Đề tài Doanh nghiệp công ích trên địa bàn Hà Nội

më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng (KTTT) ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta, kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, trong ®ã hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc (DNNN) lµ bé phËn chñ yÕu. DNNN gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ, ®i ®Çu trong øng dông khoa häc - c«ng nghÖ, nªu g­¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi… DNNN nãi chung vµ DNNN ho¹t ®éng v× môc tiªu c«ng Ých (gäi t¾t lµ doanh nghiÖp c«ng Ých) ho¹t ®éng theo c¸c chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ n­íc phôc vô cho lîi Ých trùc tiÕp cña toµn x· héi hay lîi Ých c«ng céng nh­: cung øng hµng hãa c«ng céng (HHCC) theo kÕ ho¹ch hay ®¬n ®Æt hµng cña nhµ n­íc nh­ c¸c hµng hãa vÒ quèc phßng, an ninh, y tÕ c«ng céng vµ v¨n hãa... MÆc dï nhãm hµng hãa c«ng céng ®­îc coi lµ hµng hãa ®Æc biÖt nµy chiÕm tû träng kh«ng lín trong nÒn kinh tÕ nh­ng nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý riªng do vai trß quan träng vµ tÝnh ®Æc thï cña nã ®èi víi nÒn kinh tÕ. Nh÷ng n¨m qua cña thêi kú ®æi míi, qu¸ tr×nh s¾p xÕp, tæ chøc l¹i doanh nghiÖp c«ng Ých (DNCI) cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña KTTT nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi, DNCI ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ: kÕt cÊu h¹ tÇng ®­îc c¶i thiÖn, gãp phÇn ®¶m b¶o nh÷ng c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn, gi¶m thiÓu møc ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc. Ngµy nay cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung cña ®Êt n­íc, viÖc t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi tèc ®é cao vµ møc ®é ®« thÞ hãa ngµy cµng nhanh chãng cña thµnh phè Hµ Néi ®ang ®Æt ra rÊt nhiÒu nhiÖm vô cÊp b¸ch cÇn gi¶i quyÕt. Trong ®ã, nhiÖm vô quan träng ph¶i tËp trung nhiÒu h¬n cho ®Çu t­ ph¸t triÓn, n©ng cÊp, c¶i t¹o, ®ång bé vµ hiÖn ®¹i hãa c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng giao th«ng c«ng chÝnh. Cung cÊp kÞp thêi víi chÊt l­îng ngµy cµng tèt h¬n c¸c dÞch vô, tiÖn Ých c«ng céng cho mäi ng­êi. DNNN mµ ®Æc biÖt lµ DNCI, trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang KTTT ®ang ph¸t sinh nhiÒu bÊt cËp nh­ t×nh tr¹ng ®Çu t­ lín nh­ng kÕt qu¶ kinh tÕ - x· héi kh«ng ®­îc nh­ mong muèn. NhiÒu vÊn ®Ò vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®Æt ra g©y lóng tóng trong c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý. ThËm chÝ DNCI cßn bÞ ®¸nh gi¸ lµ khu vùc kÐm hiÖu qu¶ nhÊt hiÖn nay. Mét sè c«ng tr×nh träng ®iÓm triÓn khai ch­a ®¹t yªu cÇu so víi tiÕn ®é ®Æt ra. Nh÷ng c«ng tr×nh vÒ d©n sinh nh­ cÊp tho¸t n­íc, chiÕu s¸ng, c¶i t¹o vµ n©ng cÊp h¹ tÇng kü thuËt… triÓn khai cßn chËm. NhiÒu khu vùc cña thµnh phè thiÕu n­íc s¹ch sinh ho¹t, r¸c tån ®äng ë c¸c ngâ xãm, phÕ th¶i x©y dùng cßn ch­a ®­îc thu dän kÞp thêi, ®­êng phè cßn bôi, vÖ sinh n¬i c«ng céng ch­a ®¶m b¶o. C«ng t¸c xö lý vµ phèi hîp xö lý c¸c vi ph¹m ch­a ®¹t yªu cÇu, l·ng phÝ ®iÖn, n­íc c«ng céng vÉn ë møc cao, dÞch vô vui ch¬i gi¶i trÝ ch­a ph¸t triÓn t­¬ng xøng víi vÞ thÕ cña Thñ ®«. Hµ Néi lµ Thñ ®« cña c¶ n­íc, c¸c DNCI chiÕm mét sè l­îng lín, cã vai trß, vÞ trÝ träng yÕu