Đề tài Đánh giá thực trạng môi trường kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam

1 1 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. 4 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ 5 LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CHUNG VỀ MÔI TRƢỜNG KINH DOANH VÀ MÔI TRƢỜNG KINH DOANH CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP ĐIỆN TỬ ......................................................................................... 6 1.1. Tổng quan chung về môi trƣờng kinh doanh ........................................ 6 1.1.1. Khái niệm ................................................................................................ 6 1.1.2. Các yếu tố cấu thành môi trường kinh doanh ...................................... 7 1.1.2.1. Yếu tố kinh tế ........................................................................................ 7 1.1.2.2. Yếu tố thể chế ....................................................................................... 8 1.1.2.3. Yếu tố văn hóa – xã hội ........................................................................ 9 1.1.3. Các chỉ tiêu đánh giá môi trường kinh doanh...................................... 9 1.1.4. Các nhân tố khách quan ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh ... 10 1.1.4.1. Sự phát triển kinh tế thị trường trong nước ....................................... 10 1.1.4.2. Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ............................... 11 1.1.4.3. Yếu tố khoa học kỹ thuật và công nghệ .............................................. 12 1.2. Tổng quan chung về môi trƣờng kinh doanh ngành công nghiệp điện từ ..................................................................................................................... 12 1.2.1.Tổng quan về ngành công nghiệp điện tử ........................................... 12 1.2.1.1. Khái niệm ........................................................................................... 12 1.2.1.2. Đặc điểm ............................................................................................ 13 1.2.2. Tổng quan về môi trường kinh doanh ngành công nghiệp điện tử . 15 1.2.2.1. Khái niệm ........................................................................................... 15 1.2.2.2. Vai trò của môi trường kinh doanh với ngành công nghiệp điện tử .. 16 1.3. Kinh nghiệm một số nƣớc nhằm hoàn thiện môi trƣờng kinh doanh cho ngành công nghiệp điện tử và bài học cho Việt Nam.......................... 17 1.3.1. Thái lan ................................................................................................. 17 2 2 1.3.1.1. Khái quát ngành công nghiệp điện tử Thái Lan ................................ 18 1.3.1.2. Những chính sách nhằm hoàn thiện môi trường kinh doanh mà Thái Lan đang sử dụng ............................................................................................ 19 1.3.2. Trung Quốc .......................................................................................... 20 1.3.2.1. Khái quát ngành công nghiệp điện tử Trung Quốc ........................... 20 1.3.2.2. Những chính sách nhằm hoàn thiện môi trường kinh doanh mà Trung Quốc đang sử dụng ......................................................................................... 21 1.3.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam .......................................... 22 CHƢƠNG 2: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG MÔI TRƢỜNG KINH DOANH CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP ĐIỆN TỬ VIỆT NAM ........... 24 2.1. Thực trạng ngành công nghiệp điện tử Việt Nam .............................. 24 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ..................................................... 24 2.1.1.1. Khái quát quá trình phát triển ngành công nghiệp điện tử thế giới .. 24 2.1.1.2. Khái quát quá trình phát triển của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam ................................................................................................................. 