 Lời Cảm Ơn Sau quá trình thực tập tại UBND xã Trung Hải tôi đã hoàn thành đề tài: “Đánh giá hiệu quả kinh tế hoạt động nuôi tôm của nông hộ trên địa bàn xã Trung Hải”. Để hoàn thành tốt đề tài này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của quý thầy cô trong Trường cùng các cô bác, anh, cũng như bà con ở xã Trung Hải. Cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn đến: Quý thầy cô trong Trường Đại học Kinh tế Huế cũng như khoa KT&PT đã tận tình giảng dạy cho tôi trong suốt thời gian học ở trường. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến thầy giáo Th.s Nguyễn Ngọc Châu, người đã tận tình hướng dẫn, định hướng và chỉ bảo cho tôi những vấn đề cụ thể, thiết thực nhất để tôi hoàn thành đề tài này. Cho phép tôi bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến sự quan tâm giúp đở và góp ý từ phía các anh chị tại phòng nông nghiệp, UBND xã Trung Hải. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể bạn bè và gia đình đã luôn là nguồn động viên, khích lệ, luôn quan tâm, lo lắng, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 2 học tập cũng như trong thời gian thực tập để tôi hoàn thành tốt khoá luận tốt nghiệp của mình. Vì đây là giai đoạn đầu được tiếp cận và nghiên cứu với thực tế, bản thân cũng chưa đủ kinh nghiệm. Do vậy đề tài không tránh được những thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý của quý Thầy cô cũng như bạn đọc để đề tài được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Huế, tháng 5 năm 2012 Sinh viên thực hiện Phạm Văn Trường Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 3 MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................1 1. Mục tiêu nghiên cứu .........................................................................................11 2. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................11 3. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................11 4. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................11 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................13 CHƯƠNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................13 1.1. Cơ sở lý luận ..................................................................................................13 1.1.1. Khái niệm, bản chất, ý nghĩa của hiệu quả kinh tế.................................13 1.1.1.1. Hiệu quả kinh tế ..............................................................................13 1.1.1.2. Bản chất của hiệu quả kinh tế .........................................................15 1.1.1.3. Ý nghĩa của việc nâng cao hiệu quả kinh tế...................................15 1.1.1.4. Các chỉ tiêu phản ánh kết quả và hiệu quả kinh tế.........................16 1.1.1.5. Hiệu quả kinh tế trong nuôi trồng thủy sản.....................................18 1.1.2. Đặc điểm kinh tế kỷ thuật nuôi tôm ......................................................19 1.1.2.1. Đặc điểm sinh học của tôm .............................................................19 1.1.2.2. Yêu cầu kỹ thuật cơ bản trong nuôi tôm .........................................21 1.1.3. Các hình thức nuôi tôm ..........................................................................23 1.2. Cơ sở thực tiễn ...............................................................................................24 1.2.1. Khái quát thực tiễn phát triển và tình hình nuôi tôm của Việt Nam ......24 1.2.2. Khái quát tình hình nuôi tôm của tỉnh quảng trị.....................................27 CHƯƠNG II. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ NUÔI TÔM CỦA CÁC NÔNG HỘ TRÊN ĐỊA BÀN XÃ TRUNG HẢI...................................................29 2.1. Tình hình cơ bản của địa bàn nghiên cứu ......................................................29 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ..................................................................................29 2.1.1.1. Vị trí địa lý ......................................................................................29 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 4 2.1.1.2. Địa hình ...........................................................................................29 2.1.1.3. Thời tiết, khí hậu .............................................................................29 2.1.1.4. Điều kiện thủy văn ..........................................................................31 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội .......................................................................31 2.1.2.1. Đất đai .............................................................................................31 2.1.2.2. Lao động..........................................................................................34 2.1.2.3. Cơ sở hạ tầng...................................................................................38 2.1.2.4. Y tế, Giáo dục .................................................................................39 2.1.2.5. Tình hình kinh tế của xã Trung Hải giai đoạn 2009 - 2011 ............40 2.1.2. Tình hình nuôi tôm trên địa bàn xã Trung Hải giai đoạn từ năm 2009 - 2011.......................................................................................................44 2.2. Năng lực của hộ nuôi tôm điều tra.................................................................45 2.2.1. Tình hình sử dụng đất đai của các hộ nuôi tôm......................................45 2.2.2. Tình hình nhân khẩu và lao động của hộ nuôi nuôi tôm ........................47 2.2.3. Tình hình sử dụng vốn vay của các hộ nuôi tôm điều tra ......................50 2.2.4. Tình hình trang bị tư liệu sản xuất của các hộ điều tra ..........................53 2.2.5. Các hoạt động sản xuất chính của các hộ điều tra..................................54 2.3. Kết quả và hiệu quả kinh tế hoạt động nuôi tôm của các hộ điều tra ............55 2.3.1. Chi phí và kết cấu chi phí của hoạt động nuôi tôm của các hộ điều tra......55 2.3.2. Kết quả và hiệu quả kinh tế nuôi tôm của hộ điều tra ............................61 2.4. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả và hiệu quả kinh tế nuôi nuôi tôm của các hộ điều tra .................................................................................66 2.5. Đánh giá của hộ nuôi tôm điều tra về các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động nuôi tôm .......................................................................................................74 2.5.1. Đánh giá của hộ nuôi về kết quả nuôi tôm .............................................74 2.5.1.1 Tình hình kết quả nuôi tôm ..............................................................74 2.5.1.2. Nguyên nhân ..................................................................................75 2.5.2. Đánh giá của các hộ nuôi tôm điều tra về thị trường tiêu thụ ................77 2.5.3. Đánh giá của các hộ nuôi tôm điều tra về các nhân tố ảnh hưởng đến nuôi tôm .....................................................................................................78 Trư ờng Đạ i ọ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 5 CHƯƠNG III. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ NUÔI TÔM CỦA NÔNG HỘ TRÊN ĐỊA BÀN XÃ TRUNG HẢI ...................................................................................83 3.1. Phương hướng phát triển nuôi tôm tại địa phương........................................83 3.2. Phân tích ma trân SWOT ...............................................................................84 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế hoạt động nuôi trồng thủy sản.............86 3.3.1. Một sô giải pháp đối với hộ nuôi tôm ....................................................86 3.3.2. Một số giải pháp đối với các cấp quản lý ở địa phương.........................87 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................89 1. Kết luận.............................................................................................................89 2. Kiến nghị...........................................................................................................90 TÀI LIỆU THAM KHẢO Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 6 DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT KT- XH : Kinh tế - Xã Hội UBND : Ủy ban nhân dân NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn HTN : Hình thức nuôi QCCT : Quảng canh cải tiến BTC : Bán thâm canh BTCTT : Bán thâm canh truyền thống BTCCP : Bán thâm canh chế phẩm TC : Thâm Canh BQC : Bình quân chung BQ : Bình quân QĐ : Quyết định CSHT : Cơ sở hạ tầng VCKT : Vật chất kỹ thuật UB : Ủy ban SL : Số lượng Sl : Sản lượng CC : Cơ cấu TA : Thức ăn XLPB : Xử lý phòng bệnh HQKT : Hiệu quả kinh tế TLSX : Tư liệu sản xuất CN : Công nghiệp MNCD : Mặt nước chuyên dụng Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 7 DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Thời tiết khí hậu tại Trung Hải.......................................................... 30 Bảng 2: Tình hình sử dụng đất của Trung Hải năm 2010 - 2011 ................... 33 Bảng 3: Tình hình nhân khẩu và lao động của xã Trung Hải giai đoạn 2009 - 2011 ................................................................................... 36 Bảng 4: Cơ cấu kinh tế xã Trung Hải giai đoạn 2009 – 2011 ........................ 41 Bảng 5: Tổng giá trị sản xuất của xã Trung Hải giai đoạn 2009 - 2011......... 43 Bảng 6: Tình hình nuôi tôm của xã Trung Hải giai đoạn từ năm 2009 - 2011 .. 44 Bảng 7: Tình hình sử dụng đất của các hộ nuôi tôm điều tra ......................... 46 Bảng 8: Tình hình nhân khẩu và lao động của hộ nuôi tôm điều tra .............. 48 Bảng 7: Trình độ văn hóa và chuyên môn của các chủ hộ điều tra ................ 50 Bảng 9: Tình hình vay vốn và mục đích vay vốn của các hộ điều tra ............ 51 Bảng 10: Tình hình vốn vay và trả lãi vay của hộ nuôi tôm điều tra.............. 52 Bảng 12: Tình hình trang bị tư liệu sản xuất của các hộ điều tra ................... 53 Bảng 13: Các hoạt động sản xuất chính của các hộ nuôi tôm điều tra ........... 54 Bảng 14: Tổng chi phí và kết cấu của tổng chi phí sản xuất trong năm 2010 của các hộ điều tra ........................................................................ 56 Bảng 15: Một số chỉ tiêu phản ánh kết quả hoạt động nuôi tôm của các hộ điều tra ..................................................................................... 62 Bảng 16: Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế của các hộ nuôi tôm điều tra .......................................................................................... 65 Bảng 17: Ảnh hưởng của quy mô diện tích đến kết quả và hiệu quả kinh tế nuôi tôm .................................................................................... 68 Bảng 18: Ảnh hưởng của chi phí thức ăn (TA) đến kết quả và hiệu quả kinh tế kinh tế nuôi tôm ................................................................ 68 Bảng 19: Ảnh hưởng của chi phí giống (TG) đến kết quả và hiệu quả kinh tế nuôi tôm ............................................................................ 72 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 8 Bảng 20: Ảnh hưởng của chi phí phòng, trừ dịch bệnh đến kết quả và hiệu quả kinh tế nuôi tôm ............................................................. 72 Bảng 21: Đánh giá của các hộ nuôi tôm điều tra về mức độ mất mùa ........... 75 Bảng 22: Đánh giá của các hộ nuôi tôm điều tra về những nguyên nhân chính gây mất mùa........................................................................ 76 Bảng 24: Đánh giá của các hộ nuôi tôm về môi trường xung quanh ao nuôi .... 