trong viÖc cung øng c¸c s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých (SP, DVCI) víi gi¸ ­u ®·i (thÊp h¬n gi¸ thµnh, æn ®Þnh trong thêi gian dµi) nh­: giao th«ng ®« thÞ; cung cÊp n­íc s¹ch; ®¶m b¶o tiªu tho¸t n­íc m­a, n­íc th¶i; thu gom chÕ biÕn r¸c th¶i vµ chÊt th¶i c«ng nghiÖp, y tÕ; chiÕu s¸ng c«ng céng; ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c v­ên hoa, c©y xanh, c«ng viªn, gi¶i ph©n c¸ch… KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng DNCI ®ãng gãp to lín vµo viÖc b×nh æn gi¸ c¶ thÞ tr­êng, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, ng­êi d©n thùc sù ®­îc h­ëng lîi tõ c¸c SP, DVCI vµ t¹o ra diÖn m¹o míi cho bé mÆt cña Thñ ®«. B­íc vµo thêi kú ®Èy m¹nh CNH, H§H tr­íc yªu cÇu ph¸t triÓn nhanh, v÷ng ch¾c ®Æt ra ®èi víi DNCI nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch. Yªu cÇu Êy ®ßi hái ph¶i ®æi míi c¸ch nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ vµ cã nh÷ng gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch c¶ vÜ m«, vi m« ®èi víi c¸c DNCI nãi chung vµ DNCI cña Thñ ®« Hµ Néi nãi riªng. V× vËy vÊn ®Ò: "Doanh nghiÖp c«ng Ých trªn ®Þa bµn Hµ Néi" ®­îc chän lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cña luËn v¨n nh»m cã c¸ch nh×n kh¸ch quan, khoa häc ®èi víi DNCI nãi chung, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p thiÕt thùc gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng DNCI trªn ®Þa bµn Thñ ®« Hµ Néi. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ DNCI nh­: "Thùc tr¹ng vµ nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n­íc ë doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng c«ng Ých" cña t¸c gi¶ NguyÔn Trung Kiªn. §Ò tµi ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ qu¶n lý nhµ n­íc; ph©n tÝch thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n­íc DNCI trong 2 n¨m (1999 - 2000). §ång thêi ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n­íc DNCI. "Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých ngµnh Giao th«ng c«ng chÝnh Hµ Néi" cña t¸c gi¶ Hoµng Kim Hång. §Ò tµi ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c DNCI ngµnh Giao th«ng c«ng chÝnh Hµ Néi, chØ ra nh÷ng ­u ®iÓm, nh÷ng thÕ m¹nh cÇn ph¸t huy vµ nh÷ng tån t¹i, h¹n chÕ trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cÇn ®­îc ®iÒu chØnh hoÆc ®æi míi ph­¬ng thøc ho¹t ®éng; nh»m ph¸t huy n¨ng lùc tiÒm tµng cña c¸c doanh nghiÖp vµ x· héi ®Ó c¸c ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy cã hiÖu qu¶ cao. "Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c kÕ ho¹ch ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng c«ng Ých - Côm c¶ng Hµng kh«ng miÒn B¾c" cña t¸c gi¶ NguyÔn H÷u Vinh. §Ò tµi ph©n tÝch c«ng t¸c kÕ ho¹ch, tæng kÕt thùc tiÔn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh thêi kú 1998 - 2002; ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch vµ ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNCI - Côm c¶ng Hµng kh«ng miÒn B¾c. "§æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng c«ng Ých ngµnh V¨n hãa th«ng tin" cña t¸c gi¶ NguyÔn Danh Ngµ. §Ò tµi ®Ò cËp ®Õn ®æi míi c¬ chÕ ho¹t ®éng cña DNCI ngµnh v¨n hãa th«ng tin d­íi gi¸c ®é nghiªn cøu cña m«n häc Kinh tÕ ph¸t triÓn. Ngoµi ra cßn mét sè bµi ®¨ng trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ chuyªn ngµnh vÒ DNCI. Tuy nhiªn c¸c c«ng tr×nh trªn chñ yÕu nghiªn cøu c¸c DNCI d­íi gãc ®é lµ mét bé phËn cña kinh tÕ nhµ n­íc vµ chØ ra c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh. Mét sè t¸c gi¶ cã ®Ò cËp ®Õn mét ngµnh, lÜnh vùc c«ng Ých cô thÓ. Do giíi h¹n lÞch sö, c¸ch tiÕp cËn KTTT ®· cã nhiÒu ®iÓm cßn h¹n chÕ, c¸c gi¶i ph¸p kh«ng cßn phï hîp víi thùc tiÔn, ®ßi hái ph¶i ®­îc xem xÐt, bæ sung trong ®iÒu kiÖn míi. ViÖc nghiªn cøu DNCI trong nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN qua kh¶o s¸t trªn ®Þa bµn Thñ ®« Hµ Néi lµ mét h­íng ®i míi, kh«ng trïng l¾p víi c¸c ®Ò tµi, c«ng tr×nh ®· ®­îc c«ng bè. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n 3.1. Môc ®Ých Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ vÞ trÝ, vai trß, m« h×nh tæ chøc vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña DNCI trong nÒn KTTT. §Æc biÖt lµm râ ®Æc ®iÓm cña DNCI ë n­íc ta vµ cña Thµnh phè Hµ Néi trong ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN thêi kú ®Èy m¹nh sù nghiÖp CNH, H§H. Tõ ®ã chØ ra ph­¬ng h­íng, gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNCI Thµnh phè Hµ Néi phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn míi theo h­íng ngµy cµng thÝch nghi víi yªu cÇu cña c¸c quy luËt KTTT vµ ®¸p øng yªu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi. 3.2. NhiÖm vô Lµm râ néi dung cña DNCI nãi chung, DNCI trong ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN. Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c DNCI thµnh phè Hµ Néi trong thêi gian qua, chØ ra ®­îc thµnh tùu vµ vÊn ®Ò ®Æt ra trong thêi kú míi ®èi víi yªu cÇu ph¸t triÓn Thñ ®«, ngang tÇm lµ trung t©m chÝnh trÞ - kinh tÕ - v¨n hãa, tr¸i tim cña c¶ n­íc, "Thµnh phè v× hßa b×nh" theo t«n vinh cña tæ chøc UNESCO. §Ò xuÊt c¸c ph­¬ng h­íng, gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNCI; dù b¸o xu h­íng vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng, s¾p xÕp l¹i DNCI nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶ cña vèn ®Çu t­, n©ng cao chÊt l­îng phôc vô vµ kiÕn nghÞ nh÷ng yªu cÇu, nh÷ng vÊn ®Ò tr­íc m¾t ph¶i gi¶i quyÕt. 3.3. Giíi h¹n cña luËn v¨n LuËn v¨n kh«ng ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ c¸c DNCI trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi nãi chung mµ tiÕp cËn chñ yÕu c¸c DNCI trong khu vùc néi thµnh cña Thñ ®« Hµ Néi vµ c¸c sè liÖu chñ yÕu tËp trung trong DNCI ngµnh Giao th«ng c«ng chÝnh. Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN, thùc hiÖn nhiÖm vô ®Èy m¹nh sù nghiÖp CNH, H§H, c¸c sè liÖu minh häa chñ yÕu thêi kú ®æi míi vµ tËp trung tõ n¨m 2000 ®Õn nay. 4. C¬ së lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vµ c¸c quan ®iÓm cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ång thêi kÕ thõa cã chän läc mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n­íc cã liªn quan ®Õn néi dung nµy. LuËn v¨n vËn dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p chung cña kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin, trong ®ã coi träng ph­¬ng ph¸p: kÕt hîp l«gic víi lÞch sö, ph©n tÝch, thèng kª, so s¸nh, tæng hîp. Sö dông mét sè sè liÖu t¹i Niªn gi¸m thèng kª nhµ n­íc, B¸o c¸o tæng kÕt cña c¸c