25 2.1.2. Thực trạng ngành công nghiệp điện tử Việt Nam ............................. 28 2.1.2.1. Hoạt động sản xuất và lắp ráp .......................................................... 28 2.1.2.2. Hoạt động thương mại xuất nhập khẩu ............................................. 31 2.2. Đánh giá thực trạng môi trƣờng kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử ở Việt Nam ........................................................................................ 34 2.2.1. Đánh giá thực trạng môi trường kinh doanh của Việt Nam theo tiêu chuẩn xếp hạng của World Bank .................................................................. 34 2.2.1.1. Thực trạng môi trường kinh doanh của Việt Nam ............................. 35 2.2.1.2. Đánh giá những cải thiện về môi trường kinh doanh Việt Nam ........ 41 2.2.2. Đánh giá thực trạng môi trường kinh doanh ngành công nghiệp điện tử qua mô hình cạnh tranh 5 nguồn lực của Michael Porter ..................... 43 2.2.2.1. Những vấn đề về nguồn cung của ngành CNĐT................................ 43 2.2.2.2. Những vấn đề về nguồn tiêu thụ của ngành CNĐT ........................... 46 2.2.2.3. Nguy cơ từ những công ty sắp gia nhập ............................................ 47 3 3 2.2.2.4. Sản phẩm thay thế .............................................................................. 48 2.2.2.5.Cạnh tranh nội bộ ngành .................................................................... 49 2.3. Đánh giá môi trƣờng kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam ................................................................................................................. 51 2.3.1. Những thành tựu đạt được .................................................................. 51 2.3.2. Những khó khăn còn hạn chế ............................................................. 52 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN MÔI TRƢỜNG KINH DOANH NGÀNH CÔNG NGHIỆP ĐIỆN TỬ VIỆT NAM .................... 55 3.1. Quan điểm và định hƣớng phát triển ................................................... 55 3.1.1. Quan điểm phát triển ........................................................................... 55 3.1.2. Mục tiêu phát triển ............................................................................... 56 3.1.3. Định hướng phát triển ......................................................................... 56 3.2. Một số kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện môi trƣờng kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử. ........................................................ 58 3.2.1. Đối với Chính phủ ................................................................................ 58 3.2.1.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý .......................................................... 58 3.2.1.2. Hoàn thiện các chính sách thuế ......................................................... 59 3.2.1.3. Đầu tư và phát triển cơ sở hạ tầng .................................................... 60 3.2.1.4. Thu hút và sử dụng FDI có hiệu quả ................................................. 60 3.2.1.5. Giải pháp nâng cao trình độ khoa học công nghệ ............................. 62 3.2.1.6. Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ............................... 62 3.2.1.7. Phát triển ngành công nghiệp phụ trợ ............................................... 63 3.2.2. Đối với các doanh nghiệp hoạt động trong ngành điện tử ................ 65 3.2.2.1. Xây dựng chiến lược phát triển .......................................................... 65 3.2.2.2. Xác định thị trường mục tiêu ............................................................. 66 3.2.2.3. Đào tạo nguồn nhân lực ..................................................................... 67 KẾT LUẬN .................................................................................................... 