Đề tài Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất cây hồ tiêu trên địa bàn xã Vĩnh Giang – Huyện Vĩnh Linh – Tỉnh Quảng Trị

1Niên khóa 2007 - 2011 ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT CÂY HỒ TIÊU TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VĨNH GIANG – HUYỆN VĨNH LINH – TỈNH QUẢNG TRỊ. NGÔ THỊ PHƯƠNG NHUNGĐại học Kin h tế Hu ế 2Huế, tháng 05 năm 2011 ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐỀ TÀI: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT CÂY HỒ TIÊU TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VĨNH GIANG – HUYỆN VĨNH LINH – TỈNH QUẢNG TRỊ. Sinh viên thực hiện: Giáo viên hướng dẫn: Ngô Thị Phương Nhung TS. Trần Văn Hòa Lớp: K41A - KTNN Niên khóa: 2007 - 2011 Đại học Kin h tế Hu ế 3LỜI CẢM ƠN Khóa luận tốt nghiệp được hoàn thành là kết quả học tập tại trường đại học kinh tế, đại học Huế với sự dìu dắt, dạy dỗ tận tình, chu đáo của các thầy cô giáo. Cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: - Thầy giáo T.S: Trần Văn Hòa, người đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này với tất cả tinh thần, trách nhiệm và lòng nhiệt tình. - Ban giám hiệu nhà trường, phòng giáo vụ - công tác sinh viên, cùng tất cả quý thầy cô đã hết lòng dạy dỗ, truyền thụ những kiến thức, kinh nghiệm quý báu trong suốt thời gian học tập tại trường đại học kinh tế. - Cán bộ UBND và bà con nông dân trên địa bàn xã Vĩnh Giang đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp thông tin để tôi có thể hoàn thành tốt đề tài này. - Gia đình, bạn bè đã giúp đỡ, động viên, khuyến khích tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Do thời gian nghiên cứu có hạn, kinh nghiệm thực tế chưa nhiều nên không tránh khỏi những sai sót. Rất mong được sự đóng góp của quý thầy cô và bạn bè để đề tài được hoàn thiện hơn. Một lần nữa, xin chân thành cảm ơn! Huế, tháng 5 năm 2011 Sinh Viên Ngô Thị Phương Nhung Đại học Kin h tế Hu ế 4MỤC LỤC PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ......................................................................................11 1. Tính cấp thiết của đề tài .........................................................................................11 2. Mục đích nghiên cứu đề tài ...................................................................................13 3. Phương pháp nghiên cứu đề tài.............................................................................13 4. Giới hạn nghiên cứu đề tài.....................................................................................13 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................15 Chương I: TỔNG QUAN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...................................15 1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................15 1.1.1. Cơ sở lý luận .....................................................................................................15 1.1.1.1. Khái niệm, bản chất, ý nghĩa của hiệu quả kinh tế ...................................15 1.1.1.2. Khái niệm và một số đặc điểm sinh trưởng, phát triển của cây hồ tiêu .17 1.1.1.3. Vị trí, vai trò của cây hồ tiêu đối với xu hướng phát triển kinh tế hộ ....18 1.1.1.4. Tác động của cây hồ tiêu đối với môi trường sinh thái ............................19 1.1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của sản xuất cây hồ tiêu .......20 1.1.1.5.1. Điều kiện tự nhiên .....................................................................................20 1.1.1.5.2. Điều kiện kinh tế - xã hội..........................................................................21 1.1.1.6. Một số chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả sản xuất hồ tiêu ................23 1.1.1.6.1. Chỉ tiêu đánh giá kết quả ..........................................................................23 1.1.1.6.2. Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế ...........................................................24 1.1.