së, ngµnh Thµnh phè Hµ Néi vµ c¸c doanh nghiÖp cã liªn quan. 5. §ãng gãp míi vÒ khoa häc cña ®Ò tµi Tr×nh bµy cã hÖ thèng c¸c vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ DNCI, vÞ trÝ, vai trß vµ ®Æc ®iÓm cña DNCI trong ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. §Ò xuÊt ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n cã tÝnh kh¶ thi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNCI thµnh phè Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh sù nghiÖp CNH, H§H. 6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi - ý nghÜa lý luËn: th«ng qua viÖc nghiªn cøu cã tÝnh chÊt hÖ thèng, khoa häc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn DNNN nãi chung, DNCI nãi riªng trong c¸c nÒn kinh tÕ qua c¸c thêi kú tõ ®ã thÊy ®­îc vÞ trÝ, vai trß, ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng DNCI ë n­íc ta. §Æc biÖt kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ DNCI trong ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN thêi kú ®Èy m¹nh CNH, H§H ®Êt n­íc. - ý nghÜa thùc tiÔn: trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn ®­îc gîi më, ph©n tÝch lµm c¨n cø ®¸nh gi¸ kh¸ch quan, khoa häc thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c DNCI Thñ ®« Hµ Néi trong nh÷ng n¨m qua vµ dù b¸o xu h­íng ph¸t triÓn hÖ thèng doanh nghiÖp nµy. ChØ ra nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, ®ång thêi ph©n tÝch nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p thiÕt thùc, kh¶ thi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ tr­íc m¾t vµ ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh l©u dµi c¸c DNCI cña thµnh phè Hµ Néi. Lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c c¸n bé lµm c«ng t¸c qu¶n lý thùc tiÔn c¸c DNCI cña thµnh phè. 7. KÕt cÊu luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, c¸c phô lôc vµ danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o, luËn v¨n gåm 3 ch­¬ng, 8 tiÕt. Ch­¬ng 1 C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp c«ng Ých 1.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c Doanh NghiÖp C«ng Ých trong c¸c nÒn kinh tÕ 1.1.1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp c«ng Ých 1.1.1.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhµ n­íc DNNN lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng nhÊt cña kinh tÕ nhµ n­íc, tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn hiÓu ®ång nhÊt kh¸i niÖm DNNN víi kinh tÕ nhµ n­íc. Quan niÖm vÒ DNNN ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi còng cã nhiÒu ®iÓm kh«ng thèng nhÊt víi nhau. Ngay ë ViÖt Nam, quan niÖm vÒ DNNN trong tõng giai ®o¹n còng cã nhiÒu thay ®æi, do ®ã cßn nh÷ng ®iÓm ch­a thèng nhÊt trong lý luËn vµ thùc tiÔn, ®Æc biÖt lµ trong qu¸ tr×nh s¾p xÕp, ®æi míi DNNN hiÖn nay. Tr­íc kia, khi ®Êt n­íc ta cßn tËp trung tèi ®a søc ng­êi, søc cña cho cuéc chiÕn tranh giµnh ®éc lËp tù do cho tæ quèc, §¶ng ta chñ tr­¬ng thùc hiÖn c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung nÒn kinh tÕ, c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh (ngµy nay gäi lµ DNNN) chiÕm vÞ trÝ thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ. VÒ mÆt së h÷u, ®ã lµ c¸c xÝ nghiÖp do nhµ n­íc thµnh lËp, ®Çu t­ 100% vèn (hoÆc tõ nguån viÖn trî