68 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 70 4 4 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1: Công nghiệp điện tử Thái Lan ........................................................... 22 Bảng 2: Tổng sản lượng ngành công nghiệp điện tử Việt Nam ..................... 31 Bảng 3: Tổng giá trị xuất khẩu hàng điện tử ................................................... 31 Bảng 4 : Báo cáo xếp hạng môi trường của WB năm 2008 – (2009) ............. 35 Bảng 5: Tình hình thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam ................................. 36 Bảng 6: Tình hình thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam ................................. 38 Bảng 7: Xếp hạng vay vốn một số quốc gia trong khu vực ASEAN ............. 39 Bảng 8 : Những cải thiện gần đây đối với môi trường kinh doanh ................ 42 Bảng 9: Mối quan hệ giữa ngành công nghiệp phụ trợ và lắp ráp hàng điện tử ......................................................................................................................... 44 Bảng 10 :Chỉ số năng lực cạnh tranh ngành CNĐT các nước Đông Á 2000- 2007 ................................................................................................................. 50 5 5 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Tên thông thƣờng Tên viết tắt Môi trường kinh doanh MTKD Chủ thể kinh tế CTKT Kinh tế thị trường KTTT Công nghiệp điện tử CNĐT Doanh nghiệp DN Doanh nghiệp nhà nước DNNN Công nghệ thông tin CNTT Trách nhiệm hữu hạn TNHH Hiệp hội doanh nghiệp điện tử Việt Nam VEIA Business Monitor International BMI Nhập một nửa linh kiện SKD Nhập tất cả các linh kiện CKD Nhập một phần linh kiện IDK 1 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bước vào năm 2009, các doanh nghiệp công nghiệp điện tử của Việt Nam đang đối mặt với cả hai khó khăn lớn cùng lúc: cam kết cắt giảm thuế nhập khẩu mức tối đa theo hiệp định tự do theo ngành (theo cam kết WTO) và cam kết mở cửa thị trường bán lẻ, phân phối. Theo đó, sẽ bãi bỏ trợ cấp với hàng thay thế nhập khẩu, bãi bỏ trợ cấp xuất khẩu, bãi bỏ các ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. Riêng cam kết chung quy định, giảm mức thuế nhập khẩu bình quân của sản phẩm công nghiệp từ 16,1% xuống 12,6% trong vòng 5-7 năm; cắt giảm ngay đối với các mặt hàng đang có thuế suất cao trên 20% và 30%, trong đó gồm nhiều loại máy móc, thiết bị điện, điện tử. Những yếu tố trên sẽ tác động tích cực, thúc đẩy doanh nghiệp trong nước huy động mọi nguồn lực, thay đổi công nghệ và tăng sức cạnh tranh. Vào ngày 7/8/2004, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 153/2004/QD – TTg ban hành Định hướng phát triển bền vững ở Việt Nam nhằm mục tiêu trở thành nước công nghiệp vào năm 2020. Một trong những ngành sản xuất công nghiệp sẽ chiếm vị trí then chốt đó là công nghiệp điện tử. Tuy nhiên đến thời điểm năm 2010, những đóng góp của ngành công nghiệp điện tử vẫn còn rất nhiều hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng vốn có. Theo một thống kê từ Bộ Công Thương trong tổng số doanh thu gần 3 tỉ đô la Mỹ do ngành công nghiệp này mang lại, xuất khẩu đạt trên 2 tỉ đô la Mỹ nhưng 95 - 98% doanh thu xuất khẩu thuộc về các doanh nghiệp vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài1 . Còn các sản phẩm điện tử của Việt Nam dù xuất khẩu với số lượng lớn nhưng giá trị gia tăng lại rất thấp và chỉ đứng ở giai đoạn đầu (gia công, lắp ráp sản phẩm) trong chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu. 1 Công nghiệp điện tử Việt Nam: cần tập trung đầu tư theo chiều sâu; 2 2 Trong Hội nghị đánh giá thực trạng công nghiệp điện tử Việt Nam tổ chức ngày 8/6/2009 tại Hà Nội đã nêu lên một hiện thực: Mặc dù luôn đƣợc tuyên bố chú trọng quan tâm phát triển, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ thông tin, nhƣng chƣa một lần điện tử Việt Nam có đƣợc một chiến lƣợc phát triển toàn diện2. Điều này khiến các doanh nghiệp không có một hành lang định hướng phát triển cho mình, không có cơ sở để các cơ quan chức năng duyệt triển khai các dự án. Thậm chí phải chịu những bất