79 Bảng 25: Đánh giá của các hộ nuôi tôm về các nhân tố ảnh hưởng đến nuôi tôm ........................................................................................ 81 Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 9 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ Là một nước đang phát triển, với diện tích 344700km2 có bờ biển dài 3200km, nguồn lợi thuỷ sản dồi dào về số luợng, đa dạng về chủng loại. Tận dụng được những ưu thế đó, trong những năm qua Việt Nam đã và đang có những bước tăng trưởng mạnh về mặt kinh tế đặt biệt là trong ngành thuỷ sản. Đảng và nhà nước ta khẳng định: “Xây dựng ngành thuỷ sản thành ngành kinh tế mũi nhọn trong chiến lược phát triển Nông Lâm nghiệp giai đoạn 2010 – 2020. Trong đó nuôi trồng thuỷ sản là ngành then chốt và nuôi tôm là nghề chính” Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, trong bối cảnh hôi nhập đó, Việt Nam có rất nhiều cơ hội cũng như phải đối mặt với không ít những thách thức. Hằng năm cùng với xu thế phát triễn chung của các ngành, lĩnh vực trong cả nước, ngành thuỷ sản cũng đã đạt được những thành tựu đáng kể: Tốc độ tăng trưởng của Việt Nam về xuất khẩu thuỷ sản là cao nhất thế giới đạt 18%/năm giai đoạn từ năm 1998-2008. Đến năm 2010, xuất khẩu tôm Việt Nam lần đầu tiên vượt qua con số 2 tỷ USD khi cán đích với kỷ lục 2,08 tỷ USD. Bước sang năm 2011, xuất khẩu tôm vẫn đang tiếp tục dẫn đầu trong nhóm ngành thủy sản xuất khẩu Việt Nam (Thủy sản Việt Nam)Giờ đây ngành thủy sản Việt Nam đã trở thành một trong những ngành hằng năm có đóng góp quan trọng vào ngân sách nhà nước. Tuy vậy, nghề nuôi tôm ở Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức, ảnh hưởng đến tính bền vững của ngành. Đó là các tác động kinh tế, xã hội, môi trường của ngành nuôi tôm và gần đây là các vấn đề về rào cản chất lượng sản phẩm và tranh chấp thương mại giữa các nước xuất khẩu và nhập khẩu Chính vì vậy, trong thời kỳ mở cửa, hội nhập với nền kinh tế của các nước trong khu vực và thế giới, việc xác định đúng đắn đường đi cho nền công nghiệp nước ta có ý nghĩa rất to lớn. Với bờ biển dài gần75km, địa hình đa dạng bao gồm núi, đồi, đồng bằng, cồn cát, có nhiều sông ngòi, nhiều loại hải sản có giá trị như: tôm, hùm, mựclà điều kiện thuận lợi cho Quảng Trị phát triển ngành nuôi trồng thủy hải sản. Nuôi trồng thủy sản đối với tỉnh Quảng Trị nói chung và địa bàn các huyện, xã nói riêng đã Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 10 từng là một hiện tượng bùng nổ vào những năm về trước..Nó đã từng mang lại những kết quả đáng ghi nhận trong việc xóa đói giảm nghèo cho tỉnh Quảng Trị. Do giàu thức ăn nên khả năng khai thác, đánh bắt và nuôi trồng hải sản ở ven bờ biển Quảng Trị tương đối lớn. Thế nhưng theo thời gian, nuôi trồng thủy sản cũng chính là nhân tố khiến nhiều hộ nuôi phải rơi vào cảnh khó khăn, nợ nần. Vấn đề đặt ra là, nguyên nhân chính dẫn đến điều này xuất phát từ đâu? Ta biết rằng, hầu hết đối tượng nuôi được ưu tiên lựa chọn hàng đầu là tôm sú.Tuy nhiên, sau nhiều năm, nghề nuôi tôm sú ở tỉnh Quảng Trị bị thua lỗ nặng vì dịch bệnh, có không ít người từ khá giả trử nên nghèo khó vì nuôi tôm. Song hơn hai năm qua, với sự tích cực của ngành Nông nghiệp, mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng được áp dụng bài bản từ khâu chọn giống cho đến kỹ thuật chăm sóc đã mang lại hiệu quả kinh tế cao. Và những vùng ao hồ bỏ hoang trước đây đã dần được khôi phục. Trung Hải là một xã thuộc huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị có truyền thống nuôi trồng thủy sản khá lâu. Địa hình chủ yếu ở đây là đồng bằng và vùng cát ven biển, vì vậy xã Trung Hải có thế mạnh về nuôi trồng và khai thác thủy hải sản. Cũng như tình hình chung, nuôi trồng thủy sản với đối tượng chính là tôm đã mang lại những kết quả tốt trong thời gian đầu cho tỉnh Quảng Trị nói chung