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................25 1.1.2.1. Tình hình sản xuất hồ tiêu trên thế giới......................................................25 1.1.2.2. Tình hình sản xuất hồ tiêu ở Việt Nam ......................................................27 1.1.2.3. Tình hình sản xuất hồ tiêu ở Quảng Trị .....................................................29 1.1.2.4. Tình hình sản xuất hồ tiêu ở huyện Vĩnh Linh..........................................31 1.2. ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU................................................32 1.2.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................32 1.2.1.1. Vị trí địa lý .....................................................................................................32 1.2.1.2. Địa hình, địa mạo ..........................................................................................33 1.2.1.3. Đặc điểm khí hậu, thủy văn .........................................................................33 Đại học Kin h tế Hu ế 51.2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................34 1.2.2.1. Dân cư và nguồn lao động ...........................................................................34 1.2.2.2. Hiện trạng và tình hình sử dụng đất............................................................36 1.2.2.3. Điều kiện cơ sở hạ tầng ................................................................................39 1.2.2.4. Các điều kiện kinh tế - xã hội ......................................................................39 1.2.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của xã...................41 1.2.3.1. Thuận lợi ........................................................................................................41 1.2.3.2. Khó khăn ........................................................................................................41 Chương II: HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT HỒ TIÊU TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VĨNH GIANG – HUYỆN VĨNH LINH – TỈNH QUẢNG TRỊ ..........................43 2.1. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT HỒ TIÊU TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VĨNH GIANG43 2.1.1. Tình hình phân bố diện tích trồng hồ tiêu .....................................................43 2.1.2. Tình hình diện tích, năng suất, sản lượng hồ tiêu ........................................44 2.2. NĂNG LỰC SẢN XUẤT CỦA NHÓM HỘ ĐIỀU TRA NĂM 2010 ........46 2.2.1. Lao động ............................................................................................................46 2.2.2. Diện tích đất đai................................................................................................47 2.2.3. Tư liệu sản xuất của nhóm hộ điều tra...........................................................49 2.3. HIỆU QUẢ SẢN XUẤT HỒ TIÊU CỦA NHÓM HỘ ĐIỀU TRA.............51 2.3.1. Quy mô diện tích, năng suất, sản lượng hồ tiêu của nhóm hộ điều tra năm 2010 ..............................................................................................................................51 2.3.2. Chi phí sản xuất hồ tiêu của nhóm hộ điều tra .............................................52 2.3.3. Kết quả và hiệu quả kinh tế từ sản xuất hồ tiêu của nhóm hộ điều tra năm 2010 ..............................................................................................................................55 2.3.3.1. Đánh giá hiệu quả kinh tế của cây hồ tiêu trên một ha thông qua các chỉ tiêu GO, IC, VA ..................................................................................................................55 2.3.3.2. Đánh giá hiệu quả kinh tế của cây hồ tiêu trên một ha thông qua các chỉ tiêu dài hạn NPV, IRR, B/C ..............................................................................................57 2.3.4. Thị trường tiêu thụ hồ tiêu ..............................................................................58 2.4. MỘT SỐ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT HỒ TIÊU CỦA NHÓM HỘ ĐIỀU TRA....................................................60 