hợp lý có nguyên nhân từ sự không đồng nhất về chính sách như khung thuế cho linh kiện và sản phẩm nguyên chiếc của máy tính. Chính những lý do đó cần đòi hỏi phải có sự đánh giá về môi trường kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử ở Việt Nam trong thời gian qua. Chỉ trên cơ sở môi trường kinh doanh thuận lợi thì mới xây dựng được chiến lược kinh doanh phù hợp cho các doanh nghiệp. Đó chính là nền tảng cốt lõi, và chỉ khi giải quyết được vấn đề đó thì mới có thể đặt ra niềm tin cho ngành công nghiệp điện tử của Việt Nam sẽ phát triển có định hướng. Tổng hợp các lý do nêu trên, nhóm đề tài quyết định chọn :‟‟ Đánh giá thực trạng môi trường kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam’’ làm nội dung nghiên cứu. 3. Tổng quan nghiên cứu Do xác định công nghiệp điện tử là một trong những ngành chiến lược của Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên những kết quả đạt được vẫn chưa tương xứng với tiềm năng hiện ra, do vậy đã có khá nhiều các nghiên cứu của các nhà khoa học nhằm đưa ra một giải pháp để cải thiện vị trí của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu hay tham gia vào mạng lưới sản xuất toàn cầu. Có thể kể đến một số nghiên cứu như sau: Đề tài cấp Bộ của nhóm PGS.TS Nguyễn Hoàng Ánh (ĐH Ngoại Thương) – Nghiên cứu chuỗi giá trị toàn cầu (Global value chain) và khả năng tham gia của các doanh nghiệp ngành điện tử của Việt Nam hay LATS kinh tế của Hoàng Thị Hoan (2005) – Nâng cao năng lực 2 Ngành điện tử Việt Nam được ưu tiên nhưng không có chiến lược, di%E1%BB%87n-t%E1%BB%AD-vn-d%C6%B0%E1%BB%A3c-%C6%B0u-tien-nh%C6%B0ng-khong- co-chi%E1%BA%BFn-l%C6%B0%E1%BB%A3c/ 3 3 cạnh tranh của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Và để một ngành phát triển thì cần phải xây dựng một môi trường kinh doanh thuận lợi, đây là điều kiện tiên quyết ảnh hưởng đến chính sách phát triển một ngành. Trong đó có thế kể đến một số nghiên cứu như sau: GS.TS. Nguyễn Đình Giao (1996 )chủ biên - Phát triển môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp công nghiệp và chế biến thực phẩm hoạt động có hiệu quả’’ hay LATS khoa học kinh tế của Ngô Kim Thanh (2005) – Biện pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện môi trường kinh doanh của các doanh nghiệp công nghiệp nhà nước sản xuất hàng tiêu dùng ở Việt Nam. Tuy nhiên cho đến thời điểm này, trong quá trình tìm hiểu nhóm đề tài nhận thấy chưa có đề tài nào nghiên cứu về môi trường kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam. 4. Đối tƣợng và mục tiêu nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là các doanh nghiệp hoạt động trong ngành công nghiệp điện tử. Với mục tiêu phân tích và đánh giá thực trạng môi trường kinh doanh của ngành trong thời gian vừa qua nhằm đưa ra những giải pháp góp phần vào nâng cao hiệu quả của ngành công nghiệp điện tử. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Thông qua những số liệu từ báo cáo Môi trường Kinh doanh được World Bank (WB) và tập đoàn tài chính IFC, Báo cáo Chỉ số Tự do Kinh tế (IEF) của tổ chức Heritage Foundation và Báo cáo Chỉ số Cạnh tranh Toàn cầu (GCI) của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) kết hợp những số liệu phân tích SWOT về công nghiệp điện tử của Business Monitor International, nhóm đề tài đã tổng hợp và phân tích theo 10 chỉ tiêu chính của WB đưa ra. Do nội dung nghiên cứu về môi trường kinh doanh ngành nên ngoài những yếu tố khách quan tác động từ bên ngoài còn có những yếu tố nội tại ảnh hưởng đến các doanh nghiệp. Vì vậy, phương pháp phân tích được thực hiện một cách phổ biến 4 4 hiện nay là mô hình Five Forces của M. Porter nhắm đánh giá những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của những doanh nghiệp sản xuất hàng điện tử. Trên cơ sở những khó khăn còn tồn tại, nhóm đề tài đưa ra một số giải pháp nhằm cải thiện môi trường kinh doanh ngành công nghiệp điện tử. 6.Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu tổng quan chung về môi trường kinh doanh Việt Nam theo 10 tiêu chí đánh giá của World Bank (WB), bên cạnh việc đánh giá môi trường kinh doanh ngành công nghiệp điện tử theo yếu tố cạnh tranh 5 nguồn lực của Michael Porter. Một trong những nhân tố cũng ảnh hưởng đến MTKD của ngành công nghiệp điện tử chính là các doanh nghiệp hoạt động trong ngành. Tuy nhiên, hiện nay các doanh nghiệp Việt Nam sản xuất còn nhỏ lẻ và gặp nhiều khó khăn khi chưa xác định được chiến lược phát triển, do đó những tác động của DN đến MTKD ngành là khá hạn chế. Và chỉ khi hoàn thiện được MTKD quốc gia kết hợp với những chính sách phát triển ngành thì các DN mới có điều kiện để xác định hướng đi cho mình. Do đó, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu vào 2 nhân tố ảnh hưởng lớn đó là :MTKD quốc gia và MTKD ngành CNĐT. 7. Kết quả nghiên cứu dự kiến Dựa trên tìm hiểu thực tế về tình hình phát triển của ngành công nghiệp điện tử ở Việt Nam, nhóm đề tài mong muốn đạt được một số kết quả sau : - Đánh giá môi trường kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử ở Việt Nam hiện nay ra sao. - Qua những khó khăn còn tồn tại, tìm hiểu lý do để giải thích cho câu hỏi : vì sao một ngành công nghiệp đầy tiềm năng và được đưa ra là một trong những ngành mũi nhọn trong công cuộc xây dựng đất nước lại chưa đạt được kết quả tương xứng. 5 5 - Từ những điều kiện thuận lợi, nhóm tác giả muốn xây dựng một môi trường kinh doanh thuận lợi nhằm cải thiện vị trí của ngành công nghiệp điện tử trong chuỗi giá trị toàn cầu, đồng nghĩa với việc tìm giải pháp để nâng cao giá trị gia tăng của mặt hàng này. 8. Kết cấu đề tài Chƣơng 1: Tổng quan chung về môi trƣờng kinh doanh và môi trƣờng kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử Chƣơng 2: Đánh giá thực trạng môi trƣờng kinh doanh của ngành công nghiệp điện tử Việt Nam Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện môi trƣờng kinh doanh cho ngành công nghiệp điện tử Việt Nam 6 6 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CHUNG VỀ MÔI TRƢỜNG KINH DOANH VÀ MÔI TRƢỜNG KINH DOANH CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP ĐIỆN TỬ 1.1. Tổng quan chung về môi trƣờng kinh doanh 1.1.1. Khái niệm Môi trường được hiểu một cách đơn giản là tập hợp các yếu tố, điều kiện gắn liền với một không gian hữu hạn cho sự tồn tại và phát triển của một chủ thể hay một hệ thống hữu sinh nào đó như môi trường không khí, môi trường văn hóa, môi trường sống….3 Tuy nhiên môi trường kinh doanh (MTKD) là một khái niệm đặc thù có quan hệ chặt chẽ với đời sống kinh tế. MTKD là khái niệm có nội hàm rộng và đa dạng. Tùy theo lĩnh vực hay giác độ xem xét khác nhau, người ta có thể đưa ra những định nghĩa hoặc cách phân loại khác nhau. MTKD xét theo quan điểm phạm vi, quy mô có MTKD của một DN, một ngành, một quốc gia, một khu vực hay thế giới. Nhưng nếu xét về chức năng hay tính chất nó lại gồm môi trường kinh tế, môi trường văn hóa, môi trường khoa học – công nghệ, môi trường thể chế…do vậy, hiện nay có rất nhiều các quan niệm khác nhau về MTKD, nhưng tựu chung lại có thể khái quát thành các quan niệm sau: Quan niệm thứ nhất: MTKD là tổng hợp những yếu tố, điều kiện mà chủ thể kinh tế (CTKT) sử dụng để tiến hành toàn bộ quá trình sản xuất và kinh 3 TS. Võ Tá Tri (2007), Luận văn Tiến sĩ - Môi trường kinh doanh thương mại nước ta hiện nay. 7 7 doanh 4. Đó là tổng thể những điều kiện bên trong và bên ngoài CTKT, nhằm đảm bảo cho hoạt động được bình thường và có hiệu quả. Ưu điểm của quan điểm này là đã xác định được các yếu tố, điều kiện của MTKD, đặc biệt nó chỉ rõ được các yếu tố bên trong và bên ngoài có tác động đến toàn bộ quá trình sản xuất kinh doanh của CTKT. Quan điểm thứ hai: MTKD là tập hợp các yếu tố, điều kiện thiết lập nên khung cảnh sống của một chủ thể, hay tập hợp các CTKT trong nền Kinh tế thị trường (KTTT).5 Quan điểm này nhấn mạnh đến các điều kiện mang tính khách quan ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến hoạt động kinh doanh của các CTKT. Quan điểm nay làm rõ được tính chất, mức độ tác động của các yếu tố, điều kiện của MTKD đối với các CTKT, sự tác động khách quan với mức độ gi