cña c¸c n­íc anh em trong hÖ thèng XHCN); do nhµ n­íc trùc tiÕp qu¶n lý. Nhµ n­íc cung cÊp vËt t­, nguyªn liÖu vµ c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt khi ®ã ph¶i giao nép toµn bé s¶n phÈm. VÒ ph©n phèi, thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi hiÖn vËt, theo ®Þnh l­îng do nhµ n­íc quy ®Þnh. Khi chuyÓn sang nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN, viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, DNNN lu«n dµnh ®­îc sù quan t©m ®óng møc. C¸c DNNN kh«ng nh÷ng thay ®æi vÒ nguyªn t¾c ho¹t ®éng, c¬ chÕ qu¶n lý, ph­¬ng thøc h¹ch to¸n mµ cßn thay ®æi c¬ cÊu së h÷u, ngoµi ra cßn xuÊt hiÖn mét sè h×nh thøc së h÷u hçn hîp. LuËt DNNN ban hµnh ngµy 30 th¸ng 3 n¨m 1995 lÇn ®Çu tiªn t¹i n­íc ta ®· ®­a ra kh¸i niÖm vÒ DNNN nh­ sau: DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n­íc giao. DNNN cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng, kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý. §Õn th¸ng 11 n¨m 2003, luËt DNNN ®­îc ®iÒu chØnh nh­ sau: "DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi, ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc c«ng ty nhµ n­íc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH". 1.1.1.2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp c«ng Ých T¹i NghÞ ®Þnh sè: 56/CP ngµy 2/10/1996 cña ChÝnh phñ, DNCI ®­îc quan niÖm nh­ sau: DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých lµ DNNN ®éc lËp hoÆc DNNN lµ thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp cña tæng c«ng ty nhµ n­íc trùc tiÕp thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng, an ninh hoÆc s¶n xuÊt s¶n phÈm, cung øng dÞch vô c«ng céng theo chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc, do Nhµ n­íc giao kÕ ho¹ch hoÆc ®Æt hµng vµ theo gi¸, khung gi¸ hoÆc phÝ do Nhµ n­íc quy ®Þnh, ho¹t ®éng chñ yÕu kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn luËt ph¸p ViÖt Nam thõa nhËn lo¹i h×nh DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi vµ c¬ chÕ qu¶n lý c¸c DNCI, lµ vÊn ®Ò rÊt míi ®èi víi ViÖt Nam. Tr­íc ®©y, trong c¬ chÕ "thu ®ñ, chi ®ñ" kh«ng cã sù kh¸c nhau gi÷a doanh nghiÖp kinh doanh vµ c¸c DNCI chuyªn s¶n xuÊt c¸c hµng hãa, dÞch vô c«ng céng nh­ng khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, sau khi c¸c DNNN chuyÓn sang nguyªn t¾c th­¬ng m¹i, trong mét thêi gian dµi c¶ nhµ n­íc vµ c¸c DNCI ®Òu lóng tóng vÒ c¬ chÕ qu¶n lý. HiÖn nay, theo quan niÖm míi t¹i NghÞ ®Þnh sè 31/2005/N§-CP ngµy 11/3/2005 cña ChÝnh phñ cho r»ng: SP, DVCI lµ s¶n phÈm, dÞch vô thiÕt yÕu ®èi víi ®êi sèng, kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n­íc, céng ®ång d©n c­ cña mét khu vùc l·nh thæ hoÆc ®¶m b¶o quèc phßng, an ninh mµ viÖc s¶n xuÊt, cung cÊp theo c¬ chÕ thÞ tr­êng th× khã cã kh¶ n¨ng bï ®¾p chi phÝ ®èi víi doanh nghiÖp s¶n xuÊt, cung øng s¶n phÈm, dÞch vô nµy; do ®ã ®­îc Nhµ n­íc ®Æt hµng, giao kÕ ho¹ch, ®Êu thÇu theo gi¸ hoÆc phÝ do Nhµ n­íc quy ®Þnh. §èi víi DNCI, tr­íc ®©y do ch­a x¸c ®Þnh râ tiªu chÝ DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých vµ SP, DVCI ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng më réng qu¸ nhiÒu danh môc (cã tíi 30 nhãm s¶n phÈm dÞch vô thuéc lo¹i SP, DVCI), ®­îc h­ëng nhiÒu chÝnh s¸ch ­u ®·i, lµm cho sè DNNN lµm nhiÖm vô c«ng Ých ph¸t triÓn trµn lan, tõ 617 doanh nghiÖp (n¨m 1999) lªn 732 doanh nghiÖp (n¨m 2000), chiÕm 12,8% tæng sè DNNN. H¬n n÷a, do kh«ng ph©n biÖt viÖc cung øng c¸c SP, DVCI víi xÕp lo¹i doanh nghiÖp lµm nhiÖm vô c«ng Ých nªn doanh nghiÖp lµm nhiÖm vô c«ng Ých ®­îc bao cÊp kh¸ nhiÒu so víi DNNN lµm nhiÖm vô kinh doanh. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn, NghÞ ®Þnh sè: 31/2005/N§-CP ngµy 11/3/2005 cña ChÝnh phñ ®· quy ®Þnh râ danh môc SP, DVCI. Danh môc nµy kh«ng cè ®Þnh mµ c¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ, cã thÓ ®iÒu chØnh cho phï hîp. Ngoµi phô lôc kÌm theo, NghÞ ®Þnh cßn quy ®Þnh râ: "trong tõng thêi kú, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ chñ tr×, phèi hîp víi c¸c c¬ quan cã liªn quan tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh viÖc söa ®æi, bæ sung danh môc SP, DVCI". Danh môc ®­îc chia lµm ba lo¹i theo thø tù A, B, C; trong ®ã quy ®Þnh râ c¸c ph­¬ng thøc cung øng SP, DVCI vµ nguyªn t¾c lùa chän. §èi víi danh môc lo¹i A, NghÞ ®Þnh ghi râ: "ViÖc s¶n xuÊt vµ cung øng c¸c SP, DVCI quy ®Þnh t¹i danh môc A Phô lôc ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh nµy do c«ng ty nhµ n­íc ®Æc biÖt trùc tiÕp phôc vô quèc phßng, an ninh, thùc hiÖn theo ph­¬ng thøc ®Æt hµng hoÆc giao kÕ ho¹ch". VÝ dô nh­: s¶n xuÊt thuèc næ, hãa chÊt phôc vô quèc phßng; s¶n xuÊt chÊt phãng x¹; s¶n xuÊt, söa ch÷a vò khÝ, khÝ tµi, trang thiÕt bÞ kü thuËt cho quèc phßng an ninh, trang thiÕt bÞ, tµi liÖu kü thuËt mËt m·; in tµi liÖu, s¸ch b¸o chÝnh trÞ, qu©n sù chuyªn dïng cho quèc phßng an ninh; thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng, an ninh ®Æc biÖt theo quyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. §èi víi Danh môc s¶n phÈm lo¹i B, NghÞ ®Þnh cho phÐp c¸c DNCI thùc hiÖn theo ph­¬ng thøc ®Æt hµng (cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c hoÆc hîp t¸c x·), hoÆc giao kÕ ho¹ch. S¶n phÈm lo¹i B gåm: in tiÒn, c¸c chøng chØ cã gi¸ vµ s¶n xuÊt tiÒn b»ng kim lo¹i; dÞch vô ®iÒu hµnh bay; dÞch vô b¶o ®¶m hµng h¶i; qu¶n lý, b¶o tr× ®­êng s¾t quèc gia; qu¶n lý, b¶o tr× c¶ng hµng kh«ng; xuÊt b¶n s¸ch gi¸o khoa, s¸ch vµ t¹p chÝ phôc vô gi¶ng d¹y vµ häc tËp; xuÊt b¶n b¶n ®å, s¸ch b¸o chÝnh trÞ; xuÊt b¶n t¹p chÝ, tranh ¶nh, s¸ch b¸o phôc vô ®ång bµo d©n téc thiÓu sè; s¶n xuÊt phim thêi sù, tµi liÖu, khoa häc, phim cho thiÕu nhi; qu¶n lý khai th¸c hÖ thèng c«ng tr×nh thñy lîi quy m« lín; qu¶n lý, duy tu c«ng tr×nh ®ª ®iÒu, c«ng tr×nh ph©n lò vµ c¸c c«ng tr×nh phßng chèng thiªn tai; trång vµ b¶o vÖ rõng ®Çu nguån, rõng ®Æc dông, rõng phßng hé, rõng sinh th¸i, rõng ngËp mÆn lÊn biÓn; s¶n xuÊt, l­u tr÷ gièng gèc c©y trång, vËt nu«i, s¶n xuÊt vac-xin phßng bÖnh; dÞch vô b¶o vÖ nguån lîi thñy s¶n; tho¸t n­íc ®« thÞ; chiÕu s¸ng c«ng céng, cung cÊp ®iÖn cho vïng s©u, vïng xa, biªn giíi h¶i ®¶o; qu¶n lý, b¶o tr× ®­êng ®« thÞ, ®­êng bé vïng s©u, vïng xa; qu¶n lý, b¶o tr× ®­êng thñy néi ®Þa; ho¹t ®éng ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ ®Þa chÊt, khÝ t­îng thñy v¨n, ®o ®¹c b¶n ®å; ho¹t ®éng kh¶o s¸t, th¨m dß, ®iÒu tra vÒ tµi nguyªn ®Êt ®ai, n­íc, kho¸ng s¶n vµ c¸c lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn; dÞch vô b­u chÝnh phæ cËp, dÞch vô b­u chÝnh