ại h ọc K inh tế H uế 62.4.1. Ảnh hưởng của quy mô diện tích đất trồng hồ tiêu......................................60 2.4.2. Ảnh hưởng của chi phí trung gian ..................................................................61 Chương III: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT HỒ TIÊU Ở XÃ VĨNH GIANG – HUYỆN VĨNH LINH – TỈNH QUẢNG TRỊ .................63 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN HỒ TIÊU TRONG THỜI GIAN TỚI........63 3.2. CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT HỒ TIÊU .........63 3.2.1. Giải pháp về quy hoạch vùng sản xuất ..........................................................63 3.2.2. Giải pháp về kỹ thuật .......................................................................................64 3.2.3. Giải pháp về tưới tiêu ......................................................................................65 3.2.4. Giải pháp về nhân lực ......................................................................................66 3.2.5. Giải pháp về vốn...............................................................................................66 3.2.6. Giải pháp về thị trường tiêu thụ......................................................................67 3.2.7. Một số giải pháp khác ......................................................................................67 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................69 KẾT LUẬN..................................................................................................................69 KIẾN NGHỊ .................................................................................................................70 2.1. Đối với nhà nước .................................................................................................70 2.2. Đối với chính quyền địa phương xã Vĩnh Giang.............................................71 2.3. Đối với hộ sản xuất hồ tiêu.................................................................................71 Đại học Kin h tế Hu ế 7DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU WTO Tổ chức thương mại thế giới EU Liên Minh Châu Âu KHKT Khoa học kỹ thuật FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc DT Diện tích TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam ĐVT Đơn vị tính UBND Ủy ban nhân dân NTTS Nuôi trồng thủy sản SL Số lượng GT Giá trị CNQSD Chứng nhận quyền sử dụng KTCB Kiến thiết cơ bản BQ Bình quân BQC Bình quân chung BVTV Bảo vệ thực vật LĐ Lao động DTBQ Diện tích bình quân TNHH Trách nhiệm hữu hạn Đại học Kin h tế Hu ế 8DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Tên Bảng 1: Diện tích, sản lượng hồ tiêu một số nước trên thế giới 3 năm 2007 – 2010.. Bảng 2: Diện tích, năng suất, sản lượng hồ tiêu Việt Nam từ 2000 – 2009 .. Bảng 3: Khối lượng và kim ngạch xuất khẩu hồ tiêu Việt Nam từ 2000 – 2009 ..... Bảng 4: Tình hình sản xuất hồ tiêu ở tỉnh Quảng Trị 3 năm 2007 – 2009.. Bảng 5: Tình hình sản xuất hồ tiêu ở huyện Vĩnh Linh qua 4 năm 2007 – 2010.. Bảng 6: Quy mô dân số và nguồn lao động xã Vĩnh Giang 3 năm 2008 – 2010.. Bảng 7: Hiện trạng sử dụng đất đai của xã Vĩnh Giang 3 năm 2008 – 2010... Bảng 8: Phân bố diện tích cây hồ tiêu trên địa bàn xã Vĩnh Giang qua 3 năm 2008 – 2010 Bảng 9: Tình hình diện tích, năng suất, sản lượng hồ tiêu của xã Vĩnh Giang qua 3 năm 2008 – 2010.... Bảng 10: Tình hình nhân khẩu và lao động của nhóm hộ điều tra năm 2010.. Bảng 11: Tình hình sử dụng đất đai của nhóm hộ điều tra năm 2010 (Tính bình quân trên hộ).. Bảng 12: Tình hình trang bị tư liệu sản xuất của nhóm hộ điều tra năm 2010 (Tính bình quân trên hộ).. Bảng 13: Quy mô diện tích, năng suất, sản lượng hồ tiêu của nhóm hộ điều tra năm 2010 (Tính bình quân trên hộ) Trang 16 18 19 20 21 25 28 33 35 36 38 40 41 Đại học Kin h tế Hu ế 9Bảng 14: Chi phí kiến thiết cơ bản cho 1 ha hồ tiêu..... Bảng 15:Chi phí thời kỳ kinh doanh cho 1 ha hồ tiêu... Bảng 16: Kết quả và hiệu quả kinh tế của cây hồ tiêu bình quân trên 1 ha của nhóm hộ điều tra năm 2010 