và xã Trung Hải, huyện Gio Linh nói riêng. Qua thực tế cho thấy sự phát triển của nghề nuôi tôm đã góp phần tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân địa phương. Tuy nhiên, nhìn một cách toàn diện nghề nuôi tôm ở đây hầu hết còn mang tính tự phát, trình độ sản xuất thấp, chưa đồng bộ, thiếu sự hỗ trợ, tư vấn cần thiết từ chính quyền địa phương. Mặt khác trong nhưng năm gần đây, tình hình dịch bệnh và ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng hơn làm cho năng suất và hiệu quả nuôi tôm mang lại chưa cao, chưa tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ cho đời sống người dân. Nghề nuôi tôm còn phụ thuộc rất nhiều vào tự nhiên, mức độ rủi ro cao, hiệu quả thấp. Chính vì vậy, việc đánh giá đầy đủ và có căn cứ khoa học về thực trang nuôi tôm trên địa bàn xã Trung Hải, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị từ đó tìm ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế nuôi tôm có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển của xã Trung Hải nói riêng và của huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị nói chung. Trư ờng Đạ i họ c K inh tế H uế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 11 Xuất phát từ nhữung thực tế đó, tôi đề nghị chọn đề tài: “Đánh giá hiệu quả kinh tế nuôi tôm của các nông hộ trên địa bàn xã Trung Hải, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị” làm đề tài khóa luận của mình. 1. Mục tiêu nghiên cứu  Tìm hiểu tình hình KT- XH trên địa bàn, đặc biệt tập trung tìm hiểu thực trạng hoạt động nuôi tôm của các nông hộ trên địa bàn xã Trung Hải, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị.  Đánh giá kết quả, hiệu quả kinh tế hoạt động nuôi tôm tại địa phương; so sánh kết quả, hiệu quả giữa hình thức thâm canh, bán thâm canh truyền thống và bán thâm canh có sử dụng chế phẩm.  Xác định, phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả, hiệu quả của hoạt động nuôi tôm tại địa bàn nghiên cứu.  Đưa ra các định hướng và đề xuất những giải pháp thiết thực, chủ yếu để nâng cao hiệu quả kinh tế hoạt động nuôi tôm của các nông hộ trên địa bàn nghiên cứu. 2. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu phân tích, đánh giá hiệu quả kinh tế hoạt động nuôi tôm trên địa bàn xã Trung Hải, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị. 3. Phạm vi nghiên cứu  Về không gian: Do giới hạn về thời gian cũng như kinh nghiệm thực tế nên đề tài này chỉ tập trung nghiên cứu các nông hộ nuôi tôm trên địa bàn xã Trung Hải.  Về thời gian: Nghiên cứu thông tin, số liệu liên quan tập trung vào 3 năm 2009, 2010, 2011. Điều tra phỏng vấn trực tiếp, thu thập số liệu tổng hợp về tình hình sản xuất nuôi tôm ở địa bàn xã Trung Hải năm 2011. 4. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thu thập số liệu - Tài liệu sơ cấp: Điều tra phỏng vấn trực tiếp có chọn mẫu. Tập trung nghiên cứu 60 hộ nông dân thuộc địa bàn xã Trung hải. - Tài liệu thứ cấp: Các số liệu được cung cấp từ xã Trung hải, phòng nông nghiệpvà phát triển nông thôn huyện, phòng thống kê, UBND xã Trung Hải. Trư ờng Đạ i họ K n h tế Hu ế Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Nguyễn Ngọc Châu SVTH: Phạm Văn Trường 12 Ngoài ra, đề tài còn sử dụng thu thập số liệu từ các báo cáo, tài liệu thông tin thu thập trên internet, thông tin đại chúng.  Phương pháp phân tích số liệu - Phương pháp phân tích tài liệu: Trên cơ sở các số liệu được tổng hợp, vận dụng các phương pháp phân tích thống kê, so sánh để đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm đáp ứng mục tiêu đề ra. - Phương pháp so sánh: So sánh các chỉ tiêu với nhau để phản ánh tình hình sản xuất của địa phương. - Phương pháp phân tổ: Sử dụng chủ yếu để tổng hợp kết quả phỏng vấn điều tra các hộ sản xuất phản ánh các đặc điểm cơ bản của các hộ nuôi tôm. Tiêu thức sử dụng để phân tổ trong để tài gồm: Phân tổ theo quy mô diện tích, theo chi phí giống, ch