Đề tài Hoàn cảnh tiến hành đổi mới và cải cách ở Trung Quốc và Việt Nam

®Ò c­¬ng Lêi më ®Çu Néi dung I. Hoµn c¶nh tiÕn hµnh ®æi míi vµ c¶i c¸ch ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam 1. §iÓm t­¬ng ®ång 2. §iÓm kh¸c biÖt II. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ tr­êng ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam ë Trung Quèc ë ViÖt Nam III. Nh÷ng c¶i c¸ch vµ ®æi míi trong kinh tÕ ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam ChÕ ®é së h÷u N«ng nghiÖp C«ng nghiÖp Kinh tÕ ®èi ngo¹i IV. §­êng lèi vµ chÝnh s¸ch më cöa ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam V. Thµnh tùu ®¹t ®­îc ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam trong c¶i c¸ch, ®æi míi 1. ë Trung Quèc 2. ë ViÖt Nam VI. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm trong ®æi míi, c¶i c¸ch ë Trung Quèc ë ViÖt Nam KÕt luËn. Lêi më ®Çu Tr­íc khi thµnh lËp n­íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa, Trung Quèc ®· tr¶i qua hµng ngh×n n¨m d­íi chÕ ®é phong kiÕn vµ thùc d©n. Vèn lµ quèc gia cã diÖn tÝch lín, ®«ng d©n, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó nh­ng d­íi sù thèng trÞ cña phong kiÕn vµ thùc d©n lµm cho nÒn kinh tÕ Trung Quèc l©m vµo khñng ho¶ng, nghÌo nµn, l¹c hËu. Sau khi thµnh lËp Trung Quèc ®· lùa chän con ®­êng x©y dùng Chñ NghÜa X· Héi, ®­a ®Êt n­íc ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng cuéc c¶i c¸ch cña Trung Quèc trong qu¸ tr×nh x©y dùng Chñ NghÜa X· Héi ®­îc ghi nhËn nh­ nh÷ng cè g¾ng lín lao nh»m t×m ra lèi tho¸t cho mét quèc gia X· héi chñ nghÜa tr× trÖ trë thµnh n¨ng ®éng, ph¸t triÓn. Nã cßn ®ãng gãp nhiÒu kinh nghiÖm cho c¸c n­íc ph¸t triÓn ®i lªn hiÖn ®¹i. ViÖt Nam lµ n­íc l¸ng giÒng víi Trung Quèc, còng ph¶i tr¶i qua nhiÒu n¨m d­íi ¸ch thèng trÞ cña phong kiÕn vµ chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n cïng víi c¸c cuéc chiÕn tranh liªn miªn ®· lµm cho ®Êt n­íc bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. Ngay sau khi thµnh lËp n­íc chóng ta ®· kiªn quyÕt x©y dùng thµnh c«ng Chñ NghÜa X· Héi, còng thùc hiÖn nhiÒu c¶i c¸ch trong kinh tÕ, nhiÒu nhµ nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña ViÖt Nam ®· tõ l©u quan t©m ®Õn viÖc theo dâi cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc, lÊy ®ã lµm kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. Cã ng­êi cho r»ng c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam rÊt gièng víi c¶i c¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc, thËm chÝ cho r»ng lµ “b¶n sao” cña cuéc c¶i c¸ch Êy. Tuy nhiªn nÕu xem xÐt kÜ th× thÊy r»ng bªn c¹nh nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång, c¶i c¸ch kinh tÕ vµ më cöa ë Trung Quèc víi ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam cßn cã nhiÒu ®iÓm rÊt kh¸c nhau. T×m hiÓu sù t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt nµy sÏ gióp cho ta thÊy ®­îc nh÷ng g× cã thÓ tham kh¶o, nh÷ng g× kh«ng thÓ hoÆc kh«ng nªn tham kh¶o tõ cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®Ó cã nh÷ng ®­êng lèi chÝnh s¸ch phï hîp, thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi riªng vµ cña toµn ®Êt n­íc nãi chung. Néi dung I. Hoµn c¶nh tiÕn hµnh ®æi míi vµ c¶i c¸ch ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam. §èi