Bảng 17: Hiệu quả kinh tế của cây hồ tiêu thông qua các chỉ tiêu dài hạn.. Bảng 18: Thị trường tiêu thụ hồ tiêu của các hộ điều tra năm 2010 ( Tính bình quân trên hộ).............. Bảng 19: Ảnh hưởng quy mô đất trồng hồ tiêu đến kết quả và hiệu quả sản xuất hồ tiêu của nhóm hộ điều tra... Bảng 20: Ảnh hưởng của chi phí trung gian đến kết quả và hiệu quả sản xuất hồ tiêu của nhóm hộ điều tra... 43 45 46 47 48 50 51 Đại học Kin h tế Hu ế 10 TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Có thể thấy Việt Nam là nước xuất khẩu hồ tiêu số 1 thế giới, tuy nhiên giá trị mà nó mang lại thì chưa cao. Trong thời gian gần đây tình hình sản xuất hồ tiêu của Việt Nam có nhiều biến động. Diện tích hồ tiêu nước ta giai đoạn trước năm 2002 tăng khá nhanh nhưng đến năm 2003 lại sụt giảm mạnh. Giá hồ tiêu trên thị trường thế giới lúc bấy giờ rớt mạnh đã dẫn đến tình trạng trồng rồi lại chặt của người nông dân Việt Nam, một phần nữa là do thời tiết khí hậu diễn biến phức tạp và sâu bệnh nhiều nên diện tích hồ tiêu trong cả nước giảm xuống. Tuy nhiên, từ năm 2004 trở lại đây, diện tích hồ tiêu đã tăng trở lại và có xu hướng ổn định ở mức xấp xỉ 50,00 nghìn ha (năm 2010 là 51,00 nghìn ha). Để thấy được hiệu quả mà cây hồ tiêu mang lại cho người dân tôi đã chọn đề tài đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu trên địa bàn xã Vĩnh Giang, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Mục tiêu chính của việc nghiên cứu đề tài là hệ thống hóa cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế, đánh giá đúng kết quả và hiệu quả sản xuất hồ tiêu, tìm ra những nhân tố ảnh hưởng đến nó, trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất hồ tiêu ở xã Vĩnh Giang nói riêng và huyện Vĩnh Linh nói chung. Đồng thời, qua quá trình nghiên cứu tôi đã vận dụng được những kiến thức được học tại trường vào việc thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Có được kết quả này, tôi đã thu thập thông tin, dữ liệu theo yêu cầu của đề cương. Trong đó, một phần số liệu tổng quát được thu thập từ Niên giám thống kê, các sách báo, các báo cáo của UBND xã Vĩnh Giang, Dữ liệu phục vụ cho đánh giá kết quả và hiệu quả sản xuất hồ tiêu được thu thập qua quá trình điều tra phỏng vấn trực tiếp các hộ nông dân. Trong quá trình nghiên cứu đề tài tôi đã sử dụng phối hợp một số phương pháp: Phương pháp điều tra chọn mẫu, phương pháp phỏng vấn trực tiếp, phương pháp thu thập vá xử lý thông tin, phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp phân tích thống kê, phương pháp so sánh, phương pháp chuyên gia,... Qua quá trình nghiên cứu, tôi đã xác định được một số nguyên nhân làm cho năng suất cây hồ tiêu giảm sút. Từ đó, tôi đề xuất kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất hồ tiêu trong thời gian tới. Đại học Kin h ế Hu ế 11 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài Là một nước đang phát triển, trong những năm qua Việt Nam đã và đang có những bước tăng trưởng mạnh về mặt kinh tế. Với những chính sách đúng đắn trong hội nhập kinh tế - văn hóa – xã hội với các nước trong khu vực và trên thế giới, nền kinh tế nước ta đang dần ổn định, đi lên và đạt được những kết quả khả quan. Việc phát triển và xây dựng nông nghiệp là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội tạo đà tiến lên công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Vấn đề nông nghiệp – nông thôn – nông dân có ý nghĩa chiến lược to lớn và có tầm quan trọng đặc biệt của quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước trong những năm tới. Ngày 07/11/2006 Việt Nam chính thức trở thành thành viên của tổ chức thương mại WTO. Sự kiện này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trên con đường phát triển kinh tế của nước ta. Bước vào WTO, Việt Nam có rất nhiều cơ hội nhưng cũng phải đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt đối với lĩnh vực nông nghiệp. Vì vậy, xác định đúng đường đi cho nền nông nghiệp nước ta có ý nghĩa rất to lớn. Trong thời kỳ đổi mới, nông nghiệp Việt Nam đã đạt những thành tựu nổi bật, duy trì tốc độ tăng trưởng đều và ổn