b¾t buéc; mét sè lÜnh vùc quan träng kh¸c theo quyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. ViÖc s¶n xuÊt vµ cung øng c¸c SP, DVCI quy ®Þnh t¹i Danh môc C Phô lôc ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh nµy do DNNN, doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vµ hîp t¸c x· thùc hiÖn theo ph­¬ng thøc ®Êu thÇu hoÆc ®Æt hµng. VÝ dô nh­: qu¶n lý, khai th¸c hÖ thèng c«ng t×nh thñy lîi cã quy m« võa vµ nhá; dÞch vô vËn t¶i c«ng céng b»ng xe buýt t¹i c¸c ®« thÞ; dÞch vô c«ng céng: vÖ sinh m«i tr­êng c«ng céng, qu¶n lý c«ng viªn, trång vµ qu¶n lý ch¨m sãc c©y xanh, hoa c¶nh vØa hÌ, ®­êng phè, d¶i ph©n c¸ch, vßng xoay, qu¶n lý nghÜa trang, háa t¸ng; s¶n xuÊt phim truyÖn do nhµ n­íc ®Æt hµng hoÆc tµi trî; qu¶n lý b¶o tr× hÖ thèng ®­êng bé, qu¶n lý b¶o tr× bÕn phµ, bÕn xe quan träng; vËn chuyÓn, cung øng hµng hãa vµ dÞch vô thiÕt yÕu phôc vô ®ång bµo miÒn nói, vïng s©u, vïng xa; mét sè s¶n phÈm vµ dÞch vô quan träng kh¸c theo quyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. §èi víi nh÷ng SP, DVCI cã thÓ thùc hiÖn theo hai ph­¬ng thøc, viÖc lùa chän ph­¬ng thøc cung øng SP, DVCI thùc hiÖn theo thø tù ­u tiªn sau: ®Êu thÇu; ®Æt hµng, giao kÕ ho¹ch. Nh­ vËy, viÖc ®Þnh ra c¸c tiªu chÝ quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng c¸c DNCI; SP, DVCI lµ c¨n cø cho c¸c chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý ®Çu t­… phï hîp, s¸t thùc tÕ, kh¾c phôc t×nh tr¹ng chång chÐo,l·ng phÝ. 1.1.2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh doanh nghiÖp c«ng Ých trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 1.1.2.1. T­ t­ëng kinh tÕ vÒ nhµ n­íc tham gia vµo s¶n xuÊt c¸c hµng hãa c«ng céng Nh÷ng ng­êi thuéc tr­êng ph¸i Träng th­¬ng thÕ kû 15 - 17 cho r»ng ®Ó cã nhiÒu tiÒn, Nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî, lµm "bµ ®ì" cho qu¸ tr×nh lµm t¨ng cña c¶i, t¨ng gi¸ trÞ cña c¸c nhµ kinh doanh. C¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn Anh th× muèn phñ ®Þnh vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc. MÆc dï vËy, A. Smith, nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn næi tiÕng thêi bÊy giê - vÉn ph¶i thõa nhËn r»ng Nhµ n­íc kh«ng thÓ kh«ng cã vai trß trong viÖc duy tr× c¸c c«ng tr×nh c«ng céng (®­êng s¸, cÇu cèng, s«ng ®µo, bÕn c¶ng) vµ nh÷ng thÓ chÕ mang l¹i lîi Ých cho toµn x· héi. ¨ng-ghen khi nãi vÒ sù t¸c ®éng cña nhµ n­íc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®· kh¼ng ®Þnh cã ba lo¹i: Mét lµ, nÕu nh÷ng t¸c ®éng phï hîp, ®óng quy luËt, cïng h­íng sÏ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i, lµm tr¸i quy luËt, ¸p ®Æt sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Ba lµ, t¸c ®éng cña nhµ n­íc tèt h­íng nµy, c¶n trë h­íng kh¸c sÏ g©y nh÷ng c¶n trë trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Can thiÖp vµo ®êi sèng kinh tÕ cã nghÜa lµ Nhµ n­íc dïng quyÒn lùc ¸p ®Æt nh÷ng quy chÕ cña m×nh nh»m h­íng dÉn, ®iÒu chØnh hµnh vi cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ cho phï hîp víi nh÷ng môc tiªu Nhµ n­íc ®· lùa chän. §Ó thùc hiÖn vai trß nµy, Nhµ n­íc cã thÓ ban hµnh vµ thùc thi hÖ thèng luËt ph¸p kinh tÕ can thiÖp vµo ph©n phèi thu nhËp trong x· héi, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, hoÆc tr