víi c«ng cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi th× hoµn c¶nh cã vai trß hÕt søc quan träng. Tuy ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®èi víi thµnh c«ng cña cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi ®ã nh­ng nã l¹i gãp phÇn vµo sù thµnh c«ng vµ th¾ng lîi. Vµ thùc tÕ lÞch sö ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®· chøng minh ®iÒu ®ã. Qua nghiªn cøu chóng ta thÊy gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt vÒ hoµn c¶nh khi tiÕn hµnh c¶i c¸ch, ®æi míi. 1. VÒ ®iÓm t­¬ng ®ång: Thø nhÊt c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu tiÕn hµnh c¶i c¸ch, ®æi míi trong ®iÒu kiÖn ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, nÒn kinh tÕ l¹c hËu, vµ ®Òu lµ nh÷ng n­íc n«ng nghiÖp víi tr×nh ®é kÜ thuËt l¹c hËu, cßn phô thuéc vµo “nÒn v¨n minh ®ßn g¸nh”, ®êi sèng cña nh©n d©n thuéc lo¹i thÊp, nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng nh­ ¨n, ë… vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt ®Çy ®ñ; c¬ së c«ng nghiÖp yÕu máng, mÊt c©n ®èi, c«ng nghiÖp l¹c hËu g©y khã kh¨n cho viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt, n¬i s¶n sinh vµ nu«i d­ìng yÕu tè bÊt lîi cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong khi ®ã n«ng nghiÖp ®­îc coi lµ nghµnh chñ yÕu nh­ng còng kh«ng tr¸nh khái t×nh tr¹ng l¹c h©u, tr× trÖ, c«ng cô canh t¸c cßn th« s¬, l¹c hËu, n¨ng suÊt thÊp kÐm, s¶n l­îng Ýt kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc. MÆt kh¸c c¬ chÕ kinh tÕ khi ch­a ®æi míi k×m h·m nÒn kinh tÕ, nhiÖt t×nh lao ®éng, n¨ng lùc s¸ng t¹o vµ nguån lùc tµi nguyªn ch­a ®­îc khai th¸c, huy ®éng ®Çy ®ñ, thËm chÝ cßn bÞ xãi mßn. C¬ chÕ kinh tÕ vËn ®éng thiÕu n¨ng lùc, kÐm hiÖu qu¶ mÊt c©n ®èi, nguy c¬ bÊt æn ®Þnh tiÒm tµng trong ®êi sèng. Kinh tÕ x· héi tÝch nÐn l¹i, t×nh tr¹ng thiÕu hôt kinh niªn ®ang gia t¨ng nhanh trong ®êi sèng x· héi… Thø hai c¶ hai n­íc cã cïng chung ý thøc hÖ mong muèn thùc hiÖn, x©y dùng Chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së kinh tÕ nghÌo nµn l¹c hËu, muèn bá qua chÕ ®é T­ b¶n chñ nghÜa, qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi. Trong thêi gian dµi c¶ hai n­íc ®Òu theo ®uæi m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mµ cã nguån gèc lµ m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ X« ViÕt, m« h×nh ®ã ®· l©m vµo khñng ho¶ng nghiªm träng biÓu hiÖn ë n¨ng suÊt sót kÐm ë mäi nghµnh, kinh tÕ l¹c hËu vÒ khoa häc, kÜ thuËt, ®êi sèng nh©n d©n thiÕu thèn, nh­ng vÉn lu«n hi väng, tin t­ëng vµo sù th¾ng lîi cña Chñ nghÜa x· héi. C¶ hai n­íc ®Òu cïng chÞu t¸c ®éng cña v¨n ho¸, lÞch sö truyÒn thèng t­¬ng tù nhau. Di s¶n nÆng nÒ cña t­ t­ëng phong kiÕn, quan liªu vÉn ph¸t huy vµ ¶nh h­ëng kh«ng nhá vµo ®êi sèng x· héi ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ®ã chÝnh lµ nguyªn nh©n k×m h·m hai n­íc trong t×nh tr¹ng tr× trÖ, kÐm ph¸t triÓn l©u dµi. Thø ba tuy hai n­íc b¾t ®Çu c¶i c¸ch vµ ®æi míi kh«ng cïng thêi gian nh­ng bèi c¶nh quèc tÕ suèt thêi k× ®ã kh«ng cã sù thay ®æi lín vµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn cuéc c¶i c¸ch nµy vÉn tån t¹i. §¸ng kÓ nhÊt lµ viÖc Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u ®ang trong qu¸ tr×nh tõ bá m« h×nh Chñ nghÜa x· héi kiÓu X« ViÕt