định, thể hiện được lợi thế so sánh của Việt Nam so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Nông nghiệp đã thực sự trở thành chỗ dựa nền tảng cho công nghiệp và dịch vụ, góp phần quan trọng vào việc bảo đảm ổn định xã hội ở nước ta. Nông nghiệp nước ta đang có nhiều tiềm năng và thế mạnh. Một trong những tiềm năng và thế mạnh ấy là xuất khẩu nông sản. Nông sản Việt Nam từ lâu đã có chỗ đứng trên thị trường quốc tế với một số mặt hàng chủ lực như gạo, cà phê, cao su, hồ tiêu,... Theo ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam (VPA), Việt Nam đang được đánh giá là nhà cung ứng hạt tiêu lý tưởng nhất với giá cả và chất lượng hết sức cạnh tranh. Có mặt tại gần 80 nước và vùng lãnh thổ, chiếm 50% sản lượng xuất khẩu toàn cầu, hạt tiêu Việt Nam đã khẳng định vị trí số 1 trên thị trường quốc tế. Hạt tiêu Việt Nam được các nước đánh giá là đóng vai trò quyết định trên thị trường thế Đại học Kin h tế Hu ế 12 giới. Tại một số thị trường lớn, hạt tiêu Việt Nam chiếm vai trò chi phối quan trọng, chẳng hạn như 33% tổng nhu cầu tiêu thụ tại Mỹ và 40% tại EU. Gần đây, đã có doanh nghiệp Nhật Bản sang Việt Nam đầu tư xây dựng nhà máy chế biến hạt tiêu đưa về Nhật Bản tiêu thụ. Cây hồ tiêu có tên khoa học là Piper Nigrum L. (thuộc họ Piperaceae). Với điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển cây công nghiệp dài ngày nên cây hồ tiêu từ lâu đã có mặt trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Hồ tiêu là mặt hàng xuất khẩu có giá trị cao so với các nông sản khác, sản phẩm từ cây hồ tiêu được sử dụng làm gia vị, trong y dược, trong công nghiệp hương liệu, nước hoa,... Tình hình sản xuất hồ tiêu của Việt Nam trong những năm qua có nhiều biến động. Diện tích hồ tiêu nước ta giai đoạn trước năm 2002 tăng khá nhanh nhưng đến năm 2003 lại sụt giảm mạnh. Giá hồ tiêu trên thị trường thế giới lúc bấy giờ rớt mạnh đã dẫn đến tình trạng trồng rồi lại chặt của người nông dân Việt Nam, một phần nữa là do thời tiết khí hậu diễn biến phức tạp và sâu bệnh nhiều nên diện tích hồ tiêu trong cả nước giảm xuống. Tuy nhiên, từ năm 2004 trở lại đây, diện tích hồ tiêu đã tăng trở lại và có xu hướng ổn định ở mức xấp xỉ 50,00 nghìn ha (năm 2010 là 51,00 nghìn ha). Vĩnh Giang là một xã nằm ở phía Đông Nam của huyện Vĩnh Linh có lợi thế phát triển nhiều loại cây công nghiệp dài ngày có hiệu quả kinh tế cao, trong đó cây hồ tiêu là một trong những cây chủ lực của vùng đất đỏ bazan đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế của xã. Đối với người trồng hồ tiêu, hồ tiêu không những góp phần ổn định đời sống, xóa đói giảm nghèo, tạo công ăn việc làm mà còn nâng cao mức thu nhập cho họ và tăng hiệu quả sử dụng đất đỏ bazan và cải tạo vườn tạp. Tuy nhiên, trong thực tế hiệu quả kinh tế do sản xuất hồ tiêu mang lại vẫn chưa tương xứng với tiềm năng sẵn có của xã. Những năm gần đây, thiên tai và sâu bệnh tràn lan đã làm cho diện tích và sản lượng hồ tiêu của xã giảm mạnh. Mặt khác do giá hồ tiêu những năm trước 2006 xuống thấp trong lúc giá vật tư đầu vào và giá nhân công tăng cao, người nông dân nắm không chắc kỹ thuật nên sự đầu tư của họ cho vườn hồ tiêu không đúng mức khiến các vườn hồ tiêu ngày càng kiệt quệ và tình trạng người dân chặt bỏ cây hồ tiêu ngày càng phổ biến. Song, bốn năm trở lại đây giá hồ tiêu đã tăng và có xu hướng tăng Đại học Kin h tế H ế 13 lên nữa, người nông dân quay lại trồng hồ tiêu nhưng liệu sản xuất cây hồ tiêu có thực sự mang lại hiệu quả không và phát triển diện tích hồ tiêu một cách ồ ạt như vậy có phải là hướng làm đúng hay không. Xuất phát từ thực tế đó, tôi chọn đề tài: “ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT HỒ TIÊU TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VĨNH GIANG – HUYỆN VĨNH LINH – TỈNH QUẢNG TRỊ.” làm khóa luận tốt nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu đề tài - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất cây hồ tiêu trong điều kiện nước ta nói chung và khu vực Miền Trung nói riêng. - Đánh giá đúng thực trạng sản xuất hồ tiêu hiện nay của xã, từ đó so sánh hi