vµ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §Æc biÖt lóc nµy kinh tÕ NhËt B¶n vµ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi NIEs trong khu vùc ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu næi bËt vµ kinh nghiÖm quý b¸u. §iÒu ®ã thóc ®Èy ViÖt Nam vµ Trung Quèc ph¶i ®æi míi ®Ó theo kÞp c¸c n­íc. §©y còng lµ lóc thÕ giíi ®ang ®i ®Õn ®ßi hái sù hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng cña tÊt c¶ c¸c n­íc, xu h­íng hîp t¸c ho¸, quèc tÕ ho¸ ngµy cµng cao bÊt kÓ sù kh¸c nhau vÒ chÝnh trÞ, v¨n ho¸. §ång thêi nguy c¬ c¸c thÕ lùc T­ b¶n chñ nghÜa vµ ph¶n ®éng ®ang t×m mäi c¸ch ph¸ ho¹i c¸ch m¹ng, thùc hiÖn ©m m­u diÕn biÕn hoµ b×nh ®Ó thay ®æi, xo¸ bá chÕ ®é Chñ nghÜa x· héi. Thø t­ lµ sù yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc l·nh ®¹o, tæ chøc vµ sù tr× trÖ trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· lµm gi¶m lßng tin cña quÇn chóng nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, vµo nhµ n­íc X· héi chñ nghÜa. V× thÕ cÇn ph¶i s¸ng t¹o trong ®­êng lèi kinh tÕ vµ c«ng t¸c l·nh ®¹o ph¶i triÖt ®Ó s¸ng suèt. 2. VÒ sù kh¸c biÖt: Thø nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Trung Quèc lµ n­íc ®«ng d©n, l·nh thæ réng lín ( thø ba trªn thÕ giíi ), chÝnh ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thu hót vèn ®Çu t­, khoa häc kÜ thuËt hiÖn ®¹i do t¹o ®­îc thÞ tr­êng cã nhiÒu ­u thÕ, hÊp dÉn vÒ tµi nguyªn, lao ®éng. Tuy nhiªn nã còng t¹o ra sù khã kh¨n cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ qu¶n lý… Cßn ë ViÖt Nam tuy Ýt d©n h¬n, diÖn tÝch còng nhá h¬n, quy m« võa ph¶i hîp lÝ, do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong viÖc tiÕp nhËn sù chØ ®¹o vÜ m« cña nhµ n­íc. Thø hai vÒ ®iÒu kiÖn x· héi: ë ViÖt Nam ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ cña hai cuéc chiÕn tranh chèng ngo¹i x©m víi h¬n 30 n¨m ®Êu tranh kh«ng ngõng, ®· tµn ph¸ nÒn kinh tÕ nÆng nÒ, kh¶ n¨ng phôc håi l©u, cßn ë Trung Quèc kh«ng cã chiÕn tranh mµ chØ cã mét sè cuéc néi chiÕn, ®ông ®é ë vïng biªn giíi Ýt g©y ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ vµ cïng víi ®ã lµ mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nh­ cuéc c¸ch m¹ng ®¹i v¨n ho¸ ®· cã ¶nh h­ëng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ, nã ®· ®Èy m¹nh b¸nh xe tiÕn tr×nh lÞch sö Trung Quèc hµng chôc n¨m. MÆt kh¸c ng­êi Trung Quèc sím tØnh ngé, nhËn ra lý do ®­a ®Êt n­íc lµm vµo khñng ho¶ng nghÌo nµn cßn ng­êi ViÖt Nam ch­a ph©n biÖt ®­îc ®©u lµ lçi do chÝnh trÞ, ®©u lµ lçi do m×nh nªn ch­a t×m ®­îc lèi tho¸t cho nÒn kinh tÕ. Thø ba vÒ ®iÒu kiÖn bªn ngoµi: Trung Quèc cã mét lùc l­îng ®«ng ®¶o ng­êi Hoa vµ ng­êi Hoa kiÒu ®ang sèng ë nhiÒu n­íc vµ khu vùc trªn thÕ giíi ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc vµ vïng l·nh thæ nh­ Hång K«ng, §µi Loan, Singapo, Malaxia ®©y ®­îc coi lµ bèn n­íc Trung Quèc nhá, cã tiÒm n¨ng vÒ vèn, kü thuËt, tri thøc qu¶n lý kinh doanh, truyÒn thèng tæ chøc chÆt chÏ… nh÷ng ng­êi nµy cã quan hÖ mËt thiÕt víi ®Êt n­íc, trî gióp rÊt nhiÒu cho c«ng cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi ë Trung Quèc. Cßn ë ViÖt Nam mÆc dï còng cã mét céng ®ång ng­êi ViÖt kiÒu ®ang sinh sèng vµ häc tËp ë n­íc ngoµi nh­ng sè l­îng võa ph¶i, kh«ng ®ñ m¹nh nh­ Trung Quèc ®Ó gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn chung cña ®Êt n­¬c. Thø t­ vÒ ®Þa vÞ chÝnh trÞ: Trung Quèc lµ n­íc cã uy thÕ chÝnh trÞ lín, lµ mét trong n¨m thµnh viªn th­êng trùc cña héi ®ång b¶o an liªn hiÖp quèc. Trong nh÷ng n¨m 60 Trung Quèc cã sù ph©n biÖt trong quan hÖ víi Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u, th¾t chÆt mèi quan hÖ chÝnh trÞ kinh tÕ víi MÜ vµ c¸c n­íc T©y ¢u. Trong khi ®ã ViÖt Nam khi tiÕn hµnh c¶i c¸ch, ®æi míi cßn ®ang bÞ MÜ cÊm vËn nªn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Þa vÞ chÝnh trÞ thÊp kÐm. Thø n¨m lµ vÒ thêi ®iÓm tiÕn hµnh c¶i c¸ch: Trung Quèc tiÕn hµnh ®æi míi sím h¬n ViÖt Nam (n¨m 1978) cßn ViÖt Nam tiÕn hµnh n¨m 1986, do ®ã ViÖt Nam ®· cã nhiÒu kinh nghiÖm tiÕp thu trùc tiÕp tõ Trung Quèc. II. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc: Ngay tõ ®Çu cuéc c¶i c¸ch vµ ®æi míi, Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu xem xÐt vµ tr­íc sau lÇn l­ît x¸c ®Þnh lùa chän nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn thay thÕ cho nÒn kinh tÕ tËp trung cao ®é tr­íc ®©y. Tõ ®¹i héi XIV §¶ng céng s¶n Trung Quèc (th¸ng 10-1992), Trung Quèc tuyªn bè môc tiªu cña hä lµ thùc hiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. ViÖt Nam tõ ®¹i héi VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· dïng kh¸i niÖm kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Dï cã kh¸c nhau vÒ ch÷ nghÜa, nh­ng c¶ hai lo¹i quan ®iÓm trªn ®Òu cã nhiÒu c¸i chung: thø nhÊt lµ ®Òu chñ tr­¬ng lÊy chÕ ®é c«ng h÷u lµm nÒn t¶ng, tuy cã thõa nhËn tÝnh ®a d¹ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau; thø hai lµ ®Òu xem ph©n phèi theo lao ®éng lµ chÝnh, ®ång thêi thõa nhËn c¸c h×nh thøc ph©n phèi kh¸c nhau; thø ba lµ kh¼ng ®Þnh vai trß ®Þnh h­íng vµ khèng chÕ cña nhµ n­íc; ®ång thêi thõa nhËn vai trß ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng. Së dÜ cã nh÷ng quan ®iÓm chung nµy lµ v× ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång vÒ hoµn c¶nh lÞch sö cña ®Êt n­íc. Tuy nhiªn gi÷a Trung Quèc vµ ViÖt Nam vÉn cã nh÷ng sù kh¸c nhau trong c¸ch lµm vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch. 1. ë Trung Quèc: Khi c¶i c¸ch míi b¾t ®Çu, tuy Trung Quèc ch­a nªu lªn mét c¸ch râ rµng ph¶i thùc hiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng trong ®iÒu kiÖn chñ nghÜa x· héi, nh­ng trong thùc tiÔn ®· b¾t ®Çu c¶i c¸ch theo ph­¬ng h­íng nµy. Sau khi héi nghÞ Trung ­¬ng 3 kho¸ XI cña §¶ng céng s¶n Trung Quèc, ChÝnh phñ Trung Quèc thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Çu tiªn ë n«ng th«n víi biÖn ph¸p ban ®Çu lµ thùc hiÖn chÕ ®é kho¸n s¶n l­îng ®Õn hé gia ®×nh, lµm cho n«ng d©n trë thµnh chñ thÓ kinh doanh tù chñ, n©ng cao gi¸ n«ng s¶n phÈm, më cña thÞ tr­êng thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ®iÒu nµy lµ hoµn toµn phï hîp víi Trung Quèc mét ®Êt n­íc cã 80% d©n sè lµ n«ng d©n. Bëi v× Trung Quèc cã æn ®Þnh hay kh«ng tr­íc hÕt ph¶i xem 80% d©n c­ ®ã cã æn ®Þnh kh«ng, kh«ng cã æn ®Þnh ë n«ng th«n th× kh«ng cã æn ®Þnh ë thµnh thÞ; cßn ë thµnh thÞ, tiÕn hµnh thÝ ®iÓm c¶i c¸ch më réng quyÒn tù chñ kinh doanh xÝ nghiÖp, gi¶m bít kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh ®èi víi s¶n xuÊt vµ tiªu thô … Nh÷ng c¶i c¸ch nµy tuy míi chØ lµ b­íc ®Çu nh­ng nã ®· ph¸ vì thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch, lµm cho cuéc c¶i c¸ch cña Trung Quèc tõ ®©y b­íc vµo quü ®¹o ®i theo h­íng thÞ tr­êng. §¹i héi XII §¶ng céng s¶n Trung Quèc n¨m 1982 ®· tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm b­íc ®Çu cña c¶i c¸ch ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, nªu lªn ph­¬ng ch©m “kinh tÕ kÕ ho¹ch lµ chÝnh, ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng lµ phô”, ph©n kÕ ho¹ch thµnh hai lo¹i lµ kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh vµ kÕ ho¹ch mang tÝnh chØ ®¹o; ®ång thêi yªu cÇu tù gi¸c lîi dông quy luËt gi¸ trÞ, vËn dông c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ nh­ gi¸ c¶, thuÕ, cho vay…h­íng dÉn c¸c xÝ nghiÖp thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ n­íc. MÆc dï viÖc nhËn thøc vÒ thÞ tr­êng lóc ®ã cßn cã tÝnh h¹n chÕ t­¬ng ®èi, nh­ng ®èi víi lý luËn kinh tÕ kÕ ho¹ch truyÒn thèng mµ nãi, ®©y lµ mét lÇn ®ét ph¸. Theo ®µ c¶i c¸ch n«ng th«n ®¹t ®­îc thµnh tùu to lín, ®Ó thÝch øng víi träng ®iÓm cña c¶i c¸ch chuyÓn tõ n«ng th«n sang thµnh thÞ. Héi nghÞ Trung ­¬ng 3 kho¸ XII §¶ng céng s¶n Trung Quèc n¨m 1984 ®· th«ng qua “NghÞ quyÕt cña trung ­¬ng §¶ng céng s¶n Trung Quèc vÒ c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ”, nªu râ kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lµ kinh tÕ hµng ho¸ trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u. Ph¸t triÓn ®Çy ®ñ kinh tÕ hµng ho¸ lµ giai ®o¹n kh«ng thÓ bá qua cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó thùc hiÖn hiÖn ®¹i ho¸ kinh tÕ cña Trung Quèc. ChØ cã ph¸t triÓn ®Çy ®ñ kinh tÕ hµng ho¸, míi cã thÓ lµm cho nÒn kinh tÕ cã søc sèng ch©n chÝnh. ChÝnh v× thÕ lóc nµy nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña Trung Quèc tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ: kinh tÕ nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ hçn hîp, kinh tÕ t­ doanh, kinh tÕ c¸ thÓ, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ c¸ thÓ vµ t­ doanh ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®Òu cÇn ph¶i tiÕp tôc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Còng trong thêi gian nµy Trung Quèc tuyªn bè ®· kÕt thóc thêi k× qu¸ ®é, ®ang ë giai ®o¹n ®Çu tiªn cña chñ nghÜa x· héi, vµ giai ®o¹n nµy kÐo dµi kho¶ng 100 n¨m. ChÝnh viÖc x¸c ®Þnh nµy ®· cho phÐp Trung Quèc duy tr× nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau trong mét thêi gian dµi. §iÒu nµy rÊt quan träng v× nã lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ lùc l­îng thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc yªn t©m ®Çu t­ vµ kinh doanh. MÆt kh¸c Trung Quèc ®· h¹n chÕ, kh¾c phôc ®­îc mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®em l¹i sù c«ng b»ng, b×nh ®¼ng h¬n cho ng­êi lao ®éng, ®©y lµ b¶n chÊt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng X· héi chñ nghÜa ë Trung Quèc. VÒ vÊn ®Ò nµy, b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i ®¹i héi XV §¶ng céng s¶n Trung Quèc n¨m 1997 ®· kh¼ng ®Þnh râ: kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng d­íi ®iÒu kiÖn cña Chñ nghÜa x· héi. §iÒu kiÖn cña Chñ nghÜa x· héi lµ n¾m v÷ng chuyªn chÝnh d©n chñ nh©n d©n, ®éc quyÒn sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, kiªn tr× chñ nghÜa Mac-Lªnin vµ t­ t­ëng Mao Tr¹ch §«ng. Nh÷ng tiªu chÝ trªn ®©y ®· t¹o ra sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt gi÷a Chñ nghÜa t­ b¶n vµ Chñ nghÜa x· héi khi cïng ¸p dông nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §ã còng lµ nÐt ®Æc s¾c cña Chñ nghÜa x· héi ®ang ®­îc x©y dùng ë Trung Quèc. 2. ë ViÖt Nam: Th¸ng 12-1986 §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng diÕn ra trong bèi c¶nh ®Êt n­íc ®ang trong cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ – x· héi trÇm träng. Trong khi ®ã c¸c thÕ lùc thï ®Þch hîp søc tÊn c«ng Chñ nghÜa x· héi quyÕt liªt. Víi tinh thÇn nh×n th¼ng vµo sù thËt, ®¸nh gi¸ ®óng sù thËt, tõ kh¶o nghiÖm thùc tÕ, tõ trong phong trµo quÇn chóng nh©n d©n kÕt hîp víi trÝ tuÖ cña toµn §¶ng, §¹i héi VI ®· ®Ò ra ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc, kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m ®æi míi theo tinh thÇn c¸ch m¹ng vµ khoa häc, ®æi míi t­ duy, kh¾c phôc quan niÖm, nhËn thøc gi¶n ®¬n vÒ Chñ nghÜa x· héi, vÒ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ thÞ tr­êng X· héi chñ nghÜa. Mét trong nh÷ng ®­êng lèi ®æi míi quan träng nhÊt lµ ®æi míi vÒ c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ. §¹i héi VI kiªn quyÕt xo¸ bá c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp, tõng b­íc thùc hiÖn c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh tÕ trong kinh doanh, thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, kiªn tr× chñ nghÜa Mac-Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh, cïng ph¸t triÓn l©u dµi, hîp t¸c vµ c¹nh tranh lµnh m¹nh; trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ nhµ n­íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. ViÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®· trë thµnh mét ®­êng lèi kinh tÕ quan träng, sù thùc sù lùa chän ®ã kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t chñ yÕu tõ nh÷ng ph©n tÝch lÝ luËn vµ nghiªn cøu m« h×nh kinh tÕ mµ lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh t×m tßi, mâ mÉm, lµm thö h¬n 10 n¨m khi thùc hiÖn chuyÓn ®æi kinh tÕ. Trong nh÷ng n¨m 80 nÒn kinh tÕ ViÖt Nam l©m vµo trÇm träng vµ kÐo dµi, t¨ng tr­ëng chËm, l¹m ph¸t rÊt cao, thÊt nghiÖp lín, nî nÇn trong vµ ngoµi n­íc khã tr¶, hµng ho¸ thiÕu thèn, kÓ c¶ l­¬ng thùc, ®êi sèng nh©n d©n khã kh¨n. §øng tr­íc nhiÖm vô cÊp b¸ch ph¶i sím ra khái khñng ho¶ng, tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ViÖt Nam ®· lùa chän con ®­êng c¶i c¸ch kinh tÕ s©u réng vµ toµn diÖn gäi lµ chÝnh s¸ch “®æi míi”. Qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ còng gièng nh­ Trung Quèc, chñ yÕu lµ qu¸ tr×nh: chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ chØ cã hai thµnh phÇn lµ kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ chuyÓn sang mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn bao gåm c¶ kinh tÕ nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t­ nh©n, kinh tÕ hçn hîp vµ kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi; ®ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ ®iÒu hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã c¹nh tranh vµ sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc; ®ã còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn vµ tù cÊp tù tóc sang nÒn kinh tÕ më, c¶ ®èi víi trong vµ ngoµi n­íc. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ ®ã ®· chuyÓn mét nÒn kinh tÕ kh«ng hiÖu qu¶ sang mét nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶, tõ sù ®iÒu hµnh duy ý chÝ sang sù qu¶n lý kinh tÕ hiÖn thùc, chø kh«ng cã nghÜa lµ hoµn toµn thay ®æi môc tiªu x©y dùng Chñ nghÜa x· héi cña d©n téc ViÖt Nam. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ã vËn hµnh theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ®ã lµ x©y dùng mét ®Êt n­íc trong ®ã d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90 nh÷ng néi dung trªn ®­îc diÔn ®¹t thu gän trong mét c©u ®· trë thµnh quen thuéc “x©y dùng kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng X· héi chñ nghÜa”. Lóc nµy nh÷ng ®Ò xuÊt t¹i ®¹i héi VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam 1986 ®· b¾t ®Çu ph¸t huy kÕt qu¶. Tuy nhiªn mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña t×nh h×nh triÓn khai thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch thêi gian ®ã lµ ViÖt Nam më ®Çu ®­êng lèi c¶i c¸ch, ®ång thêi t×m lèi tho¸t ra khái khñng ho¶ng chñ yÕu b»ng søc lùc cña chÝnh m×nh trong khi nguån viÖn trî cña Liªn X« vµ c¸c n­íc X· héi chñ nghÜa ®· c¹n dÇn vµ gÇn nh­ chÊm døt khi Chñ nghÜa x· héi l©m vµo khñng ho¶ng, ®ång thêi cuéc cÊm vËn kinh tÕ do MÜ vµ c¸c n­íc ®ång minh ¸p ®Æt sau chiÕn th¾ng cña ViÖt Nam n¨m 1975 ngµy cµng khÐp chÆt. ViÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ võa do ¸p lùc cña bèi c¶nh t×nh h×nh, võa nh»m t×m ra con ®­êng ph¸t triÓn l©u dµi thÝch hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam ®· vµ ®em l¹i kÕt qu¶ nhanh chãng. ChØ mét chÝnh s¸ch gi¶i to¶ “ng¨n s«ng cÊm chî” cho phÐp n«ng d©n tù do b¸n n«ng phÈm lµm ra, gi¶m bít sù can thiÖp ®éc quyÒn cña nhµ n­íc, ®· xo¸ bá ®­îc chÕ ®é tem phiÕu l­¬ng thùc vµ t¨ng nhanh s¶n l­îng ®­a ViÖt Nam tõ mét n­íc nhËp khÈu sang mét n­íc xuÊt khÈu l­¬ng thùc thø hai, thø ba thÕ giíi, cïng víi nã l¹m ph¸t gi¶m tõ trªn 700% xuèng cßn 45%, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc h×nh thµnh tù do kinh doanh trong thÞ tr­êng. §Õn n¨m 1993-1994 kinh tÕ ViÖt Nam ®· tho¸t khái khñng ho¶ng, t¨ng tr­ëng ®¹t 7-8% n¨m, l¹m ph¸t gi¶m cßn 1-2%, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm, ®êi sèng nh©n d©n c¶i thiÖn râ rÖt… Trong ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ViÖt Nam nh÷ng kÕt qu¶ ®ã ®­îc ®¸nh gi¸ lµ to lín vµ rÊt quan träng, nã chøng tá mét nÒn kinh tÕ phô thuéc vµo viÖn trî tõ bªn ngoµi cã thÓ v­¬n lªn tù chñ b»ng søc lùc cña m×nh, mét nÒn s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ cã thÓ trë thµnh hiÖu qu¶ nhê thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nã còng chøng tá chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ hoµn toµn phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t huy c¸c nguån lùc cña ®Êt n­íc ®Ó t¹o ra b­íc ph¸t triÓn t­¬ng ®èi nhanh vµ v÷ng ch¾c. Tuy nhiªn kh¸c víi Trung Quèc hiÖn nay ViÖt Nam ®ang ®Æt m×nh ë thêi k× qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi, nghÜa lµ ch­a b­íc vµo chñ nghÜa x· h«i, ch­a x¸c ®Þnh thêi gian ( dï mét c¸ch t­¬ng ®èi ), nªn c¶i c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã thÓ cßn e ng¹i, hoµi nghi, b¨n kho¨n vÒ tÝnh chÊt t¹m thêi vµ ng¾n h¹n